Juridische Aspecten van Informatie - Les 1

1. Juridische Aspecten
van Informatie
Eerste les 2013
Steven Laporte | steven.laporte@gmail.com |
+32(0)478499113

2. “In het recht hoef je geen genie te zijn. Je hebt enkel
gezond verstand nodig en relatief schone
vingernagels.”
John Mortimer
2

3. Auteursrecht
 Voorgeschiedenis
 1450: Uitvinding van de drukpers
 Verstrengeling van auteursrecht met
technologie
 1710: Statute of Queen Anne
 Eerste wet op het auteursrecht
(copyright)
 “An Act for the Encouragement of Learning, by
Vesting the Copies of Printed Books in the Authors or
Purchasers of such Copies, during the Times therein
mentioned.”
 1787: Copyright Clause in de Amerikaanse
grondwet
3

4. Auteursrecht
 Voornaamste bepalingen van het vroege
auteursrecht
 De auteur bepaalt
 Auteursrecht wordt een publiek recht
 De auteur kiest de uitgever
 Het auteursrecht is beperkt in de tijd
 SoQA: 20 jaar
 VS: Oorspronkelijk 14 jaar
 Wanneer het auteursrecht vervalt wordt het werk een publiek
goed
4

5. Auteursrecht
 1878: Association Littéraire et Artistique Internationale
 Internationalisering
 Kopman Victor Hugo
 Auteursrecht als eigendomsrecht
 100 jaar geldig
 1886: Auteurswet in België (de “oude dame”)
 Conventie van Bern
 België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en
Zwitserland. Nederland vanaf 1912
 Geen registratie nodig
 Momenteel 160 lidstaten
5

6. Auteursrecht
 1976: oprichting WIPO
 = Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom
 Overkoepelende term: Intellectueel eigendomsrecht
 ≈ Industrieel eigendomsrecht
 Eveneens voortbrengselen van de menselijke geest
 Steeds meer economische belangen
 Rechthebbende hebben vrije beschikking over hun goed
 ≠ Industrieel eigendomsrecht
 Regelt een aantal belangen van het bedrijfsleven
 Octrooirecht, merkenrecht, handelsnaamrecht, …
6

7. Auteursrecht
 30 juni 1994: “Wet betreffende het auteursrecht en
de naburige rechten”
 Artikel 1. § 1. Alleen de auteur van een werk van letterkunde of
kunst heeft het recht om het op welke wijze of in welke vorm ook
(direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk) te
reproduceren of te laten reproduceren.”
http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1994063035&table_name=wet
7

8. Auteursrecht
 Definitie:
 1. Het uitsluitende recht van de maker van een werk van
letterkunde, wetenschap of kunst ten aanzien van de
waarneembare vorm van zijn werk.
 Het werk zelf is een immateriële, geestelijke schepping dat zich
manifesteert in een tastbare uiterlijke verschijningsvorm.
 2. Het auteursrecht geeft de uitsluitende bevoegdheid het werk
openbaar te maken en te verveelvoudigen.
 = voornamelijk een negatieve bevoegdheid, in die zin dat ze
beperkingen oplegt aan derden. (of positief in die zin dat aan derden
toestemming kan worden verleent.
8

9. Auteursrecht
 Voorwaarden voor auteursrechterlijke bescherming
 Werk van letteren of kunst
 Zéér ruim te interpreteren:
 Algemeen literaire werken (romans, verhalenbundels, bloemlezingen,
toneelteksten, poëzie, recencies etc.)
 Vulgariserende non-fictie (kookboeken, woordenboeken, reisgidsen, etc.)
 Kinder- en jeugdboeken (kleurboeken, stickerboeken, voelboeken, etc.)
 Strips, gags, cartoons
 Karikaturen, pastiches, parodiën
 Titels van werken of namen van personages (Asterix, Donald Duck)
 Brieven, briefwisseling
 Educatieve werken (handboeken, leerplannen, werkschriften, etc.)
 Wetenschappelijke werken (artikels, syllabi, etc.)
9

10. Auteursrecht
(vervolg vorige slide)
 Agenda’s
 Voordrachten,
redevoeringen, preken
 Kranten- en
tijdschriftartikelen met
inbegrip van interviews
 Werken van “beeldende”
kunst (schilderijen, etsen,
foto’s, beeldhouwwerken,
etc.)
 Bewegende kunstwerken
(theaterstukken,
danschoreografieën,
installaties van moderne
kunst)
 Geluidswerken
(composities,
liedjesteksten, bladmuziek)
 Audiovisuele werken
 Scenario’s
 Radio- en tv-uitzendingen
 Folders, brochures, logo’s
 Games
 Computerprogramma’s
 Websites, forums, blogs
 Monumenten, architecturale
werken
 Werken van “toegepaste
kunst (schoenen,
rugzakken, uniformen,
modellen van kapsels,
parfums, tafels, kapstokken,
etc.)
 Tekeningen en modellen
 Typografie, beeldschikking,
lay-out, (web)design
 En… algemene
verzekeringsvoorwaarden
10

