1. 240
Anahtar Kavram
büyük patlama
Evren ve Dünya’m›z Nas›l Olufltu?
• Yukarıdaki gazete haberlerine dayanarak evrenin oluşumu hakkında neler söyleyebiliriz?
• Büyük Patlama Teorisi’nin farklı yıllarda yapılan çalışmalarla iki kez Nobel ödülü alması, bilimsel
bilginin hangi yönünü ortaya koymaktadır?
Günümüz insanları için sıradan olan birçok bilgi, eski çağların bilime meraklı insanları için
çözülemez bilmecelerdi. Bu bilmecelerden biri evrenin yapısıyla di¤eri ise evrenin nasıl oluştuğuyla
ilgiliydi. ‹lk insanlar Dünya’yı Güneş’in, Ay’ın, yıldızların ve diğer gezegenlerin merkezinde duran
sabit bir gezegen olarak düşünüyorlardı. Daha sonraları Güneş’in merkezde bulunduğunu,
Dünya’nın ve diğer gezegenlerin ise onun çevresinde döndüğünü ispatlayan çalışmalar yaptılar.
Güneş sistemi hakkında bazı bilgilere ulaşan bilim insanları evrenin nasıl oluştuğunu merak
ettiler ve bunu aç›klamak için çeşitli görüşler öne sürdüler. Gelin hep beraber bu görüşlerin neler
olduğunu araştıralım.
NOBEL F‹Z‹K ÖDÜLÜ BÜYÜK PATLAMAYA
2006 yılında Nobel fizik ödülüne, evrenin oluşumunda Büyük Patlama’nın
rolünü araştıran Amerikalı bilim insanları John C. Mather (Jon Metır) ve
George F. Smoot (Corc Sımuut) layık görüldü. Mather ve Smoot 1989’da
NASA’nın COBE (Kozmik Işınım Kâşifi) uydusundan gelen verilere
dayanarak yaptıkları ölçümlerle, evrenin doğumundan 380 000 yıl sonraki
hâlini anlamayı başarmışlardı. Evrenin tarihinde bu kadar geriye gidilmesi
büyük bir aşamaydı.
Evrenin nas›l olufltu¤uyla ilgili sorular, geçmifltengünümüze, her devirde insanlar›n zihnini kurcalam›flt›r.Arno A. Penzias (Arno Penzia) ve Robert W. Wilson (Rab›rtVils›n) da bu ve benzeri sorular› cevaplayabilmekiçin 1964 y›l›nda, New York yak›nlar›ndaki Bell (Bel)Laboratuvarlar›’nda, tasarlad›klar› özel araçlarla uzay›ve uzaydaki ›fl›n›mlar› inceliyorlard›. Bu ölçümleriyaparken tan›mlayamad›klar› bir ›fl›man›n varl›¤›n› farkettiler. Bu ›fl›man›n araçlarda oluflturdu¤u parazitigidermeye çal›flt›lar ancak ne yaparlarsa yaps›nlarbunu bir türlü önleyemediler. Sonunda di¤er biliminsanlar›n›n da katk›s›yla bu parazitin sebebinin“kozmik ›fl›n” ad› verilen ›fl›man›n oldu¤unu buldular.Sonradan evrenin oluflumuyla ilgili öne sürülen “BüyükPatlama” teorisini aç›klayan temellerden biri olan bubulufl, onlara 14 y›l sonra, 1978’de Nobel Ödülü’nükazand›rd›.

2. 241
1. Etkinlik Evrenin Oluşum Süreci
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
Araştırma Sorusu: Evrenin oluşumu ile ilgili öne sürülen bilimsel görüşler nelerdir?
Bunları Yapalım
• Dörder kişilik gruplar oluşturalım ve yukarıda verilen araştırma
sorusuna çeşitli kaynaklardan cevap arayal›m.
• Araştırma sonucunda ulaştığımız bilgileri bir poster hazırlayarak
sınıfta arkadaşlarımıza sunalım.
• Alttaki çizelgenin bir örneğini tahtaya çizelim. Grupların araştırma
sonucunda elde ettiği görüşleri ve o görüşlerde yer alan evrenin
oluşumu hakkındaki açıklamaları çizelgeye kaydedelim.
Sonuca Varalım
• Evrenin oluşumu ile ilgili ortaya konulan görüşler hangileridir?
• Günümüzde bilim insanları tarafından en çok kabul gören görüş hangisidir? Bunun
sebebi nedir?
• Evrenin nasıl oluştuğu sorusunu araştıran bilimsel çalışmalarda elde edilen veriler aynı
olduğu hâlde, farklı görüşlerin ortaya atılması, bilimin ve bilimsel bilginin doğasıyla ilgili
hangi özelliği ortaya koymaktadır?
??
