State of the Art of World Heritage Sites in Albania, Issues and their Managemen. Iris Pojani, National CH consultant

1. “State of the Art of World Heritage
Sites in Albania, Issues and their
Management”
Iris Pojani, National CH consultant
ONE UN PROJECT
Building Capacity in Natural Risk Preparedness
for Cultural Heritage Sites in Albania

2. Trashegimia kulturore shqiptare ‐
konsiderata të përgjithshme
• Trashëgimia kulturore shqiptare, po ashtu si edhe ajo e përbotshme, është përftuar nga ruajtja në
vazhdimësi e artifakteve fizike apo kulturës materiale dhe atributeve jomateriale të brezave më
të hershëm. Kjo pasuri është ruajtur deri në ditet tona qoftë si gjurmë e evidentuar, qoftë si
potencial i mbuluar ende dhe i pa hulumtuar.
• Kjo pasuri kulturore e së kaluarës, sëbashku me atë trashëgimi që do të vendosim të ruajmë si
shoqëri edhe nga aktiviteti ynë i sotëm njerëzor, do të duhet konservohet dhe transmetohet edhe
për gjeneratat e ardhshme.
• Trashëgimia kulturore shqiptare përfshin pra,
• ‐kulturen materiale (si ndërtesa, monumente, peizazhe, libra, vepra arti, dhe objekte)
• ‐kulturën jomateriale (si folklori, traditat, gjuha, apo dija), si dhe
• ‐trashëgiminë natyrore (ku përfshihen peizazhet kulturore më sinjifikative si dhe biodiversiteti)
• Me c’farë rreziqesh ndeshemi ne në këtë proces konervimi dhe transmetimi?
• Si do e transmentojë atë brezave të ardhshëm?
• Por c’farë ka vendosur shoqëria jonë të ruajë e ruan tashmë nga nga e kaluara ?

3. Periudha e parë: Shek 19‐të ‐1944
• Dominohet nga antikuaristet,
udhëtarët dhe arkeologët e
huaj. Interesi për TK shqiptare
është thuajse i njëkohshëm me
atë të vendeve të tjera të
Mesdheut.
• 1435 ‐ Ciriaco d’Ancona,
humanisti i njohur italian vizitoi
bregdetin shqiptar. Ai na dha
edhe njoftimet e para për
Lezhën, Durrësin dhe
Apolloninë. Ai përshkroi
monumente, lexoi mbishkrime
shumica e të cilave janë
shkatërruar apo humbur sot.

4. .
Marin Barleti, në veprën e tij “Historia e jetës dhe veprës së
Skënderbeut” Venedik 1510, jep një pamje të Durrësit në
kohën e tij, rrethuar nga muret bizantine.

5. Udhetare e arkeologe
• -Shek XIX-të, shekulli i zbulimeve
gjeografike, të gjithë ata që vizitonin
Greqinë kalonin në Shqipëri, duke
kërkuar të vizitonin kolonitë greke në ,
si Apollonia dhe Dyrrahu apo të
njiheshin me gjurmët e Via Egnatia-s.
• - William Martin Leake “Travels in
Northen Greece”, (London 1935) dhe
Francois Pouqueville, i cili gjithashtu
botoi shënime për qytetet dhe
monumentet.

6. -Të parët arkeologë - francezët Leon Heuzey dhe Honore
Daumet, të ngarkuar nga Napoleoni III në vitin 1861 të
vrojtonin gjeografinë dhe gjurmët materiale të luftës civile
midis Pompeut dhe Cezarit.
- Paul Traeger, prehistoriani austro-hungarez, i cili gërmoi
në Koman dhe dhe kalanë e Dalmacës në vitet 1899 dhe
1900, i inspiruar nga Theodor Ippen, konsulli Austro-
Hungarez në Shkodër.

7. •Gjatë Luftës së Parë Botërore dhe gjatë pushtimit austro‐hungarez në
vitin 1916, Camillo Praschniker gërmoi në Apolloni.
•Rendesi pati botimi i skulpturave të Manastirit te Apolloninsë,
disa prej të cilave ai i transportoi në Vjenë.
Rezultatet e kërkimeve te botuara
në serinë akademike austriake me
titujt “Archaeologische
Forschungen in Albanien und
Montenegro” 1918 dhe “Muzakhia
und Malakastra” 1920.

8. Muret rrethuese te Apollonise

9. Stele funerare
nga Apollonia ne
Kunsthistorisches
Museum Vjene, cuar
aty nga Praschniker

10. Fillimet e germimeve ne
Apolloni nga Leon Rey sipas
marreveshjes midis Shqiperise
dhe Frances ne vitin 1923.
STOA dhe 17 nishet e saj ne
fillimet e germimeve.

12. Muzeu i pare arkeologjik ne Vlore inaguruar ne 8 Tetor 1936

13. Germimet e Luigi Ugolinit ne Butrint sipas marreveshjes midis Shqiperise
dhe Italise ne vitin 1927.

14. Periudha e dytë: Zbulimet arkeologjike 1947‐1999
1948 – U organizua edhe ekspedia e parë arkeologjike në Apolloni.
Gjithashtu sipas një programi që e shfrytëzonte arkeologjinë në
funksion të studimit të qytetërimit shqiptar, filluan edhe gërmimet në
vendbanimet dhe nekropolet ilire, në Amantia, Vajzë e Dropull.
Në luginën e Matit, në kuadrin e gërmimeve të shpëtimit u zbuluan
rreth 35 tuma. Të tjera tuma u zbuluan në Vajzë në luginën e Vjosës,
në Vodhinë, Bodrishë e Kakavijë.

15. -1958-1960 Ekspedita në
Apolloni. Misioni me rusët
drejtuar nga Blavatski, S.Islami
dhe tetë arkeologë shqiptarë.
Gjatë tri viteve u punua në shtatë
pika të qytetit, duke arritur
rezultate spektakolare.
-Një pjesë e ekspeditës u shkëput
edhe për të zbuluar Orikum,
gërmime interesante që zbuluan
teatrin e qytetit.

17. -Në Dyrrah, kolonia tjetër helene, kërkimet u realizuan nga V. Toci
kryesisht në nekropolin e qytetit. 1966 filluan gërmimet në amfiteatër
me zbulimin e galerive të mbështetura në faqen e kodrës.

18. 1957-1975 – Zbulime të rëndësishme në fushën e
prehistorisë. Shtyllat kronologjike të prehistorisë u
vendosën nëpërmjet gërmimeve të Maliqit (1961-
1966), të zhvilluara nën drejtimin e Frano Prendit.
Ndihmuan në këtë proces, sidomos për periudhën
e Neolitit kërkimet në Kamnik të Kolonjës ndërsa
për epokën e Hekurit gërmimet në shpellën e
Trenit.

21. Kjo periudhë ishte e rëndësishme edhe për qytetet ilire. U gërmua
stadiumi i Amantias i filluar në 1952-1953. Gjatë 1960-1975 u
gërmuan qytete ilire si Antigonea, Dimali, Lisi, Selca, Zgërdheshi,
Belshi, por edhe kështjella si Irmaj, Rosuja e Prishta.
Një ndihmë të madhe për kuptimin e qytetërimit mesjetar dhanë edhe
gërmimet në Koman, Bukël, Krujë duke dhënë mundësinë të studiohej
vazhdimësia e kulturës nga Antikiteti i Vonë në Mesjetën e Hershme.

23. Në 15-21 Shtator 1972 ishte Kuvendi i Parë i
Studimeve Ilire, ishte kontak i parë i arkeologjisë
shqiptare me shkencën evropiane.
Këtu u diskutuan cështje si etongjeneza e ilirëve,
tiparet e qytetërimit antik ilir, karakteri i kulturës
mesjetare në Shqipëri etj.

25. Vitet 1985-1990 u krijua Instituti Arkeologjik Shqiptar dhe shtua
ndjeshëm numri i gërmimeve që arriti rreth 30 në vit. Kjo ishte edhe një
periudhë reflektimi për shumë cështje deri në Kuvendin e Dytë të
Studimeve Ilire 1985.

26. Periudha e tretë: 1991 -
Kjo është dhe periudha e bashkëpunimeve me arkeologë
evropianë e amerikanë.
Konispol – Shpella e Konispolit,
bashkëpunim me Universitetin
e Texas. Gjurmët më të
rëndësishme të jetës u zbuluan
në një thellësi prej 4.20m, i
përkisnin Paleolitit të Vonë, 26
700 vjet më parë, zbuluar me
analiza C14. Periudha e dytë
ajo e Mezolitit, 12 000 vjet më
parë, vegal të imta stralli të
kuq. Neoliti ishte përfaqësuar
me të tre periudhat e tij.

27. Sovjan - Gilles Touchais dhe R. Treuil dhe Frano Prendi e Petrika Lera
punuan në zbulimin e një vendbanimi prehistorik, kodër okupuar nga
Bronzi deri në epokën e Hekurit. Nga gjetjet – një thikë bronzi e
qytetërimit mikenas dhe një maj heshte e kulturave të Evropës
Qëndore.

28. MRAP Universiteti i Cincinnati dhe Instituti
Arkeologjik
1992- Ekspedita e Apollonisë P. Cabanes dhe
N.Ceka. Zgjerim i hapsirës në Veri të Portikut të
zbuluar nga Leon Rey si dhe një rruge
monumentale që drejtohej për në temenos.
Prezenca e një tempulli mbi terracë dëshmohet nga
gjetja e pjesëve arkitektonike të ordrit korintik.
Përmasat e kapiteleve flasin për një datim të
tempullit aty rreth shek. III pas Kr. U punua po atë
vit edhe në nekropol nga Vangjel Dimo në një nga
tumat VII para kr- VI para Kr.

31. 1991-1996 – Butrint N. Ceka dhe C.Hatzis. Gërmimet u
përqëndruan në akropolin e qytetit për të sqaruar fillimet e
jetës në këtë qëndër të lashtë. Shtresa më e hershme i
takonte periudhës se Hekurit, që i korrespondon
protogjeometrikut të Greqisë, shek. XI-X para Kr.

32. 1994 Filloi dhe një ekspeditë tjetër shqiptaro-angleze nën drejtimin e R.
Hodges dhe I. Gjipalit. Objekti kryesor i gërmimeve u bë trikonka, një
pallat i madh i shek. VI-VII. E më pas në fushën e Vrinës, ku gërmimet
vazhdojne.
vazhdojnë.

33. Byllis
Misioni Shqiptaro – Francez
Finiq – Universiteti i Bolonjes me Institutin
Arkeologjik
DRAP
Apolloni -Tempulli i Bonjakëve
Sarandë - Sinagoga me Universitetin e Izraelit

34. Legjislacioni kombëtar dhe
ndërkombetar ne fushen e TK
Kronologjia e Dokumentave Ligjore Shqiptare
Akti i parë ligjor gati 120 vjecar. I përket vitit 1889 me emërtimin “Rregullorja e brendshme për
regullimin e muzeut mbretëror”.
Përparja shpalljes së pavarsisë, në vitin 1912, aprovohet “Ligji për Mbrojtjen e Monumenteve”
1922 del e para qarkore e Ministrisë së Arsimit lidhur me ruajtjen e dhe mbrojtjen e pasurive të
luajtshme dhe të paluajtshme.
Në fundin e Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria ishte e privuar nga një legjislacion për mbrojtjen
e trashëgimisë kulturore si dhe pa strukturat/institucionet përkatëse.
Ndaj pikërisht në fillimet e viteve ’20 filloi një lëvizje në dobi të popullarizimit të vlerave
kulturore. Pikërisht, lind dhe idea për krijimin e një Muzeu Kombëtar, me qendër në Tiranë. I
cili realizohet në vitin 1922.
Në Maj 1944, gjatë Kongresit të Përmetit, anullohen të gjitha marrëveshjet dhe traktatet.

35. 1948 Dekreti 568, dt. 17.03.1948 i aprovuar menjëherë si më poshtë:
24 Maj 1948 Ligji Nr. 609, i pari akt normativ që disiplinon “Mbi mbrojtjen e
monumenteve të kulturës dhe i objekteve me vlerë të rrallë natyrore”
shënohet një hap i rëndësishëm në këtë drejtim. Gazeta Zyrtare Nr. 72/1948
1955 Hartohet një tip rregullore mbi konservimin dhe mbrojtjen e
trashëgimisë kulturore.
1971 Kompletohet dhe perfeksionohet rregullorja e 1955. Këto dispozita
ligjore jan pjesë e “kodit të Përgjishëm të Republikës së Shqipërisë (1945‐1957)

36. 1956 Ministria e Arsimit dhe Kulturës (Sot MTKRS) aprovon rregullore specifike për Muzetë
Lokalë (ku përfshihet kujdesi për konservimin, inventarizimin, kërkimin shkencor për
elementët e kulturës dhe fondet e arkivit.
1965 Dekreti i Këshillit të Ministrave Nr. 67, 15 Mars 1965, ku ristrukturohen institutet
albanologjike.
1974 Merret Vendimi nr.229 i Këshillit të Ministrave “Mbi gjurmimin dhe vënien në mbrojtje
të ndërtimeve popullore”. Ky vendim hap rrugën e një seri Urdhërash për shpallje në mbrojtje
të shtetit të një serie monumentesh kulture në gjithë territorin e Shqipërisë

