Presentatie op de Landelijke Dag 2012 door Henk-Jan Ottens. Samenvatting: De afname van de Veldleeuwerik in Nederland is duizelingwekkend. Sedert de eerste aantalsschattingen midden jaren zeventig is de populatie met honderdduizenden broedparen afgenomen. En de afname gaat onverdroten door. Nog altijd neemt de populatie jaarlijks met ca. 5% af waardoor huidige schattingen voor ons land uitkomen op nog slechts 30.000 broedparen. In Oost Groningen wordt sinds 2007 onderzoek gedaan naar broedende Veldleeuweriken in akkergebieden. Belangrijk doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de effecten van agrarisch natuurbeheer voor Veldleeuweriken. In de afgelopen jaren zijn zo’n 250 nesten opgezocht, zijn ouders gevolgd, is onderzoek gedaan naar het voedsel en zijn 40 vogels met radio-zenders uitgerust om ze te kunnen volgen. Na al die jaren is een stevig beeld ontstaan van de betekenis van agrarisch natuurbeheer voor broedende Veldleeuweriken. Op de landelijke dag ga ik hier nader op in en laat ik zien waar de schoen wringt voor Veldleeuweriken in agrarische gebieden.

1. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Met alleen inzet akkerrandenbeheer
komen Veldleeuweriken niet verder
Henk Jan Ottens

2. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Leontien Cenin
Rémar Erens
Marije Kuiper

3. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Mijn geboortestraat in Rolde omstreeks 1930

4. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Mijn ouders aan het melken, Rolde 26 juli 1955

5. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Van romantiek kan ook een Veldleeuwerik niet leven. Daarom sinds
2007 onderzoek naar “succesvol” leeuwerikbeheer.
Veldleeuwerikonderzoek in Oost-Groningen is gericht op:
• Monitoring (tellen).
• Meting reproductiesucces (nesten zoeken, conditiebepaling).
• Reproductiesucces individuele paren (zenderonderzoek).
• Benutting nestomgeving voedselzoekende ouders.
• Monitoring insecten in verschillende habitattypen.
• Metingen gewasontwikkeling.
• Analyse voedselsamenstelling jongen en ouders.

6. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Verspreiding van de
Veldleeuwerik in
Nederland 1998-2000 Oost
Groningen
Schatting 50-70.000 broedparen Rolde
2010 schatting ca. 30.000 broedparen
-95%!
Wat gaat de nieuwe atlas
brengen?

7. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Landbouw Oost Groningen
KZ LZ
SB 4% 2%
6% Ov
7%
IG Granen
24% 57%

8. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief

9. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief

10. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Veldleeuweriken
broeden bij voorkeur in
gewassen.
Dat kan gevaarlijk zijn!
Broedsucces 4%
Broedsucces19-30%
815%
Broedsucces 30%

11. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Jaarlijkse afname Veldleeuwerik onderzoeksgebied ± 6%
Ontwikkeling broedparen /100 ha
14.0
Veldleeuwerik Graspieper Gele Kwikstaart
12.0
Broedparen / 100 ha
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Jaar

12. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Vanaf eind mei is nog maar
14% broedveilig habitat Legbegin in 10-daagse perioden van 2007-2012
beschikbaar. 20 WT LZ IG
18
16
14
12
Aantal
10
8
6
4
2
0
Decade

14. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
De populatiedaling wordt vooral verklaard door het geringe
uitkomstsucces. In 2007-2012 bedroeg deze gemiddeld 13,4%.
Voor een stabiele populatie is minimaal een uitkomstsucces van 20%
nodig! Ervan uitgaande dat gemiddeld 2x per seizoen gebroed wordt.

15. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Om daar achter te komen zijn we vogels gaan zenderen.

16. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief

17. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
• Veldleeuweriken en akkerranden:
gebruik, vegetatie en landschappelijke ligging
• Worden ze gebruikt?
Oldambt: 115 uur / 1365 vluchten geobserveerd

19. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
• Effect vegetatie op gebruik?
• Gebruik akkerranden gelijk gedurende broedseizoen
• Gras, kruiden of kale grond
• Vegetatiehoogte tot 40 cm
120 70
100 60
Gebruik akkerrand (%)
Gebruik akkerrand (%)
50
80
40
60
30
40
20
20 10
0 0
100 150 200 0 20 40 60 80
Dag van het jaar Vegetatiehoogte (cm)

20. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Afstand mediaan 80 m, 75% binnen 150 m (max 582 m)
Afstand gevlogen tot akkerrand niet verschillend van andere
habitattypen (t-test, niet significant)
100 m lijkt grenswaarde: 0.9
12 12
0.8
Fractie akkerranden bezocht
10 7
0.7 13
0.6
0.5
0.4
0.3
10 5
0.2 6 12 6
15 9
0.1 25
0.0
Afstand tot akkerrand (m)

21. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Aantal geschikte veldleeuwerikprooien per m2, per
habitattype
kevers, spinnen, larven, rupsen, hooiwagens, muggen,
rechtvleugeligen en cicaden groter dan 5 mm
18
16
Aantal prooien / m2
14
12
10
8
6
4
2
0
Akkerrand Berm Grasland Luzerne Wintertarwe

22. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
2 dagen
2 dagen 8 dagen
14 dagen
19 dagen
14 dagen

23. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
• Waarmee is de Veldleeuwerik in het broedseizoen echt geholpen?
• Verhoging broedsucces is ‘keyfactor’
• Maatregelen op perceelsniveau noodzakelijk (seizoensbreed inbrengen van broedveilige
gewassen zoals akkerranden, luzerne, zomer/wintergranen, grasbraak)
• Extensivering teeltwijzen als agrarisch natuurbeheer-maatregel
• Laagblijvende plantensoorten in akkerrandenmengsel. 10-15kg zaaizaad.
• Geen akkerranden in de buurt van bebouwing en bosjes.
• Veehouders moeten ook kunnen deelnemen aan akkervogelbeheer (grasbraak)

24. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief

25. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief