1. PhÇn thø nhÊt
«n tËp, tæng kÕt ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 9
A. V¨n häc
I - Th¬ viÖt nam hiÖn ®¹i
TT Tªn bµi th¬
T¸c
gi¶
N¨m
s¸ng
t¸c
ThÓ
th¬
Tãm t¾t néi dung
§Æc s¾c nghÖ
thuËt
1 §ång chÝ
ChÝnh
H÷u
1948
Tù
do
VÎ ®Ñp ch©n thùc gi¶n dÞ
cña anh bé ®éithêi chèng Ph¸p
vµ t×nh ®ång chÝ s©u s¾c,
c¶m®éng.
Chi tiÕt, h×nh ¶nh tù
nhiªn, b×nh dÞ, c«
®éng gîi c¶m.
2
§oµn thuyÒn
®¸nh c¸
Huy
CËn
1958
7
ch÷
VÎ ®Ñp tr¸ng lÖ, giµu mµu
s¾c l·ng m¹n cña thiªn nhiªn,
vò trô vµ con ngêi lao ®éng
míi
Tõ ng÷ giµu h×nh
¶nh, sö dông c¸c biÖn
ph¸p Èn dô, nh©n ho¸.
3 Con cß
ChÕ
Lan
Viªn
1982
Tù
do
Ca ngîi t×nh mÑ con vµ ý
nghÜa lêi ru ®èi víi cuéc sèng
con ngêi.
VËn dông s¸ng t¹o ca
dao. BiÖn ph¸p Èn dô,
triÕt lý s©u s¾c.
4 BÕp löa
B»ng
ViÖt
1963
7
ch÷
vµ 8
ch÷
T×nh c¶m bµ ch¸u vµ h×nh
¶nh ngêi bµ giµu t×nh th¬ng,
giµu ®øc hy sinh.
Håi tëng kÕt hîp víi
c¶m xóc, tù sù, b×nh
luËn.
5
Bµi th¬ vÒ
tiÓu ®éi xe
kh«ng kÝnh
Ph¹m
TiÕn
DuËt
1969
Tù
do
VÎ ®Ñp hiªn ngang, dòng c¶m
cña ngêi lÝnh l¸i xe Trêng
S¬n.
Ng«n ng÷ b×nh dÞ,
giäng ®iÖu vµ h×nh
¶nh th¬ ®éc ®¸o.
6
Khóc h¸t ru
nh÷ng em bÐ
lín trªn lng
mÑ
NguyÔ
n Khoa
§iÒm
1971
7
ch÷
vµ 8
ch÷
T×nh yªu th¬ng con vµ íc
väng cña ngêi mÑ d©n téc
Tµ ¤i trong cuéc kh¸ng chiÕn
chèng MÜ.
Giäng th¬ tha thiÕt,
h×nh ¶nh gi¶n dÞ,
gÇn gòi.
7
ViÕng l¨ng
B¸c
ViÔn
Ph¬ng
1976
5
ch÷
Lßng thµnh kÝnh vµ niÒm
xóc ®éng s©u s¾c ®èi víi B¸c
khi vµo th¨m l¨ng B¸c.
Giäng ®iÖutrang träng,
thiÕt tha, sö dông
nhiÒu Èn dô gîi c¶m.
8 ¸nh tr¨ng
NguyÔ
n Duy
1978
5
ch÷
Gîi nhí nh÷ng n¨m th¸ng gian
khæ cña ngêi lÝnh, nh¾c nhë
th¸i ®é sèng "Uèng níc nhí
nguån"
Giäng t©m t×nh, hån
nhiªn. H×nh ¶nh gîi
c¶m.
9 Nãi víi con Y Ph-
¬ng
Sau
1975
5
ch÷
T×nh c¶m gia ®×nh Êm cóng,
truyÒn thèng cÇn cï, søc
Tõ ng÷, h×nh ¶nh
giµu søc gîi c¶m
1

2. sèng m¹nh mÏ cña quª h¬ng
vµ d©n téc, sù g¾n bã víi
truyÒn thèng.
10
Mïa xu©n nho
nhá
Thanh
H¶i
198
5
ch÷
C¶m xóc tríc mïa xu©n cña
thiªn nhiªn, vò trô vµ kh¸t
väng lµm mïa xu©n nho nhá
d©ng hiÕn cho ®êi.
H×nh ¶nh ®Ñp, gîi
c¶m, so s¸nh vµ Èn
dô s¸ng t¹o. GÇn gòi
d©n ca.
11 Sang thu
H÷u
ThØnh
1998
5
ch÷
Nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña
t¸c gi¶ vÒ sù chuyÓn biÕn
nhÑ nhµng cña thiªn nhiªn tõ
cuèi h¹ sang thu.
H×nh ¶nh th¬ giµu
søc gîi c¶m.
S¾p xÕp theo c¸c giai ®o¹n lÞch sö
1. Tõ 1945 - 1954: §ång chÝ
2. Tõ 1954 - 1964: §oµn thuyÒn ®¸nh c¸, BÕp löa, Con cß.
3. Tõ 1965 - 1975; Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ, Bµi
th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh.
4. Sau 1975: ¸nh tr¨ng, ViÕng l¨ng B¸c, Mïa xu©n nho nhá, Nãi
víi con, Sang thu.
⇒ Ph¶n ¸nh t×nh c¶m t tëng cña con ngêi (t×nh yªu quª h¬ng,
®Êt níc; t×nh c¶m ®ång chÝ g¾n bã víi B¸c, t×nh c¶m g¾n bã bÒn
chÆt nh t×nh mÑ con, bµ ch¸u).
mét sè néi dung, chñ ®Ò lín trong th¬ viÖt nam hiÖn ®¹i…
1. T×nh mÑ con: Con cß, Khóc h¸t ru, M©y vµ sãng
- §iÓm chung (gièng nhau) ca ngîi t×nh mÑ con ®»m th¾m,
thiªng liªng. Dïng lêi ru cña ngêi mÑ hoÆc ngêi con (em bÐ víi ngêi
mÑ).
- §iÓm kh¸c: (NÐt riªng trong néi dung vµ c¸ch biÓu hiÖn t×nh
mÑ con).
- Bµi "Khóc h¸t ru…" thÓ hiÖn sù thèng nhÊt cña t×nh yªu con víi
lßng yªu níc, g¾n bã víi c¸ch m¹ng vµ ý chÝ chiÕn ®Êu cña ngêi mÑ
d©n téc Tµ ¤i trong hoµn c¶nh hÕt søc gian khæ ë chiÕn khu miÒn
T©y Thõa Thiªn trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng MÜ.
Bµi "Con cß" khai th¸c vµ ph¸t triÓn tø th¬ tõ h×nh tîng con cß
trong ca dao h¸t ru ®Ó ngîi ca t×nh mÑ vµ ý nghÜa cña lêi h¸t ru.
2

3. Bµi "M©y vµ sãng" ho¸ th©n vµo lêi trß chuyÖn hån nhiªn, ng©y
th¬ cña em bÐ víi mÑ ®Ó thÓ hiÖn t×nh yªu mÑ th¾m thiÕt cña trÎ
th¬.
2. Ngêi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ
§ång chÝ, Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh, ¸nh tr¨ng.
(NÐt chung vµ nÐt riªng)
3. Bót ph¸p nghÖ thuËt (NÐt chung vµ nÐt riªng).
II - TruyÖn viÖt nam hiÖn ®¹i
TT
Tª
n t¸c
phÈm
T¸c gi¶ Níc N¨m s¸ng t¸c Tãm t¾t néi dung
1 Lµng Kim L©n
ViÖt
Nam
1948
Qua t©m tr¹ng ®au xãt, tñi hæ cña «ng Hai ë
n¬i t¶n c khi nghe tin ®ån lµng m×nh theo
giÆc, truyÖn thÓ hiÖn t×nh yªu lµng quª
s©u s¾c, lßng yªu níc vµ tinh thÇn kh¸ng
chiÕn cña ngêi n«ng d©n.
2
LÆng lÏ
SaPa
NguyÔn
Thµnh
Long
ViÖt
Nam
1970
Cuéc gÆp gì t×nh cê cña «ng ho¹ sÜ, c« kü
s míi ra trêng víi ngêi thanh niªn lµm viÖc
mét m×nh t¹i tr¹m khÝ tîng trªn nói cao SaPa.
Qua ®ã, ca ngîi nh÷ng ngêi lao ®éng thÇm
lÆng, cã c¸ch sèng ®Ñp, cèng hiÕn søc
m×nh cho ®Êt níc.
3
ChiÕc lîc
ngµ
NguyÔn
Quang
S¸ng
ViÖt
Nam
1966
C©u chuyÖn Ðo le vµ c¶m ®éng vÒ hai cha
con: «ng S¸u vµ bÐ Thu trong lÇn «ng vÒ
th¨m nhµ ë khu c¨n cø. Qua ®ã, truyÖn ca
ngîi t×nh cha con th¾m thiÕt trong hoµn
c¶nh chiÕn tranh.
4 Cè h¬ng Lç TÊn
Trung
Quèc
Trong tËp "Gµo
thÐt" 1923
Trong chuyÕn vÒ th¨m quª, nh©n vËt "t«i" ®·
chøng kiÕn nh÷ng ®æi thay theo híng suy
tµn cña lµng quª vµ cuéc sèng ngêi n«ng
d©n. Qua ®ã, truyÖn miªu t¶ thùc tr¹ng cña
x· héi n«ng th«n Trung Hoa ®¬ng thêi ®ang
®i vµo tiªu ®iÒu vµ suy ngÉm vÒ con ®êng
®i cña ngêi n«ng d©n vÒ con ®êng ®i cña
ngêi n«ng d©n vµ c¶ x· héi.
5 Nh÷ng
®øa trÎ
M¸c xim
Gor¬ki
Nga TrÝch tiÓu
thuyÕt "Thêi th¬
Êu" (1913 -
C©u chuyÖn vÒ t×nh b¹n n¶y në gi÷a chó
bÐ Alis«sa víi nh÷ng ®øa trÎ con viªn sÜ
quan sèng thiÕu t×nh th¬ng bªn hµng xãm.
3

4. 1914)
Qua ®ã, kh¼ng ®Þnh t×nh c¶m hån nhiªn,
trong s¸ng cña trÎ em, bÊt chÊp nh÷ng c¶n
trë cña quan hÖ x· héi.
6 BÕn quª
NguyÔn
Minh
Ch©u
ViÖt
Nam
Trong tËp "BÕn
quª" (1985)
Qua nh÷ng c¶m xóc vµ suy ngÉm cña nh©n
vËt NhÜ vµo lóc cuèi ®êi trªn giêng bÖnh,
truyÖn thøc tØnh ë mäi ngêi sù tr©n träng
nh÷ng gi¸ trÞ vµ vÎ ®Ñp b×nh dÞ, gÇn gòi
cña cuéc sèng, cña quª h¬ng.
7
Nh÷ng
ng«i sao
xa x«i
Lª Minh
Khuª
ViÖt
Nam
1971
Cuéc sèng, chiÕn ®¸u cña ba c« g¸i thanh
niªn xung phong trªn mét cao ®iÓm ë tuyÕn
®êng Trêng S¬n trong nh÷ng n¨m chiÕn
tranh chèng MÜ cøu níc. TruyÖn lµm næi
bËt t©m hån trong s¸ng giµu m¬ méng, tinh
th©n dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn ®Êu ®Çy
gian khæ hy sinh nhng rÊt hån nhiªn, l¹c qua
cña hä.
III - Ch¬ng tr×nh v¨n häc viÖt nam
(Tõ líp 6 - líp 9)
v¨n häc d©n gian
T
hÓ lo¹i
§Þnh nghÜa C¸c v¨n b¶n ®îc häc
TruyÖn
- TruyÒn thuyÕt: KÓ vÒ c¸c nh©n vËt vµ sù kiÖn cã
liªn quan ®Õn lÞch sö thêi qu¸ khø, thêng cã yÕu tè
tëng tîng, k× ¶o. ThÓ hiÖn th¸i ®é vµ c¸ch ®¸nh gi¸
cña nh©n vËt vÒ sù kiÖn vµ nh©n vËt lÞch sö ®îc
kÓ.
- Cæ tÝch: KÓ vÒ cuéc ®êi cña mét sè kiÓu nh©n
vËt quen thuéc (bÊt h¹nh, dòng sÜ, tµi n¨ng, th«ng
minh vµ ngèc nghÕch lµ ®éng vËt…) Cã yÕu tè
hoang ®êng, thÓ hiÖn m¬ íc, niÒm tin chiÕn
th¾ng…
- Ngô ng«n: Mîn chuyÖn vÒ vËt, ®å vËt (hay chÝnh
con ngêi) ®Ó nãi bãng, giã kÝn ®¸o chuyÖn vÒ con
ngêi, ®Ó khuyªn nhñ r¨n d¹y mét bµi häc nµo ®ã.
- TruyÖn cêi: KÓ vÒ nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng cêi trong
cuéc sèng nh»m t¹o ra tiÕng cêi mua vui hay phª
ph¸n nh÷ng thãi h tËt xÊu trong x· héi.
- Con Rång ch¸u Tiªn.
B¸nh chng, b¸nh giµy
Th¸nh Giãng
S¬n Tinh - Thuû Tinh
Sù tÝch Hå G¬m.
- Sä Dõa
Th¹ch Sanh
Em bÐ th«ng minh.
- Õch ngåi ®¸y giÕng
Thµy bãi xem voi.
§eo nh¹c cho mÌo
T©y, ch©n, Tai, Mòi, MiÖng
- Treo biÓn
Lîn cíi, ¸o míi.
Ca dao - ChØ c¸c thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian, kÕt hîp lêi vµ Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia
4

5. d©n ca
nh¹c, diÔn t¶ ®êi sèng néi t©m cña con ngêi. ®×nh.
Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh yªu quª h¬ng,
®Êt níc, con ngêi.
Nh÷ng c©u h¸t than th©n.
Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm
Tôc ng÷
Lµ nh÷ng c©u nãi d©n gian ng¾n gän, æn ®Þnh,
cã nhÞp ®iÖu, h×nh ¶nh thÓ hiÖn nh÷ng kinh
nghiÖm cña nh©n d©n vÒ mäi mÆt (tù nhiªn, lao
®éng, x· héi…) ®îc nh©n d©n vËn dông vµo ®êi
sèng, suy nghÜ vµ lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy.
S©n
khÊu
(chÌo)
Lµ lo¹i kÞch h¸t, móa d©n gian: kÓ chuyÖn diÔn
tÝch b»ng h×nh thøc s©n khÊu (diÔn ë s©n ®×nh
gäi lµ chÌo s©n ®×nh). Phæ biÕn ë B¾c Bé.
V¨n häc trung ®¹i
ThÓ
lo¹i
Tªn v¨n b¶n Thêi
gian
T¸c gi¶ Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ néi
dung vµ nghÖ thuËt
TruyÖ
n ký
1. Con Hæ
cã nghÜa
(NXB
GD -
1997
Vò Trinh Mîn chuyÖn loµi vËt ®Ó
nãi chuyÖn con ngêi, ®Ò
cao ©n nghÜa trong ®¹o
lµm ngêi.
2. ThÇy
thuèc giái
cèt ë tÊm
lßng
§Çu thÕ
kû 15
Hå
Nguyªn
Trõng
Ca ngîi phÈm chÊt cao
quý cña vÞ th¸i y lÖnh hä
Ph¹m: tµi ch÷a bÖnh vµ
lßng th¬ng yªu con ngêi,
kh«ng sî quyÒn uy.
3. ChuyÖn
ngêi con g¸i
Nam X¬ng
(trÝch
TruyÒn k×
m¹n lôc)
ThÕ kØ
16
NguyÔn
D÷
Th«ng c¶m víi sè phËn
oan nghiÖt vµ vÎ ®Ñp
truyÒn thèng cña ngêi
phô n÷. NghÖ thuËt kÓ
chuyÖn, miªu t¶ nh©n
vËt…
4. ChuyÖn
cò trong phñ
chóa (trÝch
Vò trung tuú
bót)
§Çu thÕ
kØ 19
Ph¹m
§×nh Hæ
Phª ph¸n thãi ¨n ch¬i
cña vua chóa, quan l¹i
qua lèi ghi chÐp sù viÖc
cô thÓ, ch©n thùc, sinh
®éng.
5

6. 5. Hoµng Lª
nhÊt thèng
chÝ (trÝch)
§Çu thÕ
kØ 19
Ng« Gia
V¨n Ph¸i
Ca ngîi chiÕn c«ng cña
NguyÔn HuÖ, sù thÊt b¹i
cña qu©n Thanh.
NghÖ thuËt viÕt tiÓu
thuyÕt ch¬ng håi kÕt hîp
tù sù vµ miªu t¶.
Th¬
S«ng nói níc
Nam
1077 Lý Thêng
KiÖt
Tù hµo d©n téc, ý chÝ
quyÕt chiÕn quyÕt
th¾ng víi giäng v¨n hµo
hïng.
Phß gi¸ vÒ
kinh
TrÇn
Quang
Kh¶i
Ca ngîi chiÕn th¾ng Ch-
¬ng D¬ng, Hµm Tö vµ
bµi häc vÒ th¸i b×nh sÏ
gi÷ cho ®Êt níc v¹n cæ.
Buæi chiÒu
®øng ë phñ
Thiªn Trêng
TrÇn
Nh©n
T«ng
Sù g¾n bã víi thiªn nhiªn
vµ cuéc sèng cña mét
vïng quª yªn tÜnh mµ
kh«ng ®×u hiu. NghÖ
thuËt t¶ c¶nh tinh tÕ.
Bµi ca C«n
S¬n
Tríc
1442
NguyÔn
Tr·i
Sù giao hoµ gi÷a thiªn
nhiªn v íi mét t©m hån
nh¹y c¶m vµ nh©n c¸ch
thanh cao. NghÖ thuËt
t¶ c¶nh, so s¸nh ®Æc
s¾c.
Sau phót
chia ly
(trÝch Chinh
phô ng©m
khóc)
§Çu TK
18
§Æng
TrÇn C«n
(§oµn ThÞ
§iÓm
dÞch)
Nçi sÇu cña ngêi vî, tè
c¸o chiÕn tranh phi
nghÜa. C¸ch dïng ®iÖp
tõ tµi t×nh.
B¸nh tr«i níc §Çu TK
18
Hå Xu©n
H¬ng
Tr©n träng vÎ ®Ñp trong
tr¾ng cña ngêi phô n÷
vµ ngËm ngïi cho th©n
phËn m×nh. Sö dông cã
hiÖu qu¶ h×nh ¶nh so
s¸nh Èn dô.
Qua ®Ìo
ngang
ThÕ kØ
19
Bµ HuyÖn
Thanh
VÎ ®Ñp cæ ®iÓn cña
bøc tranh vÒ §Ìo Ngang
6