37. 1994 Në vitin 1994, aprovohet Ligji 7867 dt.12.10.1994 “Për mbrojtjen e pasurive kulturore të
luajtshme dhe të paluajtshme”, dokument ligjor bazë që mbeti në fuqi gati për 10 vite dhe që
mbulonte vetëm fushën e trashëgimisë materiale.
2003 Ligji 9048 dt.07.04.2003 “Për trashëgiminë kulturore” që hap një fazë të re mjaft të
ndryshme sidomos për:
‐ruajtja, mbrojtja, popullarizimi dhe katalogimi apo dokumentimi në suporte të numerizuara
apo dixhitalizuara të trashëgimisë kulturore. Krijohet QKIPK me synim krijimin e një banke të
dhënash për trashëgiminë kulturore shqiptare. Ngritja e këtij institucioni më 1995, me detyrë
themelore krijimin e katalogut informatik të trashëgimisë kulturore, ka pasur dhe ka synim
kryesor njohjen e vlerave të kësaj pasurie, pavarësisht nga pronësia mbi të, dhe administrimin
shkencor të saj. Përbën një hop cilësor në fushën e administrimit “teorik” të trashëgimisë
kulturore.
Me hyrjen në fuqi të Ligjit 9048, dt 07.04.2003 “Për trashëgiminë kultuore, për herë të parë
kemi marrë në mbrojtje ligjore trashëgiminë shpirtërore.
Me dy amendimet e mëtejshme të vitit 2006 dhe 2008, ligji përmirësohet edhe më tej sidomos
me ndryshimet e fundit ku futen edhe koncepte të reja. Krijohet ASHA dhe KKA.

38. Administrimi i trashegimise kulturore te vendit. Skema e
dikurshme dhe skema e sotme e institucioneve qe administrojne
trashegiminë kulturore shqiptare.
Bazuar në legjislacionin e sotëm LTK 9048, sipas Nenit 24
1. Objekti i trashëgimisë kulturore ka këto shkallë mbrojtjeje:
a) nën vrojtim;
b) në mbrojtje paraprake;
c) monument kulture të kategorisë II ;
ç) monument kulture të kategorisë I.
2. Objektet në grup emërtohen sipas rastit: park arkeologjik, qytet-muze, zonë-
muze, qendër historike, zonë arkeologjike dhe ansambël-muze.
3. Heqja e plotë ose e pjesshme e mbrojtjes nga shteti e një objekti ose grupi
objektesh të trashëgimisë kulturore është e drejtë ekskluzive e organit që e ka
shpallur atë.

39. Parqet arkeologjike
“Park arkeologjik” është hapësira me vlera mjedisore, në të cilën ruhen rrënoja ndërtimore, të zbuluara prej
gërmimeve arkeologjike që mbrohen nga shteti Neni 3, Pika 19
Si rrjedhojë e ligjit ne fuqi MTKRS administron sot një numur të madh parqesh arkeologjike si ai Butrintit,
Apollonisë, Bylisit, Antigonesë, Orikumit, Lezhës e Shkodrës.
Sipas modeleve bashkëkohore keto parqe funksionojnë në bazë të rregulloreve të administrimit si dhe Zyrat
e Koordinimit të tyre. Eshte relativisht një sistem i ri, i cili rezulton mjaft i suksesshëm aty ku edhe stafi është
i tillë dhe anasjelltas

40. ANTIGONEA
Informacionet qe ekzistojne per qendrat e trashegimise kulturore si per qendrat arkeologjike asht
per pasurite e tjera duhet te vendosen ne harta e te dokumentohen sipas standarteve me te larta
akademike bashkekohore.
Pa respektuar kete aspekt ne punen per evidentimin dhe rijetezimin e monumenteve kulturore nu
mund te realizojme nje plan interpretues per to.

