In 1585 was Nederland een verzameling opstandige gebieden met sombere vooruitzichten. In 1621 was de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden erkend door bijna alle Europese mogendheden, en uitgegroeid tot een economische wereldmacht. In cultureel opzicht was Holland van een provinciaals gebied veranderd in een hotspot. Van heinde en verre trokken mensen daarheen en zij hielpen om Nederland te veranderen in een kosmopolitische samenleving. Hoe kon dat gebeuren, en waarom uitgerekend hier? Op zulke vragen geeft dit college een antwoord.

2. De Gouden Eeuw begint,
1585-1621
Maarten Prak
Universiteit Utrecht

3. 1. Inleiding

4. Structuur
1. Inleiding
2. Economie
3. Cultuur
4. Religie
5. Politiek
6. Conclusie: waarom hier?

5. 2. Economie
Al voorhanden:
•Sterke verstedelijking
•Moderne agrarische sector
•Handel met Noord-Europa
Nieuw:
•Handel met de rest van Europa
•Handel met de rest van de wereld
•Instellingen: Beurs, Wisselbank

6. Verstedelijking

7. Moderne landbouw
Polder Grootebroek, eind 16e eeuw

8. Handel met Noord-Europa

9. Handel Middellandse Zee

10. Handel rest van de wereld

11. Zoektocht: Nova Zembla

12. VOC (1602) in ZO-Azië

13. WIC (1621) in Nieuwe Wereld

14. Nieuwe instellingen

15. 3. Cultuur
• Eén van bloeiende bedrijfstakken
• Schilderkunst
• Uitgeverij
• Kenniseconomie en kunstpatronage

16. Markt voor de kunsten
Boekverkopers:
• 1585: 37, in 16 steden
• 1610: 115, in 24 steden
Schilders per 10.000 inwoners
• 1580: 2,4
• 1610: 7,9

17. Floris van Dijck, 1613
Nieuwe genres

18. Nieuwe technieken

19. Gildenorganisaties

20. Overheidsopdrachten

21. Kaarten van Blaeu

22. Toneel

23. Overheid, kennis en kunst

24. Religieuze uitgaven: Statenbijbel

25. 4. Religie
• Unie van Utrecht (1579), artikel 13
• Gereformeerde = publieke Kerk
• Katholieke schuilkerken
• Immigranten en hun kerken
• Joods Amsterdam
• Tolerant?

26. Unie van Utrecht, art. 13
“dat een yder particulier in sijn religie vry
sal mogen blyven ende dat men
nyemant ter cause vande religie sal
mogen achterhaelen ofte
onderzoecken”

27. Gereformeerde = publieke Kerk

28. Katholieke schuilkerken

29. Immigranten en hun kerken
Buitenlandse immigranten Amsterdam,
17e eeuw en vandaag
• 1601-1625 51%
• 1626-1650 47%
• 1651-1675 38%
• 1676-1700 31%
• 2004 29%

30. Joods Amsterdam

31. Tolerant?
• Nee, want: • Ja, want:
• Gereformeerden • Tolerante praktijken
voorgetrokken (West-NL)
• Discriminatie van • Beter dan elders
katholieken etc.
• Tolerantie als principe
afgewezen

32. 5. Politiek
• Unie van Utrecht (1579)
• Staten-Generaal
• Stadhouder
• Holland en de rest
• Twaalfjarig Bestand (1609-1621)

33. Unie van Utrecht (1579)
“dat die voors. Provincien sich metten
anderen verbinden … als oof zyluyden
maer een provincie waeren, …
onvermindert nochtans … haeren
speciaele ende particuliere previlegien,
vryheden, exemptien, rechten statuten,
loffelicke ende wel herghebrachte
costumen, usantien, ende allen
haerluyden gherechticheyden [etc etc]”

34. Staten-Generaal

35. Stadhouder

36. Holland en de rest

37. Twaalfjarig Bestand

38. Religietwisten

39. Crisis 1618-1619

40. 6. Conclusie: waarom hier?
• Geen evidentie: Londen, Hamburg …
• Vroege commercialisering economie
• Zuid-Nederlandse inbreng (immigratie)
• Vertrouwen in (lokale) overheid (Opstand)
• Oorlogsdruk?

41. Dank voor uw aandacht