7. Quan vµ mét t©m sù yªu níc
qua lêi th¬ trang träng,
hoµn chØnh cña thÓ §-
êng luËt.
B¹n ®Õn
ch¬i nhµ
Cuèi TK
18 ®Çu
TK 19
NguyÔn
KhuyÕn
T×nh c¶m b¹n bÌ ch©n
thËt, s©u s¾c, hãm
hØnh vµ mét h×nh ¶nh
th¬ gi¶n dÞ, linh ho¹t.
TruyÖ
n th¬
TruyÖn
KiÒu, trÝch: -
ChÞ em
Thuý KiÒu.
- C¶nh ngµy
xu©n
- M· Gi¸m
Sinh mua
KiÒu.
- KiÒu ë lÇu
Ngng BÝch.
- Thuý KiÒu
b¸o ©n b¸o
o¸n.
§Çu thÕ
kØ 19
NguyÔn
Du
C¸ch miªu t¶ vÎ ®Ñp vµ tµi
hoa cña chÞ em Thuý
KiÒu.-
- C¶nh ®Ñp ngµy xu©n cæ
®iÓn, trong s¸ng.
- Phª ph¸n, v¹ch trÇn b¶n
chÊt M· Gi¸m Sinh vµ nçi
nhí cña nµng KiÒu.
- T©m tr¹ng vµ nçi nhí cña
Thuý KiÒu víi lèi dïng ®iÖp
tõ.
- KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n víi
giÊc m¬ thùc hiÖn c«ng lý
qua ®o¹n trÝch kÕt hîp
miªu t¶ víi b×nh luËn.
TruyÖn Lôc
V©n Tiªn
trÝch: - Lôc
V©n Tiªn
cøu KiÒu
NguyÖt
Nga.
- Lôc V©n
Tiªn gÆp
n¹n.
Gi÷a TK
19
NguyÔn
§×nh
ChiÓu
- VÎ ®Ñp cña søc m¹nh
nh©n nghÜa cña ngêi
anh hïng qua giäng v¨n
vµ c¸ch biÓu c¶m cña t¸c
gi¶.
- Nçi khæ cña ngêi anh
hïng gÆp n¹n vµ b¶n
chÊt cña bän v« nh©n
®¹o.
NghÞ
luËn
ChiÕu dêi
®«
1010 Lý C«ng
UÈn
LÝ do dêi ®« vµ nguyÖn
väng gi÷ níc mu«n ®êi
bÒn v÷ng vµ phån
thÞnh. LËp luËn chÆt
chÏ.
7

8. HÞch tíng
sÜ (trÝch)
Tríc
1285
TrÇn
Quèc
TuÊn
Tr¸ch nhiÖm ®èi víi ®Êt
níc vµ lêi kªu gäi thèng
thiÕt ®èi víi tíng sÜ. LËp
luËn chÆt chÏ, luËn cø
x¸c ®¸ng, giµu søc
thuyÕt phôc.
Níc §¹i ViÖt
ta (trÝch
B×nh Ng«
®¹i c¸o)
1428 NguyÔn
Tr·i
Tù hµo d©n téc, niÒm tin
chiÕn th¾ng, luËn cø râ
rµng, hÊp dÉn.
Bµn luËn vÒ
phÐp häc
1791 NguyÔn
ThiÕp
Häc ®Ó cã tri thøc, ®Ó
phôc vô ®Êt níc chø
kh«ng ph¶i cÇu danh.
LËp luËn chÆt chÏ,
thuyÕt phôc.
V¨n häc hiÖn ®¹i
ThÓ
lo¹i
Tªn v¨n
b¶n
Thêi
gian
T¸c gi¶
Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ néi dung
vµ nghÖ thuËt
TruyÖ
n kÝ
Sèng chÕt
mÆc bay
1918 Ph¹m
Duy Tèn
Tè c¸o tªn quan phñ v« nh©n
®¹o. Th«ng c¶m víi nçi khæ
cña nh©n d©n. NghÖ thuËt
miªu t¶ t¬ng ph¶n, ®èi lËp vµ
t¨ng cÊp.
Nh÷ng trß
lè hay lµ
Va-ren vµ
Phan Béi
Ch©u
1925 NguyÔn
¸i Quèc
§èi lËp 2 nh©n vËt: Va ren-
gian tr¸, lè bÞch; Phan Béi
Ch©u- kiªn cêng bÊt khuÊt.
Giäng v¨n s¾c s¶o, hãm
hØnh…
Tøc níc vì
bê (trÝch
T¾t ®Ìn)
1939 Ng« TÊt
Tè
Tè c¸o x· héi phong kiÕn tµn
b¹o, th«ng c¶m nçi khæ cña
ngêi n«ng d©n, vÎ ®Ñp t©m
hån cña ngêi phô n÷ n«ng
th«n. NghÖ thuËt miªu t¶ nh©n
vËt…
8

9. Trong lßng
mÑ (trÝch
Nh÷ng
ngµy th¬
Êu)
1940 Nguyªn
Hång
Nh÷ng cay ®¾ng tñi nhôc vµ
t×nh yªu th¬ng ngêi mÑ cña t¸c
gi¶ thêi th¬ Êu. NghÖ thuËt
miªu t¶ diÔn biÕn t©m lý nh©n
vËt.
T«i ®i häc 1941 Thanh
TÞnh
KØ niÖm ngµy ®Çu ®i häc.
NghÖ thuËt tù sù xen miªu t¶ vµ
biÓu c¶m.
Bµi häc ®-
êng ®êi
®Çu tiªn
(trÝch DÕ
MÌn phiªu l-
u ký)
1941 T« Hoµi VÎ ®Ñp cêng tr¸ng, tÝnh nÕt
kiªu c¨ng vµ nçi hèi hËn cña
DÕ MÌn khi g©y ra c¸i chÕt
th¶m th¬ng cho DÕ Cho¾t.
NghÖ thuËt nh©n ho¸, kÓ
chuyÖn hÊp dÉn.
L·o H¹c 1943 Nao Cao Sè phËn ®au th¬ng vµ vÎ ®Ñp
t©m hån cña L·o H¹c, sù th«ng
c¶m s©u s¾c cña t¸c gi¶. C¸ch
miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt vµ
c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn.
Lµng 1948 Kim L©n T×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc cña
nh÷ng ngêi ph¶i ®i t¶n c. T×nh
huèng truyÖn ®éc ®¸o, hÊp
dÉn. NghÖ thuËt miªu t¶ t©m
lÝ nh©n vËt.
S«ng níc
Cµ Mau
(trÝch §Êt
rõng ph¬ng
Nam)
1957 §oµn
Giái
Chî N¨m C¨n, c¶nh s«ng níc
Cµ Mau réng lín, hïng vÜ, ®Çy
søc sèng hoang d·. NghÖ
thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn qua
c¶m nhËn tinh tÕ cña t¸c gi¶.
ChiÕc lîc
ngµ
1966 NguyÔn
Quang
S¸ng
T×nh c¶m cha con s©u ®Ëm,
®Ñp ®Ï trong c¶nh ngé Ðo le
cña chiÕn tranh. C¸ch kÓ
chuyÖn hÊp dÉn, kÕt hîp víi
miªu t¶ vµ b×nh luËn.
LÆng lÏ
sapa
1970 NguyÔn
Thµnh
Long
VÎ ®Ñp cña ngêi thanh niªn víi
c«ng viÖc thÇm lÆng. T×nh
huèng truyÖn hîp lÝ, kÓ
chuyÖn tù nhiªn. KÕt hîp tù sù
víi tr÷ t×nh vµ b×nh luËn.
9

10. Nh÷ng
ng«i sao
xa x«i
1971 Lª Minh
Khuª
VÎ ®Ñp t©m hån vµ tÝnh c¸ch
cña nh÷ng c« g¸i thanh niªn
xung phong trªn ®êng Trêng
S¬n. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn
tù nhiªn, ng«n ng÷ sinh ®éng,
trÎ trung; miªu t¶ t©m lÝ nh©n
vËt.
Vît th¸c
(trÝch Quª
néi)
1974 Vâ
Qu¶ng
VÎ ®Ñp th¬ méng, hïng vÜ cña
thiªn nhiªn vµ vÎ ®Ñp cña søc
m¹nh con ngêi tríc thiªn nhiªn.
Tù sù kÕt hîp víi tr÷ t×nh.
Lao Xao
(trÝch
Tuæi th¬
im lÆng)
1985 Duy
Kh¸n
Bøc tranh cô thÓ, sinh ®éng
vÒ thÕ giíi loµi chim ë mét vïng
quª. C¸ch quan s¸t vµ miªu t¶
tinh tÕ
BÕn quª 1985 NguyÔn
Minh
Ch©u
Tr©n träng nh÷ng vÎ ®Ñp vµ
gi¸ trÞ b×nh dÞ, gÇn gòi cña
gia ®×nh, quª h¬ng. T×nh
huèng truyÖn, h×nh ¶nh giµu
tÝnh biÓu tîng, t©m lÝ nh©n
vËt.
Cuéc chia
tay cña
nh÷ng con
bóp bª
1992 Kh¸nh
Hoµi
Th«ng c¶m víi nh÷ng em bÐ
trong gia ®×nh bÊt h¹nh. NghÖ
thuËt miªu t¶ nh©n vËt, kÓ
chuyÖn hÊp dÉn.
Bøc tranh
cña em g¸i
t«i
1999 T¹ Duy
Anh
T©m hån trong s¸ng, nh©n
hËu cña ngêi em ®· gióp anh
nhËn ra phÇn h¹n chÕ cña
chÝnh m×nh.C¸ch kÓ chuyÖn
theo ng«i thø nhÊt vµ miªu t¶
tinh tÕ t©m lÝ nh©n vËt.
Tuú
bót
Mét mãn
quµ cña
lóa non:
Cèm
1943 Th¹ch
Lam
Thø quµ riªng biÖt, nÐt ®Ñp
v¨n ho¸. C¶m gi¸c tinh tÕ, nhÑ
nhµng mµ s©u s¾c.
C©y tre
ViÖt Nam
1955 ThÐp Míi Qua h×nh ¶nh Èn dô, ca ngîi
c©y tre (con ngêi ViÖt Nam)
anh hïng trong lao ®éng vµ
chiÕn ®Êu, thuû chung chÞu
®ùng gian khæ hi sinh…
10

11. Mïa xu©n
cña t«i
Tríc
1975
Vò B»ng Nçi nhí Hµ Néi da diÕt cña ng-
êi xa quª tõ ®ã béc lé t×nh yªu
quª h¬ng ®Êt níc. T©m hån
tinh tÕ nh¹y c¶m vµ ngßi bót
tµi hoa.
C« T« 1976 NguyÔn
Tu©n
C¶nh ®Ñp thiªn nhiªn vµ vÎ
®Ñp cña con ngêi vïng ®¶o C«
T«, Ngßi bót ®iªu luyÖn, tinh
tÕ cña t¸c gi¶.
Sµi Gßn t«i
yªu
1990 Minh H-
¬ng
Søc hÊp dÉn cña thiªn nhiªn,
khÝ hËu Sµi Gßn. Con ngêi
Sµi Gßn cëi më, ch©n t×nh,
träng ®¹o nghÜa. C¸ch c¶m
nhËn tinh tÕ, ng«n ng÷ giµu
søc biÓu c¶m.
Th¬
Vµo nhµ
ngôc
Qu¶ng
§«ng c¶m
t¸c
1914 Phan Béi
Ch©u
Phong th¸i ung dung, khÝ
ph¸ch kiªn cêng cña ngêi chÝ
sÜ yªu níc vît lªn c¶nh tï ngôc.
Giäng th¬ hµo hïng, cã søc l«i
cuèn.
§Ëp ®¸ ë
C«n L«n
§Çu
TK2
0
Phan
Chu
Trinh
H×nh tîng ®Ñp lÉm liÖt, ngang
tµn cña ngêi anh hïng cøu níc
dï gÆp gian nguy. Bót ph¸p
l·ng m¹n, giäng th¬ hµo hïng.
Muèn lµm
th»ng Cuéi
1917 T¶n §µ BÊt hoµ víi thùc t¹i tÇm thêng
muèn lªn cung tr¨ng ®Ó bÇu
b¹n víi chÞ H»ng. Hån th¬ l·ng
m¹n pha chót ng«ng nghªnh.
Hai ch÷ n-
íc nhµ
1924 TrÇn
TuÊn
Kh¶i
Mîn c©u chuyÖn lÞch sö ®Ó
béc lé c¶m xóc vµ khÝch lÖ
lßng yªu níc, ý chÝ cøu níc cña
®ång bµo. ThÓ th¬, giäng th¬
tr÷ t×nh thèng thiÕt.
Quª h¬ng 1939 TÕ Hanh Bøc tranh t¬i s¸ng, sinh ®éng
vÒ vïng quª. Nh÷ng con ngêi
lao ®éng khoÎ m¹nh ®Çy søc
sèng. Lêi th¬ b×nh dÞ, gîi c¶m,
tha thiÕt.
Khi con tu
hó
1939 Tè H÷u Lßng yªu cuéc sèng nçi khao
kh¸t tù do cña ngêi chiÕn sÜ
gi÷a chèn lao tï. ThÓ th¬ lôc
11

12. b¸t gi¶n dÞ, trong s¸ng mµ s©u
s¾c.
Tøc c¶nh
P¾c Bã
1941 Hå ChÝ
Minh
VÎ ®Ñp hïng vÜ cña P¾c Bã,
niÒm tin s©u s¾c cña B¸c vµo
sù nghiÖp cøu níc. Lêi th¬ gi¶n
dÞ, trong s¸ng mµ s©u s¾c.
Ng¾m
tr¨ng
1942
-
1943
Hå ChÝ
Minh
T×nh yªu thiªn nhiªn tha thiÕt
gi÷a chèn tï ngôc vµ lßng l¹c
quan c¸ch m¹ng. Bµi th¬ sö
dông biÖn ph¸p nh©n ho¸ rÊt
linh ho¹t, tµi t×nh.
§i ®êng 1942
-
1943
Hå ChÝ
Minh
Nçi gian khæ khi bÞ gi¶i ®i vµ
vÎ ®Ñp thiªn nhiªn trªn ®êng.
Lêi th¬ gi¶n dÞ mµ s©u s¾c.
Nhí rõng
(Thi nh©n
ViÖt Nam
1943 ThÕ L÷ Mîn lêi con Hæ bÞ nhèt ®Ó
diÔn t¶ nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i
tÇm thêng, khao kh¸t tù do
m·nh liÖt. ChÊt l·ng m¹n trµn
®Çy c¶m xóc trong bµi th¬.
¤ng ®å
(Thi nh©n
ViÖt Nam)
1943 Vò §×nh
Liªn
Th¬ng c¶m víi «ng ®å, víi líp
ngêi "®ang tµn t¹". Lêi th¬ gi¶n
dÞ mµ s©u s¾c, gîi c¶m.
C¶nh
khuya
1948 Hå ChÝ
Minh
C¶nh thiªn nhiªn, nçi lo vËn n-
íc. H×nh ¶nh th¬ sinh ®éng,
c¸ch so s¸nh ®éc ®¸o.
R»m th¸ng
giªng
1948 Hå ChÝ
Minh
C¶nh ®Ñp ®ªm r»m th¸ng
giªng ë ViÖt B¾c, cuéc sèng
chiÕn ®Êu cña B¸c, niÒm tin
yªu cuéc sèng. Bót ph¸p cæ
®iÓn vµ hiÖn ®¹i.
§ång chÝ 1948 ChÝnh
H÷u
T×nh ®ång chÝ t¹o nªn søc
m¹nh ®oµn kÕt, th¬ng yªu,
chiÕn ®Êu.
Lêi th¬ gi¶n dÞ, h×nh ¶nh
ch©n thùc.
Lîm 1949 Tè H÷u VÎ ®Ñp hån nhiªn cña Lîm
trong viÖc tham gia chiÕn ®Êu
gi¶i phãng quª h¬ng. Sù hi sinh
anh dòng cña Lîm. Th¬ tù sù
kÕt hîp tr÷ t×nh.
12