41. Qendrat historike
“Qendër historike” është ansambli qytetar ose fshatar me vlera historiko‐kulturore që mbrohet nga shteti. Neni 3, Pika 21
Këtu rradhiten qytetet qendrat historike të qyteteve dhw fshatrave tona si Korca, Voskopoja, Durresi, Elbasani, Shkodra etj. Sipas
legjislacionit nw qendrat historike nuk mund të kryhet asnjë ndërtim me përjashtim të punimeve qw lidhen me rrjetit inxhinerik.
Kemi dhe nocionet “Zonë arkeologjike” është sipërfaqja në të cilën gjenden monumente të zbuluara nga gërmimet arkeologjike ose
është dëshmuar qenia e shtresave me përmbajtje arkeologjike.
“Zonë‐muze” është njësia territoriale brenda qytetit, me vlera muzeale, e cila përbëhet nga një grup objektesh me vlera të
rëndësishme kulturore. Neni 3 pika 32
Përgjegjësia për ruajtjen dhe administrimin i takon jo vetëm MTKRS me institucionet e varësisë por edhe pushtetit vendor.

42. Qendra historike e Korces

43. 5. WHS dhe te tjera dhe turizmi kulturor.
Dy qytetet tona muze Gjirokastra / Berati si edhe Butrinti bëjnë pjesë në Listën e Trashëgimisë
Botërore.
Vendi ynë ka nënshkruar që në 10 Korrik, 1989 Konventën për Mbrojtjen e Trashëgimisë
Kulturore dhe Natyrore Botërore, e njohur si “Konventa e trashëgimisë Botërore”.
Shpallur nga Konferenca e përgjithshme e UNESCO-s në 1972, është nënshkruar nga 187 vende.
Sot “The World Heritage List” përfshin 911 emërtime, pjesë të trashëgimisë natyrore e kulturore, site të
cilat Wold Heritage Committee i ka konsideruar me vlera të shquara.
Prej tyre:
-704 - kulturore ,
-180 natural
- 27 mikse apo të përziera .
3 siteve shqiptare te shkruara në Listën e Trashëgimisë Botërore i shtohet edhe Izopolofonia
shqiptare, kjo shkruar në listën e trashëgimisë jomateriale.
Dy prej tyre Gjirokastra dhe Berati janë shkruar në këtë listë në seri. Por sidoqoftë, ky është një
numur relativisht i madh për një vend me sipërfaqe të vogël si Shqipëria. Psh SHBA-të kanë vetëm 20
tituj në listë. Kjo tregon gjithashtu se shteti ynë është pjesmarrës aktiv i Konventës.
Shumë shkurtimisht disa të dhëna që të gjithë ne në këtë sallë i kemi të njohura:

45. •Butrinti
Date e regjistrimit: 1992, Zgjerimi: 1999, Sipërfaqja e sitit
: 3,980 ha
Zona e Mbrojtur: 4,611 ha.
Ky sit kulturor është përfshirë në “World Heritage List” mbi bazën
e Kriterit iii.
- Criterion iii : The evolution of the old natural environment.
which led the inhabitants to abandon Butrinti at the end of
the Middle Ages, means that this archaeological site provides
valuable evidence of ancient and medieval civilizations on
the territory of modem Albania.

46. Berat Gjirokastra
46

47. Qendrat Historike të Beratit dhe Gjirokastrës
• Date of Inscription: 2005, Extension: 2008, Property : 59 ha, Buffer
zone: 136 ha
• Këto dy qytete janë ruajtur aq mire sidomos shtëpitë e banimit, të
cilat janë okupuar prej shumë b reznish.
• Gjirokastra u ndërtua nga latifondistë të medhenj. Qyteti ka një
fortifikim që origjinën e ka në shekullin 13th century, qyteti ka
banesa tipike të quajtura (the Turkish kule ) karaktersitke për
rajonon e Ballkanit. Gjirokastra përmban shumë prej syresh që
datohen në shekullin e 18 por edhe shembuj më të elaboruar të
shekullit 19.
• Berati është një qytet i fortifkuar por i hapur, i banuar nga zejtarë e
tregëtarë. Po ashtu, qendra urbane e tij reflekton shtëpi banimi të
traditës ballkanase. Shembuj të sëcilës datohen në shekullin 18 dhe
19.

48. • Criterion (iii) : Berat and Gjirokastra bear outstanding testimony to
the diversity of urban societies in the Balkans, and to longstanding
ways of life which have today almost vanished. The town planning
and housing of Gjirokastra are those of a citadel town built by
notable landowners whose interests were directly linked to those
of the central power. Berat bears the imprint of a more
independent life style, linked to its handicraft and merchant
functions.
• Criterion (iv) : Together, the two towns of Gjirokastra and Berat
bear outstanding testimony to various types of monument and
vernacular urban housing during the Classical Ottoman period, in
continuity with the various Medieval cultures which preceded it,
and in a state of peaceful coexistence with a large Christian
minority, particularly at Berat.

