1. O GALEGO
HOXE
Pasado recente, presente e futuro da lingua
galega. 35 anos de aparente normalidade
democrática.
De 1978 a 2013

2. ÍNDICE

3. CONTEXTO HISTÓRICO

4. CONTEXTO HISTÓRICO

5. LEXISLACI
ÓN
A aprobación da Constitución Española de 1978 abriu unha nova etapa
de recoñecemento do plurilingüismo no Estado españolrecoñecemento do plurilingüismo no Estado español e de
importantes dereitos para as linguas distintas do castelán.

6. LEXISLACI
ÓN
Artigo 3
1. El castellano es la lengua española oficial del Estado.
Todos los españoles tienen el deber de conocerla y
el derecho de usarla.
2. Las demás lenguas españolas serán también oficiales
en las respectivas Comunidades
de acuerdo con sus Estatutos.
3. La riqueza de las disitintas modalidades lingüísticas
de España es un patrimonio cultural
que será objeto de especial respeto y protección.

7. LEXISLACI
ÓN

8. LEXISLACI
ÓN
Artigo 5º
1. A lingua propia de Galiza é o galego.
2. Os idiomas galego e castelán son oficiais e todos teñen o dereito de
os coñecer e os usar.
3. Os poderes públicos de Galiza garantirán o uso normal e oficial dos
dous idiomas e potenciarán o emprego do galego en todos os planos
da vida pública, cultural e informativa, e disporán dos medios necesarios
para facilitar o seu coñecemento.
4. Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.

9. LEXISLACI
ÓN
“A Constitución
de 1978, ao recoñecer
os nosos dereitos
autonómicos como
nacionalidade
histórica, fixo posible
a posta en marcha
dun esforzo
construtivo
encamiñado á plena
recuperación da nosa
personalidade
colectiva…”

10. LEXISLACI
ÓN
“Un dos factores
fundamentais desa
recuperación é a lingua, por
ser o núcleo vital da nosa
identidade. A lingua é a
maior e máis orixinal cración
colectiva dos galegos…”
“Únenos co pasado
do noso pobo, porque del a
recibimos como patrimonio
vivo, e uniranos co seu
futuro, porque a recibirá de
nós como legado da
identidade común…”

11. LEXISLACI
ÓN
A presente Lei,
de acordo co
establecido no artigo 3º
da Constitución e no
artigo 5º do Estatuto de
Autonomía, garante a
igualdade do galego e
do castelán como
linguas oficiais de
Galicia e asegura a
normalización do
galego como lingua
propia do noso pobo.”

12. LEXISLACI
ÓN
Título I
Artigo 1º. O galego é a lingua propia de
Galicia. Todos os galegos teñen o deber de
coñecelo e o dereito a usalo.
Artigo 2º. Os poderes públicos de Galiza
garantirán o uso normal do galego e do
castelán, linguas oficiais da Comunidade.
Artigo 3º. Os poderes públicos de Galicia
adoptarán as medidas oportunas para que
ninguén sexa discriminado por razón de lingua.

13. LEXISLACI
ÓN
Título III
Artigo 12º.
1. O galego, como lingua propia de Galicia é tamén lingua oficial en
todos os niveis educativos.
2. A Xunta de Galicia regulamentará a normalización do uso das
linguas oficiais no ensino, de acordo coas disposicións da presente Lei.
Artigo 13º.
1. Os nenos teñen dereito a recibir o seu primeiro ensino na súa
lingua materna. O Goberno galego arbitrará as medidas para facer efectivo
ese dereito. As Autoridades educativas da Comunidade Autónoma arbitrarán
as medidas encamiñadas a promover o uso progresivo do galego no
ensino.
2. Os alumnos non poderán ser separados en centros diferentes
por razón de lingua. Tamén se evitará, a non ser que con carácter
excepcional as necesidades pedagóxicas así o aconsellaren, a
separación en aulas diferentes.

14. LEXISLACI
ÓN
Parte II. Artigo 7º.
1. Recoñecemento, respecto, necesidade de promoción e fomento
do uso oral e escrito das linguas rexonais ou minoritarias na vida pública
e na vida privada.
2. Adopción de medidas especiais a favor das linguas
rexionais ou minoritarias, destinadas a promover unha igualdade
entre os falantes destas linguas e o resto da poboación ou a ter en
conta as súas situacións particulares, sen ser considerado como
un acto de discriminación cara aos falantes das linguas máis
estendidas.
3. Compromiso de promover a comprensión mutua entre todos os
grupos lingüísticos do país, obrando de tal xeito que o respecto, a
comprensión e a tolerancia en relación ás linguas rexionis ou
minoritarias figuren entre os obxectivos da educción e da formación
dispensadas no país…
4. As partes comprométense a tomar en consideración os
desexos expresados polos grupos que utilizan estas linguas.

15. LEXISLACI
ÓN
Parte II. Artigo 8º.
En materia de ensino, as partes comprométense, no
referente ao territorio onde se falan esas linguas, sen
prexuízo do ensino da lingua oficial do estado, a prever
unha educación preescolar, un ensino primario, un
ensino secundario, un ensino técnico e profesional,
un ensino universitario e cursos de educación para
adultos ou de educación permanente asegurados nas
linguas rexionais ou minoritarias; a asegurar o ensino
da historia e da cultura das cales a lingua rexional é a
expresión; a asegurar a formación inicial e permanente
dos docentes para poñer en práctica isto…

16. LEXISLACI
ÓN
OBXECTIVOS XERAIS:
1. Garantir a posibilidade de vivir en galego a quen así o desexe,
sabendo que conta co amparo da Lei e das Institucións.
2. Conseguir para a lingua galega máis funcións sociais e máis
espazos de uso…
3. Introducir na sociedade a oferta positiva de atender ao cidadán ou
ao cliente en galego como norma de cortesía dun novo espírito de
convivencia linüística.
4. Promover unha visión afable, moderna e útil da lingua galega que
esfarele prexuízos, reforce a súa estima e aumente a súa
demanda.
5. Dotar o galego dos recursos lingüísticos e técnicos necesarios que
o capaciten para vehicular a vida moderna.

17. LEXISLACI
ÓN
OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ÁREA DE ENSINO
(secretario desta área, Anxo Lorenzo):
1. Garantir que todo o profesorado teña plena
competencia para desenvolver o seu labor docente
en galego…
2. Alcanzar un uso maioritario do galego na
docencia…
3. Fomentar o uso progresivo do galego desde a etapa
preescolar, para superar as fortísimas carencias que
se observan…
4. Lograr que o ensino obrigatoria garanta unha
competencia plena en galego…
5. Priorizar no ensino en galego a oralidade.

18. LEXISLACI
ÓN
O presente decreto desenvolve a Lei de Normalización
Lingúística, como o Decreto 247/1995, que recoñecía que a
adquisición dunha competencia comunicativa en
galego por parte do alumnado só se pode conseguir a
través da utilización vehicular desta lingua nunha parte
significativa do currículo. Por iso agora derrógase o
citado decreto e elaborase unha nova normativa orientada
á obtención dunha competencia axeitada do galego no
ensino obrigatorio, co fin de propiciar a igualdade plena e
efectiva entre as dúas linguas oficiais por parte de toda
a poboación escolar, garantindo igualmente a mesma
competencia en ambas as dúas linguas.

19. LEXISLACI
ÓN
 Garantirase o cumprimento do establecido para esta etapa no
PXNLG (04)
 En EP I¡impartiranse en galego Coñecemento do Medio,
Matemáticas e Educación para a Cidadanía; garantindo a
competencia lingüística propia do nivel nas dúas linguas
oficiais.
 Na ESO impartiranse en galego as Ciencias Sociais, Ciencias
da Natureza, Matemáticas e Educación para a Cidadanía.
 No Bacherelato o alumnado recibirá polo menos o 50% da súa
docencia en galego, nos termos establecidos para esta etapa
no PXNLG (04)
 Ademais das materias establecidas, o claustro completará o
número de materias até un mínimo do 50%.

20. LEXISLACI
ÓN
1. Decreto para o plurilingüismo, non para a normalización do galego como
manda a LNL. Elimínase ese termo do texto legal. Os ENL pasan a chamarse
EDLG.
2. Consulta ás familias pola lingua materna do fillo/a, non a establece a
administración, que abdica das súas funcións.
3. Reparto das linguas vehiculares do ensino en tres terzos:
•33% para o castelán
•33% para o galego
•33% para a Lingua estranxeira (nomeadamente inglés)
4. En todas as áreas, materias ou módulos impartidos en galego ou castelán o
alumnado poderá utilizarnas manifestacións oral e escrita a lingua oficial da
súa preferencia.
5. As Matemáticas, a Tecnoloxía deben ser impartidas en castelán ou, se hai
posibilidade de facelo, poderán ser impartidas en inglés, pero non en galego.

21. LEXISLACI
ÓN
O Tribunal Superior de Xustiza de Galiza declarou ilegal o decreto para odeclarou ilegal o decreto para o
plurilingüismoplurilingüismo en aspectos claves e tumba dous dos piares básicos nos que se
asentaba.
• Anula o artigo 5.2., no que se estipulaba a realización dunha
enquisa vinculante entre os pais e as nais en Educación Infantil. Neste
sentido o TSXG indica que os poderes públicos teñen encomendada a
programación xeral do ensino, de cuxa potestade a Administración, neste caso
educativa non pode abdicar. A sentenza establece unha interpretación de
acordo coa cal non poderá haber aulas exclusivamente en español e
deberán fixarse medidas para a adquisición do galego en contornos
castelanizados.
• Anula o artigo 12.3., no que se establecía que o alumnado podería
usar na aula a lingua da súa preferencia, neste caso porque é contrario ao
desenvolvemento da Lei de Normalización Lingüística e ao fomento do uso
progresivo do galego. Con respecto ao apartado da liberdade do alumnado para
expresarse en castelán nas materias de obrigada impartición en galego indica
que promovía “insubmisos á normalización do idioma”.

22. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
A LNL dedica o seu título III ao uso do galego no ensino. Declara o
galego lingua oficial de toda a comunidade educativa e recoñece o
dereito de todos os nenos galego-falantes a recibir o seu primeiro ensino
na súa lingua materna.
A pesar do importante avance legal que supuxo a promulgación desta
lei, a realidade do día a día nos centros de ensino demostrou que o
galego progresara moi pouco en canto á súa utilización como lingua
vehicular doutras materias.
Ante esta situación, nos inicios do séc. XXI, moitos colectivos deron a
voz de alarma e denunciaron a sangría de falantes galegos que estaba a
vivir o noso idioma. As autoridades políticas aceptaron levar a cabo
unha análise da realidade lingüística do país coa fin de porlle remedio.
Como resultado naceu o PXNLG.
Informe do Consello Escolar de Galicia (2007)

23. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
Para acadar os obxectivos do devandito Plan, recolléronse as súas
indicacións no Decreto 124/2007, polo que se regulaba o uso e a
promoción do galego no ensino, que prescribía un mínimo do 50% das
materias en galego.
Pero, co argumento de poñerlle fin a unha suposta «imposición» do
galego, o partido que hoxe está no goberno derrogou este decreto
(aplaudido polo Consello de Europa) e substituíuno en 2010 polo
denominado «decreto do plurilingüismo», que reducía a presenza do
galego nas aulas ao 33% en Primaria e Secundaria e en Infantil
deixábao ao azar da escolla de nais e pais. Dous anos despois da
aprobación da controvertida norma a Consellaría de Educación
recoñeceu, en sede parlamentaria, que a situación descrita non se
correspondía coa realidade. Aínda así mantivo e segue a manter en
vigor, a pesar de 6 sentenzas en contra, o Decreto do Plurilingüismo.
Datos de A MESA POLA NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA (Outubro 2012)

24. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
Os medios de comunicación representan na sociedade de hoxe un dos
instrumentos máis poderosos no asentamento dos valores sociais e culturais.
Tense afirmado que a realidade non existe se non aparece nos medios. No
referente á normalización das linguas, o seu uso nos medios, sobre todo nos
máis influentes, é decisivo. Se un idioma non ten presenza nos medios de
comunicación, o camiño cara á súa marxinación resulta inevitábel.
Na prensa diaria, a incorporación do galego foi realmente escasa. A práctica
totalidade dos diarios son de expresión castelá, reservando para o galego un
espazo case irrelevante. Na primeira década do séc. XXI existía un único xornal
escrito integramente en galego, Galicia hoxe (desde maio de 2003), continuador
de O correo galego (que viña sendo publicado desde 1994) e un semanario,
vinculado ao sector nacionalista, A nosa terra. Ningún dos dous sobrevive na
segunda década do séc. XXI; tampouco o Xornal de Galicia, nacido en 2008
servíndose do galego e do castelán para a súa edición. O ano 2011 foi terrible
para a prensa galega. Hoxe, Galiza non conta con ningún xornal impreso
exclusivamente en galego, só o semanario Sermos Galiza veu suplir o espazo
que deixara A Nosa Terra. Pola contra si podemos atopar diversas publicacións
dixitais (Praza Pública, Sermos Galiza, A Nosa Terra, Dioivo...).