13. §ªm nay
B¸c kh«ng
ngñ
1951 Minh
HuÖ
H×nh ¶nh B¸c Hå kh«ng ngñ,
lo cho bé ®éi vµ d©n c«ng.
NiÒm vui cña ngêi ®éi viªn
trong ®ªm kh«ng ngñ cïng B¸c.
Lêi th¬ gi¶n dÞ, s©u s¾c.
§oµn
thuyÒn
®¸nh c¸
1958 Huy CËn C¶nh ®Ñp thiªn nhiªn vµ niÒm
vui cña con ngêi trong lao
®éng trªn biÓn. Bµi th¬ giµu
h×nh ¶nh s¸ng t¹o.
Con cß 1962 ChÕ Lan
Viªn
Ca ngîi t×nh mÑ con vµ ý nghÜa
lêi ru ®èi víi cuéc sèng con ngêi.
VËn dông s¸ng t¹o ca dao, nhiÒu
c©u th¬ ®óc kÕt nh÷ngsuy ngÉm
s©u s¾c.
BÕp löa 1963 B»ng
ViÖt
Nh÷ng kØ niÖm tuæi th¬ vÒ
ngêi bµ, bÕp löa vµ nçi nhí quª
h¬ng da diÕt. giäng th¬ truyÒn
c¶m, da diÕt; h×nh ¶nh th¬
ch©n thùc giµu søc biÓu c¶m.
Ma 1967 TrÇn
§¨ng
Khoa
C¶nh vËt thiªn nhiªn tríc vµ
trong c¬n ma rµo ë lµng quª
ViÖt Nam. ThÓ th¬ tù do,
nhÞp nhµng, m¹nh, kh¶ n¨ng
quan s¸t tinh tÕ; ng«n ng÷
phãng kho¸ng.
TiÕng gµ
tra
1968 Xu©n
Quúnh
Nh÷ng kØ niÖm cña ngêi lÝnh
trªn ®êng ra trËn vµ søc m¹nh
chiÕn th¾ng kÎ thï. C¸ch sö
dông ®iÖp ng÷ "TiÕng gµ tra"
vµ ng«n ng÷ tù nhiªn.
Bµi th vÒ
tiÓu ®éi xe
kh«ng
kÝnh
1969 Ph¹m
TiÕn
DuËt
Nh÷ng gian khæ hy sinh vµ
niÒm l¹c quan cña ngêi lÝnh l¸i
xe. Lêi th¬ gi¶n dÞ, tù nhiªn dÔ
®i vµo lßng ngêi.
Khóc h¸t ru
nh÷ng em
bÐ lín trªn
lng mÑ
1971 NguyÔn
Khoa
§iÒm
T×nh yªu con g¾n víi t×nh yªu
quª h¬ng ®Êt níc vµ tinh thÇn
chiÕn ®Êu cña ngêi mÑ Tµ -
¤i. Giäng th¬ ngät ngµo, tr×u
mÕn, giµu nh¹c tÝnh.
13

14. ViÕng L¨ng
B¸c
1976 ViÔn Ph-
¬ng
T×nh c¶m nhí th¬ng, kÝnh yªu,
tù hµo vÒ B¸c. Lêi th¬ tha
thiÕt, ©n t×nh, giµu nh¹c tÝnh.
¸nh tr¨ng 1978 NguyÔn
Duy
Nh¾c nhë vÒ nh÷ng n¨m th¸ng
gian lao cña ngêi lÝnh, nh¾c
nhë th¸i ®é sèng uèng níc nhí
nguån. Giäng th¬ t©m t×nh, tù
nhiªn, h×nh ¶nh giµu søc biÓu
c¶m.
Mïa xu©n
nho nhá
1980 Thanh
H¶i
T×nh yªu vµ g¾n bã víi mïa
xu©n, víi thiªn nhiªn. Tù
nguyÖn lµm mïa xu©n nhá
d©ng hiÕn cho ®êi.ThÓ th¬ 5
ch÷ quen thuéc ng«n ng÷ giµu
søc truyÒn c¶m.
Nãi víi
con (th¬
ViÖt Nam)
1945
-
1985
Y Ph¬ng T×nh c¶m gia ®×nh Êm cóng,
truyÒn thèng cÇn cï, søc sèng
m¹nh mÏ cña quª h¬ng, d©n
téc. Tõ ng÷, h×nh ¶nh giµu søc
gîi c¶m.
Sang thu 1998 h÷u
thØnh
Sù chuyÓn biÕn nhÑ nhµng tõ
h¹ sang thu qua sù c¶m nhËn
tinh tÕ, qua nh÷ng h×nh ¶nh
giµu søc biÓu c¶m.
NghÞ
luËn
ThuÕ m¸u
(trÝch B¶n
¸n chÕ ®é
thùc d©n
Ph¸p)
1925 NguyÔn
¸i Quèc
Tè c¸o thùc d©n ®· biÕn ngêi
nghÌo ë c¸c níc thuéc ®Þa
thµnh vËt hy sinh cho c¸c cuéc
chiÕn tranh tµn khèc. LËp luËn
chÆt chÏ, dÉn chøng x¸c thùc.
TiÕng nãi
cña v¨n
nghÖ
1948 NguyÔn
§×nh Thi
V¨n nghÖ lµ sîi d©y ®ång c¶m
k× diÖu. V¨n nghÖ gióp con
ngêi sèng phong phó vµ tù
hoµn thiÖn nh©n c¸ch. Bµi v¨n
cã lËp luËn chÆt chÏ, giµu
h×nh ¶nh vµ c¶m xóc.
Tinh thÇn
yªu níc cña
nh©n d©n
ta
1951 Hå ChÝ
Minh
Kh¼ng ®Þnh, ca ngîi tinh thÇn
yªu níc cña nh©n d©n ta. LËp
luËn chÆt chÏ, giäng v¨n tha
thiÕt, s«i næi, thuyÕt phôc.
14

15. Sù giµu
®Ñp cña
TiÕng ViÖt
1967 §Æng
Thai Mai
Tù hµo vÒ sù giµu ®Ñp cña
TiÕng ViÖt trªn nhiÒu ph¬ng
diÖn, biÓu hiÖn cña søc sèng
d©n téc. LËp luËn chÆt chÏ, cã
søc thuyÕt phôc cao.
§øc tÝnh
gi¶n dÞ
cña B¸c Hå
1970 Ph¹m
V¨n §ång
Gi¶n dÞ lµ ®øc tÝnh næi bËt
nhÊt cña B¸c trong ®êi sèng,
trong c¸c bµi viÕt. Nhng cã sù
hµi hoµ víi ®êi sèng tinh thÇn
phong phó, cao ®Ñp. Lêi v¨n
tha thiÕt, cã søc truyÒn c¶m.
ý nghÜa
v¨n ch¬ng
NXB
GD
1998
Hoµi
Thanh
Nguån gèc cña v¨n ch¬ng lµ vÞ
tha, v¨n ch¬ng lµ h×nh ¶nh cña
cuéc sèng phong phó. Lèi v¨n
nghÞ luËn chÆt chÏ, cã søc
thuyÕt phôc.
ChuÈn bÞ
hµnh trang
vµo thÕ kØ
míi
2001
Vò
Khoan
Chç m¹nh vµ yÕu cña tuæi trÎ
ViÖt Nam. Nh÷ng yªu cÇu
kh¾c phôc c¸i yÕu ®Ó bíc vµo
thÕ kØ míi. Lêi v¨n hïng hån,
thuyÕt phôc.
KÞch
B¾c S¬n 1946 NguyÔn
Huy T-
ëng
Ph¶n ¸nh m©u thuÉn gi÷a c¸ch
m¹ng vµ kÎ thï cña c¸ch m¹ng;
thÓ hiÖn diÔn biÕn néi t©m
nh©n vËt Th¬m. NghÖ thuËt
thÓ hiÖn t×nh huèng vµ m©u
thuÉn.
T«i vµ
chóng ta
NXB
s©n
khÊu
1994
Lu
Quang
Vò
Qu¸ tr×nh ®Êu tranh cña ngêi
d¸m nghÜ d¸m lµm, cã trÝ tuÖ
vµ b¶n lÜnh ®Ó ph¸ bá c¸ch
nghÜ vµ c¬ chÕ l¹c hËu ®em
l¹i h¹nh phóc cho mäi ngêi.
C¸ch khai th¸c t×nh huèng
kÞch
Nh×n chung vÒ v¨n häc ViÖt Nam
15

16. 1.C¸c bé phËn hîp thµnh cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam.
a. V¨n häc d©n gian.
- Hoµn c¶nh ra ®êi: Trong lao ®éng s¶n xuÊt, ®Êu tranh x· héi….
- §íi tîng s¸ng t¸c: Chñ yÕu lµ nh÷ng ngêi lao ®éng ë tÇng líp díi→ v¨n
häc b×nh d©n, s¸ng t¸c mang tÝnh céng ®ång.
- §Æc tÝnh: TÝnh tËp thÓ, tÝnh truyÒn miÖng, tÝnh dÞ b¶n, tÝnh
tiÕp diÔn xíng.
- ThÓ lo¹i: Phong phó (truyÖn, ca dao d©n ca, vÌ, c©u ®è, chÌo…), cã
v¨n ho¸ d©n gian cña c¸c d©n téc (Mêng, Th¸i, Ch¨m…).
- Néi dung: S©u s¾c, gåm:
+ Tè c¸o x· héi cò, th«ng c¶m víi nh÷ng nçi nghÌo khæ.
+ Ca ngîi nh©n nghÜa, ®¹o lý.
+ Ca ngîi t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc, t×nh b¹n bÌ, gia ®×nh…
+ ¦íc m¬ cuéc sèng tèt ®Ñp, thÓ hiÖn lßng l¹c quan yªu ®êi, tin tëng ë
t¬ng lai…
b. V¨n häc viÕt:
- VÒ ch÷ viÕt: Cã nh÷ng s¸ng t¸c b»ng ch÷ H¸n, ch÷ N«m, ch÷ quèc
ng÷, tiÕng Ph¸p ( NguyÔn ¸i Quèc). Tuy viÕt b»ng tiÕng níc ngoµi nh-
ng néi dung vµ nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt vÉn thuéc vÒ d©n téc →
tÝnh d©n téc ®Ëm ®µ.
- VÒ néi dung: B¸m s¸t cuéc sèng, biÕn ®éng cña mäi thêi kú, mäi thêi
®¹i.
+ §Êu tranh chèng x©m lîc, chèng phong kiÕn, chèng ®Õ quèc.
+ Ca ngîi ®¹o ®øc nh©n nghÜa, dòng khÝ.
+ Ca ngîi lßng yªu níc vµ anh hïng.
+ Ca ngîi lao ®éng dùng x©y.
+ Ca ngîi thiªn nhiªn.
+ Ca ngîi t×nh b¹n bÌ, t×nh yªu, t×nh vî chång, mÑ cha…
2. TiÕn tr×nh lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam.
(Chñ yÕu lµ v¨n häc viÕt)
a. Tõ thÕ kû X ®Õn thÕ kØ XIX.
Lµ thêi k× v¨n häc trung ®¹i, trong ®iÒu kiÖn XHPK suèt 10 thÕ
kØ c¬ b¶n vÉn gi÷ ®îc nÒn ®éc lËp tù chñ.
- V¨n häc yªu níc chèng x©m lîc (Lý - Tr©n - Lª - NguyÔn) cã Lý
Thêng KiÖt, TrÇn Quèc TuÊn, NguyÔn Tr·i, NguyÔn §×nh ChiÓu).
- V¨n häc tè c¸o x· héi phong kiÕn vµ thÓ hiÖn kh¸t väng tù do,
yªu ®¬ng, h¹nh phóc (Hå Xu©n H¬ng, NguyÔn Du, NguyÔn KhuyÕn,
Tó X¬ng…)
16

17. b. Tõ ®Çu thÕ kØ XX ®Õn 1945.
- V¨n häc yªu níc vµ c¸ch m¹ng 30 n¨m ®Çu thÕ kû (tríc khi §¶ng
CSVN ra ®êi): cã T¶n §µ, Phan Béi Ch©u, Phan Chu Trinh, vµ nh÷ng
s¸ng t¸c cña NguyÔn ¸i Quèc ë níc ngoµi).
- Sau 1930: Xu híng hiÖn ®¹i trong v¨n häc víi v¨n häc l·ng m¹n (Nhí
rõng), v¨n häc hiÖn thùc (T¾t ®Ìn), v¨n häc c¸ch m¹ng (Khi con tu
hó…)
c. Tõ 1945 - 1975
- V¨n häc viÕt vÒ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (§ång chÝ, §ªm nay
B¸c kh«ng ngñ, C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng…)
- V¨n häc viÕt vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ (Bµi th¬ vÒ tiÓu
®éi xe kh«ng kÝnh, Nh÷ng ng«i sao xa x«i, ¸nh tr¨ng…)
- V¨n häc viÕt vÒ cuéc sèng lao ®éng (§oµn thuyÒn ®¸nh c¸, Vît
th¸c…)
d.Tõ sau 1975.
- V¨n häc viÕt vÒ chiÕn tranh (Håi øc, KØ niÖm).
- ViÕt vÒ sù nghiÖp x©y dùng ®Êt níc, ®æi míi…
3. MÊy nÐt ®Æc s¾c næi bËt cña v¨n häc ViÖt Nam.
(TruyÒn thèng cña v¨n häc d©n téc).
a. T tëng yªu níc: Chñ ®Ò lín, xuyªn suèt trêng k× ®Êu tranh gi¶i
phãng d©n téc (c¨m thï giÆc, quyÕt t©m chiÕn ®Êu, d¸m hi sinh vµ x¶
th©n, t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi, niÒm tin chiÕn th¾ng).
b. Tinh thÇn nh©n ®¹o: Yªu níc vµ th¬ng yªu con ngêi ®· hoµ
quyÖn thµnh tinh thÇn nh©n ®¹o. (Tè c¸o bãc lét, th«ng c¶m víi ngêi
nghÌo khæ, lªn tiÕng bªnh vùc quyÒn lîi con ngêi - nhÊt lµ ngêi phô n÷,
kh¸t väng tù do vµ h¹nh phóc…
c. Søc sèng bÒn bØ vµ tinh thÇn l¹c quan: Tr¶i qua c¸c thêi k×
dùng níc vµ gi÷ níc, lao ®éng vµ ®Êu tranh, nh©n d©n ViÖt Nam ®·
thÓ hiÖn sù chÞu ®ùng gian khæ trong cuéc sèng ®êi thêng vµ trong
chiÕn tranh → T¹o nªn søc m¹nh chiÕn th¾ng.
Tinh thÇn l¹c quan, tin tëng còng ®îc nu«i dìng tõ trong cuéc
sèng chiÕn ®Êu ®Çy gian khæ, hy sinh vµ còng rÊt hµo hïng. Lµ b¶n
lÜnh cña ngêi ViÖt, lµ t©m hån ViÖt Nam.
d. TÝnh thÈm mÜ cao: TiÕp thu truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc,
tiÕp thu tinh hoa v¨n häc níc ngoµi (Trung Quèc, Ph¸p, Anh…) v¨n häc
ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng t¸c phÈm ®å sé, nhng víi nh÷ng t¸c phÈm
quy m« võa vµ nhá, chó träng c¸i ®Ñp tinh tÕ, hµi hoµ, gi¶n dÞ
(nh÷ng c©u ca dao tôc ng÷, nh÷ng pho sö thi, tiÓu thuyÕt, th¬ ca…)
Tãm l¹i:
17

18. + V¨n häc ViÖt Nam gãp phÇn båi ®¾p t©m hån, tÝnh c¸ch t t-
ëng cho c¸c thÕ hÖ ngêi ViÖt Nam.
+ Lµ bé phËn quan träng cña v¨n hãa tinh thÇn d©n téc thÓ
hiÖn nh÷ng nÐt tiªu biÓu cña t©m hån, lèi sèng, tÝnh c¸ch vµ t tëng
cña con ngêi ViÖt Nam, d©n téc ViÖt Nam trong c¸c thêi ®¹i.
IV. V¨n häc níc ngoµi
TT Tªn bµi
ThÓ
lo¹i
T¸c gi¶
(Níc)
Néi dung chñ yÕu
§Æc s¾c nghÖ
thuËt
1 C©y bót
thÇn
TruyÖ
n
D©n
gian
(Trung
Quèc)
Quan niÖm vÒ
c«ng lý x· héi, vÒ
môc ®Ých tµi n¨ng
nghÖ thuËt, íc m¬
kh¶ n¨ng k× diÖu.
TrÝ tëng tîng
phong phó,
truyÖn kÓ hÊp
dÉn.
2 ¤ng l·o
®¸nh c¸
vµ con c¸
vµng
TruyÖ
n
D©n
gian
(Nga)
Ca ngîi lßng biÕt
¬n ®èi víi nh÷ng
ngêi nhËn hËu,
phª ph¸n kÎ tham
lam.
LÆp l¹i t¨ng tiÕn
cña cèt truyÖn,
nh©n vËt ®èi
lËp, yÕu tè
hoang ®êng.
3 Xa
ng¾m
th¸c nói
L
Th¬ LÝ
B¹ch
(Trung
Quèc)
VÎ ®Ñp nói L vµ
t×nh yªu thiªn
nhiªn ®»m th¾m
béc lé tÝnh c¸ch
phãng kho¸ng cña
nhµ th¬.
H×nh ¶nh th¬
tr¸ng lÖ, huyÒn
¶o.
4 C¶m
nghÜ
trong
®ªm
thanh
tÜnh
Th¬ LÝ
B¹ch
T×nh c¶m quª h-
¬ng cña ngêi sèng
xa nhµ trong mét
®ªm tr¨ng yªn
tÜnh.
Tõ ng÷ gi¶n dÞ,
tinh luyÖn. C¶m
xóc ch©n thµnh.
5 NgÉu
nhiªn
viÕt
nh©n
Th¬ H¹ Tri
Ch¬ng
(Trung
Quèc)
T×nh c¶m s©u
s¾c mµ chua xãt
cña ngêi sèng xa
quª l©u ngµy trong
kho¶nh kh¾c míi
vÒ quª.
C¶m xóc ch©n
thµnh, hãm
hØnh; kÕt hîp víi
tù sù.
6 Bµi ca
nhµ
tranh bÞ
giã thu
Th¬ §ç Phñ
(Trung
Quèc)
Nçi khæ nghÌo
tóng vµ íc m¬ cã
ng«i nhµ v÷ng
ch¾c ®Ó che chë
KÕt hîp tr÷ t×nh
víi tù sù, nghÞ
luËn.
18