49. • Sipas vlerësimit të UNESCO‐s, integriteti i dy qyteteve është mjaft i
kënaqshëm megjithëse kjo situate u lëkund nga zhvillimet e viteve
’90. Megjithatë nuk është prekur ende vërtetësia apo autenticiteti i
aspektit të tyre, megjithatë konservimi I mëtejsjëm i dy qyteteve
duhet rreptësisht të ndjekë standartet ndërkombëtare më të larta.
• Krijimi i IMK‐së në vitin 1965, coi në një program mirëmbajtje dhe
restaturimi për monumentet e shpallura. U supervizua nga
specilistët e fushës në harmoni me direktivat e Kartës së Venecias.
• Por c’do të thotë të jesh në listën e Trashgimis Botrore te Unesco‐
s?
• Patjetër është “kurorë e artë mbi krye” por njëkohësisht edhe
përgjegjësi e madhe. Sitet e listuara në Trashëgiminë Botërore
duhet të jenë model edhe për ato të listuara vetëm në listën
kombëtare. Kështu është shumë e rëndësishme që të funksionojnë
sipas “Planeve të Administrimit”

50. Raportimi periodik
• Raportimi periodik në Qendrën e Trashëgimisë Botërore është një detyrim
gjithashtu.
•
• Kështu psh Qendra e Trashëgimisë Botërore kërkont nga sitet shqiptare të
nominuara
•
• ‐Të dorëzonin një raport në WHC deri 1 February 2009 për implementimin e
masave si më poshtë vijon:
• a) hartimi I inventarit të ndërtimeve ilegale që datojnë nga ’90 e këtej, sëbashku
me planin e prishjes së këtyre ndërtimeve ilegale together ëith a plan for the
removal në një perspective afatmesme;
• b) përcaktimi i treguesve të monitorimit sëbshku me intervalet e përditësimeve.
• c) propozimi për programin e gërmimeve arkeologjike, në përputhje me standartet
ndërkombëtare.
• d) mbrojtja kundra zjarrit në zonën historike të banuar duhet përmirësuar;
• e) plan afatmesëm për zhvillimin e kapaciteteve të lehtësirave për turistët.

51. Tabela e destinacioneve kulturore kombetar, permbledhje e pikave te
mundshme te interesit
Destinacion Pershkrimi Renoja apo site per vizitoret Grada e Sherb
Kulturor interesit imet
Berat •Kala e mirëruajtur *** *
mesjetare me lagje Muret mesjetare të qytetit dhe kullat.
interesante dhe të
mirëmbajtura. Kalaja mesjetare.
Banesat mesjetare.
•Qyteti është
vecanërisht i njohur për Kishat mesjetare.
kishat e tij mesjetare;
shume prej të cilave Lagjet me arkitekture te tipit otoman duke
janë zbukuruar me përfshirë ndërtesat e zakonshme dhe dyqanet e
piktura murale nga drunjta të pazarit të vjetër.
Onufri.
Rrënojat e Xhamisë së Kuqe dhe të Bardhë në
• kalanë mesjetare.
•Rrënoja më të hershme
të vendbanimeve Ilire Xhamia e Mbretit.
dhe Romake mund të
shikohen gjithashtu Xhamia e Plumbit
brenda kalasë
mesjetare. Xhamia e Beqarit
Muzeu i Onufrit

52. ITINERARET KOMBETARE
1) Tema– Zhvillimi i qyteteve ilire dhe influenca e botes greke e romake
(potencial per projekte cross‐border me fqinjet e sidomos me Kosoven)
7 ‐ 14 dite vizite, vizitore vendas dhe Kosovare
a) Shkodra ‐ Shurdhah ‐ Lezhe ‐ Zgerdhesh ‐ Durres ‐ Apollonia ‐ Vlora ‐ Nikaja/Byllis ‐ Margellic
‐ Berat.
2) Tema – Rruget romake (mundesi projekte cross‐border and financime nga KE)
“Via Egnatia tour” qe zgjat rreth: 7 dite ne Shqiperi shtuar Maqedonine e tutje.
“Via Romana tour” : 7 dite ne Shqiperi dhe Greqi. Turiste vendas dhe italiane.
a) Durres ‐ Shkembi i Kavajes ‐ Apollonia ‐ Vlora ‐ Nikaja/Byllis ‐ Bradashesh (Ad Quintum) ‐
Elbasan ‐ Mengël ‐ Mirakë ‐ Via Egnatia (Librazhd‐ Qukës‐Shkumbini) ‐ Selcë Poshtme ‐
Pogradec ‐ cross border me Maqedonine.
b) Durres ‐ Apollonia ‐ Vlora ‐ [Treport] ‐ [Orikum] ‐ [Klos/Byllis] ‐ Amantia ‐ Paleokastra ‐
Gjirokastra ‐ Sofratike ‐ Finiq ‐ Saranda ‐ Butrint – cross border me Greqine ( drejtim Nikopolis ‐
Preveza).