11.  Originaliteit
Auteursrecht
 Om auteursrechterlijk beschermd te zijn dient het werk
origineel te zijn.
 Het werk moet het resultaat zijn van:
 1. Een intellectuele of creatieve inspanning of activiteit van de
maker.
 2. De persoonlijke stempel dragen van de maker.
 Aan beide voorwaarden dient te worden voldaan
 Let op: Het werk hoeft niet artistiek te zijn.
 Begrippen als talent, schoonheid, goede smaak, etc. hebben geen
juridische betekenis.
 Wel relevant is banaliteit. Indien het werk banaal is, komt het niet in
aanmerking voor bescherming.
11

12.  2 voorbeelden:
Auteursrecht
 Een vorser spendeert uren denkend in de bibliotheek voor het
schrijven van een artikel (1.). Zijn resultaat is echter slechts de
opsomming van een aantal bronnen.
 Voldoet niet gezien de persoonlijke stempel ontbreekt.
 Een geringe intellectuele inspanning kan toch op bescherming
rekenen. Bvb. Schilderijen met kinderlijke motieven.
12

13. Auteursrecht
 Het werk hoeft niet nieuw of vernieuwend te zijn.
 Ook adaptaties en vertalingen komen in aanmerking.
 Voor het maken van een adaptatie is geen toestemming nodig van de
maker, als het enkel op een idee of concept ging.
 Wanneer de adaptatie gaat over een beschermd werk dient de vorm
duidelijk gewijzigd te zijn. Indien dit niet het geval is, is er toestemming
nodig.
 Ook het aanbrengen van een structuur, een bijzondere weergave, het
maken van een selectie of rangschikking kan voldoende zijn om van een
origineel werk te spreken.
 Denk hierbij aan het proces rond de Da Vinci Code van Dan Brown
13

14. Auteursrecht
 Het werk kan ook een combinatie zijn van verschillende elementen,
zelfs als deze banaal zijn.
 Databanken, een collage, etc.
 Ook indien de maker de realiteit op getrouwe wijze weergeeft kan
het werk bescherming genieten.
 Bvb. Een wegenkaart, landschapsfoto
 In het geval van een landschapsfoto (bvb. De Vlaamse kustlijn met een
bewolkte achtergrond) dient de persoonlijke toets van de fotograaf
(de keuze van het object, de compositie) aanwezig te zijn.
 Het louter voorstellen van een banaal object kan in aanmerking
komen voor bescherming.
 Bvb. Het urinoir van Marcel Duchamp
14

15.  Concrete vorm
Auteursrecht
 Om auteursrechterlijke bescherming te kunnen genieten
dient het werk een concrete vorm aan te nemen.
Newton
vs.
Leibniz
15

16. Auteursrecht
 De aard of drager heeft geen belang.
 Dit kan een materiële drager zijn.
 Echter ook de mondelinge uiting van een gedachte is
auteursrechterlijk beschermd. (!)
 Louter ideeën, theorieën, concepten, opvattingen,
principes, wekwijzen, genres, stijlen, materialen of het
resultaat van toeval zijn niet beschermd.
 Een dergelijke verstrekkende interpretatie zou indruisen tegen
de vrije circulatie van informatie, ideeën en meningen.
 De grens tussen een wel en niet beschermde werk en
een onbeschermde idee is in sommige gevallen zéér dun.
16

17. Auteursrecht
 Geen formaliteiten
 Voor auteursrechterlijke bescherming is geen enkele
formaliteit vereist.
 bvb. Depot, aanvraag, reservering, registratie of fixatie.
 Hier wijkt het auteursrecht af van andere intellectuele
eigendommen als industriële eigendom en merkenrecht.
 Denk bvb. aan octrooirecht
 Het wettelijk depot heeft dus geen auteursrechtelijke
finaliteit.
 Het bewijs van auteursrechtelijke bescherming kan is vrij
en kan met alle rechtsmiddelen worden geleverd.
 Ook via getuigen of vermoedens.
17