19. ph¸ cho nh÷ng ngêi
nghÌo.
7 M©y vµ
sãng
Th¬ Ta - go
(Ên
§é)
Ca ngîi t×nh mÉu tö
thiªng liªng, bÊt diÖt.
H×nh ¶nh thiªn
nhiªn giµu ý
nghÜa tîng trng.
KÕt hîp biÓu
c¶m víi kÓ
chuyÖn.
8 ¤ng
Giuèc
§anh
mÆc lÔ
phôc
KÞch M«-li-e
(Ph¸p)
Phª ph¸n tÝnh c¸ch
lè l¨ng cña tªn tr-
ëng gi¶ häc lµm
sang.
Chän t×nh huèng
t¹o tiÕng cêi
s¶ng kho¸i ch©m
biÕm s©u cay.
9 Buæi
häc cuèi
cïng
TruyÖ
n
§« - ®ª
(Ph¸p)
Yªu níc lµ yªu c¶
tiÕng nãi d©n téc.
X©y dùng nh©n
vËt thÇy gi¸o vµ
cËu bÐ Ph¨ng.
10 C« bÐ
b¸n diªm
TruyÖ
n
An-
®Ðc-
xen
(§an
M¹ch)
Nçi bÊt h¹nh, c¸i
chÕt ®au khæ vµ
niÒm tin yªu cuéc
sèng cña em bÐ b¸n
diªm.
KÓ chuyÖn hÊp
dÉn, ®an xen
gi÷a hiÖn thùc
vµ méng tëng.
11 §¸nh
nhau víi
cèi xay
giã
TrÝch
tiÓu
thuyÕ
t
XÐc-
van-
tÐc
(T©y
Ban
Nha)
Sù t¬ng ph¶n vÒ
nhiÒu mÆt gi÷a
gi÷a 2 nhËn vËt
§«n -ki-h«-tª, Xan
-ch«-Phan- xa qua
®ã ngîi ca mÆt
tèt, phª ph¸n c¸i
xÊu.
NghÖ thuËt x©y
dùng nh©n vËt,
nghÖ thuËt g©y
cêi.
12 ChiÕc l¸
cuèi cïng
TruyÖ
n
O.Hen
-ri
(MÜ)
T×nh yªu th¬ng cao
c¶ gi÷a nh÷ng con
ngêi nghÌo khæ: Cô
B¬-men, Gi«n Xi vµ
Xiu.
T×nh tiÕt hÊp
dÉn, kÕt hîp cÊu
®¶o ngîc t×nh
huèng 2 lÇn.
13 Hai c©y
phong
TruyÖ
n
Ai-ma-
tèp (C
-r¬
-gi¬
-xtan)
T×nh yªu quª h¬ng
vµ c©u chuyÖn vÒ
ngêi thÇy vun trång
m¬ íc, hy väng cho
HS.
Lèi kÓ chuyÖn
hÊp dÉn, lèi miªu
t¶ theo phong
c¸ch héi ho¹, g©y
Ên tîng m¹nh.
14 Cè h¬ng TruyÖ
n
Lç TÊn
(Trung
Sù thay ®æi cña
lµng quª, cña
Lèi têng thuËt
hÊp dÉn, kÕt hîp
19

20. Quèc) nh©n vËt NhuËn
Thæ→ phª ph¸n x·
héi phong kiÕn,
®Æt vÊn ®Ò con
®êng ®i cho n«ng
d©n, cho x· héi.
kÓ vµ b×nh…
ng«n ng÷ gi¶n
dÞ, giµu h×nh
¶nh.
15 Nh÷ng
®øa trÎ
TruyÖ
n
Gor¬ki
(Nga)
T×nh b¹n th©n
thiÕt gi÷a nh÷ng
®øa trÎ (t¸c gi¶, 3
®øa trÎ con 1 ®¹i
t¸) sèng thiÕu t×nh
th¬ng, bÊt chÊp
c¶n trë cña x· héi).
Lèi kÓ chuyÖn
giµu h×nh ¶nh,
®an xen chuyÖn
®êi thêng víi cæ
tÝch.
16 R« bin
x¬n
ngoµi
®¶o
hoang
TrÝch
tiÓu
thuyÕ
t
§i-ph«
(Anh)
Cuéc sèng khã
kh¨n vµ tinh thÇn
l¹c quan cña nh©n
vËt gi÷a vïng
hoang ®¶o trªn 10
n¨m trêi.
NghÖ thuËt kÓ
chuyÖn hÊp dÉn
cña nh©n vËt "
t«i" tù ho¹, kÕt
hîp miªu t¶.
17 Bè cña
Xi-m«ng
TruyÖ
n
M«-pa-
x¨ng
(Ph¸p)
Nçi tuyÖt väng
cña Xi m«ng, t×nh
c¶m ch©n t×nh
cña ngêi mÑ
(Bl¨ng - sèt), sù
bao dung cña Phi-
lÝp.
NghÖ thuËt miªu
t¶ diÔn biÕn
t©m tr¹ng 3 nh©n
vËt; kÕt hîp tù sù
víi nghÞ luËn.
18 Con chã
BÊc
TrÝch
tiÓu
thuyÕ
t
L©n
®¬n
(MÜ)
T×nh c¶m yªu th-
¬ng cña t¸c gi¶ ®èi
víi loµi vËt.
TrÝ tëng tîng khi
®i s©u vµo
"thÕ giíi t©m
hån"cña chã
BÊc.
19 Lßng yªu
níc
NghÞ
luËn
E ren
bua
(Nga)
Lßng yªu níc b¾t
®Çu tõ lßng yªu
nhµ, yªu lµng xãm,
yªu miÒn quª…nh
suèi ch¶y ra s«ng,
s«ng ®i ra bÓ…
C¶m xóc ch©n
thµnh, m·nh liÖt.
BiÖn ph¸p so
s¸nh hîp lÝ.
§i bé
ngao du
NghÞ
luËn
Ru -
X«
Ca ngîi sù gi¶n
dÞ, tù do, thiªn
LËp luËn chÆt
chÏ, luËn cø sinh
20

21. (Ph¸p) nhiªn muèn ngao
du cÇn ®i bé → tù
do…
®éng → cã søc
thuyÕt phôc.
Chã sãi
vµ
Cõu…
NghÞ
luËn
Ten
(Ph¸p)
Nªu lªn ®Æc trng
cña s¸ng t¸c nghÖ
thuËt lµm ®Ëm
dÊu Ên, c¸ch
nh×n, c¸ch nghÜ
riªng cña nhµ v¨n.
NghÖ thuËt so
s¸nh, nghÖ thuËt
lËp luËn cña bµi
nghÞ luËn v¨n
häc hÊp dÉn.
Ghi chó: (VÒ thêi gian s¸ng t¸c ®· ®îc SGK tæng hîp, trang 181)
Nh÷ng néi dung chñ yÕu
1. Nh÷ng s¾c th¸i vÒ phong tôc, tËp qu¸n cña nhiÒu d©n téc,
nhiÒu ch©u lôc trªn thÕ giíi (C©y bót thÇn, ¤ng l·o ®¸nh c¸ vµ con c¸
vµng, Bè cña Xi m«ng, §i bé ngao du..)
2. Thiªn nhiªn vµ t×nh yªu thiªn nhiªn (§i bé ngao du, Hai c©y
phong, Lßng yªu níc, Xa ng¾m th¸c nói L…)
3. Th¬ng c¶m sè phËn nh÷ng ngêi nghÌo khæ, kh¸t väng gi¶i
phãng ngêi nghÌo (Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸, Em bÐ b¸n diªm,
ChiÕc l¸ cuèi cïng, Cè h¬ng…)
4. Híng tíi c¸i thiÖn, ghÐt c¸i ¸c c¸i xÊu (C©y bót thÇn, ¤ng l·o
®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng, ¤ng Giuèc §anh mÆc lÔ phôc…)
5. T×nh yªu lµng xãm quª h¬ng, t×nh yªu ®Êt níc (Cè h¬ng, C¶m
nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh, Lßng yªu níc..)
Nh÷ng nÐt nghÖ thuËt ®Æc s¾c
1. VÒ truyÖn d©n gian: NghÖ thuËt kÓ chuyÖn, trÝ tëng tîng,
c¸c yÕu tè hoang ®êng (so s¸nh víi mét sè truyÖn d©n gian ViÖt
Nam).
2. VÒ th¬:
- NÐt ®Æc s¾c cña 4 bµi th¬ §êng (Ng«n ng÷, h×nh ¶nh, hµm
sóc, biÖn ph¸p tu tõ…)
- NÐt ®Æc s¾c cña th¬ tù do (M©y vµ sãng)
- So s¸nh víi th¬ ViÖt Nam?
3. VÒ truyÖn:
21

22. - Cèt truyÖn vµ nh©n vËt.
-YÕu tè h cÊu.
- Miªu t¶, biÓu c¶m vµ nghÞ luËn trong truyÖn?
4. VÒ nghÞ luËn:
- NghÞ luËn x· héi vµ nghÞ luËn v¨n häc.
- HÖ thèng lËp luËn (luËn ®iÓm, luËn cø, luËn chøng).
- yÕu tè miªu t¶, tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh hay nghÞ luËn.
5. VÒ kÞch. M©u thuÉn kÞch, ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng kÞch?
( Mçi thÓ lo¹i cã thÓ híng dÉn HS ph©n tÝch vµ so s¸nh íi v¨n häc ViÖt
Nam).
V. V¨n b¨n nhËt dông
Líp
Tªn v¨n b¶n
nhËt dông
Néi dung
H×nh thøc (Ph-
¬ng thøc biÓu
®¹t)
6
CÇu Long
Biªn - chøng
nhËn lÞch sö
N¬i chøng kiÕn nh÷ng sù kiÖn
lÞch sö hµo hïng, bi tr¸ng cña
Hµ Néi.
Tù sù, miªu t¶
vµ biÓu c¶m.
§éng Phong
Nha
Lµ k× quan thÕ giíi, thu hót
kh¸ch du lÞch, tù hµo vµ b¶o
vÖ danh th¾ng nµy.
ThuyÕt minh,
miªu t¶
Bøc th cña
thñ lÜnh da
®á
Con ngêi ph¶i sèng hoµ hîp víi
thiªn nhiªn lo b¶o vÖ m«i tr-
êng…
NghÞ luËn vµ
biÓu c¶m
7
Cæng trêng
më ra
T×nh c¶m thiªng liªng cña cha
mÑ víi con c¸i. Vai trß cña nhµ
trêng ®èi víi mçi con ngêi.
Tù sù, miªu t¶
thuyÕt minh,
nghÞ luËn, biÓu
c¶m.
MÑ t«i T×nh yªu th¬ng kÝnh träng cha
mÑ lµ t×nh c¶m thiªng liªng cña
con c¸i.
Tù sù, miªu t¶
nghÞ luËn, biÓu
c¶m.
Cuéc chia tay
cña nh÷ng
con bóp bª
T×nh c¶m th©n thiÕt cña 2
anh em vµ nçi ®au chua xãt
khi ë trong hoµn c¶nh gia
®×nh bÊt h¹nh.
Tù sù, nghÞ
luËn, biÓu c¶m.
8
Ca HuÕ trªn
s«ng H¬ng
VÎ ®Ñp cña sinh ho¹t v¨n ho¸
vµ nh÷ng con ngêi tµi hoa xø
HuÕ.
ThuyÕt minh,
nghÞ luËn, tù
sù, biÓu c¶m.
22

23. Th«ng tin vÒ
Ngµy Tr¸i §Êt
n¨m 2000
T¸c h¹i cña viÖc sö dông bao ni
l«ng ®èi víi m«i trêng.
NghÞ luËn vµ
hµnh chÝnh.
¤n dÞch
thuèc l¸
T¸c h¹i cña thuèc l¸ (kinh tÕ vµ
søc khoÎ)
ThuyÕt minh,
nghÞ luËn vµ
biÓu c¶m.
Bµi to¸n d©n
sè
Mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ
sù ph¸t triÓn x· héi.
ThuyÕt minh vµ
nghÞ luËn.
9
Tuyªn bè thÕ
giíi vÒ sù sèng
cßn, quyÒn ®-
îc b¶o vÖ vµ
ph¸t triÓn cña
trÎ em
Tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc b¶o vÖ
vµ ph¸t triÓn trÎ em cña céng
®ång quèc tÕ.
nghÞ luËn,
thuyÕt minh vµ
biÓu c¶m.
§Êu tranh cho
mét thÕ gi¬i
hoµ b×nh
Nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n
vµ tr¸ch nhiÖm ng¨n chÆn
chiÕn tranh v× hoµ b×nh thÕ
giíi.
NghÞ luËn vµ
biÓu c¶m.
Phong c¸ch
Hå ChÝ Minh
VÎ ®Ñp cña phong c¸ch Hå
ChÝ Minh; tù hµo, kÝnh yªu vµ
tù hµo vÒ B¸c
NghÞ luËn vµ
biÓu c¶m.
+ Lu ý néi dung c¸c chó thÝch cña v¨n b¶n nhËt dông.
+ Liªn hÖ c¸c vÊn ®Ò trong v¨n b¶n nhËt dông vµ ®êi sèng x·
héi.
+ Cã ý kiÕn, quan ®iÓm tríc c¸c vÊn ®Ò ®ã.
+ VËn dông tæng hîp kiÕn thøc c¸c m«n häc kh¸c ®Ó lµm s¸ng
tá c¸c vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra trong v¨n b¶n nhËt dông.
+C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm vµ ph¬ng thøc biÓu hiÖn ®Ó ph©n
tÝch mét v¨n b¶n nhËt dông.
B. TiÕng ViÖt
I. Tõ ng÷:
§¬n vÞ bµi
häc
Kh¸i niÖm C¸ch sö dông
Tõ ®¬n Lµ tõ chØ gåm mét tiÕng Thêng dïng ®Ó t¹o tõ ghÐp,
tõ l¸y lµm cho vèn tõ thªm
23

24. phong phó.
Tõ phøc Lµ tõ gåm hai hay nhiÒu
tiÕng
Dïng ®Þnh danh sù vËt,
hiÖn tîng… rÊt phong phó
trong ®êi sèng.
Tõ ghÐp Lµ nh÷ng tõ phøc ®îc t¹o
ra b»ng c¸ch ghÐp c¸c
tiÕng cã quan hÖ víi nhau
vÒ nghÜa
Dïng ®Þnh danh sù vËt,
hiÖn tîng…rÊt phong phó
trong ®êi sèng, sö dông
®óng c¸c lo¹i tõ ghÐp trong
giao tiÕp, trong lµm bµi.
Tõ l¸y Lµ nh÷ng tõ phøc cã quan
hÖ l¸y ©m gi÷a c¸c tiÕng
T¹o nªn nh÷ng tõ tîng thanh,
tîng h×nh trong v¨n miªu t¶,
trong th¬ ca…sö dông ®óng
tõ l¸y trong giao tiÕp, trong
lµm bµi.
Thµnh ng÷ Lµ lo¹i côm tõ cã cÊu t¹o
cè ®inh, biÓu thÞ mét ý
nghÜa hoµn chØnh (t¬ng
®¬ng nh mét 1 tõ)
Lµm cho c©u v¨n thªm h×nh
¶nh, sinh ®éng, t¨ng tÝnh
h×nh tîng vµ tÝnh biÓu c¶m.
NghÜa cña
tõ
Lµ néi dung (sù vËt, tÝnh
chÊt, ho¹t ®éng, quan
hÖ…) mµ tõ biÓu thÞ.
Dïng tõ ®óng chç, ®óng lóc,
hîp lý.
Tõ nhiÒu
nghÜa
Lµ tõ mang nh÷ng s¾c th¸i
ý nghÜa kh¸c nhau do
hiÖn tîng chuyÓn nghÜa
Dïng nhiÒu trong v¨n ch¬ng,
®Æc biÖt trong th¬ ca.
HiÖn tîng
chuyÓn
nghÜa cña
tõ
Lµ hiÖn tîng ®æi nghÜa
cña tõ t¹o ra nh÷ng tõ
nhiÒu nghÜa (nghÜa gèc
→ nghÜa chuyÓn)
HiÓu hiÖn tîng chuyÓn
nghÜa trong nh÷ng v¨n c¶nh
nhÊt ®Þnh.
Tõ ®ång
©m
Lµ nh÷ng tõ gièng nhau
vÒ ©m thanh nhng nghÜa
kh¸c xa nhau, kh«ng liªn
quan g× víi nhau.
Khi dïng tõ ®ång ©m ph¶i
chó ý ®Õn ng÷ c¶nh ®Ó
tr¸nh g©y hiÓu nhÇm.
Thêng dïng trong th¬ trµo
phóng.
Tõ ®ång
nghÜa
Lµ nh÷ng tõ cã nghÜa
gièng nhau hoÆc gÇn
gièng nhau.
Dïng tõ ®ång nghÜa vµ c¸c
lo¹i tõ ®ång nghÜa ®Ó thay
thÕ ph¶i phï hîp víi ng÷ c¶nh
vµ s¾c th¸i biÓu c¶m.
Tõ tr¸i
nghÜa
Lµ nh÷ng tõ cã nghÜa tr¸i
ngîc nhau.
Dïng trong thÓ ®èi, t¹o h×nh
tîng t¬ng ph¶n, g©y Ên tîng
m¹nh, lµm cho lêi nãi sinh
®éng
24