53. 3) Tema: Perandoria osmane dhe gjurmet historike te saj ne territorin tone.
Vizitore shqiptare dhe te huaj
a) Shkodra ‐ Lezhe ‐ Kruja ‐ Bashtove ‐ Vlora ‐ Tepelene ‐ Kardhiq ‐ Gjirokastra ‐ Delvina ‐
Saranda (Lekurs).
4) Tema – Skenderbeu dhe lufta kunder turqve. Turizem shqiptar, kosovare e vizitore italiane
a) Shkodra ‐ Lezhe ‐ Daula ‐ Kruja ‐ Tirana ‐ Petrela ‐ Elbasan ‐ Peqini ‐ Bashtove ‐ Durres.
5) Tema‐ zhvillimi i arkitektures militare (keshtjella, fortifikime dhe kulla)
Turizem shqiptar dhe vizitore te huaj.
a) Shkodra ‐ Sarda ‐ Lezhe ‐ Daula ‐ Kruja ‐ Preza ‐ Durres ‐ Bashtove ‐ Kanina ‐ Vlora ‐ Porto
Palermo ‐ Qeparo ‐ Borsh ‐ Saranda (Butrint) ‐ Gjirokastra ‐ Kardhiq ‐ Tepelene ‐ Berat.
6) Tema‐ Shqiperia dhe historia e bregdetit. Turiste shqiptar dhe vizitore te huaj.
a) Vlora ‐ Orikum‐Himare‐Porto Palermo ‐ Qeparo ‐ Borsh – Sarande‐Butrint.
7) Tema‐ arkitektura e kishave dhe dekoracioni.
Turizem shqiptar dhe vizitore te huaj.
a)Saranda (Butrint/ Manastiri i Demes, Mesopotam etj.) ‐ Gjirokastra ‐ Byllis ‐ Berat ‐ Elbasan ‐
Lin ‐ Pogradec ‐ Korçe ‐ Voskopoje.

54. 5.Risqet te ndryshme, termete dhe katastrofa te
tjera.
• Po nga kërcënohet trashëgimia jonë kulturore në të vërtetë?
• Disa nga risqet të cilat janë të panumurta për pasurinë tone
kulturore, por jo vetëm ato natyrore.
• Nëse do të përvijonim një matrix të parashikimit të risqeve, ashtu
sic do të duhej për një Plan të Administrimit të Riskut, vendin e
pare për trashëgiminë tone kulturore do e zinte risku ose më mire
katastrofa nga zhvillimet e padisiplinuara urbane dhe territoriale.
• Rezulton se qendrat historike e ato muzeale janë dëmtuar jo pak
pikërisht nga faktori njerezor më tepër se ai natyror. Po në këtë
mënyrë janë zhdukur apo tjetërsuar edhe potencialet që fshihen
ende të pazbuluara.

55. Rasti i Durresit
Në nje qytet si Durresi, ku qendra urbane aktuale koincidon me qytetin historik e
antik, puna e arkeologeve nuk mund te zhvillohet ashtu si ne nje qender antike te
abandonuar gjendur në nje peisazh rural.
Cila eshte rruga me e mire ne hartimin e metodologjie se arkeologjise urbane për
Durresin sot.
Cili do te jete modeli i saj? Do mundemi ne arkeologet të inspirojme zhvillimet
urbane moderne sipas renojave te shkuares?
Apo do te jemi te zote te ruajme e ekspozojme ne menyre harmonike nje
monument ne kontekstin modern duke u dhene kenaqesine e rastin te gjitheve te
gezojne trashegimine e ketij qyteti?

