inleiding over verantwoordelijkheid - retroactieve verantwoordelijkheid en proactieve verantwoordelijkheid + de deugd van de prudentia

1. VERANTWOORDELIJKHEID
Ethics/RZ – deel 2

2. INLEIDING
• Voorbeelden van verantwoordelijkheid uit de werkcontext
• Wie heeft hier verantwoordelijkheid?
• Hou zou deze verantwoordelijkheid zich concreet kunnen vertalen (in een bedrijf)?
verantwoordelijkheid

3. SITUATIE 1
• Een van de vennoten van een bedrijf wil een product beter testen vooraleer het op de markt
komt, maar het werk aan het product is gebonden aan een bepaalde deadline. Wie neemt
hier verantwoordelijkheid?
verantwoordelijkheid

4. SITUATIE 2
• Kunnen we samenwerking op een data input systeem verantwoorden dat gemaakt
is om het werk van een werknemer eficiënter te meten die verantwoordelijk is voor
het verzamelen van data? Of een samenwerking waarvan kan aangetoond worden
dat ze vele werknemers zonder werk achterlaat?
verantwoordelijkheid

5. SITUATIE 3
• Medewerkers van wie de persoonlijke overtuiging het niet toelaat om aan militaire
projecten te werken, waren aan het werk aan een experimenteel product voor
algemeen gebruik. De klant die het meest in het product geïnteresseerd is, is een
militair. Wordt aan deze medewerkers morele ondersteuning geboden?
verantwoordelijkheid

6. SITUATIE 4
• Een instrument van een expertensysteem kan zowel voor de ontwikkeling van een
medisch diagnostisch systeem als voor een oorlogssysteem gebruikt worden. Kan
het gebruik ervan worden beperkt?
verantwoordelijkheid

7. VERANTWOORDELIJKHEID
• Neiging om enkel te kijken naar de ons bekende gevolgen.
• Meestal in een poging om juridische problemen voor te zijn.
• Deontologische codes / ethische standaarden
• Controlesystemen
verantwoordelijkheid

8. JURIDISCHE
VERANTWOORDELIJKHEID
= retroactieve verantwoordelijkheid
Handeling
Persoon die
handelt
gevolgen
Negatieve /
schadelijke
gevolgen
Schuld
Bedrijf
Bedrijf
juridische verantwoordelijkheid

9. • Juridische verantwoordelijkheid
• Nadruk op schuld – de feiten bepalen de strafmaat
• En herstel van schade
• Soms moeilijk om schuld vast te stellen in een geïnformatiseerde samenleving
(verschillende systemen interfereren met elkaar)
• Voor een bedrijf: opnemen van verantwoordelijkheid = zorgen dat er geen schadelijke
gevolgen zijn.
• Wederkerig: waar ik mij moet aan houden, daar moeten anderen zich ook aan houden –
iedereen gelijk voor de wet
Juridische verantwoordelijkheid

10. ILLUSTRATIE
• Nogal wat software law suits, in de informaticawereld vooral rond softwarelicensies,
monopolies en vrije concurrentie – vaak in verhouding tot de wetgevende macht.
• https://www.techdirt.com/articles/20140815/05365728221/software-company-loses-
trademark-case-against-batman-over-fictional-software.shtml
• http://www.theguardian.com/media/2015/may/27/german-broadcasters-adblock-rtl-
prosiebensat1-eyeo
• https://www.eff.org/victories
• Probleem: verantwoordelijkheid wordt verengd tot het verhogen van de winst en het
vermijden van een proces. (zie stockholdersmodel)
Juridische verantwoordelijkheid

11. • Maar niet sluitend - enkele voorbeelden uit het recente verleden
• Industriële revolutie en milieuproblematiek
• Bepaalde geneesmiddelen (vb. Softenon)
• Neiging om achteraf actie te ondernemen – maar is het niet zinvoller om vooraf
invulling te geven aan onze verantwoordelijkheid?
verantwoordelijkheid