25. CÊp ®é
kh¸i qu¸t
cña nghÜa
tõ ng÷
Lµ nghÜa cña mét tõ ng÷
cã thÓ réng h¬n (kh¸i qu¸t
h¬n) hoÆc hÑp h¬n (Ýt
kh¸i qu¸t h¬n) nghÜa cña
tõ ng÷ kh¸c (nghÜa réng,
nghÜa hÑp..)
Sö dông nghÜa tõ ng÷ theo
tõng cÊp ®é kh¸i qu¸t, tr¸nh
vi ph¹m cÊp ®é kh¸i qu¸t cña
tõ ng÷.
Trêng tõ
vùng
Lµ tËp hîp cña nh÷ng tõ
cã Ýt nhÊt mét nÐt chung
vÒ nghÜa
Chó ý c¸ch chuyÓn trêng tõ
vùng ®Ó t¨ng thªm tÝnh
nghÖ thuËt cña ng«n ng÷ tõ
vµ kh¶ n¨ng diÔn ®¹t (phÐp
nh©n ho¸, Èn dô, so s¸nh…)
Tõ mîn Lµ nh÷ng tõ vay mîn
nhiÒu tõ tiÕng cña níc
ngoµi ®Ó biÓu thÞ sù vËt,
hiÖn tîng, ®Æc ®iÓm…
mµ tiÕng ViÖt cha cã tõ
thËt thÝch hîp ®Ó diÔn
®¹t.
Mîn tõ ®óng lóc, ®óng chç
®Ó t¨ng hiÖu qu¶ giao tiÕp,
biÓu ®¹t.
Tõ H¸n
ViÖt
Lµ nh÷ng tõ gèc H¸n ®îc
ph¸t ©m theo c¸ch cña ng-
êi ViÖt.
BiÕt sö dông tõ H¸n ViÖt
trong nh÷ng ng÷ c¶nh cô
thÓ (trang träng, t«n
nghiªm…)
ThuËt ng÷ Lµ tõ ng÷ biÓu thÞ kh¸i
niÖm khoa häc, c«ng
nghÖ thêng ®îc dïng trong
c¸c v¨n b¶n khoa häc,
c«ng nghÖ
Dïng thuËt ng÷ chÝnh x¸c 1
nghÜa.
BiÖt ng÷ x·
héi
Lµ tõ ng÷ ®îc dïng trong
mét tÇng líp x· héi nhÊt
®Þnh (tõ ®Þa ph¬ng ë 1
®Þa ph¬ng)
Kh«ng nªn l¹m dông tõ ng÷
®Þa ph¬ng vµ biÖt ng÷ x·
héi trong giao tiÕp, trong
lµm v¨n.
Tõ tîng
h×nh
Lµ tõ gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng
vÎ tr¹ng th¸i cña sù vËt.
Dïng nhiÒu trong v¨n t¶ vµ
tù sù
Tõ tîng
thanh
Lµ tõ m« pháng ©m thanh
cña tù nhiªn cña con ngêi.
Dïng nhiÒu trong v¨n t¶ vµ
tù sù
So s¸nh Lµ ®èi chiÕu sù vËt, sù
viÖc nµy víi sù vËt, sù
viÖc kh¸c cã nÐt t¬ng
®ång ®Ó lµm t¨ng søc gîi
c¶m, gîi h×nh cho sù diÔn
®¹t.
T¨ng søc gîi h×nh gîi c¶m
trong ca dao, trong th¬,
trong miªu t¶, trong nghÞ
luËn.
25

26. Èn dô Lµ gäi tªn sù vËt, hiÖn t-
îng nµy b»ng tªn sù vËt,
hiÖn tîng kh¸c cã nÐt t¬ng
®ång víi nã nh»m t¨ng søc
gîi h×nh, gîi c¶m cho sù
diÔn ®¹t.
Chän nÐt t¬ng ®ång ®Ó t¹o
Èn dô trong v¨n miªu t¶,
thuyÕt minh, nghÞ luËn,
s¸ng t¸c th¬ ca…
Nh©n ho¸ Lµ gäi hoÆc t¶ con vËt,
c©y cèi, ®å vËt…b»ng
nh÷ng tõ ng÷ vèn ®îc dïng
®Ó gäi hoÆc t¶ con ngêi,
lµm cho thÕ giíi loµi vËt
trë lªn gÇn gòi…
Dïng nhiÒu trong th¬ ca, v¨n
miªu t¶, thuyÕt minh…
Nãi qu¸ Lµ biÖn ph¸p tu tõ phãng
®¹i møc ®é, quy m«, tÝnh
chÊt cña sù vËt, hiÖn tîng
®îc m« t¶ ®Ó nhÊn m¹nh,
g©y Ên tîng, t¨ng søc biÓu
c¶m.
Dïng trong nh÷ng hoµn c¶nh
giao tiÕp cô thÓ.
Nãi gi¶m,
nãi tr¸nh
Lµ mét biÖn ph¸p tu tõ
dïng c¸ch diÔn ®¹t tÕ nhÞ,
uyÓn chuyÓn, tr¸nh g©y
c¶m gi¸c qu¸ ®au buån,
ghª sî, nÆng nÒ; tr¸nh th«
tôc, thiÕu lÞch sù.
Dïng trong nh÷ng hoµn c¶nh
giao tiÕp phï hîp.
Lµ s¾p xÕp nèi tiÕp hµng
lo¹t tõ hay côm tõ cïng lo¹i
®Ó diÔn t¶ ®îc ®Çy ®ñ
h¬n, s©u s¾c h¬n nh÷ng
khÝa c¹nh kh¸c nhau cña
thùc tÕ, t tëng, t×nh c¶m.
BiÕt sù vËn dông c¸c kiÓu
liÖt kª theo cÆp, kh«ng theo
cÆp, t¨ng tiÕn…trong v¨n
miªu t¶, thuyÕt minh..
Lµ biÖn ph¸p lÆp l¹i tõ
ng÷ (hoÆc c¶ c©u) ®Ó
lµm næi bËt ý, g©y c¶m
xóc m¹nh.
Sö dông c¸c d¹ng ®iÖp ng÷
trong viÕt v¨n, trong thuyÕt
minh, lµm th¬.
Lµ lîi dông ®Æc s¾c vÒ
©m, vÒ nghÜa cña tõ ng÷
®Ó t¹o s¾c th¸i dÝ dám,
hµi híc…lµm c©u v¨n hÊp
dÉn vµ thó vÞ.
Sö dông lèi ch¬i ch÷ ®ång
©m, ®iÖp ©m, nãi l¸i…trong
th¬ trµo phóng, c©u ®èi,
c©u ®è…
II. Ng÷ ph¸p
26

27. §¬n vÞ
bµi häc
Kh¸i niÖm C¸ch sö dông
Danh tõ Lµ nh÷ng tõ chØ ngêi, vËt,
kh¸i niÖm…
Thêng lµm chñ ng÷ trong
c©u. Dïng c¸c lo¹i danh tõ phï
hîp trong v¨n miªu t¶, tù sù…
§éng tõ Lµ nh÷ng tõ chØ hµnh
®éng, tr¹ng th¸i cña sù
vËt.
Thêng lµm vÞ ng÷ trong c©u.
Dïng c¸c lo¹i ®éng tõ phï hîp
trong v¨n miªu t¶, tù sù…
TÝnh tõ Lµ nh÷ng tõ chØ ®Æc
®iÓm, tÝnh chÊt cña sù
vËt hµnh ®éng, tr¹ng th¸i
Cã thÓ lµm chñ ng÷, vÞ ng÷
trong c©u. Dïng trong c©u
v¨n nghÞ luËn, miªu t¶.
Sè tõ Lµ nh÷ng tõ chØ sè lîng
vµ thø tù cña sù vËt
Trong ®ßi sèng vµ trong t¸c
phÈm v¨n häc(mét
canh….hai canh….l¹i ba
canh).
§¹i tõ Lµ nh÷ng tõ dïng ®Ó chØ
ngêi, sù vËt, ho¹t ®éng
tÝnh chÊt ®îc nãi ®Õn
trong mét ng÷ c¶nh nhÊt
®Þnh cña lêi nãi hoÆc
dïng ®Ó hái
Dïng ®¹i tõ phï hîp trong giao
tiÕp, trong héi tho¹i ®Ó gi÷
®óng vai trong giao tiÕp, héi
tho¹i.
Lîng tõ Lµ nh÷ng tõ chØ lîng Ýt
hay nhiÒu cña sù vËt
Trong ®êi sèng vµ trong t¸c
phÈm v¨n häc
ChØ tõ Lµ nh÷ng tõ dïng ®Ó chØ
vµo sù vËt, nh»m x¸c
®Þnh vÞ trÝ cña sù vËt
trong kh«ng gian hoÆc
thêi gian.
Lµm phô ng÷ trong côm danh
tõ. Cã thÓ lµm chñ ng÷ hoÆc
tr¹ng ng÷ trong c©u.
Phã tõ Lµ nh÷ng tõ chuyªn ®i kÌm
®éng tõ, tÝnh tõ ®Ó bæ
sung ý nghÜa cho ®éng
tõ, tÝnh tõ.
T¹o nªn gi¸ trÞ biÓu c¶m trong
c¸c v¨n b¶n miªu t¶, thuyÕt
minh.
Quan hÖ
tõ
Lµ nh÷ng tõ dïng ®Ó biÓu
thÞ c¸c ý nghÜa quan hÖ
nh së h÷u, so s¸nh, nh©n
qu¶…gi÷a c¸c bé phËn
cña c©u hay gi÷a c©u víi
c©u trong ®o¹n v¨n.
Sö dông ®óng c¸c quan hÖ,
cÆp quan hÖ tõ ®Ó c©u v¨n
trong s¸ng, rµnh m¹ch - nhÊt
lµ v¨n nghÞ luËn.
Trî tõ Lµ nh÷ng tõ chuyªn ®i kÌm
mét tõ ng÷ trong c©u ®Ó
nhÊn m¹nh hoÆc biÓu
§îc dïng nhiÒu trong héi tho¹i,
kÞch b¶n v¨n häc.
27

28. thÞ th¸i ®é ®¸nh gi¸ sù
vËt, sù viÖc ®îc nãi ®Õn
ë gi÷a tõ ng÷ ®ã.
T×nh th¸i
tõ
Lµ nh÷ng tõ ®îc thªm vµo
c©u ®Ó cÊu t¹o c©u nghi
vÊn, c©u cÇu khiÕn, c©u
c¶m vµ ®Ó biÓu thÞ c¸c
s¾c th¸i t×nh c¶m cña ng-
êi nãi.
Sö dông t×nh th¸i tõ phï hîp
trong tõng hoµn c¶nh, giao
tiÕp (quan hÖ x· héi, tuæi
t¸c…)
Th¸n tõ Lµ nh÷ng tõ dïng ®Ó béc
lé t×nh c¶m, c¶m xóc cña
ngêi nãi hoÆc dïng ®Ó
gäi ®¸p.
§îc dïng nhiÒu trong héi tho¹i,
v¨n biÓu c¶m.
Côm danh
tõ
Lµ lo¹i tæ hîp tõ do danh
tõ víi mét sè tõ ng÷ phô
thuéc nã t¹o thµnh
Gièng danh tõ khi ho¹t ®éng
trong c©u
Côm
®éng tõ
Lo¹i tæ hîp do ®éng tõ víi
mét sè tõ ng÷ phô thuéc
nã t¹o thµnh
Gièng ®éng tõ khi ho¹t ®éng
trong c©u
côm tÝnh
tõ
Lo¹i tæ hîp do tÝnh tõ víi
mét sè tõ ng÷ phô thuéc
nã t¹o thµnh
Gièng tÝnh tõ khi ho¹t ®éng
trong c©u
Thµnh
phÇn
chÝnh
cña c©u
Lµ nh÷ng thµnh phÇn b¾t
buéc ph¶i cã mÆt ®Ó
c©u cã cÊu t¹o hoµn
chØnh vµ diÔn ®¹t ®îc
mét ý trän vÑn.
ViÕt v¨n miªu t¶, v¨n nghÞ
luËn
Thµnh
phÇn phô
cña c©u
Lµ thµnh phÇn kh«ng b¾t
buéc cã mÆt trong c©u
Cho c©u v¨n thªm ý, sinh
®éng
Chñ ng÷ Lµ thµnh phÇn chÝnh cña
c©u nªu trªn sù vËt, hiÖn
tîng cã hµnh ®éng, ®Æc
®iÓm, tr¹ng th¸i…®îc miªu
t¶ ë vÞ ng÷.
T×m vµ ®Æt chñ ng÷ cña
c©u cho phï hîp, linh ho¹t
phong phó trong v¨n nghÞ
luËn, miªu t¶…
VÞ ng÷ Lµ thµnh phÇn chÝnh cña
c©u cã kh¶ n¨ng kÕt hîp
víi c¸c phã tõ chØ quan
hÖ thêi gian, tr¶ lêi cho
c©u hái lµm g×?, lµm
sao?...
T×m vµ ®Æt VÞ ng÷ cña c©u
cho phï hîp, linh ho¹t phong
phó trong v¨n nghÞ luËn,
miªu t¶…
28

29. Tr¹ng ng÷ Lµ thµnh phÇn phô cña
c©u nh»m x¸c ®Þnh thªm
vÒ thêi gian, n¬i chèn,
nguyªn nh©n, môc ®Ých,
c¸ch thøc…diÔn ra sù
viÖc nªu trong c©u.
sö dông tr¹ng ng÷ ë c¸c vÞ trÝ
trong c©u cho phï hîp.Thªm
tr¹ng ng÷ cho c©u ®Ó t¨ng
sù diÔn ®¹t, lµm râ ý tëng ,
t¨ng tÝnh nèi kÕt m¹ch l¹c.
Thµnh
phÇn biÖt
lËp
Lµ thµnh phÇn kh«ng
tham gia vµo viÖc diÔn
®¹t nghÜa sù viÖc cña
c©u. (T×nh th¸i, c¶m th¸n,
gäi- ®¸p, phô chñ)
Khëi ng÷ Lµ thµnh phÇn c©u ®øng
tríc chñ ng÷ ®Ó nªu lªn
®Ò tµi ®îc nãi ®Õn trong
c©u
Dïng nhiÒu trong héi tho¹i,
trong kÞch b¶n v¨n häc, trong
v¨n nghÞ luËn, tù sù.
C©u trÇn
thuËt ®¬n
lµ lo¹i c©u do mét côm C-
V t¹o thµnh, dïng ®Ó giíi
thiÖu, t¶ hoÆc kÓ vÒ mét
sù viÖc, sù vËt hay ®Ó
nªu mét ý kiÕn.
Dïng ®óng vµ cã hiÖu qu¶
c©u trÇn thuËt ®¬n cã tõ lµ
vµ kh«ng cã tõ lµ.
C©u ®Æc
biÖt
Lµ lo¹i c©u kh«ng cÊu t¹o
theo m« h×nh chñ ng÷ -
vÞ ng÷
Dïng liÖt kª (v¨n miªu t¶,
thuyÕt minh…), gäi ®¸p, béc
lé c¶m xóc (héi tho¹i).
C©u rót
gän
lµ c©u mµ khi nãi hoÆc
viÕt cã thÓ lîc bá mét sè
thµnh phÇn cña c©u
nh»m th«ng tin nhanh,
tr¸nh lÆp l¹i tõ ng÷.
Dïng c©u rót gän ph¶i chó ý
ng÷ c¶nh, tr¸nh lµm ngêi ®äc,
ngêi nghe hiÓu sai, hoÆc
hiÓu kh«ng ®Çy ®ñ. Dïng
trong lêi tho¹i kÞch b¶n v¨n
häc.
C©u
ghÐp
Lµ nh÷ng c©u do hai
hoÆc nhiÒu côm C-V
kh«ng bao chøa nhau t¹o
thµnh. Mçi côm C-V nµy
®îc gäi lµ mét vÕ c©u.
+ Nèi b»ng 1 quan hÖ tõ
+ Nèi b»ng 1 cÆp quan
hÖ tõ
+ Nèi b»ng phã tõ, ®¹i tõ
+ Kh«ng dïng tõ nèi, dïng
dÊu phÈy, hai chÊm…
X¸c ®Þnh ®óng thµnh phÇn
c©u, c¸c vÕ cña c©u ghÐp.
Dùa vµo néi dung ý nghÜa
®Ó lùa chän c¸ch nèi c¸c vÕ
trong c©u ghÐp.
Dïng nhiÒu trong v¨n b¶n
nghÞ luËn.
29

30. DÊu c©u Lµ nh÷ng dÊu hiÖu h×nh
thøc dïng ®Ó kÕt thóc
c©u, t¸ch ý, diÔn ®¹t ý hay
biÓu ®¹t mét s¾c th¸i ý
nghÜa nµo ®ã (khi viÕt);
®¸nh dÊu nh÷ng chç
ngõng, nghØ, c¸c h×nh
thøc diÔn ®¹t ý (khi nãi).
Sö dông ®óng dÊu c©u gãp
phÇn t¹o hiÖu qu¶ biÓu ®¹t.
Më réng
c©u
Lµ khi nãi hoÆc khi viÕt
cã thÓ dïng côm C-V lµm
thµnh phÇn c©u → CN cã
C- V, TN cã C- V, BN cã
C- V, §N cã C-V, TN cã C-
V.
T¨ng sù lý gi¶i, t¨ng søc biÓu
®¹t, lµm râ nghÜa c¸c thµnh
phÇn c©u. Dïng nhiÒu trong
v¨n nghÞ luËn.
ChuyÓn
®æi c©u
Lµ chuyÓn ®æi c©u chñ
®éng thµnh c©u bÞ ®éng
(vµ ngîc l¹i) ë mçi ®o¹n v¨n
®Òu nh»m liªn kÕt c¸c
c©u trong ®o¹n thµnh mét
m¹ch v¨n thèng nhÊt.
Chó ý chñ thÓ cñ ho¹t ®éng
vµ ®èi tîng cña ho¹t ®éng
trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi
c©u.
C©u trÇn
thuËt
Lµ c©u dïng ®Ó kÓ, th«ng
b¸o, nhËn ®Þnh, miªu t¶…
hay yªu cÇu, ®Ò nghi, béc
lé t×nh c¶m, xóc c¶m…
dïng nhiÒu trong giao tiÕp
v¨n miªu t¶ vµ tù sù.
C©u c¶m
th¸n
lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷
c¶m th¸n dïng ®Ó béc lé
trùc tiÕp c¶m xóc cña ngêi
nãi (ngêi viÕt); xuÊt hiÖn
trong ng«n ng÷ giao tiÕp
vµ ng«n ng÷ v¨n ch¬ng.
dïng nhiÒu trong giao tiÕp
trong v¨n ch¬ng (biÓu c¶m)
C©u nghi
vÊn
Lµ c©u cã nh÷ng tõ nghi
vÊn, nh÷ng tõ nèi c¸c vÕ
cã quan hÖ lùa chän.
Chøc n¨ng lµ ®Ó hái,
ngoµi ra cßn dïng ®Ó
kh¼ng ®Þnh, b¸c bá, ®e
do¹…
Dïng trong c©u nghi vÊn
trong héi tho¹i, ®èi tho¹i, ®éc
tho¹i, trong kÞch b¶n v¨n häc.
C©u cÇu
khiÕn
Lµ c©u cã nh÷ng tõ cÇu
khiÕn hay ng÷ ®iÖu cÇu
khiÕn; dïng ®Ó ra lÖnh,
Dïng nhiÒu trong giao tiÕp
hµng ngµy.
30