62. Mozaiku ne Basiliken e Arapajt
Durres , fshehur mes ndertimeve .
Eksperti Roberto Nardi dhe William Cikopano duke diskutuar…

63. Risk management plans for Apollonia
Internal Risks (Risqe nga faktorë të Brendshëm)
(environmental): erosion and landslide
(environmental): vegetation control
(environmental): fire
(environmental): Monastery landslide
(environmental): Bad drainage
(environmental, archaeological integrity): car circulation
(environmental, archaeological integrity : Threats to sacred temenos (hill 104 Restaurant)
(environmental, archaeological integrity): Lower Restaurant
(conservation): Monumental erosion and conservation pressure
(conservation): Previous restoration collapsing
(environmental): Picnic
(security and safety): Visitor’s safety
(security): Absence of boundary’s fences
(efficiency)s: Absence of Geographical Information System
(efficiency): Lack of sufficient training
(safety and security): Wild camping and campering
(security): modern cemetery
Looting,
touristic unplanned

64. • Internal/External Risks
• (environmental, looting): surrounding
archaeological integrity
• (environmental): changing in the landscape
• (environmental, looting): Physical threats to the
archaeological heritage by huge works
• (environmental): Animal and vegetation diseases
• (environmental): Waste disposal
•
• External Risks
• (environmental): nearby highway
• (environmental): village expansion
• (political): Loss of local identity of
archaeological heritage
• (political): Lack of funding
• (environmental): Alien species, diseases,
parasites epidemics
• (political): Overlapping of competences
• (political, efficiency): Lack of
communication

65. Risku sizmik, i fundit nga rradha por jo nga rendësia
• Epidamnos‐Dyrrachion
• Termeti i parë dokumentohet në vitin 346 e.s, më pas në vitin 522 pak kohë
para se Durrësi të zbukurohej nga ndërtimet e Perandorit Anastas.
• Si pasojë e shumë termeteve të shekullit të 13‐të Durrësi njohu nje ulje të
numrit të popullsisë.
• Shenohet viti 1276 si data e termetit. Sipas Alain Duccellier, pas
tërmeteve të mëdha te shekullit të 13 vërehet një shpërngulje e popullsisë,
e cila vazhdon edhe në shekullin 14, si pasojë e përkeqësimit të klimës dhe
zgjerimit katastrofik të lagunës, një nga arsyet themelore të tërmeteve.

66. Durres
Autoritetet venedikase vendosën të
hapnin kanal që vinte lagunën në
komunikim me detin.
Sic lexojmë në dokumentat e kohës
(Ducellier f.525), ky qëllim pohohet në
një tekst të 6 majit 1393, ku
sinjalizohet se këto punime duheshin
bërë me qëllim « shëndetin e qytetit
pasi gjatë verës, dielli e transformonte
lagunën në kënetë »

67. Dokumentimi i shkarrjes se tokes ne Spitalle, kodrat e Durresit

68. Durres, Spitalle, rreshqitja e dokumentuar ne fund
shek. IV p.e.s

72. Apollonia
• Apollonia, ndryshimi
i shtratit të lumit
Aoos.
• Bonjaket, rasti i
sondazhit

73. Termeti Berat 1851
• Në vitin 1851 në Berat ra një tërmet katastrofik,
nga cili u dëmtuan rëndë shumë shtëpi,
ndërmjet tyre dhe ato të Kalasë.
• Mbas tërmetit të vitit 1851, ndryshuan mjaft
konstruksionet. Nga mur guri gjithë ndërtesa,
katet sipër u kthyen me çatma. Çatitë e
mbuluara pjeserisht me pllaka guri, filluan të
mbulohen gjerësisht me tjegulla, që
njëkohësisht ndryshuan dhe konstruksionin e
çatisë.
• U shtua numri i dritareve si dhe madhesia e
tyre duke perfituar nga fasadat me catma te
cilat mundesonin ndarjen e siperfaqes me
shume dritare. Dalja erker në forme kaskade
zgjeroi siperfaqet e katit sipërm, duke përftuar
nje banim me te gjerë dhe komod. Gjysma e
dyte e shek. XIX, karakterizohet nga ndryshime
te medha dhe ne dekoracionet si jashte dhe
brenda baneses.

74. Siti ne bazen militare
ne Oricum, Vlore

75. Rivitalizimi i mbrapshte i
kalase se Petres.
Central Albania

76. Guri jeshil i shpreses ne fund te kutise se Pandores