1. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Must – зайлшгүй шаардлага илэрхийлэх
"Must" - ыг ихэвчлэн дараах 3 тохиолдолд өргөн хэрэглэдэг:
- эргэлзээгүй тодорхой байдал
- зайлшгүй шаадлага, хориглох санаа : энэ тохиолдолд зайлшгүй байдлыг илэрхийлэх
хамгийн хүчтэй үг юм. хүч нь багасах бол have to, should, ought to гэх мэт үгсийг өөрийн
сонголтоор хэрэглэж болно.
- хүчтэй зөвлөгөө
Жишээ:
This must be the right address! - Энэ зөв хаяг байх ѐстой : Эргэлзээгүй тодорхой
байдал
Students must pass an entrance examination to study at this school. Энэ сургуульд
элсэн орохын тулд оюутнууд заавал элсэлтийн шалгалт өгөх ѐстой : зайлшгүй
байдал
You must take some medicine for that cough. Энэ ханиаданд чи заавал эм уух ѐстой :
хүчтэй зөвлөгөө
Jenny, you must not play in the street! - Женни чи гудамжинд тоглож болохгүй :
хориглох
"Must" -ыг Одоо Өнгөрсөн Иррээдүй цаг дээр хэрэглэх
Зөвшөөрсөн хэлбэр
Үгүйсгэсэн хэлбэр
Баймж үг 1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. =
1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. = Ирээдүй
Ирээдүй
1. That must be Jerry. They said he 1. That must not be Jerry. He is
was tall with bright red hair. supposed to have red hair.
must
эргэлзээгүй 2. That must have been the right 2. That must not have been the right
тодорхой restaurant. There are no other restaurant. I guess there is another one
байдал restaurants on this street. around here somewhere.
3. Ирээдүй цаг дээр хувирдаггүй 3. Ирээдүй цаг дээр хувирдаггүй
You must not swim in that river. It`s full
must not of crocodiles.
хориглосон
санаа You must not forget to take your malaria
medication while your are in the tropics.
must 1. You must take some time off and 1. You mustn`t drink so much. It`s not
Page 1

2. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
хүчтэй зөвлөгөө get some rest. good for your health.
2. "SHOULD" болж хувирна 2. "SHOULD" болж хувирна
You should have taken some time You shouldn`t have drunk so much. That
off last week to get some rest. caused the accident.
3. "SHOULD" болж хувирна 3. "SHOULD" болж хувирна
You should take some time off next You shouldn`t drink at the party. You
week to get some rest. are going to be the designated driver.
1. "HAVE TO" болж хувирна
1. You must have a permit to enter We don`t have to get a permit to enter
the national park. the national park.
must 2. "HAVE TO" болж хувирна 2. "HAVE TO" болж хувирна
зайлшгүй байдал We had to have a permit to enter the We didn`t have to get a permit to enter
park. the national park.
3. We must get a permit to enter the 3. "HAVE TO" болж хувирна
park next week. We won`t have to get a permit to enter
the national park.
Анхаар! : "Must not" vs. "Do not have to"
"Must not" - бол хүчтэй хориглосон санаа
"Do not have to" - бол ямар нэгэн зүйлийг хийх шаардлагагүй гэсэн санаа илэрхийлдэг
Жишээ нь:
You must not eat that. Чи үүнийг идэж болохгүй : хориглосон
You don`t have to eat that. Чи үүнийг идэх шаардлага байхгүй : хийх хэрэггүй гэсэн
санаа.
Ought To
"Ought to" ихэвчлэн зөвлөгөө өгөх санал болгох санаа илэрхийлэхэд хэрэглэгддэг. Бас
таамаглал, магадлал илэрхийлдэг. "Ought not" ("to" - гүйгээр) ямар нэгэн зүйлийг хийхийн
эсрэг зөвлөгөө өгөхөд хэрэглэдэг.
Жишээ нь:
You ought to stop smoking. Та тамхи татахаа больсон нь дээрээ : санал зөвлөгөө
This stock ought to increase in value - Хувьцааны үнэ өсөх магадлалтай байна :
магадлал
Mark ought not drink so much. Марк ингэж их уух хэрэггүй л байгаам даа : ямар
нэгэн зүйлийг хийхийн эсрэг зөвлөгөө ("to" хэрэглэхгүй байгааг анхаарна уу)
Page 2

3. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
"Must" -ыг Одоо Өнгөрсөн Иррээдүй цаг дээр хэрэглэх
Зөвшөөрсөн хэлбэр Үгүйсгэсэн хэлбэр
Баймж үг 1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. = 1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. =
Ирээдүй Ирээдүй
1. Margaret ought not exercise too
1. Margaret ought to exercise
much. It might cause injury.
more.
2. Margaret ought not have run the
2. Margaret ought to have
ought to marathon. She wasn`t in good
exercised more so she would be
санал зөвлөгөө shape.
better prepared for the marathon.
3. Margaret ought not stay at home
3. Margaret ought to come to the
in front of the TV. She should go to
fitness center with us tonight.
the fitness center with us.
1. She ought to have the package
by now.
ought to
магадал, 2. She ought to have received the
зөнгөөрөө болж package yesterday.
байгаа үйлдэл
3. She ought to receive the
package tonight.
Анхаар ! "Ought not"
"ought to" үгүйсгэсэн хэлбэр дээр хэрэглэгдэхдээ "to" - гүй "ought not" болж хэрэглэгддэг.
"Ought not" гэсэн хэллэгийг англичууд их хэрэглэдэг бол америкчууд энэ утга дээр
"should not" хэрэглэхийг илүүд үздэг.
Жишээ нь:
You ought not smoke so much.
She ought not take such risks while skiing.
They ought not carry so much cash while traveling.
Have To
Дараах санаануудыг илэрхийлдэг:
- Эргэлзээгүй бодит байдал
Page 3

4. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
- Зайлшгүй шаардлага илэрхийлэхэд хэрэглэгддэг ба илэрхийлэх санаагаараа "мust" - аас
зөөлөн
- Үүрэн хариуцлага
Жишээ нь:
This answer has to be correct. Энэ хариулт зөв байх ѐстой : эргэлзээгүй бодит
байдал
The soup has to be stirred continuously to prevent burning. Түлэгдүүлэхгүйн тулд энэ
шөлийг тасралтгүй хутгаж байх ѐстой : шаардлагатай байдал
They have to leave early. Тэд эрт гарах ѐстой : үүрэг хариуцлага
Page 4

5. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
"HAVE TO" -ыг Одоо Өнгөрсөн Иррээдүй цаг дээр хэрэглэх
Зөвшөөрсөн хэлбэр Үгүйсгэсэн хэлбэр
1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. = 1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. =
Ирээдүй Ирээдүй
1. "MUST" болж хувирна
1. That has to be Jerry. They said That must not be Jerry. They said he
he was tall with bright red hair. has blond hair, not red hair.
have to
2. That has to have been the right 2. "MUST" болж хувирна
эргэлзээгүй
restaurant. There were no other That must not have been the right
тодорхой байдал
restaurants on the street. restaurant. I guess there was another
one around there somewhere.
3. байхгүй
3. байхгүй
1. She doesn`t have to read "Grapes
of Wrath." It`s optional reading for
1. She has to read four books for
extra credit.
this literature class.
2. She didn`t have to write a critique
have to 2. She had to finish the first book
of "The Scarlet Letter." She had to
шаардлагатай before the midterm.
give a presentation to her class.
байдал
3. She will have to finish the
3. She won`t have to take any other
other books before the final
literature classes. American
exam.
Literature 101 is the only required
course.
Анхаар! : "Do not have to" vs. "Must not"
"Do not have to" - ямар нэгэн зүйл хийх шаардлагагүй гэж санал хэлж байна
"Must not" - ямар нэгэн зүйл хийхийг хориглох
Жишээ нь:
You must not eat that. Чи үүнийг идэж болохгүй : хориглосон
You don`t have to eat that. Чи үүнийг идэх шаардлага байхгүй : хийх хэрэггүй гэсэн
санаа.
Page 5

6. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Had better
"Had better" ихэвчлэн зөвлөгөө өгөхөд хэрэглэгддэг. зарим тохиолдолд найдлага тавьж
байгаа байдал ба хүнд сануулах санаа гаргахад хэрэглэгддэг.
Жишээ нь:
You had better take your umbrella with you today. - Та өнөөдөр шүхэрээ аваад явсан
нь дээр байх аа : зөвлөгөө
That bus had better get here soon! - Автобус нэг их удалгүй ирмээр юм даа :
найдлага тавьж байна
You had better watch the way you talk to me in the future! - Та дараа нь надтай
ярихдаа ямар байдлаар ярьж байгаагаа сайн анхаараарай! : анхааруулж байна.
"Had better" -ыг Одоо Өнгөрсөн Иррээдүй цаг дээр хэрэглэх
Зөвшөөрөх хэлбэр Үгүйсгэсэн хэлбэр
1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. = 1. = Одоо 2. = Өнгөрсөн 3. =
Ирээдүй Ирээдүй
1. "SHOULD" эсвэл "OUGHT TO" 1. "SHOULD" эсвэл "OUGHT TO"
болж хувирна болж хувирна
People should unplug toasters People shouldn`t clean toasters
before they clean them. without unplugging them first.
2. "SHOULD HAVE" эсвэл 2. "SHOULD HAVE" эсвэл
had better
"OUGHT TO HAVE" болж "OUGHT TO HAVE" болж
зөвлөгөө
хувирна. хувирна.
You should have unplugged the You shouldn`t have cleaned the
toaster before you tried to clean it. toaster without unplugging it first.
3. You had better unplug the toaster 3. You had better not clean the
before you try to clean it. toaster until you unplug it.
The movie had better end soon. They had better not be late.
had better
найдлага
They had better be here before we They had better not forget Tom`s
тавих, сануулах
start dinner. birthday gift.
Page 6

7. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Present Perfect Tense эсвэл Past Simple Tense
Өгүүлбэрийн цаг заасан үг эсвэл хэллэгийг 2 үндсэн хэсэгт хувааж болно.
1. Тодорхой цаг заасан үг / Definite time
2. Тодорхой бус цаг заасан үг / Indefinite time
1. When буюу хэзээ гэсэн асуултанд шууд хариулагдах цаг заасан үгсийг тодорхой цаг
заасан үгс гэж ойлгож болно.
2. How long буюу ямар хугацааны турш гэсэн асуултанд шууд хариулагдах цаг заасан
үгсийг тодорхой бус цаг заасан үгс гэж ойлгож болно.
Ер нь perfect цагууд тодорхой бус цаг заасан үгтэй хэрэглэгддэг бол past simple цаг нь
тодорхой цаг заасан үгстэй хэрэглэгддэг.
- Рresent perfect цаг хэрэглэж байгаа үед тодорхой бус цаг хэрэглэгддэг ба
илэрхийлэгдэж байгаа хугацаа нь дуусаагүй байдаг.
I have seen three movies this week. - Одоогийн байдлаар би энэ долоо хоногт 3 кино
үзчихсэн байгаа.
Энэ долоо хоног дуусаагүй байгаа.
- Simple past цаг хэрэглэж байгаа үед яригдаж байгаа хугацаа нь дууссан байдаг.
I saw three movies last week. Би өнгөрсөн долоо хоногт 3 кино үзсэн
Энэ долоо хоног дуусаагүй байгаа
-Present perfect цаг одоо цагтай холбоотой өөрөөр хэлбэл одоо ямар нэгэн үр дүн
харагдаж байдаг.
Martin has brought a pizza. Мартин пицца авчирчихсан байгаа.
өөрөөр хэлбэл одоо пицца байгаа
Simple past цагийн хувьд одоо цагтай холбоогүй
Martin brought a pizza yesterday. Мартин өчигдөр пицца авчирсан.
пицца авчрах гэдэг үйлдэл өчигдөр болсон гэхдээ одоо байгаа эсэх нь огт хамаагүй,
үйлдэл болсон эсэхийг тодотгож хэлж байна.
- Рresent perfect цаг нь тодорхой бус цаг хэрэглэдэг.
I have seen that movie already. Би энэ киног аль хэдийн үзсэн.
Үйлдэл хэзээ болсон нь тодохойгүй. Ямар ч байсан энэ киног урьд өмнө үзэх нь үзсэн.
- Simple past цаг нь тодорхой цаг хэрэглэдэг.
I saw that movie on Thursday. Би энэ киног өнгөрсөн Пүрэв гаригт үзсэн.
Үйлдэл хэзээ болсон нь тодорхой байна.
- Present perfect цаг үйлдэл нь дуусаагүй бол for ба since хэрэглэдэг.
Page 7

8. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
I have lived in Victoria for five years. Би Викториад 5 жилийн турш амьдарч байгаа.
Би одоо ч Викториад амьдарч байгаа.
Simple past цагийн хувьд for хэрэглэх тохиолдолд байдаг. Энэ тохиолдолд үйлдэл
хийгдээд дуусчихсан байх ѐстой.
I lived in Victoria for five years. Би Викториад 5 жилийн турш амьдарсан.
Ингэж хэлж байгаа тохиолдолд би одоо Викториад амьдардаггүй, урьд нь амьдардаг
байсан энэ үйлдэл нь 5 жил үргэлжилэн хийгдсэн бөгөөд өнгөрсөнд дууссан одоо өөр
газар амьдардаг.
Page 8

9. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Present Perfect Tense –Одоо Төгссөн цаг
Present perfect буюу төгс одоо цагийг хэрхэн зөв ашиглах ямар тохиодолд
хэрэглэгддэгийг сайн ойлгочихвол энэ цаг бидний ярьдаг шиг тийм хэцүү зүйл биш юм.
Present Perfect гэсэн үгийг орчуулж ойлгох шаардлага огт байхгүй. Хэрэв орчуулбал Төгс
одоо цаг гэж орчууллагддаг бөгөөд энэ нь суралцагсдын толгойг их эргүүлдэг юм. Тийм
учир зүгээр present perfect гэж ийм цаг байдаг ийм зүйл илэрхийлдэг гээд ойлгочиход л
хангалттай.
Хэрэглэгддэг тохиолдолууд
1. Ямар нэгэн зүйлийг өнгөрсөнд хийсэн ба түүний үр дүн нь одоо мэдэгдэж байгаа.
- Хүүхэд аяга хагалчихсан байна - хагарах гэдэг үйлдэл өнгөрсөнд болсон ба аяга одоо
хагархай байгаа.
A kid has broken a cup
- Би гэрийн даалгавраа хийчихсэн байгаа - гэрийн даалгавар хийх гэдэг үйлдэл өнгөрсөнд
хийгдсэн ба одоо надад шалгуулахад бэлэн ч юм уу үзүүлэхэд бэлэн гэрийн даалгавар
байгаа тохиолдолд.
I have done my homework.
- Бат шинэ машин худалдаад авчихсан байгаа - шинэ машин худалдаж авах гэдэг үйлдэл
өнгөрсөнд болсон ба одоо машин нь шинэ байгаа тохиолдолд.
Bat has bought a new car.
- Бороо орчихсон байна - бороо орох гэдэг үйл өнгөрсөнд болсон ба одоо газар нойтон
байгаа тохиодолд.
It has rained.
Үйл явдал нь өнгөрсөнд болсон ба тэр тун саяхан бол just гэдгийг хэрэглэж болно.
Bat has just bought a new car - Бат дөнгөж шинэ машин худалдаж авчихаад байна.
Үйл явдал нь бодож байснаас өмнө болсон байвал already гэдэг үг хэрэглэнэ.
Page 9

10. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
I have already done my homework - Би аль хэдийн гэрийн даалгавараа хийчихсэн байгаа.
2. Ямар нэгэн үйлдлийг өнгөрсөнөөс одоо хүртэл хэдий хэр хугацааны турш үйлдэж
байгаа. Энэ тохиолдолд ямар хугацааны турш буюу үргэлжилсэн хугацаа хэлж
байгаа бол for харин ямар нэгэн мөчөөс хойш гэж ярьж байгаа бол since гэдэг үг
хэрэглэдэг.
- Бид энд 6 сарын турш амьдарч байгаа.
We have lived here for 6 months.
- Би англи хэлийг 3 жилийн турш үзэж байгаа.
I have studied English for 3 years.
- 1 сараас хойш Туяа энэ компанид ажиллаж байгаа.
Тuya has worked in this company since January
3. Ямар нэгэн үйлдлийг өнгөрсөнд хэдэн удаа хийж байсныг одоо цагийн өнгөнөөс
дүгнэн ярьж байгаа. Энэ тухай өгүүлбэрт одоогийн байдлаар гэсэн санаа давхар
агуулагдаж байдаг.
- Би энэ долоо хоногт 3 дахь номоо уншиж байна.
I have read 3 books this week.
- Ганаа 6 лааз шар айраг уучихаад байна.
Ganaa has drunk 6 cans of beer so far. /so far - одоогийн байдлаар/
4. Ямар нэгэн зүйлийг өнгөрсөнд хэзээ нэгэн цагт хийж үзсэн эсвэл үзээгүй
тохиолдолд энэ цагийг хэрэглэдэг. Мөн ямар нэгэн зүйлийг хэдэн удаа хийж үзсэн
талаар дүгнэн ярих үед бас хэрэглэгддэг ба энэ тохиолдолд ever гэдэг үг ашигладаг
бөгөөд урьд өмнө хэзээ нэгэн цагт гэсэн санаа агуулна.
Page 10

11. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
- Би хэзээ ч далай үзээгүй.
I have never seen ocean.
- Чи анд явж үзсэн үү.
Have you ever gone hunting?
- Би Ромд 3 удаа очиж үзсэн.
I have been to Rome 3 times.
Англи хэлний үйл үг дараах хэлбэрүүдээр хувирдаг
Past simple буюу Past participle буюу Present Participle
Infinitive буюу
энгийн өнгөрсөн үйлт нэрийн өнгөрсөн буюу үйлт нэрийн
тодорхойгүй хэлбэр
цаг цаг одоо цаг
go went gone going
do did done doing
play played played playing
talk talked talked talking
Хүснэгтээс харахад дүрмийн үйл үгний энгийн өнгөрсөн цаг ба үйлт нэрийн өнгөрсөн
цагийн хувирал ижилхэн байдаг байна. Харин Дүрмийн бус үйл үгний хувирлууд өөр өөр
байдаг тул цээжлэх шаардлагатай. Дүрмийн бус үйл үгний жагсаалтыг харна уу.
Үйл үгийг дүрмийн /regular ба дүрмийн бус /irregular гэж хоѐр ангилдаг. Дүрмийн үйл
үгийн хувьд -ed гэсэн залгавар авч өнгөрсөн цаг нь үүсдэг бол дүрмийн бус үйл үгийн
Page 11

12. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
хувьд тухайн үйл үг хувирч өнгөрсөн цаг нь үүсдэг тул эдгээр үйл үгсийг цээжлэх
шаардлагатай байдаг:
Дүрмийн үйл үг
work worked
like + -ed liked
talk talked
Дүрмийн бус үйл үг
go went gone
see saw seen
have had had
do did done
Англи хэлний өгүүлбэрийн бүтэц дараах хэлбэртэй байдаг:
S+V+O
S - Subject буюу үйлийн эзэн
V - Verb буюу үйл үг
O - Object буюу тусагдахуун
Present Perfect цагийн өгүүлбэрийн бүтэц
have
S+ verb+ed + O
has
Анхаар! үйл үг нь энгийн өнгөрсөн цаг биш нөхцөлт үйлийн өнгөрсөн цагийн хувирлаар
хувирах ѐстой.
Зөвшөөрсөн хэлбэр
They have gone to school Тэд сургуульдаа явчихсан байгаа
You have worked very hard for 3 Чи 3 хоногийн турш их шаргуу
days ажиллалаа
She has cooked dinner Тэр хоол хийчихсэн байгаа
We have ranslated the story Бид өгүүллэгийг орчуулчихсан байгаа
I have been to London Би Лондонд очиж үзсэн
Page 12

13. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
She has seen this movie twice before Тэр энэ киног урьд нь 2 удаа үзсэн
Үгүйсгэсэн хэлбэр
Англи хэлэнд асуух өгүүлбэр ба үгүйсгэсэн өгүүлбэр үүсгэх тохиолдолд заавал туслах үйл
үг хэрэгтэй байдаг бөгөөд present perfect цагийн хувьд туслах үйл үг нь have/has байдаг.
Мэдээж үгүйсгэсэн хэлбэр үүсгэж байгаа бол not гэдэг үгийг авна.
Үгүйсгэсэн Үгүйсгэсэн ба товчилсон
They have not gone to school Тэд сургуульдаа яваагүй байгаа They haven`t gone to school
You have not worked very hard Чи 3 хонгогийн турш шаргуу You haven`t worked very hard
for 3 days ажиллалаагүй for 3 days
She has not cooked dinner Тэр хоол хийгээгүй байгаа She hasn`t cooked dinner
We have not translated the Бид энэ өгүүллэгийг
We haven`t translated the story
story орчуулаагүй байгаа
I have not been to London Би Лондонд очиж үзээгүй I haven`t been to London
She has not seen this movie She hasn`t seen this movie
Тэр өмнө нь энэ киног үзээгүй
before before
Хэрэв үгүйсгэсэн хэлбэрийн өгүүлбэр дээр yet гэдэг үг нэмж хэлбэр хараахан хийж
амжаагүй гэсэн санаа оруулдаг бөгөөд энэ үйлдэл хийгдэнэ гэсэн санаа агуулдаг.
They have not gone to school
Тэд хараахан сургуульдаа явж амжжагүй байгаа
yet.
She has not seen this movie yet. Тэр хараахан энэ киног үзэж амжаагүй байгаа
She has not cooked dinner yet. Тэр хараахан хоол хийж амжаагүй байгаа
We have not translated the story Бид хараахан энэ өгүүллэгийг орчуулж амжжагүй
yet. байгаа
Асуух хэлбэр
Англи хэлэнд асуух өгүүлбэр ба үгүйсгэсэн өгүүлбэр үүсгэх тохиолдолд заавал туслах үйл
үг хэрэгтэй байдаг бөгөөд present perfect цагийн хувьд туслах үйл үг нь have/has байдаг.
Асуултыг дотор нь нилээд хэд ангилдаг бөгөөд ерөнхийд нь Yes/No буюу Тийм/Үгүй
төрлийн асуулт ба Wh-questions буюу асуух үгтэй асуултууд. Present perfect цаг бол нэг
төрлийн одоо цаг учир 3-р бие нэг тоон дээр туслах үйл үг have -> has болно.
Yes / No questions
Энэ төрлийн асуултууд ямагт туслах үйл үгээрээ эхэлдэг болохыг анхаарна уу. Асуултын
ерөнхий бүтцийг харуулбал:
Have/Has+ S +Verb + O?
Have/Has +үйлийн эзэн +үйл үг + тусагдахуун?
Page 13

14. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Have they gone to school? Тэд сургуульдаа явчихсан байгаа юу?
Have you worked very hard for 3 days? Чи 3 хонгогийн турш шаргуу ажилласан уу?
Has she cooked dinner? Тэр хоол хийчихсэн байгаа юу?
Have we translated the story? Бид энэ өгүүллэгийг орчуулчихсан байгаа юу?
Have you been to London? Чи Лондонд очиж үзсэн үү?
Has she seen this movie before? Тэр өмнө нь энэ киног үзсэн үү?
Wh- questions Асуух үгтэй асуулт
Where have they gone? Тэд хаашаа явчихсан байгаа вэ?
What haveyou done? Чи юу хийчихсэн бэ?
How many countries have you traveled? Та хэдэн улсад аялаж үзсэн бэ?
How long haveyou studied English? Та хир хугацааны турш англи хэл үзсэн бэ?
Irregular Verbs - Дүрмийн бус үйл үгс
Англи хэлний үйл үг ерөнхийдөө өнгөрсөн цаг болон үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн
хэлбэрт хувирч хэрэглэгдэх тохиолдол маш их байдаг ба дээрх хэлбэрүүд -ed залгавар
авснаар үүсдэг бөгөөд ингэж үүсдэг үйл үгсийг дүрмийн үйл үг гэдэг ба үйл үгийн хэсэг
нь хувирах эсвэл үйл үг үндэсээрээ өөрчлөгдөж өнгөрсөн цаг болон үйлт нэрийн өнгөрсөн
цагийн хэлбэр үүсдэг үйл үгсийг дүрмийн бус үйл үг гэдэг.
Present Past Үйлт нэр өнгөрсөн цаг дээр
be was, were been байх, болох
become became become болох
begin began begun эхлэн
blow blew blown үлээх, салхилах
break broke broken эвдлэх
bring brought brought авч ирэх
build built built барих
burst burst burst тэсрэх
buy bought bought худалдаж авах
catch caught caught барих
choose chose chosen сонгох
come came come ирэх
cut cut cut хэрчих таслах
deal dealt dealt зохицох, шийдэх, тараах
do did done хийх
drink drank drunk уух
drive drove driven жолоодох
Page 14

15. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
eat ate eaten идэх
fall fell fallen унах
feed fed fed хооллох,
feel felt felt мэдрэх
fight fought fought зодолдох
find found found олох
fly flew flown нисэх
forbid forbade forbidden хориглох
forget forgot forgotten мартах
forgive forgave forgiven уучлах
freeze froze frozen хөлдөх
get got gotten авах
give gave given өгөх
go went gone явах
grow grew grown өсөх
have had had байх
hear heard heard сонсох
hide hid hidden Нуух
hold held held Барих
hurt hurt hurt гэмтэх,
keep kept kept Хадгалах
know knew known Мэдэх
lay laid laid ширээ засах
lead led led Удирдах
leave left left орхиж явах
let let let Зөвшөөрөх
lie lay lain худал ярих, хэвтэх
lose lost lost Хаях
make made made Хийх
meet met met Уулзах
pay paid paid төлбөр хийх
quit quit quit Гарах
read read read Унших
ride rode ridden унах /дугуй, морь/
ring rang rung утас дуугарах
rise rose risen өсөх, дээшлэх, нар мандах
run ran run Гүйх
say said said Хэлэх
Page 15

16. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
see saw seen Харах
seek sought sought Хайх
sell sold sold Худалдах
send sent sent Илгээх
shake shook shaken Сэгсрэх
shine shone shone Гялалзах
sing sang sung Дуулах
sit sat sat Суух
sleep slept slept Унтах
speak spoke spoken Ярих
spend spent spent Зарцуулах
spring sprang sprung Үсрэх
stand stood stood Зогсох
steal stole stolen Хулгайлах
swim swam swum Сэлэх
swing swung swung Савах
take took taken Авах
teach taught taught Заах
tear tore torn Урах
tell told told Хэлэх
think thought thought Бодох
throw threw thrown Шидэх
understand understood understood Ойлгох
wake woke (waked) woken (waked) Сэрэх
wear wore worn Өмсөх
win won won Ялах
write wrote written Бичих
Page 16

17. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
LIE ба LAY -ийн ялгаа
Үйлт нэр өнгөрсөн цаг
Одоо Өнгөрсөн
дээр
I have lied my friends
lie, lying I lied to my mother.
Би найзуудаа худал
худал хэлэх Би ээждээ худал хэлсэн.
хэлчихсэн байгаа.
I lay on the bed because I
He has lain in the grass.
lie, lying was tired.
Тэр эрэгтэй өвсөн дээ
хэвтэх Би ядарсан байсан тул
хэвтэж байгаа.
орон дээр хэвтсэн.
We have laid the dishes on
the table.
lay, laying I laid the baby in her cradle. Бид тавгаа ширээн дээр
тавих байрлуулах тавьчихсан байгаа /Бид
ширээгээ засчихсан
байгаа/
After laying down his weapon, the soldier lay down to sleep.
Will you lay out my clothes while I lie down to rest?
SIT ба SET - ялгаа
Одоо Өнгөрсөн Үйлт нэр өнгөрсөн цаг дээр
You have sat there for three
sit (to be seated or come to resting I sat in my favorite chair. hours.
position) суух Би хамгийн дуртай
Чи энд 3 цагийн турш сууж
сандал дээрээ суусан
байна
She has set her books on my
I set my glass on the table. desk again.
set (to put or place)
Би стаканаа ширээн дээх Тэр эмэгтэй номоо миний
тавих байрлуулах
тавьсан ширээн дээр дахиад
тавьчихсан байна
RISE ба RAISE - ялгаа
Үйлт нэр өнгөрсөн цаг
Одоо Өнгөрсөн
дээр
rise (steady or customary He has risen to a position of
The balloon rose into the air.
upward movement) өсөх, power.
Шаар дээшээ хөөрсөн
дээшлэх, нар мандах Түүний эрх мэдэл
Page 17

18. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
дээшилсэн
They raised their hands because I have raised the curtain many
raise (to cause to rise) өргөх they knew the answer. times.
Тэд хариултыг мэдэж байсан Би энэ хөшигийг олон удаа
тул гараа өргөсөн өргөж үзсэн
The boy raised the flag just before the sun rose.
Тэр хүү нар мандахаас өмнө тугаа өргөсөн
Page 18

19. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Past Continuous Tense - Өнгөрсөнд Үргэлжлэх цаг
Ер нь энгийн бөгөөд үргэлжилэх цагууд буюу Present Continuous, Past Continuous,
Future Continuous цагуудыг хэрэглэх хамгийн гол нөхцөл нь ямарваа үйлийг тухайн
нэгэн мөчийн хувьд хийж байгаа болон хийгээгүй байгаа тохиолдлыг илэрхийлэхийн тулд
хэрэглэдэг.
Өнгөрсөнд үргэлжилж байгаа цаг - нэрнээсээ эхлээд л бүх юм ойлгомжтой. Үйлдэл
өнгөрсөнд нэг тодорхой цэгийн хувьд үргэлжилж байна. Жишээ нь:
Болд өчигдөр 3 цагт манайд орж ирэхэд би гэрийн даалгавараа хийж байсан.
Энэ жишээн дээрээс харахад Болдыг 3 цагт орж ирэхэээс өмнө гэрийн даалгавараа хийх
гэдэг үйлдэл эхэлчихсэн байсан ба энэ үйлдэл хэзээ дуусах талаар ямар нэгэн мэдээлэл
байхгүй байна. Өгүүлбэрийн гол илэрхийлэх гэсэн санаа нь яг Болдыг орж ирэхэд ямар
үйлдэл болж байсан тухай мэдээлэл өгч байсан явдал юм.
Зураг орж ирнэ
Цаг хугацааны шулуун дээр харахад үйлдэл өнгөрсөнд тодорхой цэгээс өмнө эхлээд тэр
цэгийг дайран гарч үргэлжилж байсан үйлдэл байна. Энэ цагийн илэрхийлж байгаа
хамгийн гол зүйл бол тухайн мөч дээр ямар үйлдэл болж байгаа тухай илэрхийлдэг.
I was writing a letter when you called me - Чамайг над руу утсаар ярихад би захиа бичиж
байсан.
Энэ жишээний хувьд захиа бичих гэдэг үйлдлийг хэзээ эхэлсэн хэзээ дуусах зэрэг нь огт
хамаагүй бөгөөд зөвхөн үйлийн эзнийг өнгөрсөнд нэг мөч дээр юу хийж байгааг онцлон
илтгэсэн байна.
Ярианы үед өнгөрсөнд ямар мөчийн тухай яриж байгаа нь тодорхой биш бол бүтэн
өгүүлбэрээр эсвэл хэлцээр тодотгож өгдөг.
I was writing a letter when you called me.
Одоо бүгдээрэээ энэ цагийн үйл үгийн хувирал, өгүүлбэрийн хүүрнэх, асуух үгүйсгэх
хэлбэрүүдийн бүтцийг үзье. Англи хэлний үйл үг хувираагүй хэлбэр дээрээ to гэсэн
хэсгийн хамт бичигддэг. Жишээ нь:
Page 19

20. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
to write to go to see
to do to have to eat гэх мэт
Харин одоо үргэлжлэх цагийн үйл үг дараах байдлаар хувирдаг:
was
were + үйл үг + ing
was/were бол to be үйл үгийн өнгөрсөн цагийн хувирал бөгөөд I, II, ба III биеийн аль
хэлбэрийн хамт хэрэглэгдэж байгаас хамааран аль нэгийг нь хэрэглэх ба өнгөрсөнд
үргэлжлэх цагийн хувьд туслах үйл үгийн үүргийг гүйцэтгэнэ.
1-р бие Би I was
2-р бие Чи буюу Та You were
Тэр эмэгтэй She was
3-р бие Тэр эрэгтэй He was
Энэ / тэр It / this / that was
өнгөрсөнд үргэлжлэх цагаар хэлбэржсэн үйл үг -ing гэсэн залгавар авсан байдаг:
going Working reading
looking Eating sleeping
хэрэв үйл үг дан -e эгшигээр төгссөн байвал түүнийг гээж -ing залгаварыг шууд залгадаг.
taking Having hiking
baking Living writing
хэрэв 1 үетэй үйл үг төгсөхдөө гийгүүлэгч+эгшиг+гийгүүлэгч гэсэн дарааллаар
төгссөн байвал сүүлийн гийгүүлэгчийн давхарлан бичдэг.
cutting Putting planning
setting Betting digging
Хүүрнэх хэлбэр / Positive form
Одоо үргэлжлэх цагийн хүүрнэх хэлбэр нь одоо үйлдэл болж байгааг зөвшөөрсөн
баталсан утгатай ба өгүүлбэрийн ерөнхий бүтэц дараах хэлбэртэй байна.
S + was/were + Verb + ing + O
Үйлийн эзэн + was/were + үйл үг + ing + тусагдахуун
Page 20

21. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
I was writing a letter Би захиа бичиж байсан.
You were writing a letter Чи захиа бичиж байсан.
He was writing a letter Тэр эрэгтэй захиа бичиж байсан.
Тэр эмэгтэй захиа бичиж
She was writing a letter
байсан.
We* were writing a letter Бид захиа бичиж байсан.
You* were writing a letter Та нар захиа бичиж байсан.
They* were writing a
Тэд нар захиа бичиж байсан.
letter
*олон тооны бүх хэлбэр дээр are гэсэн хувилбарыг хэрэглэнэ.
Жишээ өгүүлбэрүүд: одоо үргэлжлэх цагийг хэрэглэж байгаа тохиололд now, right now,
at the moment гэх мэт яг одоо гэсэн утга агуулж байгаа дайвар үгнүүдийг хэрэглэж
болдог.
It was raining when I got up Намайг өглөө босоход бороо
this morning. орж байсан.
Bat was going to school at 4 Өчигдөр 4 цагт Бат сургууль
pm yesterday. руугаа явж байсан.
Tuya was dancing. Туяа бүжиглэж байсан.
Tim was singing when Жоржийг орж ирэхэд Тим
George came in. дуулж байсан.
We were having dinner* Бид өдрийн хоолоо идэж байсан
They were playing cards. Тэд хөзөр тоглож байсан.
*have - ямар нэгэн юмтай байх гэсэн үйл үг боловч идэх гэсэн утгаар хэрэглэгдэж болдог.
Үгүйсгэсэн хэлбэр / Negative form
Өнгөрсөнд үргэлжлэх цагийн үгүйсгэсэн хэлбэр нь өнгөрсөнд тодорхой нэг мөч дээр ямар
нэгэн үйлийг хийж байгаагүй тухай илэрхийлдэг. Англи хэлэнд үгүйсгэсэн хэлбэрийг not
гэсэн туслах үгийн тусламжтайгаар үүсгэдэг. Үгүйсгэх хэлбэртэй өгүүлбэрийн бүтэц:
S + was /were+ not + Verb + ing + O
Үйлийн эзэн +was/ were + not +үйл үг + ing + тусагдахуун
I was not writing a letter now Би одоо захиа бичээгүй байсан
You were not writing a letter now Чи одоо захиа бичээгүй байсан
He was not writing a letter now Тэр эрэгтэй одоо захиа бичээгүй байсан
She was not writing a letter now Тэр эмэгтэй одоо захиа бичээгүй байсан
We* were not writing a letter now Бид одоо захиа бичээгүй байсан
Page 21

22. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
You* were not writing a letter now Та нар одоо захиа бичээгүй байсан
They* were not writing a letter now Тэд нар одоо захиа бичээгүй байсан
Энэ тохиолдолд туслах үйл үг ба үгүйсгэх туслах үг зэргийг товчилж хэрэглэж болдог
бөгөөд дээр дурьдсанчлан ихэвчлэн аман ярианд болон албан бус бичгийн төрөлд
хэрэглэгддэг.
You weren`t writing a letter
He wasn`t writing a letter
She`s not writing a letter
We weren`t writing a letter
You weren`t writing a letter
They weren`t writing a letter
Жишээ өгүүлбэрүүд:
It was not raining when I got up this Намайг өглөө босоход бороо орж
morning. байгаагүй.
Bat was not going to school Бат сургууль руугаа явж байгаагүй.
Tuya was not dancing when George Жоржийш орж ирэхэд Туяа одоо
came in. бүжиглж байгаагүй.
Tim was not singing. Тим дуулж байгаагүй.
They were not playing cards when Тог тасрахад тэд хөзөр тоглож
the power went off. байгаагүй.
We were not having dinner when Чамайг над руу залгахад бид өдрийн
you called. хоолоо идэж байгаагүй.
Асуух хэлбэр / Interrogative form
Өнгөрсөнд үргэлжлэх цагийн асуух хэлбэр нь хэн нэгэн хүн ямар нэгэн үйлдлийг
өнгөрсөнд нэг мөч дээр хийж байгаа эсвэл ямар нэгэн үйлдэл болж байгаа эсэхийг асуухад
хэрэглэгддэг. Асуултыг дотор нь нэлээд хэд ангилдаг бөгөөд ерөнхийд нь Yes/No буюу
Тийм/Үгүй төрлийн асуулт ба Wh-questions буюу асуух үгтэй асуултууд.
Yes/No төрлийн асуултанд шууд Yes ба No гэж шууд хариулж болдог асуултууд
хамаардаг. Энэ тохиолдолд асуулт заавал туслах үйл үгээрээ эхлэх ѐстой.
A: Are you watching TV?
B: Yes, I am
Yes/ no төрлийн асуух өгүүлбэрийн бүтэц нь дараах хэлбэртэй байна:
Page 22

23. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Was/Were + S + Verb + ing + O?
Was/Were+ Үйлийн эзэн + үйл үг + ing + тусагдахуун?
Was I writing a letter? Би захиа бичиж байсан уу?
Were you writing a letter? Чи захиа бичиж байсан уу?
Was he writing a letter? Тэр эрэгтэй захиа бичиж байсан уу?
Was she writing a letter? Тэр эмэгтэй захиа бичиж байсан уу?
Were we writing a letter? Бид захиа бичиж байсан уу?
Were you writing a letter? Та нар захиа бичиж байсан уу?
Were they writing a letter? Тэд нар захиа бичиж байсан уу?
Богино хариулт дараах хэлбэртэй байна
Зөвшөөрсөн Үгүйсгэсэн
Are you writing a letter? Yes, I was. No, I wasn`t
Is he writing a letter? Yes, he was. No he wasn`t
Is she writing a letter? Yes, she was No, she wasn`t
Are you writing a letter? Yes, we were. No, we weren`t
Are they writing a letter? Yes, they were. No, they weren`t
Бүтэн хариулт дараах хэлбэртэй байна.
Асуулт Зөвшөөрсөн хариулт Үгүйсгэсэн хариулт
Are you writing a letter? Yes, I was writing a letter. No, I was not writing a letter.
Is he writing a letter? Yes, he was writing a letter No, he was not writing a letter
Is she writing a letter? Yes, she was writing a letter No, she was not writing a letter
Are you writing a letter? Yes, we were writing a letter. No, we were not writing a letter
Are they writing a letter? Yes, they were writing a letter. No, they were not writing a letter
Wh-questions төрлийн асуултанд What, When, How Where гэх мэт асуух үг заавал орох
бөгөөд энэ төрлийн асуултанд шууд yes эсвэл no гэж хариулж болдоггүй.
A: Where are you going?
B: I am going to school энэ тохиолдолд шууд yes эсвэл no гэж хариулж болохгүй юм.
Асуултын бүтэц дараах хэлбэртэй байна.
Wh + was/were + S + Verb + ing + (O)?
Wh + was/were + Үйлийн эзэн + үйл үг + ing + (тусагдахуун)?
Энэ төрлийн асуулт ихэвчлэн өгүүлбэрийн тусагдахууныг асуусан байдаг тул асуултын
бүтцэд тусагдахуун орохгүй байж болно.
Page 23

24. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
A: What were you doing?
B: I was doing my home work
What - асуух үг
were - туслах үйл үг
you - үйлийн эзэн
doing? - өнгөрсөнд үргэлжлэх цагаар хэлбэржсэн үйл үг бөгөөд гол асууж байгаа зүйл
маань тусагдахуун буюу ГЭРИЙН ДААЛГАВАР юм
Why were you crying? Чи яагаад уйлж байсан юм бэ?
Where were you going? Чи хаашаа явж байсан юм бэ?
What were you reading? Чи юу уншиж байсан юм бэ?
What were they playing? Тэд юу тоглож байсан юм бэ?
Present Continuous –Одоо үргэлжилж байгаа цаг
Ер нь энгийн бөгөөд үргэлжилэх цагууд буюу Present Continuous, Past Continuous,
Future Continuous цагуудыг хэрэглэх хамгийн гол нөхцөл нь ямарваа үйлийг тухайн
нэгэн мөчийн хувьд хийж байгаа болон хийгээгүй байгаа тохиолдлыг илэрхийлэхийн тулд
хэрэглэдэг.
Одоо үргэлжилж байгаа цаг - нэрнээсээ эхлээд л бүх юм ойлгомжтой. Үйлдэл яг одоо
үргэлжилж байна.
Цаг хугацааны шулуун дээр харахад өнгөрсөнд эхлээд одоог дайран гарч ирээдүй рүү
үргэлжилэх үйлдэл байна. Одоо үргэлжлэх цагийн тусламжтайгаар энэ үйлдлийн хувьд яг
одоо буюу энэ мөчид юу болж байгааг илэрхийлнэ.
I am writing a letter - Би захиа бичиж байна
Энэ жишээний хувьд захиа бичих гэдэг үйлдлийг хэзээ эхэлсэн хэзээ дуусах зэрэг нь огт
хамаагүй бөгөөд зөвхөн үйлийн эзнийг яг одоо юу хийж байгааг онцлон илтгэсэн байна.
Одоо бүгдээрэээ энэ цагийн үйл үгийн хувирал, өгүүлбэрийн хүүрнэх, асуух үгүйсгэх
хэлбэрүүдийн бүтцийг үзье. Англи хэлний үйл үг хувираагүй хэлбэр дээрээ to гэсэн
хэсгийн хамт бичигддэг. Жишээ нь:
to write to go to see
to do to have to eat гэх мэт
Харин одоо үргэлжлэх цагийн үйл үг дараах байдлаар хувирдаг:
Page 24

25. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
am
+ үйл үг +
are
ing
is
am/are/is бол to be үйл үгийн одоо цагийн хувирал бөгөөд I, II, ба III биеийн аль
хэлбэрийн хамт хэрэглэгдэж байгаас хамааран аль нэгийг нь хэрэглэх ба одоо үргэлжлэх
цагийн хувьд туслах үйл үгийн үүргийг гүйцэтгэнэ.
1-р бие Би I
2-р бие Чи буюу Та You
Тэр эмэгтэй She
3-р бие Тэр эрэгтэй He
Энэ / тэр It / this / that
Одоо үргэлжлэх цагаар хэлбэржсэн үйл үг -ing гэсэн залгавар авсан байдаг:
going working reading
looking eating sleeping
хэрэв үйл үг дан -e эгшигээр төгссөн байвал түүнийг гээж -ing залгаварыг шууд залгадаг.
taking having hiking
baking living writing
хэрэв 1 үетэй үйл үг төгсөхдөө гийгүүлэгч+эгшиг+гийгүүлэгч гэсэн дарааллаар төгссөн
байвал сүүлийн гийгүүлэгчийг давхарлан бичдэг.
cutting putting planning
setting betting digging
Хүүрнэх хэлбэр / Positive form
Одоо үргэлжлэх цагийн хүүрнэх хэлбэр нь одоо үйлдэл болж байгааг зөвшөөрсөн
баталсан утгатай ба өгүүлбэрийн ерөнхий бүтэц дараах хэлбэртэй байна.
S + am/is/are + Verb + ing + O
Үйлийн эзэн + am/is/are + үйл үг + ing + тусагдахуун
I am writing a letter Би захиа бичиж байна
Page 25

26. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
You are writing a letter Чи захиа бичиж байна
He is writing a letter Тэр эрэгтэй захиа бичиж байна
She is writing a letter Тэр эмэгтэй захиа бичиж байна
We* are writing a letter Бид захиа бичиж байна
You* are writing a letter Та нар захиа бичиж байна
They* are writing a letter Тэд нар захиа бичиж байна
*олон тооны бүх хэлбэр дээр are гэсэн хувилбарыг хэрэглэнэ.
to be үйл үгийн одоо цагийн хувирлуудыг богино хэлбэрээр хэрэглэж болдог ба энэ нь
ихэвчлэн аман ярианд болон албан бус бичгийн төрөлд хэрэглэгддэг.
I am I`m I`m writing a letter
You are You`re You`re writing a letter
She is She`s She`s writing a letter
He is He`s He`s writing a letter
It is It`s It`s raining
That is That`s That`s working
We are We`re We`re writing a letter
They are They`re They`re writing a letter
Жишээ өгүүлбэрүүд: одоо үргэлжлэх цагийг хэрэглэж байгаа тохиололд now, right now,
at the moment гэх мэт яг одоо гэсэн утга агуулж байгаа дайвар үгнүүдийг хэрэглэж
болдог.
It is raining now Бороо орж байна
Бат сургууль руугаа явж
Bat is going to school
байна
Tuya is dancing at the
Туяа бүжиглэж байна
moment
Tim is singing Тим дуулж байна
Бид өдрийн хоолоо идэж
We are having dinner*
байна
They are playing cards Тэд хөзөр тоглож байна
*have - ямар нэгэн юмтай байх гэсэн үйл үг боловч идэх гэсэн утгаар хэрэглэгдэж болдог
Үгүйсгэсэн хэлбэр / Negative form
Page 26

27. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Одоо үргэлжлэх цагийн үгүйсгэсэн хэлбэр нь яг энэ мөчид ямар нэгэн үйлийг хийгээгүй
байгааг илэрхийлдэг. Англи хэлэнд үгүйсгэсэн хэлбэрийг not гэсэн туслах үгийн
тусламжтайгаар үүсгэдэг. Үгүйсгэх хэлбэртэй өгүүлбэрийн бүтэц:
S + am/is/are + not + Verb + ing + O
Үйлийн эзэн + am/is/are + not +үйл үг + ing + тусагдахуун
I am not writing a letter now Би одоо захиа бичээгүй байна
You are not writing a letter now Чи одоо захиа бичээгүй байна
He is not writing a letter now Тэр эрэгтэй одоо захиа бичээгүй байна
She is not writing a letter now Тэр эмэгтэй одоо захиа бичээгүй байна
We* are not writing a letter now Бид одоо захиа бичээгүй байна
You* are not writing a letter now Та нар одоо захиа бичээгүй байна
They* are not writing a letter now Тэд нар одоо захиа бичээгүй байна
Энэ тохиолдолд туслах үйл үг ба үгүйсгэх туслах үг зэргийг товчилж хэрэглэж болдог
бөгөөд дээр дурьдсанчлан ихэвчлэн аман ярианд болон албан бус бичгийн төрөлд
хэрэглэгддэг.
You`re not writing a letter now эсвэл You aren`t writing a letter now
He`s not writing a letter now эсвэл He isn`t writing a letter now
She`s not writing a letter now эсвэл She isn`t writing a letter now
We`re not writing a letter now эсвэл We aren`t writing a letter now
You`re not writing a letter now эсвэл You aren`t writing a letter now
They`re not writing a letter now эсвэл They aren`t writing a letter now
Жишээ өгүүлбэрүүд:
It is not raining now. Бороо одоо ороогүй байна
Bat is not going to school Бат сургууль руугаа яваагүй байна
Tuya is not dancing at the moment Туяа одоо бүжиглээгүй байна
Tim is not singing Тим дуулаагүй байна
They are not playing cards Тэд хөзөр тоглоогүй байна
We are not having dinner Бид өдрийн хоолоо идээгүй байна
Асуух хэлбэр / Interrogative form
Одоо үргэлжлэх цагийн асуух хэлбэр нь хэн нэгэн хүн ямар нэгэн үйлдлийг яг одоо хийж
байгаа эсвэл ямар нэгэн үйлдэл болж байгаа эсэхийг асуухад хэрэглэгддэг. Асуултыг
Page 27

28. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
дотор нь нэлээд хэд ангилдаг бөгөөд ерөнхийд нь Yes/No буюу Тийм/Үгүй төрлийн асуулт
ба Wh-questions буюу асуух үгтэй асуултууд.
Yes/No төрлийн асуултанд шууд Yes ба No гэж шууд хариулж болдог асуултууд
хамаардаг. Энэ тохиолдолд асуулт заавал туслах үйл үгээрээ эхлэх ѐстой.
A: Are you watching TV?
B: Yes
Yes/ no төрлийн асуух өгүүлбэрийн бүтэц нь дараах хэлбэртэй байна:
Am/Is/Are + S + Verb + ing + O?
Am/Is/Are + Үйлийн эзэн + үйл үг + ing + тусагдахуун?
Am I writing a letter? Би захиа бичиж байна уу?
Are you writing a letter? Чи захиа бичиж байна уу?
Is he writing a letter? Тэр эрэгтэй захиа бичиж байна уу?
Is she writing a letter? Тэр эмэгтэй захиа бичиж байна уу?
Are we writing a letter? Бид захиа бичиж байна уу?
Are you writing a letter? Та нар захиа бичиж байна уу?
Are they writing a letter? Тэд нар захиа бичиж байна уу?
Богино хариулт дараах хэлбэртэй байна
Зөвшөөрсөн үгүйсгэсэн 1 үгүйсгэсэн 2
Are you writing a letter? Yes, I am. No, I am not No, I'm not
Is he writing a letter? Yes, he is. No he isn`t No, he`s not
Is she writing a letter? Yes, she is. No, she isn`t No, she`s not
Are you writing a letter? Yes, we are. No, we aren`t No, we`re not
Are they writing a letter? Yes, they are. No, they aren`t No, they`re not
Бүтэн хариулт дараах хэлбэртэй байна.
Асуулт Зөвшөөрсөн хариулт Үгүйсгэсэн хариулт
Are you writing a No, I am not writing a
Yes, I am writing a letter.
letter? letter.
No, he is not writing a
Is he writing a letter? Yes, he is writing a letter
letter
Is she writing a No, she is not writing a
Yes, she is writing a letter
letter? letter
Page 28

29. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Are you writing a Yes, we are writing a No, we are not writing a
letter? letter. letter
Are they writing a Yes, they are writing a No, they are not writing a
letter? letter. letter
Wh-questions төрлийн асуултанд What, When, How Where гэх мэт асуух үг заавал орох
бөгөөд энэ төрлийн асуултанд шууд yes эсвэл no гэж хариулж болдоггүй
A: Where are you going?
B: I am going to school энэ тохиолдолд шууд yes эсвэл no гэж хариулж болохгүй юм.
Асуултын бүтэц дараах хэлбэртэй байна.
Wh + am/is/are + S + Verb + ing + (O)?
Wh + am/is/are + Үйлийн эзэн + үйл үг + ing + (тусагдахуун)?
Энэ төрлийн асуулт ихэвчлэн өгүүлбэрийн тусагдахууныг асуусан байдаг тул асуултын
бүтцэд тусагдахуун орохгүй байж болно.
A: What are you doing?
B: I am doing my home work
What - асуух үг
are - туслах үйл үг
you - үйлийн эзэн
doing? - одоо үргэлжлэх цагаар хэлбэржсэн үйл үг бөгөөд гол асууж байгаа зүйл маань
тусагдахуун буюу ГЭРИЙН ДААЛГАВАР юм.
Why are you crying? Чи яагаад уйлж байгаа юм бэ?
Where are you going? Чи хаашаа явж байгаа юм бэ?
What are you reading? Чи юу уншиж байгаа юм бэ?
What are they playing? Тэд юу тоглож байгаа юм бэ?
Page 29

30. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Be used to, get used to
Энэ хэллэг нь use гэдэг үгнийхээ утгаар бус өөр утгаар хэрэглэгддэг хэллэг юм. Үүнийг
жишээн дээр тодорхой харцгаая
Mark is from Texas but he has lived in Alaska for three Марк Техасынх. Гэхдээ
years now. When he first went to a shop in the town, he тэр сүүлийн 3 жилийн
found it very scary because he saw bears walking streets. турш Аляскад амьдарьч
Seeing bears in the streets was strange and scary for him байгаа . Тэр анх
because: Аляскад ирээд
гудамжинд баавгай явж
байхыг хараад ихэд айж
цочирдсон яагаад гэвэл:
Тэр ийм зүйлд
He wasn`t used to it.
дасаагүй байсан
Тэр гудамжинд баавгай
He wasn`t used to seeing bears in the streets явж байхыг харж
дасаагүй байсан
гэвч хэсэг хугацааны
But after some time, such sights became less strange. дараа энэ тиймч сүртэй
асуудал биш болсон.
Учир нь
He got used to seeing bears in the streets Тэр үүнд дассаж
эхэлсэн
Одоо энэ түүний хувьд
Now after three years, it`s no problem for Mark:
ямар ч асуудал биш
He is used to driving and seeing bears in the streets. Тэр үүнд дассан
I`m used to something = энэ хэллэг нь ямар нэгэн зүйлийг хийж дассан сурсан гэсэн санаа
агуулдаг хэллэг юм.
• Frank lives alone. He doesn`t mind this because he has lived alone for 15 years. It is not
strange for him. He is used to living alone. - Фрэнк ганцаараа амьдардаг. Тэр 15 ганцаараа
амьдарсан болохоор үүнийг тоодоггүй ба энэ түүний хувьд шинэ зүйл биш. Тэр
ганцаараа амьдраад дасчихсан.
• I bought some new shoes. They felt a bit strange at first because I wasn`t used to them. - Би
шинэ гутал авсан. Урьд нь огт өмсөж дасаагүй гутал байсан тул жаахан сонин санагдсан.
• Our new flat is on a very busy street. I expect we`ll get used to the noise, but at the
moment it`s very disturbing. - Манай шинэ байшин маш их хөл хөдөлгөөнтэй гудамжинд
байдаг. Энэ их дуу чимээнд нь дасах байх гэж би бодож байна. Гэхдээ одоохондоо
үнэхээр уур хүрмээр байна.
Page 30

31. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
• Diane has a new job. She has to get up much earlier now than before - at 6.30. She finds this
difficult because she isn`t used to getting up so early.
• Brenda`s husband is often away from home. She doesn`t mind this. She is used to him being
away.
be/get used гэсэн хэллэгний араас юунд дасах тухай ярьж байдаг тул нэр үг юм уу үйлт
нэрийн одоо цагийн хэлбэр хэрэглэнэ. Үйл үгийн хувираагүй хэлбэрийг хэрэглэдэггүй
• She is used to driving on the left :"she is used to drive" гэж хэлдэггүй.
"I am used to..." гэж хэрэглэж байгаа тохиолдолд энэ "to" нь үйл үгийн хувираагүй
хэлбэрийн "to" биш харин чиглэсэн зүйл илэрхийлдэг угтвар үг юм.
• Jane had to get used to driving on the left, - Жэйн замын зүүн талаар машин барьж сурах
шаардлагатай болсон.
Анхаар! I am used to doing (be/get used to) гэсэн хэллэгийг I used to do гэсэн хэллэгтэй
андуурч болохгүй.
I am used to (doing) something = ямар нэгэн зүйл хийж дассан сурсан гэсэн хэллэг.
• I am used to the weather in this country. - Би энэ орны цаг агаарт дассан.
• I am used to driving on the left because I`ve lived in Britain for a long time. - Би Англид
удаан амьдарсан болохоор замын зүүн талаар машинаа бариад дасчихсан.
I used to do something = би ямар нэгэн зүйлийг өнгөрсөнд байнга хийдэг байсан одоо
хийхээ больсон гэсэн хэллэг.
• I used to drive to work every day, but these days I usually go by bike. - Би ажил уруугаа
машинаар явдаг байсан гэхдээ одоо би дандаа дугуйгаар явдаг.
• We used to live in a small village, but now we live in London. - Бид жижигхэн тосгонд
амьдардаг байсан гэхдээ одоо бид Лондонд амьдардаг.
Page 31

32. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Тодорхой бус төлөөний үгсийг хэрэглэх
Тодохой бус нэр үгсийн төлөөлөн нэрлэж байгаа төлөөний нэрсийг тодорхой бус
төлөөний нэр гэдэг. өөрөөр хэлбэл дараах үгсийг хэлдэг:
Нэг тоо: another, anybody, anyone, anything, each, either, everybody, everyone, everything,
little, much, neither, nobody, no one, nothing, one, other, somebody, someone, something
Олон тоо: both, few, many, others, several
Нэг ба олон тооны аль алинд хэрэглэж болдог: all, any, more, most, none, some
Жишээн дээрээс тодорхой харна уу:
Each of the members has one vote. - each нэг тоон дээр хэрэглэгдэх тул has буюу нэг тоон
дээр хэрэглэгдсэн байна.
Буруу: One of the girls gave up their seat. - хэдийгээр энд girls олон тоон дээр байгаа
боловч охидуудын нэг нь гэж хэлсэн байгаа тул their биш her төлөөний нэр авах ѐстой.
Зөв: One of the girls gave up her seat.
Олон тоон дээр хэрэглэгддэг тодорхой бус төлөөний нэрсийн үйл үг нь олон тоон дээр
хэрэглэгддэг.
A few of the justices were voicing their opposition. - few гэдэг үг өөрөө олон тоон дээр
хэрэглэгддэг тул
Зарим тохиолдолд тодорхой бус төлөөний нэр ямар үгийг төлөөлж байгаагаас хамааран
нэг ба олон тоо авна.
All of the people clapped their hands. - all гэдэг үг нь people олон тооны нэг үгтэй
холбогдож байгаа тул олон тоон дээр хэрэглэгдэж байна.
Аll of the newspaper was soaked. - энд all гэдэг үг маань newspaper гэдэг тоолж болдоггүй
нэр үгтэй холбогдсон ба энэ сонинг бүхэлд нь гэсэн санааг агуулсан тул нэг тоон дээр
хэрэглэгдсэн байна.
Анхаар! -body эсвэл -one гэж төгсдөг төлөөний нэрүүд болох anybody, somebody, no one,
anyone зэрэг нь нэг тоон дээр байдаг бөгөөд хэн нэгэн хүн гэсэн утгатай. Эдгээр үгтэй
хамаатуулах төлөөний нэр хэрэглэж эхлэхэд асуудал гарч ирдэг.
Page 32

33. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Is everyone happy with their gift? - энэ өгүүлбэрт хүн бүр гэсэн үг нь хүн тус бүр гэсэн
санаа илэрхийлдэг бөгөөд нэг тоонд хэрэглэгддэг тул their гэсэн олон тооны хамаатуулах
төлөөний нэр хэрэглэж болохгүй. Өгүүлбэрийг арай өөр хэлбэрээр бичье:
Is everyone happy with his gift? - энэ тохиолдолд Everyone гэдэг төлөөний нэр ба үйл үг is
зэрэг нь бүгд нэг тоон дээр байгаа тул хамаатуулах төлөөний нэр нь бас нэг тоон дээр байх
ѐстой. Энэ өгүүлбэр хэдийгээр зөв боловч бас нэг асуудал гарч байна. Everyone гэдэг үг
маань хүн тус бүр гэсэн санаа агуулдаг бөгөөд хүн тус бүр маань эрэгтэй ч юмуу эмэгтэй
байж болно ийм тохиодолд тодруулж хэлэх шаардлагатай бол his or her гэсэн хэллэг
хэрэглэдэг.
Is everyone happy with his or her gift?
төлөөний нэр нь олон тоон дээр байгаа тохиолдолд мэдээж олон тооны хамаатуулах
төлөөний нэр хэрэглэх нь тодорхой
Are all the people happy with their gifts?
Page 33

34. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Инфинитив эсвэл Үйл үг + ing
Инфинитив эсвэл Үйл үг + ing
We plan to go hiking this weekend.
Yuki has finished writing her journal assignment.
VERB + INFINITIVE (TO...) VERB + GERUND (ING)
Үйл үг + хувираагүй хэлбэр Орчуулга Үйг үг + ing Орчуулга
plan төлөвлөх enjoy + ing сэтгэл хангалуун байх
intend завдах quit + ing Гарах
hope найдах give up + ing Болих
decide шийдэх finish + ing Дуусгах
promise амлах keep (on) + ing хадгалах, үргэжлүүлэн хийх
agree зөвшилцөх consider + ing бодож үзэх
refuse татгалзах suggest + ing санал болгох
offer (=volunteer) санал болгох sing + ing Дуулах
ask(for yourself) асуух watch + ing Үзэх
expect хүлээх dance + ing Бүжиглэх
would like хиймээр байх run + ing Гүйх
need хэрэгтэй start + ing Эхлэх
want хүсэх work + ing Ажиллах
Page 34

35. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Үйл үг + төлөөний нэр (тусагдахуун) + to
tell someone to
advise someone to
invite someone to
allow someone to (= go=give permission)
ХЭЛЛЭГ + ING УГТВАР ҮГ + verb + (ING)
have + ing a difficult time be excited ABOUT verb + ing
have + ing a hard time complain ABOUT verb + ing
have + ing difficulty apologize FOR verb + ing
have + ing trouble have a good reason FOR verb + ing
have + ing a good time thank you FOR verb + ing
have + ing fun be responsible FOR verb + ing
be + ing busy be used TO verb + ing
be accustomed TO verb + ing
be interested IN verb + ing
be in charge OF verb + ing
instead OF verb + ing
Жишээ:
Үйл үгс Өгүүлбэр
be exciting about (needs a be verb) She is excited about going to Canada.
Page 35

36. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
complaining about (you say you don`t like) I always complain about doing the dishes.
apologizing for He apologized for coming late.
(have a) good reason for Tom had a good reason for coming late.
thank you for Thank you for helping me.
be responsible for She is responsible for planning the party.
getting / being used to* Now I am used to getting up early.
in the past tense I finally got used to speaking in English.
got / was accustomed to He isn`t accustomed to giving speeches.
being interested in I am interested in studying business.
being in charge of (her job, responsible for) She is in charge of planning the trip
instead of (preposition) I went out with friends instead of watching TV.
Page 36

37. December 2, 2012 [ENGLISH TEACHER B.ENKHZUL FOR 8-11 TH GRADE STUDENTS]
Үйл үг + ing эсвэл инфинитив
Нэр үгэн дээр -ing гэсэн залгавар залгавал үйлт нэр буюу GERUND үүсдэг. Өөрөөр
хэлбэл эдгээр үйлт нэрийг нэр үгийн, тэмдэг нэрийн, үйл үгийн үүргээр хэрэглэж болно
гэсэн үг юм.
Smoking is forbidden. - Тамхи татахыг хориглосон : What is forbidden? - гэсэн
асуултанд буюу юу гэсэн асуух үгэнд хариулагдаж байгаа учир нэр үгийн үүргээр
хэрэглэгдэж байна.
I have a long working day. - Миний ажлын өдөр их урт үргэлжилдэг : How long is
you working day? буюу хир урт гэсэн асуултанд хариулагдах тэмдэг нэрийн үүргээр
хэрэглэгдэж байна.
I don`t like dancing. - Би бүжиглэх дуртай: энд үйл үг хэлбэрээр хэрэглэгдэж байна.
Нэр үгийн үүргээр хэрэглэгдэж байгаа тохиолдолд заримдаа ялгац гишүүн авч болно.
Marketing is a very exact science. - Маркетинг бол үнэхээр тодорхой шинжлэх ухаан
юм: ерөнхийд нь ярьж байна.
The marketing of the product will continue for a few months. - Энэ бүтээгдэхүүний
маркетинг өшөө хэдэн сар үргэлжилнэ: энд тодорхой нэг бүтээгдэхүүний
маркетингийн тухай яригдаж байгаа тул тодорхой ялгац гишүүн авсан байна.
Үйлт нэр заримдаа нийлмэл нэр үгийн хэлц болж ордог. Энгийн үгээр хэлбэл өөр бусад
үгтэй нийлж нэр үгийн үүргээр хэрэглэгдэх хэлц үг болж хэрэглэгддэг: "noun phrase".
Speaking to an audience is always stressful. What is stressful? - гэсэн асуултанд
буюу юу? гэсэн асуултанд "Speaking to an audience " буюу "олон нийтийн өмнө
ярих" гэсэн хэллэг бүхэлдээ хариулагдаж байна.
Swimming after work is very relaxing. - Ажлын дараа усанд сэлэх нь их амраадаг:
мөн дээрхийн адил хэлбэр байна.
Тэмдэг нэрийн үүргээр хэрэглэгдэхдээ нэр үгийн өмнө бичигдэнэ.
I was met by a welcoming party at the airport. - a welcoming party энэ хэллэгний
ялгац гишүүн нь welcoming гэдэг үгний бус party гэдэг үгнийх юм.
Let`s go to the meeting room. - Бүгдээрээ уулзалтын өрөө уруу явцгаая.
-ing хэлбэр угтвар үгийн дараа хэрэглэгддэг.
Before leaving, you need to speak to Sarah.
Page 37