31. yªu cÇu, ®Ò nghÞ, khuyªn
b¶o…
C©u phñ
®Þnh
Lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷
phñ ®Þnh dïng ®Ó th«ng
b¸o, ph¶n b¸c…
Dïng trong giao tiÕp, trong
v¨n nghÞ luËn.
Liªn kÕt
c©u vµ
®o¹n v¨n
C¸c ®o¹n v¨n trong v¨n
b¶n còng nh c¸c c©u trong
mét ®o¹n v¨n ph¶i liªn kÕt
chÆt chÏ víi nhau vÒ néi
dung vµ h×nh thøc (phôc
vô chñ ®Ò, s¾p xÕp theo
tr×nh tù hîp lý)
Dïng trong v¨n nghÞ luËn.
NghÜa t-
êng minh
vµ hµm ý
- NghÜa têng minh lµ
phÇn th«ng b¸o ®îc diÔn
®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷
trong c©u.
- Hµm ý lµ phÇn th«ng b¸o
tuy kh«ng ®îc diÔn ®¹t
trùc tiÕp b»ng tõ ng÷
trong c©u nhng cã thÓ
x¶y ra tõ nh÷ng tõ ng÷ Êy.
- Dïng nhiÒu trong giao tiÕp,
héi tho¹i.
- Hµm ý dïng nhiÒu trong
s¸ng t¸c th¬ ca.
Héi tho¹i Lµ ho¹t ®éng giao tiÕp
trong ®ã Vai x· héi (VÞ trÝ
c¶u ngêi tham gia héi
tho¹i) ®îc x¸c ®Þnh b»ng
c¸c quan hÖ x· héi (th©n -
s¬, trªn - díi…_
Sö dông ng«n ng÷ ®óng vai
trong qu¸ tr×nh tham gia héi
tho¹i: ®óng ®èi tîng, v¨n
ho¸…sö dông tèt c¸c ph¬ng
ch©m héi tho¹i.
C¸ch dÉn
trùc tiÕp
Lµ nh¾c l¹i nguyªn v¨n lêi
nãi hay ý nghÜ cña ngêi
hoÆc nh©n vËt,®Æt trong
dÊu ngoÆc kÐp.
Dïng trong v¨n nghÞ luËn,
thuyÕt minh.
C¸ch dÉn
gi¸n tiÕp
Lµ thuËt l¹i lêi nãi hay ý
nghÜ cña ngêi hoÆc
nh©n vËt, cã ®iÒu chØnh
cho thÝch hîp.
Dïng nhiÒu trong v¨n nghÞ
luËn, thuyÕt minh.
§o¹n v¨n Lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp t¹o
nªn v¨n b¶n, b¾t ®Çu tõ
ch÷ viÕt hoa lïi ®Çu dßng,
kÕt thóc b»ng dÊu chÊm
xuèng dßng vµ thêng biÓu
Liªn kÕt c¸c c©u ®Ó thµnh
®o¹n v¨n hoµn chØnh. BiÕt
sö dông c¸c ph¬ng tiÖn tõ
ng÷, c¸c kiÓu c©u, c¸ch kÕt
cÊu ®o¹n v¨n…®Ó cã nh÷ng
31

32. ®¹t mét ý t¬ng ®èi hoµn
chØnh. §o¹n v¨n thêng do
nhiÒu c©u t¹o thµnh.
®o¹n v¨n hay→ liªn kÕt c¸c
®o¹n v¨n trong v¨n b¶n
Liªn kÕt
®o¹n v¨n
Lµ sö dông c¸c ph¬ng
tiÖn liªn kÕt (tõ ng÷, c©u)
khi chuyÓn tõ ®o¹n v¨n
nµy sang ®o¹n v¨n kh¸c
®Ó thÓ hiÖn quan hÖ ý
nghÜa cña chóng
dïng trong v¨n nghÞ luËn t×m
nh÷ng c¸ch liªn kÕt c¸c ®o¹n
v¨n cho phï hîp, linh ho¹t vµ
sinh ®éng.
Hµnh
®éng nãi
Lµ hµnh ®éng ®îc thùc
hiÖn b»ng lêi nãi nh»m
môc ®Ých nhÊt ®Þnh
(hái, tr×nh bµy, ®iÒu
khiÓn, b¸o tin, béc lé c¶m
xóc…)
Dïng c¸c kiÓu c©u chøc n¨ng,
phï hîp víi tõng hµnh ®éng
nãi ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ giao
tiÕp, hiÖu qu¶ biÓu ®¹t.
c. tËp lµm v¨n
Tæng kÕt 6 kiÓu v¨n b¶n ®· häc
TT
KiÓu v¨n b¶n Ph¬ng thøc biÓu ®¹t
VÝ dô vÒ h×nh thøc v¨n
b¶n cô thÓ
1 V¨n b¶n tù sù - Tr×nh bµy c¸c sù
viÖc (sù kiÖn) cã
quan hÖ nh©n qu¶
dÉn ®Õn kÕt côc.
- Môc ®Ých biÓu
hiÖn con ngêi, quy
luËt ®êi sèng, bµy tá
th¸i ®é.
- B¶n tin b¸o chÝ.
- B¶n têng thuËt, têng
tr×nh.
- LÞch sö.
- T¸c phÈm v¨n häc
nghÖ thuËt (truyÖn,
tiÓu thuyÕt)
V¨n b¶n miªu t¶ T¸i hiÖn c¸c tÝnh chÊt
thuéc tÝnh sù vËt,
hiÖn tîng, gióp con
ngêi c¶m nhËn vµ
hiÓu ®îc chóng.
- B¶n tin b¸o chÝ.
- B¶n têng thuËt, têng
tr×nh.
- LÞch sö.
- T¸c phÈm v¨n häc
nghÖ thuËt (truyÖn,
tiÓu thuyÕt)
V¨n b¶n biÓu
c¶m
Bµy tá trùc tiÕp hoÆc
gi¸n tiÕp t×nh c¶m,
c¶m xóc cña con ng-
êi, tù nhiªn x· héi, sù
- §iÖn mõng, th¨m hái,
chia buån.
- T¸c phÈm v¨n häc:
Th¬ tr÷ t×nh, tuú bót…
32

33. vËt.
V¨n b¶n thuyÕt
minh
Tr×nh bµy thuéc
tÝnh, cÊu t¹o, nguyªn
nh©n, kÕt qu¶ cã Ých
hoÆc cã h¹i cña sù
vËt, hiÖn tîng,®Î gióp
ngêi ®äc cã tri thøc
kh¶ quan vµ cã th¸i
®é ®óng ®¾n víi
chóng.
- ThuyÕt min s¶n
phÈm.
- Giíi thiÖu di tÝch,
th¾ng c¶nh, nh©n
vËt…
- Tr×nh bµy tri thøc vµ
ph¬ng ph¸p trong khoa
häc.
5 V¨n b¶n nghÞ
luËn
Tr×nh bµy t tëng, chñ
tr¬ng, quan ®iÓm cña
con ngêi ®èi víi thiªn
nhiªn, x· héi, con ngêi
qua c¸c luËn ®iÓm,
luËn cø vµ lËp luËn
thuyÕt phôc.
- C¸o, hÞch, chiÕu,
biÓu.
- X· luËn, b×nh luËn, lêi
kªu gäi.
- S¸ch lÝ luËn.
- Tranh luËn vÒ 1 vÊn
®Ò chÝnh trÞ x· héi,
v¨n ho¸.
6 V¨n b¶n ®iÒu
hµnh (hµnh
chÝnh c«ng vô)
Tr×nh bµy theo mÉu
chung vµ chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ ph¸p lý c¸c
ý kiÕn, nguyÖn väng
cña c¸ nh©n, tËp thÓ
®èi víi c¬ quan qu¶n
lý hay ngîc l¹i bµy tá
yªu cÇu, quyÕt ®Þnh
cña ngêi cã thÈm
quyÒn ®èi víi ngêi cã
tr¸ch nhiÖm thùc thi
hoÆc tho¶ thuËn
gi÷a c«ng d©n víi
nhau vÒ lîi Ých vµ
chøc vô.
- §¬n tõ.
- B¸o c¸o.
- §Ò nghÞ.
- Biªn b¶n.
- Têng tr×nh.
Th«ng b¸o.
- Hîp ®ång.
So s¸nh c¸c kiÓu v¨n b¶n
1. Sù kh¸c biÖt cña c¸c kiÓu v¨n b¶n.
- Tù sù: tr×nh bµy sù viÖc
- Miªu t¶: §èi tîng lµ con ngêi, vËt, hiÖn tîng t¸i hiÖn ®Æc ®iÓm
cña chóng.
33

34. - ThuyÕt minh: CÇn tr×nh bµy nh÷ng ®èi tîng ®îc thuyÕt minh, cÇn
lµm râ vÒ b¶n chÊt bªn trong vµ nhiÒu ph¬ng diÖn cã tÝnh kh¸ch
quan.
- NghÞ luËn: Bµy tá quan ®iÓm
- BiÓu c¶m: C¶m xóc
- §iÒu hµnh: Hµnh chÝnh
2. Ph©n biÖt c¸c thÓ lo¹i v¨n häc vµ kiÓu v¨n b¶n
a. V¨n b¶n tù sù vµ thÓ lo¹i v¨n häc tù sù.
- Gièng: KÓ sù viÖc.
- Kh¸c:
V¨n b¶n tù sù: xÐt h×nh thøc, ph¬ng thøc
ThÓ lo¹i tù sù: §a d¹ng, gåm: +TruyÖn ng¾n
+ TiÓu thuyÕt
+ KÞch
TÝnh nghÖ thuËt trong t¸c phÈm tù sù:
- Cèt truyÖn - nh©n vËt- sù viÖc - KÕt cÊu.
b. KiÓu v¨n b¶n c¶m vµ thÓ lo¹i tr÷ t×nh:
- Gièng: Chøa ®ùng c¶m xóc → t×nh c¶m chñ ®¹o.
- Kh¸c nhau:
+ V¨n b¶n biÓu c¶m: bµy tá c¶m xóc vÒ mét ®èi tîng (v¨n xu«i).
+ T¸c phÈm tr÷ t×nh: ®êi sèng c¶m xóc phong phó cña chñ thÓ
tríc vÊn ®Ò ®êi sèng→ (th¬).
Vai trß cña c¸c yÕu tè thuyÕt minh, miªu t¶, tù sù trong v¨n b¶n
nghÞ luËn.
- ThuyÕt minh: gi¶i thÝch cho 1 c¬ së nµo ®ã cña vÊn ®Ò bµn
luËn.
- Tù sù: sù viÖc dÉn chøng cho vÊn ®Ò.
- Miªu t¶:
V. BA kiÓu v¨n b¶n häc ë líp 9.
HÖ thèng ®Æc ®iÓm 3 kiÓu v¨n b¶n líp 9.
KiÓu v¨n
b¶n
§Æc ®iÓm
V¨n b¶n thuyÕt
minh
V¨n b¶n tù sù
V¨n b¶n nghÞ
luËn
§Ých (môc
®Ých)
Ph¬i bµy néi
dung s©u kÝn
bªn trong ®Æc
trng ®èi tîng
- Tr×nh bµy sù
viÖc
Bµy tá quan
®iÓm nhËn xÐt
®¸nh gi¸ vÒ vai
trß
C¸c yÕu tè t¹o - §Æc ®iÓm - Sù viÖc. LuËn ®iÓm,
34

35. thµnh kh¶ quan cña
®èi
- Nh©n vËt luËn cø, dÉn
chøng.
(Kh¶ n¨ng kÕt
hîp) ®Æc ®iÓm
c¸ch lµm
Ph¬ng ph¸p
thuyÕt minh:
gi¶i thÝch
Giíi thiÖu, tr×nh
bµy diÔn biÕn
- HÖ thèng lËp
luËn
- KÕt hîp miªu t¶,
tù sù.
35

36. ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP NGỮ VĂN 9 KÌ I
NĂM HỌC 2013-2014
I. PHẦN THỨ NHẤT: VĂN HỌC.
I. CỤM BÀI VĂN BẢN NHẬT DỤNG.
1. Cho biết tác giả của văn bản “Phong cách Hồ Chí Minh”? Qua
văn bản, hãy cho biết vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh là gì?
- Tác giả Lê Anh Trà.
- Vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh là sự kết hợp hài hòa giữa truyền
thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, giữa thanh cao và giản
dị.
2. Qua văn bản “Phong cách Hồ Chí Minh”, tác giả Lê Anh Trà đã
cho biết sự tiếp thu tinh hoa văn hóa nước ngoài của Hồ Chí Minh như
thế nào?
Qua văn bản “Phong cách Hồ Chí Minh”, Hồ Chí Minh đã tiếp thu tinh
hoa văn hóa nước ngoài một cách có chọn lọc.
+ Không chịu ảnh hưởng một cách thụ động;
+ Tiếp thu mọi cái đẹp, cái hay đồng thời với việc phê phán những hạn
chế, tiêu cực;
+ Trên nền tảng văn hóa dân tộc mà tiếp thu những ảnh hưởng quốc tế
(tất cả những ảnh hưởng quốc tế đã được nhào nặn với cái gốc văn hóa dân
tộc không gì lay chuyển được.
3. Ga-bri-en Gắc-xi-a Mac-két là nhà văn nước nào? Hoàn cảnh ra
đời văn bản “Đấu tranh cho một thế giới hòa bình”?
- Ga-bri-en Gắc-xi-a Mac-két là nhà văn nước Cô-lôm-bi-a.
- Hoàn cảnh ra đời văn bản “Đấu tranh cho một thế giới hòa bình”:
thánh 8 năm 1986, nguyên thủ sáu nước ấn Độ, Mê-hi-cô, Thụy Điển, Ác-
hen-ti-na, Hi Lạp, Tan-da-ni-a họp lần thứ hai tại Mê-hi-cô, đã ra một bản
tuyên bố kêu gọi chấm dứt chạy đua vũ trang, thủ tiêu vũ khí hạt nhân để đảm
bảo an ninh và hòa bình cho thế giới.
4. Qua văn bản “Tuyên bố thế giới về sự sống còn , quyền được bảo
vệ và phát triển của trẻ em” , hãy nêu tình trạng trẻ em trên thế giới.
Tình trạng trẻ em trên thế giới.
- Bị trở thành nạn nhân chiến tranh và bạo lực, của sự phân biệt chủng
tộc, sự xâm lược, sự chiếm đóng của nước ngoài.
- Chịu đựng thảm họa của đói nghèo, khủng hoảng kinh tế, tình trạng vô
gia cư, bệnh dịch, mù chữ, môi trường xuống cấp.
- Trẻ em chết do suy dinh dưỡng, bệnh tật.
36

37. II. CỤM TRUYỆN, THƠ TRUNG ĐẠI:
1. Tính cách của nhân vật Vũ Nương trong “Chuyện người con gái
Nam Xương” ?
Tính cách của nhân vật Vũ Nương trong “Chuyện người con gái Nam
Xương”
+ Là một người phụ nữ xinh đẹp, nết na, hiền thục, hết lòng vun đắp
hạnh phúc gia đình: giữ gìn khuôn phép trước người chồng hay ghen, không
từng để lúc nào vợ chồng phải bất hòa.
+ Đảm đang, tháo vát: ân cần dặn dò chồng, lo lắng cho gia đình thay
chồng.
+ Là người mẹ hiền, dâu thảo: vừa nuôi con nhỏ, vừa lo cho mẹ chồng;
lời trăng trối của mẹ chồng đã ca ngợi và ghi nhận công lao của nàng.
+ Là người vợ yêu chồng, hết lòng thủy chung với chồng: thương nhớ
chồng theo tháng năm dài, không trang điểm, …
2. Trong “Chuyện người con gái Nam Xương”, tác giả đưa vào
nhiều yếu tố kì ảo nhằm thể hiện điều gì?
Tác giả đưa vào nhiều yếu tố kì ảo nhằm:
+ Hoàn chỉnh thêm những nét đẹp vốn có của Vũ Nương.
+ Tạo nên một kết thúc phần nào có hậu cho tác phẩm, thể hiện ước mơ
ngàn đời của nhân dân ta về sự công bằng.
+ Tăng thêm tính bi kịch và khẳng định niềm thương cảm của tác giả
đối với số phận bi thảm của người phụ nữ; làm tăng thêm giá trị nhân đạo cho
tác phẩm.
3. Giải thích nhan đề “Hoàng Lê nhất thống chí”? Thể loại của tác
phẩm?
- Giải thích nhan đề: Ghi chép về sự thống nhất của vương triều nhà Lê.
- Thể loại: Tiểu thuyết lịch sử viết theo lối chương hồi.
4. Nội dung của “Truyện Kiều”?
Nội dung của “Truyện Kiều”:
- Giá trị hiện thực: Bức tranh hiện thực về một xã hội bất công, tàn bạo
của tầng lớp thống trị và số phận những con người bị áp bức đau khổ, đặc biệt
là số phận bi kịch của phụ nữ.
- Giá trị nhân đạo: Tố cáo, lên án những thế lực xấu xa; thương cảm
trước số phận bi kịch của con người; khẳng định, đề cao, tài năng, nhân phẩm
và những khát vọng chân chính của con người.
5. “ Mai cốt cách thuyết tinh thần
Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười”
a) Hai câu thơ trên trích trong tác phẩm (hoặc đoạn trích) nào? Cho biết
tác giả?
b) Nội dung, nghệ thuật hai câu thơ trên.
37