Görüfller Aç›klamalar
Bilim insanları, evrenin oluşumu hakkında tarih
boyunca değişik görüşler ortaya atmıştır. Fakat bu
görüşler incelendiği zaman hepsinin temelde iki
farklı modelden birini savunduğu görülür. Bunlardan
birincisi 1600’lü y›llarda Newton (Nivt›n)’›n ortaya
att›¤›, hareketsiz ve bafllang›c› olmayan evren
görüflüdür. Bu görüşe göre evren, sonsuzdan beri
var olmuştur ve sonsuza kadar da varlığını ve şu anki
hâlini koruyacaktır. ‹kincisi ise günümüzde çoğu bilim
insanı tarafından kabul gören, evrenin bir başlangıcının
olduğu görüşüdür. Çünkü astronomideki son buluşlar
evrenin sürekli bir genişleme içinde olduğunu
göstermiştir.
“Eğer evren sürekli genişliyorsa, evrendeki gök
cisimlerinin geçmişte birbirlerine daha yakın olmaları
yani evrenin daha sıkışık olması gerekir.” hipotezinden
yola çıkan Belçikalı bilim insanı Georges Lemaitre (Jorj
Lömetr) 1927 yılında “Büyük Patlama Teorisi”ni ortaya
koymufltur. Bu teoriye göre evrenin bir başlangıcı
vardır ve evren sürekli genişlemektedir. Evrenin genişlemesini, üzerinde gök adalar› temsil eden
sembollerin bulunduğu bir balona benzetebiliriz. Balon şiştikçe üzerindeki sembollerin birbirinden
ayrılması gibi evren de genişlemekte ve gök adalar birbirinden uzaklaşmaktadır. Nitekim ünlü
astronom Edwin Hubble (Edvın Habıl) da 1929 yılında gök adalar›n birbirinden uzaklaştığını
gözlemleyerek evrenin devamlı genişlemekte olduğu hipotezini desteklemiştir. Evrenin oluşumuyla
ilgili araştırmalar hâlen devam etmekle beraber Büyük Patlama Teorisi günümüzde bilim insanlarının
çoğu tarafından kabul görmektedir. fiimdi, Büyük Patlama Teorisi’ni daha iyi anlayabilmek için bir
etkinlik yapmaya ne dersiniz?
Edwin Hubble’ın adını taşıyan veEdwin Hubble’ın adını taşıyan ve
1990 yılında Dünya’mızın yörüngesine1990 yılında Dünya’mızın yörüngesine
yerleştirilen Hubble uzay teleskobuyerleştirilen Hubble uzay teleskobu
sayesinde elde edilen bilgiler; evreninsayesinde elde edilen bilgiler; evrenin
yapısı, genişlemesi ve yıldızların doğumu,yapısı, genişlemesi ve yıldızların doğumu,
yaşamı, ölümü gibi birçok konununyaşamı, ölümü gibi birçok konunun
anlaşılmasını sağlamıştır.anlaşılmasını sağlamıştır.

3. 242
2. Etkinlik Büyük Patlama
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bunları Yapalım
• Temsilci olarak seçti¤imiz bir arkadafl›m›z makas
yard›m›yla mukavva, dosya ve parşömen kâğıtlarından
2 cm x 2 cm boyutlarında onar tane küçük parça kessin.
• Kestiği kâğıt parçalarını bir balonun içine yerlefltirsin ve
tahtanın önüne geçsin.
• Baflka bir arkadaşımız tahtanın önündeki zeminde
tebeflir ile resimdeki gibi alt› eflit kare çizsin ve her bir
kareye numara versin.
• Daha sonra temsilcimiz resimdeki gibi durarak balonu
şişirsin ve balonu ortadaki çizginin tam üzerinde olacak
flekilde toplu iğne ile patlatsın.
• Patlaman›n ard›ndan, zeminde her bir karede bulunan
kâğıtları toplayarak cinsine göre gruplandırsın.
• Bir di¤er arkadafl›m›z da tahtaya aşağıdaki gibi bir çizelge
çizerek her bir kareye düşen kâğıt sayılarını kaydetsin.
Araç-Gereçler
Araç ve Gereçler
♦ balon
♦ mukavva
♦ beyaz dosya kâğıdı
♦ parşömen kâğıdı
♦ toplu iğne
♦ makas
♦ cetvel
♦ tebeflir
Mukavva Dosya Kâğıdı Parşömen Kâğıdı
1. Kare
2. Kare
3. Kare
4. Kare
5. Kare
6. Kare
Kâğıt Türü
Kareler
Büyük Patlama Teorisi’ne göre evren bundan yaklaşık 15 milyar yıl önce etkinliktekine
benzer fakat bu patlaman›n milyarlarca kat›yla bile kıyaslanamayacak kadar büyük bir patlamayla
oluşmaya başladı. Büyük Patlama (Big Bang) adı verilen bu patlama sonrasındaki süreçte gök
adalar, yıldızlar, gezegenler ve diğer gök cisimleri meydana geldi.