12. NAAR EEN VERRUIMING VAN
VERANTWOORDELIJKHEID
• Verantwoordelijkheid is ook ruimer dan juridische verantwoordelijkheid
• Wie ‘ontwerpt’ bepaalt mee de werkelijkheid (cf. Technische mediatie)
• Vb. Flitspaal
• Kan je verantwoordelijkheid zo invullen dat mensen nadenken over de manier waarop ze de
samenleving willen zien evolueren?
• In een samenleving waar de mogelijkheden haast oneindig zijn en niet altijd overzichtelijk
lijkt de capaciteit om op deze manier verantwoordelijkheid te nemen onontbeerlijk.
“ Mochten er meer ingenieurs zijn die hun geweten volgen, die in overweging nemen of hun
handelen leidt tot het gewone of tot het goddelijke, tot het lelijke of tot het schone, tot het
goede of tot het slechte – enkel dan kan de schaduw van vernietiging van ons weggestuurd
worden.” (Carl Gustav Jung)
verantwoordelijkheid

13. PROACTIEVE
VERANTWOORDELIJKHEID
= verantwoordelijkheid voor een nog onbekende toekomst, voor een toekomstige
generatie die er nog niet is
• Geen wederkerige verantwoordelijkheid
Proactieve verantwoordelijkheid
Handeling
Persoon die
handelt
Directe gevolgen Ongekende
gevolgen

14. • Niet alleen sprake over verantwoordelijkheid voor de (al dan niet gekende)
gevolgen.
• Ook verantwoordelijkheid voor ‘anderen’ vandaag en in de toekomst.
“In de ander is er iets dat mij tot verantwoordelijkheid roept/verplicht.”
(Cf. Ethisch-imperatieve structuur van het leven)
Proactieve verantwoordelijkheid

15. SAMENVATTEND
verantwoordelijkheid
Juridische
verantwoordelijkheid
verantwoordelijkheid
verantwoordelijkheid
voor de toekomst
Anderen Proactieve
verantwoordelijkheid
Retroactieve
verantwoordelijkheid
Schuld
Legaal/illegaal
Toekomst
Visie op ’het goede
leven’

16. WELKE SKILLS ZIJN HIERVOOR
NODIG?
• 21st century skills:
studenten voorbereiden op situaties die er vandaag nog niet zijn.
• Vanuit ethisch standpunt: de deugd van de voorzichtigheid
Proactieve verantwoordelijkheid

17. DE VOORZICHTIGHEID (PRUDENTIA,
PHRONESIS)
Voorzichtigheid

18. NAAR EEN EIGENTIJDSE BENADERING
VAN DE VOORZICHTIGHEID
• Aandacht, openheid en aanvaarding van de realiteit
• <> ideologie (vb. Determinisme – technofix, maar ook tegen een overdreven pessimisme)
“Science and technology have advanced impressively and have promised much over the past
century. (…) It is suicidal to put our hopes in such promises.”
(David Suzuki)
• Voortgaan op realiteit
• Kennis van normen en waarden in de samenleving – kennis van de mens
• Technische kennis
• Om zo goed mogelijk de omstandigheden en de gevolgen van het eigen handelen te kunnen
inschatten
Voorzichtigheid

19. - Praktische wijsheid: vanuit de omstandigheden en goed geïnformeerd tot een ‘wijs’,
evenwichtig besluit kunnen komen. (cf. Aristoteles’ boogschutter)
- Deugd van de voorzichtigheid: van kennis van de realiteit tot een realisatie van het
goede
- Streven naar het goede
- Meer dan het enthousiasme van de technieker – ook rekening houdend met wat leeft in
de samenleving
- De ‘common good’
- Belang van de discussie op het publieke forum
“De communicatie op het publieke forum zou integraal deel moeten uitmaken van
technologisch onderzoek.”
Voorzichtigheid

20. • Discussie op het publieke forum
• Al dan niet ontwikkelen van techniek overstijgt de individuele beslissing van een
techneut of één bepaald bedrijf
• Een discussie zorgt voor een genuanceerder beeld van de kansen en gevaren van
technologie voor niet-technologen
• De ontwikkeling van techniek wordt verbonden met andere manieren van kijken in de
samenleving
> louter economische manier van denken
> Mijn eigen denken alleen
“Vragen dienen op voorhand gesteld te worden, wil men de eigen verantwoordelijkheid
op een goede manier opnemen.”
voorzichtigheid

21. FILM
• Voorbereiding op volgende les: bekijken van de film ”I, Robot” (via Toledo)
• Richtvragen
• Welke verhouding tussen technologie en mens komt hieruit naar voren?
• Kan je het begrip verantwoordelijkheid linken met de film?
• Wie draagt hier verantwoordelijkheid en voor wat?
• Gaat het hier om retroactieve of om proactieve verantwoordelijkheid?
verantwoordelijkheid