38. Trả lời:
a) Hai câu thơ trên trích từ đoạn “Chị em Thúy Kiều” hoặc “Truyện
Kiều” của Nguyễn Du.
b) Nội dung: Giới thiệu vẻ đẹp duyên dáng, thanh cao, trong trắng của
hai chị em Thúy Kiều và nét riêng từng người.
Nghệ thuật: Ẩn dụ “Mai cốt cách, tuyết tinh thần”; bút pháp ước lệ
tượng trưng, gợi tả.
6. Phân tích nội dung, nghệ thuật của bốn câu thơ sau:
“ Vân xem trang trọng khác vời,
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang,
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da”.
Vẻ đẹp của Thúy Vân.
- Từ “Trang trọng” ◊ Vẻ đẹp cao sang, quí phái, đoan trang.
- Liệt kê: khuôn mặt, đôi mày, mái tóc, làn da, nụ cười, giọng nói
Kết hợp dùng từ “đầy đặn, nở nang, đoan trang” làm nổi bật vẻ đẹp riêng
của Thúy Vân.
- Ẩn dụ, nhân hóa, so sánh. ◊ Thể hiện vẻ đẹp đoan trang, phúc hậu, quí
phái.
“Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang”.
=> Chân dung mang tính cách, số phận. Vẻ đẹp tạo sự hòa hợp, êm đềm
với thiên nhiên nên Thúy Vân có một cuộc đời bình lặng, suôn sẻ.
7. Phân tích vẻ đẹp về nhan sắc và tài năng của Thúy Kiều.
Kiều là một cô gái tài sắc vẹn toàn.
Tác giả khái quát đặc điểm của nhân vật: “Kiều càng sắc sảo mặn mà”.
Nàng “sắc sảo” về trí tuệ và “mặn mà” về tâm hồn.
- Vẻ đẹp của Kiều:
+ Không như tả Thúy Vân một cách cụ thể, chi tiết, khi tả Kiều tác giả
tập trung vào đôi mắt vì đôi mắt thể hiện sự tinh anh của tâm hồn và trí tuệ.
Nét vẽ của thi nhân thiên về gợi. Đôi mắt tạo một ấn tượng chung về vẻ đẹp
của một giai nhân tuyệt thế.
Ẩn dụ: “làn thu thủy” đôi mắt trong sáng, long lanh, linh hoạt.
“nét xuân sơn” sự thanh tú trên gương mặt trẻ trung tràn đầy sức sống.
+ Vẻ đẹp mang tính cách, số phận; không hòa hợp, làm cho thiên nhiên
phải ghen ghét, đố kị.
Nhân hóa “hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh”.
+ Vẻ đẹp làm người say đắm.
Dùng điển cố, điển tích “một hai nghiêng nước nghiêng thành”.
- Tài của Kiều:
+ Đạt đến mức lí tưởng theo quan niệm thẩm mĩ phong kiến: cầm, kì,
thi, họa.
+ Tài đàn là sở trường, năng khiếu “nghề riêng”, vượt lên trên mọi
người “ăn đứt”.
+ Tài đã thể hiện cái tâm của nàng: một trái tim đa sầu, đa cảm.
38

39. => Vẻ đẹp của Kiều là cả nhan sắc, tài năng, tâm hồn.
8. Phân tích bốn câu thơ:
“Ngày xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”.
Khung cảnh thiên nhiên với vẻ đẹp riêng của mùa xuân.
- Hai câu thơ đầu:
+ Hình ảnh: “én đưa thoi” vừa gợi thời gian qua nhanh, vừa gợi cảnh
những con chim én rộn ràng bay liệng giữa bầu trời trong sáng, rộng lớn.
+ Ánh sáng đẹp của ngày xuân “thiều quang” đã qua tháng ba. Đang ở
trong xuân nhưng có tâm trạng tiếc xuân “đã ngoài”.
- Hai câu cuối:
+ Hình ảnh: “cỏ non” sức sống tươi trẻ của mùa xuân; “hoa lê trắng
điểm” ◊ sự mới mẻ, tinh khôi
+ Màu sắc: “xanh tận chân trời” xanh của cỏ, xanh của trời tạo sự
khoáng đạt, trong trẻo; “trắng điểm” của hoa lê gợi sự nhẹ nhàng, thanh
khiết.
+ Dùng từ “điểm” ◊ Sự vật trong cảnh như có hồn, sinh động chứ
không tĩnh tại.
=> Tác giả chọn lọc hình ảnh tiêu biểu, vừa gợi vừa tả.
9. Phân tích sáu câu thơ đầu của đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng
Bích” Hoàn cảnh cô đơn tội nghiệp của Kiều:
“ Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân,
Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung.
Bốn bề bát ngát xa trông,
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia.
Bẽ bàng mây sớm đèn khuya,
Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.”
- Ẩn dụ: “khóa xuân” ◊ Kiều đang bị giam lỏng.
- Liệt kê kết hợp từ trái nghĩa: “non xa, trăng gần” ◊ Lầu Ngưng Bích
chơi vơi giữa mênh mang trời nước.
- Dùng từ ghép, từ láy: “bốn bề bát ngát” ◊ Sự rợn ngợp của không gian
mênh mông.
- Hình ảnh: “cát vàng, bụi hồng” vừa tả thực vừa mang tính ước lệ,
cảnh nhiều đường nét, ngổn ngang như tâm trạng của Kiều.
- Ần dụ: “mây sớm, đèn khuya” ◊ Thời gian tuần hoàn, khép kín; thời
gian cùng với không gian như đang giam hãm con người. Kiều ở trong hoàn
cảnh cô đơn tuyệt đối.
- So sánh: “Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.” ◊ Trước cảnh,
Kiều càng buồn cho thân phận của mình.
11. Qua đoạn trích “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga”, với tư
cách là người chịu ơn, Kiều Nguyệt Nga đã bộc lộ những nét đẹp tâm hồn
39

40. như thế nào?
Nét đẹp tâm hồn của Kiều Nguyệt Nga.
- Là cô gái khuê các, thùy mị, nết na, có học thức: qua lời nói, cách
xưng hô với Lục Vân Tiên thật khiêm nhường: “quân tử”, “tiện thiếp”.
- Cách nói năng văn vẻ, dịu dàng, mực thước, trình bày vấn đề rõ ràng,
khúc chiết, đáp ứng đầy đủ những điều thăm hỏi ân cần của Lục Vân tiên:
“Làm con đâu dám cãi cha”, “Chút tôi liễu yếu đào thơ”.
- Thể hiện sự cảm kích, xúc động của mình dành cho Lục Vân tiên:
“Trước xe quân tử tạm ngồi,
Xin cho tiện thiệp lạy rồi sẽ thưa”.
- Ý thức và chịu ơn rất trọng của Lục Vân Tiên, không chỉ cứu mạng
mà cứu cả cuộc đời trong trắng ( còn quí hơn tính mạng)
“ Lâm nguy chẳng gặp giải nguy,
Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi”
- Băn khoăn tìm cách trả ơn, dù hiểu rằng đền đáp đến mấy cũng
không đủ: “Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi”
=> Nét đẹp tâm hồn đó là đã làm cho hình ảnh Kiều Nguyệt Nga chinh
phục được tình cảm yêu mến của nhân dân.
12. “Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng”.
a) Hai câu thơ trên trích trong tác phẩm (hoặc đoạn trích) nào? Cho biết tác
giả?
b) Nội dung hai câu thơ trên?
Trả lời:
a) Hai câu thơ trên trích từ đoạn trích “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt
Nga” hoặc từ tác phẩm “Lục Vân Tiên”.
b)Nội dung: Thể hiện quan niệm thấy việc nghĩa mà không làm thì
không phải là người anh hùng (làm việc nghĩa như là bổn phận, một lẽ tự
nhiên).
40

41. III. CỤM THƠ HIỆN ĐẠI:
1. Chủ đề của bài thơ “Đồng chí”?
Tình đồng chí của những người lính dựa trên cơ sở cùng chung cảnh
ngộ và lí tưởng chiến đấu được thể hiện thật tự nhiên, bình dị mà sâu sắc
trong mọi hoàn cảnh, nó góp phần quan trọng tạo nên sức mạnh và vẻ đẹp
tinh thần của người lính cách mạng.
2. a) Chép lại 6 câu thơ đầu của bài thơ “Đồng chí”.
b) Cho biết tác giả? Nội dung chính của 6 câu thơ trên.
Trả lời:
a)
“Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau,
Súng bên súng, đầu sát bên đầu.
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ.”
b) Tác giả: Chính Hữu.
Nội dung của 6 câu thơ: Cơ sở hình thành tình đồng chí.
3. Phân tích ba câu thơ cuối bài “Đồng chí”.
Bức tranh đẹp về tình đồng chí, đồng đội của những người lính, là biểu
tượng đẹp của về cuộc đời người chiến sĩ.
- Hoàn cảnh thực khắc nghiệt của thời tiết “sương muối”, với ba hình
ảnh gắn kết nhau: “người lính, khẩu súng, ánh trăng” ◊ Sức mạnh của tình
đồng chí giúp họ vượt qua gian khổ, sưởi ấm họ để cùng nhau chiến đấu.
- Hình ảnh vừa hiện thực vừa lãng mạn: “Đầu súng trăng treo” ◊ Sự liên
tưởng phong phú.
+ Súng và trăng vừa gần vừa xa; vừa thực tại vừa mơ mộng; vừa có chất
chiến đấu vừa trữ tình; vừa chiến sĩ vừa là thi sĩ.
=> Đây là biểu tượng của thơ ca kháng chiến.
4. a) Chép lại khổ thơ đầu trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” - Phạm
Tiến Duật.
b) Phân tích nội dung, nghệ thuật.
Trả lời:
a) “Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi
Ung dung buồng lái ta ngồi,
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng.”
b) Hình ảnh những chiếc xe không kính.
- Một hình ảnh chân thực. Dùng hàng loạt từ phủ định “không” để
41

42. khẳng định.
- Hoàn cảnh rất thực. Điệp từ “bom” kết hợp động từ “giật, rung” ◊
nguyên nhân: những chiếc xe phục vụ chiến trường, luôn đối diện với hoàn
cảnh khốc liệt của chiến tranh.
- Tư thế hiên ngang của những người lính lái xe. Dùng từ láy: “ung
dung”.
- Tinh thần anh dũng, xem thường khó khăn. Điệp từ: “nhìn”.
=> Qua hình ảnh những chiếc xe không kính, tác giả làm nổi bật lên
hình ảnh những người lái xe ở tuyến đường Trường Sơn hiên ngang, dũng
cảm.
5. a) Cho biết tác giả và hoàn cảnh sáng tác bài thơ: “Đoàn thuyền đánh
cá”.
b) Nêu nội dung của bài thơ.
Trả lời:
a) Tác giả: Huy Cận. Sáng tác trong chuyến đi thực tế ở vùng mỏ
Quảng Ninh giữa năm 1958.
b) Nội dung: Khắc họa nhiều hình ảnh đẹp, tráng lệ, thể hiện sự hài hòa
giữa thiên nhiên và con người lao động, bộc lộ niềm vui, niềm tự hào của nhà
thơ trước đất nước và cuộc sống.
6. a) Chép lại khổ thơ đầu bài thơ: “Đoàn thuyền đánh cá”.
b) Phân tích nội dung và nghệ thuật.
Trả lời:
a) Chép đoạn thơ:
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát cùng buồm cùng gió khơi.”
b) Cảnh đoàn thuyền ra khơi
- Cảnh biển về đêm.
+ So sánh: “Mặt trời xuống biển như hòn lửa” ◊ Biển đẹp rực rỡ.
+ Nhân hóa: “Sóng đã cài then, đêm sập cửa” ◊ Vũ trụ như ngôi nhà
lớn, gần gũi.
- Hình ảnh người lao động.
+ Dùng từ: “lại” ◊ Công việc thường xuyên.
+ Sự gắn kết ba sự vật: “cánh buồm, gió khơi, câu hát” ◊ Hình ảnh
khỏe, lạ.
+ Đối lập, tương phản: sự nghỉ ngơi của vũ trụ - con người lại ra khơi.
Niềm vui, sự phấn chấn của người lao động như có sức mạnh vật chất, góp
với sức gió, giúp con thuyền ra khơi nhanh hơn.
7. a) Chép lại khổ thơ cuối bài thơ: “Đoàn thuyền đánh cá”.
b) Phân tích nội dung và nghệ thuật.
42

43. Trả lời:
a)
“Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới,
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi”
b) Hình ảnh đoàn thuyền trở về.
- Lặp lại hình ảnh ba sự vật: “cánh buồm, gió khơi, câu hát” ◊ Niềm
vui, sự phấn chấn khi đánh cá trở về.
- Nhân hóa: “Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời” ◊ Sự khẩn trương
của người lao động. Thề hiện tầm vóc, vị thế kì vĩ của người lao động.
- Nhân hóa: “Mặt trời đội biển nhô màu mới,
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi”.
- Ca ngợi thành quả lao động , niềm tin vào tương lai.
=> Qua bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá”, phân tích vẻ đẹp của cảnh
đánh cá trên biển.
Vẻ đẹp của cảnh đánh cá trên biển giữa biển đêm trong niềm vui phơi
phới, khỏe khoắn của người lao động làm chủ công việc của mình.
- Con thuyền trở nên kì vĩ, khổng lồ, hòa nhập với kích thước rộng lớn
của thiên nhiên, vũ trụ: “Lái gió, buồm trăng, mây cao, biển bằng, dò bụng
biển, dàn đan thế trận, …”
- Niềm vui, sự lạc quan trở thành bài ca đầy niềm vui, nhịp nhàng cùng
thiên nhiên. “Ta hát bài ca gọi cá vào, …”
- Lao động khẩn trương: “Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng,
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng”.
=> Niềm say sưa, hào hứng và những ước mơ bay bổng của con người
muốn hòa hợp với thiên nhiên và chinh phục thiên nhiên bằng công việc lao
động của mình.
8. a) Chép lại ba câu thơ đầu của bài thơ “Bếp lửa”. Cho biết tác giả?
b) Phân tích ba câu thơ trên.
Trả lời:
a) “Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa”
Tác giả: Bằng Việt.
b) Sự hồi tưởng được bắt đầu từ hình ảnh thân thương, ấm áp về bếp
lửa.
+ Điệp ngữ: “Một bếp lửa”, từ láy: “chờn vờn” ◊ Hình ảnh gần gũi,
quen thuộc.
+ Từ láy: “ấp iu” ◊ Gợi bàn tay kiên nhẫn, khéo léo và tấm lòng chi
chút của người nhóm lửa.
Từ hình ảnh bếp lửa, người cháu nhớ về bà, càng thương bà vất vả.
9. Phân tích khổ thơ cuối bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt.
“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
43

44. Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:
- Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa? …”
Tình cảm và suy nghĩ của người cháu dành cho bà.
- Liệt kê: “ngọn khói trăm tàu, lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả” ◊ Cháu
sống trong điều kiện đầy đủ, sung túc.
- Dùng phó từ: “vẫn chẳng” ◊ Khẳng định tâm trạng, nỗi nhớ không
nguôi của cháu.
- Câu hỏi tu từ: “- Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?” ◊ Nhớ về bà,
về sự gian khổ của bà qua việc nhóm bếp.
=> Đi xa, dù sống trong hoàn cảnh có đủ tiện nghi, người cháu luôn
nhớ đến bà, một tình cảm chân thành, sâu sắc.
10. a) Chép lại hai khổ thơ đầu bài “Ánh trăng”.
b) Cho biết tác giả, năm sáng tác.
Trả lời:
a) “Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ
Trần trụi với thiên nhiên
Hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa
b) Tác giả: Nguyễn Duy. Năm sáng tác: 1978.
11. Nêu chủ đề của bài thơ “Ánh trăng”.
Chủ đề của bài thơ.
- Nhắc nhở về thái độ tình cảm đối với năm tháng quá khứ gian lao,
tình nghĩa; đối với thiên nhiên, đất nước bình dị, hiền hậu.
- Nhắc nhở về thái độ với những người đã khuất và ngay cả chính
mình.
- Gợi lên đạo lí sống có thủy chung “Uống nước nhớ nguồn”.
12. Phân tích khổ thơ:
“Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng”
Tâm trạng và sự xúc động của con người.
- Ẩn dụ: “mặt” ◊ Bắt gặp lại quá khứ, như gặp lại chính mình.
- Từ láy: “rưng rưng” ◊ Niềm xúc động dâng cao.
- So sánh:
“như là đồng là bể
như là sông là rừng”
44

45. Những kỉ niệm của một thời hồn nhiên, tươi mát sống lại trong lòng
người.
=> Vầng trăng đã gợi lại quá khứ, khiến cho con người nhớ lại trong
niềm xúc động dâng cao.
45

46. IV. CỤM TRUYỆN HIỆN ĐẠI:
1. a) Cho biết tác giả và năm sáng tác của truyện ngắn “ Làng”
b) Chủ đề của truyện ngắn “Làng”?
a) Tác giả: Kim Lân. Năm sáng tác: 1948.
b) Chủ đề của truyện ngắn “Làng”: tình yêu làng và lòng yêu nước, tinh thần
kháng chiến của người nông dân trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
2. Qua truyện ngắn “Làng”, hãy làm rõ diễn biến tâm trạng của nhân vật
ông Hai?
Diễn biến tâm trạng của nhân vật ông Hai.
Khi nghe tin dữ về làng:
- Đột ngột, sững sờ: “Cổ ông lão nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tên rân rân”.
- Cố trấn tĩnh, cố không tin, hỏi lại với hy vọng là có sự nhầm lẫn: “một lúc
lâu ông mới rặn è è. … -Liệu có thật không hở bác? Hay là chỉ lại…”.
- Được khẳng định rành rọt, ông đau đớn, xấu hổ như chính mình mắc lỗi:
“Cúi gằm mặt xuống mà đi về”.
=> Tình yêu làng của của ông Hai thống nhất với lòng yêu nước và tinh thần
kháng chiến.
3. Qua truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”, hãy nêu những nét đẹp của nhân
vật anh thanh niên?
Những nét đẹp của nhân vật anh thanh niên.
- Hoàn cảnh sống: một mình trên đỉnh núi cao; công việc: “đo nắng, đo mưa,
đo gió, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự báo thời tiết”.
- Ý thức về công việc và lòng yêu nghề.
- Hạnh phúc khi thấy công việc của mình có ích cuộc sống, cho mọi người.
- Có những suy nghĩ thật đúng và thật sâu sắc về công việc đối với cuộc sống
con người. “Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình
được”.
- Tổ chức, sắp xếp cuộc sống ngăn nắp, chủ động: Ngôi nhà, trồng hoa; thích
đọc sách.
- Cởi mở, chân thành rất quí trọng tình cảm, quan tâm đến mọi người.
- Khiêm tốn, thành thực.
4. a) Cho biết tác giả và năm sáng tác truyện ngắn “Chiếc lược ngà”.
b) Tóm tắt và nêu chủ đề của truyện.
Trả lời:
a) Tác giả: Nguyễn Quang Sáng. Năm sáng tác: 1966
b) Tóm tắt : Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. mãi đến khi con gái lên tám tuổi,
, ông mới có địp về thăm nhà, thăm con. Bé Thu không nhận ra ba vì vết sẹo
trên mặt làm ba em không còn giống với người trong bức ảnh chụp mà em đã
biết. em đối xử với ba như người xa lạ. đến lúc Thu nhận ra ba thì cũng là lúc
ông Sáu phải ra đi. ở không căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quí , nhớ
thương đứa con vào việc là chiếc lược ngà để tặng cô con gái bé nhỏ. Trong
một trận càn, ông hy sinh. Trước lúc nhắm mắt, ông còn kịp trao cây lược cho
46