Büyük Patlama Teorisi bazı soruları hâlâ cevaplayamamaktadır. Örneğin patlayan şeyin ne
olduğu ya da bu patlamaya neyin sebep olduğu henüz tam olarak açıklanamamaktadır. Bilim
insanları günümüzde bu konuyla ilgili yeterli bilgiye hâlâ ulaşamamış olsalar da çalışmalarına
devam etmektedirler. Böylece gelecekte evrenin nasıl oluştuğu ve nasıl yok olacağı ile ilgili bilgilere
ulaşılabileceği düşünülmektedir.
Peki, Büyük Patlama sonrasında acaba Dünya nasıl bir gelişim gösterdi?
Sonuca Varalım
• Çizelgeye göre her bir kareye düflen k⤛t cinsi ve say›s› nedir?
• Farklı cins kâğıtların dağılımına bakarak bu etkinlik ile Büyük Patlama Teorisi arasında
nasıl bir benzeşim kurulabilir?
3
145. s.

4. 243
Evren ve Dünya’m›z Nas›l Olufltu?
Do¤al Süreçler
Dünya’mızın Oluşumu
Dünya’mızın oluşumuyla ilgili günümüze kadar öne sürülen görüşlerden birine göre Dünya’mız
Güneş’ten kopan bir madde y›¤›n›ndan meydana geldi. Bu kopma, Güneş’in süratli dönmesi ya da
başka bir yıldızın kütle çekimi etkisiyle gerçekleşti. Kopan madde Güneş’in etrafına dağılarak bir
toz bulutu oluşturdu. Bu toz bulutu da soğudukça, “gezegenimsi” denilebilecek küçük ve yoğun
bölgeler meydana getirdi. Bu bölgeler birbirleriyle çarpışarak ya da bir çığ oluşumu gibi önlerine
gelen diğer maddeleri de kendilerine katarak büyüdüler ve gezegenleri oluşturdular.
Baflka bir görüfle göre ise Dünya, evren oluştuğunda kızgın bir gaz kütlesi hâlindeydi. Evren,
Büyük Patlama’nın etkisiyle gitgide genişleyerek soğumaya devam etti. Bu süreçte Dünya da kendi
ekseni etrafındaki dönüşünün etkisiyle zamanla dıştan içe doğru soğudu. Böylece Dünya’nın iç içe
geçmiş farklı sıcaklıktaki katmanları oluştu. Afla¤›daki resmi inceleyerek bu görüfle göre Dünya’n›n
oluflum sürecini daha iyi anlayabiliriz.
Kendimizi De¤erlendirelim
Afla¤›daki sorular› defterimize cevaplayal›m.
1. Evrenin oluşumu hakkında öne sürülen görüfller nelerdir? Aç›klayal›m.
2. Dünya’nın oluşumu hakkında öne sürülen görüşler nelerdir? Aç›klayal›m.
Bafllangݍta;
F›r›ldak gibi süratle
dönen bir gaz ve toz
bulutu durumundayd›.
1,5 milyar y›l önce;
Zamanla yüzeyi so¤uyarak kat›laflt› ve sert bir kabukla örtüldü.
Meteorlar›n düflmesi ve volkanik hareketler sonucunda Dünya’m›za özgü
bir atmosfer ortaya ç›kt›. S›cakl›¤›n düflmesiyle atmosferdeki su buhar›
yo¤uflarak ya¤›fl fleklinde yeryüzüne düfltü. Böylece su küre olufltu.
Günümüzde çoğu, hesaplara ve tahminlere dayanan
birçok teori ileri sürülerek evrenin yapısı anlaşılmaya
çalışılmaktadır. Hâlen, dünyanın çeşitli yerlerinde çok hassas
araçlara sahip ekipler, evrenin ve Dünya’nın oluşumu ile
ilgili yeni bilgilere ulaşmak amacıyla gözlemler yapmaktadır.
Fakat evreni tam olarak anlamak için çok uzun sürecek
inceleme ve gözlemlere ihtiyaç vardır. Yandaki foto¤rafta da
görüldü¤ü gibi gelişen teknolojinin beraberinde getireceği
ileri seviyedeki teleskoplar ve geliştirilecek yeni gözlem
sistemleri ile insanoğlunun, ileriki zamanlarda evrenin ve
Dünya’nın oluşumu ile ilgili bugün olduğumuzdan çok daha
fazla bilgiye sahip olaca¤› tahmin edilmektedir.
4,5 milyar y›l önce;
Bu bulut zamanla küçülerek yar› s›v› durumdaki
çok s›cak kayalardan oluflan ve süratle dönmeyi
sürdüren bir atefl topuna dönüfltü.
Bilim insanları, önümüzdeki dört-befl y›l
içinde Hubble Teleskobu’nun yerine daha
gelişmiş bir teleskop olan ve yukar›da
yap›m aflamas›ndan bir görüntüsü verilen
James Webb (Ceyms Veb) Teleskobu’nu
uzayda yörüngeye oturtmak istiyor.
4
146. s.