25. No que respecta á radio e aos medios audiovisuais, que son os
que actualmente presentan un maior grao de penetración e influencia na
sociedade, a situación non é moi diferente. Actualmente, contamos cunha
única emisora que emita integramente en galego, a Radio galega (ademais
dalgunhas outras de carácter local de menor relevancia). Nas demais, tanto
nas públicas como nas privadas, a presenza do castelán é case total. Unha
proba de que neste sector a situación non mellorou foi a desaparición de
Radio 4 que emitía totalmente en galego; outra proba de que a situación
tampouco está a mellorar hoxe é que a creación de Radio Galega Música
colocouse ao servizo da música foránea, sen apenas presenza da música
que actualmente se fai no país.
Na televisión, o galego só aparece de maneira habitual na
programación da TVG, creada en 1985, e nalgunhas conexións territoriais
de TVE-1 e TVE-2 en Galicia. No resto da programación destas canles
públicas, así como nas privadas Antena 3, Tele 5 e A Sexta ou na
amplísima banda de emisións vía satélite, o galego simplemente non existe.
A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.

26. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
No final do séc. XX, a presenza do galego era mínima tanto nos
programas informáticos como en Internet. Pero, grazas a iniciativas
extraoficiais, desde o ano 1996 até hoxe, podemos dicir que a Rede é o espazo
público moderno que máis se serve do galego. A administración autonómica
comezou nos inicios do séc. XXI a prestar servizos en liña ao cidadán. Desde
entón apareceron numerosas páxinas web en galego e introducíronse os
primeiros buscadores e portais especializados en temática galega, entre os que
destacou Vieiros, o primeiro en ser creado, ou o xerador de blogues Blogaliza.
Entre as 20 linguas do mundo máis utilizadas no “tuenti” atopamos o galego.
Outro dos campos nos que o galego ten aínda un longo percorrido por
andar é o da publicidade. A pesar de que as enquisas manifestan unha boa
disposición do consumidor galego cara á publicidade en galego (catro de cada
cinco galegos son partidarios do emprego da nosa lingua nos anuncios
publicitarios), as empresas continúan a mostrar un grande receo a deixar de
usar o castelán. Obsérvase así que mesmo na programación da TVG o castelán
é claramente maioritario, a pesar de estaren primados economicamente os
anuncios en galego.

27. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
A oficialidade supuxo un importante paso adiante no terreo legal e institucional no
proceso de incorporación do galego a todos os campos da sociedade: adquire o
rango de lingua vehicular en todas as actuacións da administración autonómica
e local. Recupérase a súa presenza na esfera administrativa e institucional que
non coñecía desde a Idade Media. Hoxe en día o funcionamento administrativo de
institucións como a Xunta de Galicia ou o Parlamento galego desenvólvese
habitualmente en lingua galega, nas relacións escritas (formularios, comunicados,
disposicións oficiais...), non nas relacións orais por parte do funcionariado e altos
cargos, que manifestan aínda un grao de castelanización moi elevado.
Na administración local obsérvase unha lenta tendencia cara ao uso do galego na
documentación oficial (convocatorias, bandos, resolucións, anuncios...). Se ben, a
ideoloxía do grupo político predominante determina que nun organismo da admón.
se empregue galego ou castelán.
É de destacar a oposición sistemática dalgúns concellos a aplicar a lexislación
vixente. Algúns casos chamativos son os concellos de A Coruña, Ponteareas ou a
Pobra do Caramiñal que continúan incumprindo a lexislación sobre toponimia, ao
empregar os seus topónimos respectivos na forma castelanizada.

28. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
A actividade pública dos partidos políticos hoxe desenvólvese en galego.
Isto, que empezou por ser unha práctica militante por parte de minorías
nacionalistas nas décadas de 1960 e 1970, foi asumido progresivamente
polas demais ideoloxías, esencialmente desde o recoñecemento oficial da
autonomia galega. Aínda así, o grao de coherencia no seu uso é moi distinto
duns grupos políticos a aoutros: móvese entre o emprego do galego por unha
convición real de que só se pode defender un país a partir do respecto e
valoración da súa propia lingua e un uso populista condicionado por unhas
esixencias esencialmente electoralistas.
Estase deste xeito a consolidar entre certos representantes políticos e cargos
públicos unha especie de diglosia invertida, de características contrarias á
tradicional: falan galego nos contextos formalizados (intervencións no
parlamento, nas roldas de prensa, perante as cámaras de televisión...) e
castelán nos contactos administrativos internos e nos contextos informais.
Estes feitos permítennos falar dun uso ritual ou protocolario ou litúrxico do
galego. Máis que un sinal de normalización, este comportamento representa
un novo risco para unha recuperación real da lingua.

29. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
Na actualidade, a actividade cultural é un dos sectores onde o galego
experimentou un maior fortalecemento. Ademais de conservar o seu carácter de
vehículo oral da cultura popular, a súa importancia como soporte da cultura
escrita foi medrando nas últimas décadas. Hoxe existe xa un importante mercado
para o libro en galego. Contribúen positivamente neste proceso o aumento de
lectores potenciais en galego a raíz da progresiva implantación da nosa lingua no
sistema sistema educativo e nos medios de comunicación. O número de libros
publicados en galego aumenta de ano en ano (2156 libros en 2001, 1231 libros
en 1998, 577 libros en 1990 ou 218 libros en 1982). Con todo, o castelán segue a
ser claramente dominante. É o idioma dos libros escritos noutras linguas.
O teatro consolidouse nos últimos anos como un dos sectores mellor
identificados coa nosa lingua. No cinema, a situación é ben distinta. As
experiencias desenvolvidas neste campo, como Sempre Xonxa, Continental,
Fisterra, Fronteira sur, Trece badaladas, O lapis do carpinteiro, 18 comidas,
Pradolongo e algunha outra, representan intentos interesantes, pero unha
estrutura empresarial por consolidar. Se ben é importante resaltar a boa saúde da
que comezaran a gozar as curtametraxes e o cinema de animación antes da crise
económica.

30. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
No campo da relixión, a pesar de que a Igrexa foi sempre unha
institución que se sentiu moi vinculada á sociedade galega,
paradoxicamente foi tamén unha das que se mostrou nos usos
lingüísticos máis afastada desta sociedade. A excepción ven dalgúns
sectores máis progresistas do clero e de certas asociacións de cristiáns
(Irimia). O número de misas que actualmente se celebran en galego
non supera o 15%, sendo no ámbito rural onde o castelán é máis
predominante. Trátase dunha práctica lingüística aínda máis
sorprendente se temos en conta que a inmensa maioría dos cregos
galegos (por riba do 80%) declaran ser galego-falantes habituais. Os
representantes máximos da xerarquía católica empregan sempre o
castelán nas intervencións públicas e nos documentos pastorais.

31. A SITUACIÓN
ACTUAL DA LINGUA.
Nas organizacións empresariais, os usos lingüístivos están
condicionados pola composición social e polos hábitos de
comportamento da clase á que pertencen os seus integrantes. É un
sector moi remiso ao emprego do idioma galego. Sirva como anécdota
ilustrativa a petición que en 1984 facían os empresarios ourensáns de
que unha carta da INTG "les sea traducida al cristiano" por estar escrita
"en un idioma que desconocemos totalmente".
O mundo da economía e das finanzas, integrado nas estruturas
económicas estatais, desenvólvese igualmente case con exclusividade
en castelán. Só se ve un certo grao de galeguización nalgúns ámbitos
relativos ao contacto co público, como a correspondencia cos clientes
ou a publicidade, debidos en boa parte á resposta a iniciativas de
normalización do sector promovidas por grupos non institucionais, como
A Mesa pola normalización lingüística ou á Coordinadora Galega de
Equipos de Normalización e Dinamización da Lingua (CGENDL).

32. CONCLUSIÓNS
EVOLUCIÓN DA
LINGUA HABITUAL EN
GALIZA
DESDE 1924 ATÉ 1974
(MONOLINGÜISMO)

33. CONCLUSIÓNS
1. LINGUA INICIAL

34. CONCLUSIÓNS
2. LINGUA HABITUAL

35. CONCLUSIÓNS
3. COMPETENCIAS LINGÜÍSTICAS

36. CONCLUSIÓNS
4. LINGUA NO ENSINO

37. CONCLUSIÓNS
5. ACTITUDE LINGÜÍSTICA

38. CONCLUSIÓNS
GALEGO
GALEGO
CASTELÁN
CASTELÁN
DIGLOSIA
DIGLOSIA
INVERTIDA
CONTEXTOS FORMAIS
CONTEXTOS INFORMAIS
CONTEXTOS FORMAIS
CONTEXTOS INFORMAIS

39. CONCLUSIÓNS

40. CONCLUSIÓNS

41. FONTES
• O galego e as leis. Pilar García Negro (Ed. Do
Cumio).
• Lexislación da lingua galega. Xunta de Galicia.
• Constitución Española (1978).
• Estatuto de Autonomía (1981).
• Lei de Normalización Lingüística (1983).
• Carta europea das linguas… (1992/2001)
• Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega
(2004)
• Mapa Sociolingüístico de Galicia (2010)
• Libro de apoio (Consorcio Editorial)