47. người bạn.
Chủ đề: Ca ngợi tình cảm cha con thiêng liêng trong cảnh ngộ éo le của
chiến tranh. Tình cảm ấy có giá trị nhân bản sâu sắc, càng cao đẹp trong
những cảnh ngộ khó khăn.
5. Sau khi đọc xong truyện ngắn “Chiếc lược ngà”, em có suy nghĩ gì?
- Thương cảm cho bé Thu. Một em bé ngây thơ, hồn nhiên lớn lên trong chiến
tranh bị thiếu thốn, mất mát nhiều về tình cảm gia đình, tình cha con. Nhất là
hoàn cảnh éo le của em.
- Qua bé Thu, chúng ta hiểu thêm hoàn cảnh của những trẻ em Việt Nam
trong chiến tranh.
- Cảm nhận sâu sắc tình cha dành cho con. Hiểu thêm nỗi đau mà người chiến
sĩ cách mạng phải chịu đựng, ngoài sự hy sinh.
- Qua tác phẩm, ta thấy được cuộc sống, tình cảnh của nhân dân miền Nam
trong chiến tranh.
47

48. B.PHẦN II: TIẾNG VIỆT
Câu 1: Các từ ngữ: nói trạng; nói nhăng; nói cuội; nói có sách, mách
có chứng; nói dối; nói mò; nói hươu, nói vượn; các cách nói liên quan đến
phương châm hội thoại nào? Vì sao?
Phương châm về chất:Vì phương châm về chất yêu cầu nội dung nói
phải đúng như mình nghĩ và phải xác thực.
Câu 2:Truyện cười “Mất rồi”. Thuộc phương châm hội thoại nào?
Phân tích.
Truyện “Mất rồi” thuộc phương châm quan hệ.
-Phân tích: Trong truyện cười người khách hỏi thằng bé: “Bố đi đâu?”.
Thằng bé (nó nghĩ đến tờ giấy bị cháy) đáp: “Mất rồi!”. Ông khách hoảng hốt
hỏi: “Vì sao mà mất?”. Thằng bé vẫn nghĩ đến tờ giấy bị cháy: “Cháy!”.
phương châm quan hệ: Khi giao tiếp cần nói đúng vào đề tài giao tiếp
tránh nói lạc đề.
Câu 3:Trong giao tiếp có phải lúc nào cũng phải tuân thủ phương
châm hội thoại không? Vì sao?
Trong giao tiếp, không nhất thiết lúc nào cũng phải tuân thủ tát cả các
phương châm hội thoại. Có thể ưu tiên cho một phương châm hội thoại mà
phải vi phạm 1 hoặc 1 số phương châm hội thoại nào đó; hoặc cũng có thể vì
lí do muốn nhấn mạnh, muốn lịch sự, tế nhị,…
Câu 4: ChoVD trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại
và phân tích nguyên nhân.
VD: Bác sĩ khám bệnh cho Lan và nói rằng mười phần không được một,
nhưng Linh thông báo cho Lan lại nói rằng mười phần đỡ được chín phần rồi.
Linh đã vi phạm phương châm về chất.
Câu 5: Khi xưng hô với người đối thoại, người nói cần căn cứ vào
đâu cho thích hợp? VD?
Khi xưng hô với người đối thoại, người nói cần căn cứ vào đối tượng
và những đặc điểm khác của tình huống giao tiếp để xưng hô cho thích hợp.
VD: Căn cứ vào tuổi tác,vào địa vị xã hội, vào quan hệ mật thiết hoặc
xã giao.
Câu 6: Giải thích nghĩa các cách xưng hô của Tố Hữu với Lượm
trong bài thơ “Lượm”. “Cháu” (Cháu cười híp mí), “Lượm” ( Thôi rồi, Lượm
ơi!), “Chú đồng chí nhỏ” (Chú đồng chí nhỏ- Bỏ thư vào bao), “Chú bé” (Ca
lô chú bé- Nhấp nhô trên đầu).
-Tố Hữu xưng hô với Lươm theo các từ ngữ xưng hô với nhau:
+Cháu: xưng hô theo tuổi tác và quan hệ giữa hai người.
+Lượm: Là cách gọi trực tiếp và thân mật.
+Chú đồng chí nhỏ: là xưng hô thân mật nhưng tôn trọng vì Lượm đã
thành chiến sĩ liên lạc.
48

49. +Chú bé: Là cách xưng hô trung tính, chỉ Lượm là một chú bé.
Câu7: “Chợt đứa con nói rằng:
-Cha Đản đến kia kìa.”
Đó là lời nói dẫn trực tiếp hay gián tiếp? Dẫn lời nói hay ý nghĩ?
*Trả lời:
- Đứa con nói rằng: “Cha Đản đến kia kìa” đó là trường hợp dẫn trực
tiếp lời của Đản. Đây là dẫn lời nói chứ không phải ý nghĩ nhân vật.
Câu8: “Nhưng khi nhận được chiếc thoa vàng, chàng mới sợ hãi
mà nói:
-Đây quả là vật dùng mà vợ tôi mang lúc ra đi’’.
Hãy chuyển lời nói trực tiếp của Trương Sinh thành lời dẫn gián tiếp.
*Trả lời: Chuyển lời trực tiếp của Trương Sinh sang lời dẫn gián tiếp:
Nhưng khi nhận được chiếc thoa vàng, chàng mới sợ hãi mà nói rằng đó
chính là vật mà vợ chàng đã mang đi.
Câu9: Một từ có thể có nhiều nghĩa hay không? Cho VD về nghĩa
khác nhau của một từ.
-Một từ có thể có nhiều nghĩa khác nhau.
VD: Nghĩa khác nhau của từ “ăn”.
+Đưa thức an vào cơ thể: là ăn cơm.
+Ăn uống nhân dịp nào đó: ăn cưới, ăn cơm liên hoan.
+Nhận lấy để hưởng: ăn hoa hồng, ăn chênh lệch giá.
+Khớp với nhau: ăn ý, ăn ảnh.
+Làm tiêu hao, mất đi: ăn mòn kim loại.
Câu10: Có mấy phương thức phát triển nghĩa của từ vựng? VD?
- Phương thức phát triển nghĩa của từ vựng:
+ Ẩn dụ.
+ Hoán dụ.
VD: -Sự phát triển nghĩa theo phương thức ẩn dụ: đầu người, đầu súng,
đầu ruồi, đầu đạn.
- Sự phát triển nghĩa theo phương thức hoán dụ: Chân người đi làm đá
mòn. Anh ta có chân trong ban chấp hành.
Câu11: Tìm ba từ mới trong tiếng Việt được mượn trong tiếng
nước ngoài:
-Ti vi, internet, computer.
Câu12: Trình bày những cách làm tăng vốn từ vựng tiếng Việt?
-Thêm nghĩa mới cho những từ đã có: “ăn” có các nghĩa mới: phối hợp
tốt với nhau: ăn ý; làm tiêu hao dần: ăn mòn; không trả lại những thứ vay
mượn: ăn quỵt.
-Tăng số lượng từ bằng cách vay mượn tiếng nước ngoài: ti vi,
49

50. computer, internet.
-Tạo các từ ngữ mới trên có sở đã có: quản trị mạng, ngân hàng đề,
kinh tế tri thức, thí nghiệm ảo.
Câu13: Thuật ngữ có đặc điểm gì?
-Đặc điểm của thuật ngữ:
+Tính chính xác: mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm và ngược lại.
Do đó thuật ngữ có tính chính xác cao. Thuật ngữ không đa nghĩa như các từ
thông thường.
+Tính hệ thống: thuật ngữ không đơn lẻ mà bao giờ cũng nằm trong
một hệ thống, trông một lĩnh vực khoa học nhất định.
+Tính quốc tế: các khái niệm khao học là một kết quả nhận thức chung
của một nhân loại, vì vậy thuật ngữ khoa học mang tính quốc tế, phổ biến
toàn thế giới.
Câu14: Tìm 5 VD về thuật ngữ trong lĩnh vực khoa học ngữ văn, 5
VD toán học:
-Thuật ngữ ngữ văn: đề tài, chủ đề, cốt truyện, nhân vật, chi tiết.
-Thuật ngữ toán học: góc, phân giác, đường cao, đường chéo, tam giác.
Câu 15: Có mấy cách trau dồi vốn từ? Muốn sử dụng tốt tiếng Việt
phải chú ý gì đối với phần từ vựng?
-Có 2 cách trau dồi vốn từ:
+Biết đầy đủ chính xác nghĩa và cách dùng từ.
+Biết thêm những từ mới để vốn từ của cá nhân ngày càng giàu có.
50

51. C. PHẦN THỨ BA: TẬP LÀM VĂN
VĂN THUY ẾT MINH: Một số đề bài tham khảo:
Đề 1: Giới thiệu một di tích lịch sử ở quê hương em
Làng Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, ngoại thành Hà Nôi có đền Chèm là
một trong những ngôi đền cổ nhất nước, đã được Bộ Văn hóa Thông tin xếp
hạng là di tích lịch sử quốc gia.
Hàng ngàn năm nay, đền Chèm vẫn vững vàng tọa lạc trong một khu
đất rộng cây cối xanh tươi ven sồng Hồng. Quy mô ngôi đền xứng đáng với
tài đức của người anh hùng Lí Thân đã có nhiều công lao trong việc dẹp giặc
ngoại xâm trong buổi đầu lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta.
Tương truyền rằng, ông đã được An Dương Vương phong tước Đại Vương.
Sau khi ông qua đời, nhân dân trong vùng lập đền thờ, tôn ông như một vị
thánh.
Du khách đến thăm, từ xa nhìn lại đã thấy bốn cây cột trước mặt đền
sừng sững in bóng trên nền trời xanh. Mái đền được lợp bằng ngói vảy cá,
thời gian đã phủ lên một lớp rêu phong cố kính. Các đầu đao cong vút nhẹ
nhàng, thanh thoát tựa dáng rồng bay. Trên nóc tam quan, đôi rồng được cẩn
bằng sứ rất đẹp được đặt ở thế lưỡng long chầu nguyệt, trông sinh động vô
cùng!
Bên trong đền, hệ thống cột và xà ngang, xà dọc được chạm trổ khéo
léo, tinh vi. Có thể nói các nghệ nhân xưa đã dồn cả tâm huyết của mình vào
đó. Trên bàn thờ, chính giữa là chiếc lư đồng cồ ngàn tuổi, chứng minh cho kĩ
thuật đúc đồng đạt tới trình độ cao của tổ tiên tự xa xưa. Trước bàn thờ là cặp
hạc rất lớn đứng chầu.
Đi sâu vào gian sau, ta sẽ thấy có hai bức tượng sơn son thếp vàng dung
mạo và tư thế uy nghi, đường bệ. Đó là tượng của Thượng Đẳng Thiên
Vương Lí Thân và phu nhân là công chúa nước Tần tôn là Bạch Tinh Dư.
Giai thoại kể rằng, sau khi giúp vua Tần phương Bắc đánh tan giặc Hung Nô,
Lí Thân đã được vua Tần gả con gái cho và nàng đã theo chồng về phương
Nam xa xôi, trở thành nàng dâu hiền thảo của đất Đại Việt.
Đền Chèm nổi tiếng linh thiêng nên mùa lễ hội năm nào cũng vậy,
khách hành hương đổ về đây đông nườm nượp, dâng hương tưởng nhớ tới vị
anh hùng cứu nước và cầu xin Ngài ban cho những điều tốt lành, may mắn.
Đây cũng là biểu hiện truyền thống tốt đẹp Uống nước nhớ nguồn của dâu tộc
ta.
51

52. Đề 2: Cây lúa Việt Nam (cây tre, cây hoa mai . ..)
Từ ngàn đời nay,cây lúa đã gắn bó với con người,làng quê Việt nam.Và
đồng thời cũng trở thành tên gọi cho một nền văn minh-nền văn minh lúa
nước.Cây lúa không chỉ mang lại sự no đủ mà còn trở thành một nét đẹp trong
đời sống văn hóa và tinh thần.hạt lúa và người nông dân cần cù,mộc mạc là
mảng màu không thể thiếu trong bức tranh của đồng quê Việt nam hiện nay
và mãi mãi về sau.
Lúa là một trong năm loại cây lương thực chính của thế giới.
Đối với người Việt chúng ta cây lúa không chỉ là một loại cây lương
thực quý mà còn là một biếu tượng trong văn chương ẩn dưới “bát cơm”,”hạt
gạo”.Việt Nam, một nước có nền kinh tế nông nghiệp từ hàng ngàn năm nay.
Từ một nước thiếu lương thực trầm trọng trong những năm chiến tranh nhưng
hiện nay, nền nông nghiệp của nước ta không chỉ sản xuất ra đủ một lượng
lớn lương thực đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều thị
trường lớn trên thế giới. Trong đó ngành trồng lúa ở nước ta là một trong
những ngành ngành sản xuất lương thực vô cùng quan trọng và đạt được
những thành tựu đáng kể, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ
hai trên thế giới.
Đối với người Việt nói riêng hay phần lớn dân Á châu nói chung, cây
lúa (tên khoa học là Oryza sativa) và hạt gạo là một loại thực phẩm hết sức
gần gũi và đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong dinh dưỡng. Ngay từ khi
còn trong lòng mẹ, chúng ta đã làm quen với cơm gạo, và lớn lên theo cây lúa
cùng hạt gạo. Với bản sắc văn hóa nông nghiệp, cây lúa và hạt gạo còn là một
biểu tượng của cuộc sống. Ca dao, khẩu ngữ chúng ta có câu “Người sống về
gạo, cá bạo về nước”, hay “Em xinh là xinh như cây lúa”, v.v..
Qua hàng nghìn năm lịch sử, lúa đã là cây lương thực chủ yếu nuôi
sống các thế hệ người Việt cho đến nay. Trong đời sống tinh thần của con
người, cây lúa cũng gắn bó thân thiết vô cùng. Điều đó được thể hiện rất rõ
trong ngôn ngữ hàng ngày, trong cách nói, cách đặt tên, gọi tên từ cửa miệng
của những người hai sương một nắng.
52

53. Bắt đầu từ lúc ném hột mộng xuống đồng. Thông thường ném buổi sáng
thì buổi chiều mộng “ngồi” được, tức là rễ đã bám được vào đất và mầm nhọn
đã xuôi hướng lên trời. Bác nông dân hoàn toàn có thể yên tâm vì nó đã sống
được trong môi trường mới, đích thực của nó.
Qua hôm sau, mầm nhú lên cao hơn, bắt đầu có chút xanh xanh, người
ta bảo là mạ đã “xanh đầu”. Mạ cũng có “gan”. “Gan mạ nằm ở thân non, dễ
bị gãy nát. Nhổ không khéo, nhỡ để giập “gan” thì dảnh mạ sẽ “chết”.
Cấy xuống được vài ba hôm thì lúa đâm rễ mới, gọi là bén chân hay “đứng
chân”. Cũng như chữ “ngồi” ở trên, chữ “đứng chân” rất chính xác, rất hình
tượng, vì chỉ vài ba hôm trước do mới cấy, mọi cây lúa đều ngả nghiêng, xiêu
vẹo, thậm chí có cây còn bị nổi trên mặt nước nữa. Giờ đây đã “đứng chân”
được, tức là cũng giống như người ta, có một tư thế đứng chân vững vàng, đã
chắc chắn bám trên mặt đất.
Khác với lúc nảy mầm, cây lúa sinh sôi bằng cách “đẻ nhánh”. Nhánh
“con” nhánh “cái” thi nhau mọc ra, tần vần thành khóm. Vào khoảng tháng
hai âm lịch, khắp cánh đồng mơn mởn màu xanh. Dáng cây thon thả, mềm
mại, sắc lá non tơ đầy sức sống gợi cái gì đấy tươi trẻ, xinh xắn, dịu dàng. Đó
chính là lúc cây lúa “đang thì con gái”, thời đẹp nhất của đời lúa, đời người.
Gặp hôm trời quang mây tạnh, đứng ở đầu làng mà trông, cánh đồng trải ra
bát ngát, đẹp tựa bức tranh.
Hết thời kỳ xuân xanh, lúa chuyển sang giai đoạn “tròn mình”, “đứng
cái” rồi “ôm đòng”. Đòng lúa to nhanh, nắng mưa rồi mỗi ngày mỗi khác.
“Lúa chiêm lấp ló đầu bờ/Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên”. Nếu mưa thuận
gió hoà chỉ mươi hôm là lúa trỗ xong. Nhưng chẳng may gặp kỳ khô hạn thì
đòng không trỗ lên được, người ta bảo bị “nghẹn”. “Nghẹn” là cực lắm rồi, là
có cái gì nó vương vướng, như uẩn ức trong lòng…
Ngoài ra cũng có thể bị “ngã”, bị “nằm” lúc gặp gió lớn mưa to. Ông bà
ta sợ nhất cảnh này vì mấy tháng trông cây đã sắp đến ngày hái quả. Nếu
chẳng may bị “ngã” non thì hột thóc sẽ lép lửng, coi như hỏng ăn. Còn lúa
“nằm” dưới nước, ngâm độ vài ngày thì hột thóc trương lên, nứt nanh và nảy
mầm ngay trên bông. Mầm nhú trắng trông xót ruột. Xót ruột về khoe vui với
nhau, thóc nhà tôi “nhe răng cười” ông ạ!
53