18. Auteursrecht
 Depot of registratie (bvb. e-depot of bij een
beheersvennootschap als SABAM) kan echter wel nuttig
zijn.
 Een depot geeft geen autonome intellectueelrechtelijke
bescherming.
 M.a.w.: Het is niet omdat een niet beschermd idee gedeponeerd is,
dat het plots auteursrechterlijke bescherming zou genieten.
 Waar de van een ©-vermelding
 De waarde hiervan dient sterk te worden gerelativeerd.
 Voornamelijk praktisch: waarschuwing
 Het ontbreken van de © vermelding wil niet zeggen dat het werk
niet beschermd is.
 In de Angelsaksische markt kan het teken wel vereist zijn.
18

19. Auteursrecht
 Niet-beschermde werken
 Een aantal werken zijn nadrukkelijk uitgesloten van
auteursrechtelijke bescherming:
 Akten van de overheid
 Redevoeringen van kamer of senaat
 Werken waarvan de beschermingstermijn verstreken is.
19

20. Auteursrecht
 Duur van de wettelijke bescherming
 Algemene regel:
 Bescherming tot 70 jaar na het overlijden van de auteur.
 Zowel voor vermogensrechten als morele rechten.
 = +20 jaar ten opzichte van de tijd voor de wet van 1994
 “zombieauteurs”
 De rechten op werken van auteurs die op 1 juli 1995 minder dan
70 jaar overleden waren “herleven” door de nieuwe wet.
20

21. Auteursrecht
 Bijzondere gevallen
 Meerdere auteurs
 De termijn strekt zich uit tot 70 jaar na het overlijden van de
langst levende auteur.
 Anonieme en pseudonieme werken
 De termijn strekt zich uit tot 70 jaar vanaf het ogenblik dat het
werk op geoorloofde wijze toegankelijk is gemaakt voor het
publiek.
 Indien de auteur te achterhalen is gaat de eerste regel
onverminderd in.
 Enkel titularissen kunnen na het overlijden van de auteur het
anonieme karakter doorbreken.
21

22. Auteursrecht
 Postume / niet eerder geopenbaarde werken
 Tijdens de duur van de bescherming oefenen de erfgenamen,
legatarissen of “bijzondere daartoe aangewezen personen” het
auteursrecht uit.
 Buitenlandse auteurs
 Buitenlandse auteurs beschikken over dezelfde rechten als
Belgische auteurs.
 De beschermingsduur van hun werken mag die van hun land
van oorsprong niet overschrijden.
 Binnen de EU is dit steeds 70 jaar na het overlijden.
22

23.  De auteur
 Algemene regel
Auteursrecht
 De auteur is diegene die het werk creëert of tot stand brengt.
 Rechtspersonen (vennootschappen, verenigingen, etc.) kunnen
slechts optreden door toedoen van natuurlijke personen.
 Bijzonder regels voor:
 Werken van samenwerking
 Deelbare/ondeelbare werken
 Meester/leerling werk
 Collectief werk
 Afgeleid/samengesteld werk
23

24.  Ghostwriter
 In geval van een ghostwriter verschijnt het boek formeel ander de naam
van een “auteur” die het werk niet zelf heeft geschreven.
 Juridisch gezien heeft echter ook de ghostwriter als maker van het werk
aanspraak op het werk.
 Hij/zij kan afstand doen van de vermogensrechten op het werk via een
overeenkomst.
 Hij/zij blijft echter de morele rechten op het werk behouden.
 Ghostwriter, “auteur” en uitgever maken bij voorkeur duidelijke
contractuele afspraken.
 Werk in opdracht / ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst of
statuut.
Auteursrecht
24

25. Auteursrecht
 Vermogensrechten en morele rechten
 Uit het auteursrecht vloeien twee soorten auteursrechten
voort:
 1. Vermogensrecht (exploitatierecht)
 Is het exclusieve recht van de auteur tot het toestemming geven van
de exploitatie van het werk.
 M.a.w. elke vorm van exploitatie van het werk zonder de toestemming van
de auteur is verboden.
 Exploitatierecht = toestemmingsrecht
 Vermogensrecht is erga omnes w.w.z. ten overstaan van iedereen.
 Vermogensrechten zijn roerende rechten, w.w.z. dat zij kunnen
overgaan bij erfopvolging
 Vermogensrecht bestaat uit:
 a. reproductierecht
 b. het recht op mededeling aan het publiek
25

26.  2. Morele rechten
Auteursrecht
 Morele rechten zijn wettelijk “onvervreemdbaar” w.w.z. dat zij niet in
eigendom kunnen worden overgedragen.
 Zij kunnen wel worden gecontracteerd.
 Een contract kan gaan over ingrepen in het werk, echter niet in zover
de eer van de auteur kan worden geschaad.
 Er kan globaal afstand worden gedaan van de toekomstige uitoefening
van de morele rechten.
Volgende les: Het reproductierecht
26

27. Auteursrecht
 Gevalstudie: Proces Kuifjeparodie
 Argumenten pro en contra
27