ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met België"

zakendoen met
België

2 zakendoen met België 3

inhoudsopgave
Voorwoord5

Zakenklimaat
Handelsgeest6
Economische situatie 12
Handelsrelatie16
Kansrijke sectoren 20
Zakencultuur26
Omgangsvormen30

Bedrijfsprofielen34

Zakendoen in de praktijk
Een bedrijf opzetten 36
Wet- en regelgeving 42
Douanezaken52
Visa en vergunningen 56
Productaansprakelijkheid60
Personeel64
Belastingen68
Betalingsverkeer74

Dit kan ABN AMRO voor u betekenen 80
Nuttige adressen 89

voorwoord
Ziet u toekomstige expansie in het buitenland voor uw onderneming?
Zakendoen over de grens en daarmee succesvol zijn, blijkt in de praktijk veelal
een uitdaging. Daarom introduceert ABN AMRO de zakenreisgids, onmisbaar
voor uw zakelijke, internationale avontuur!

Een gids vol informatie van insiders; met handige weetjes over het
betreffende land, het zakenklimaat en ondernemerstips. Uiteraard staan wij
© ABN AMRO Bank N.V. u daarnaast ook graag bij met netwerken in binnen- en buitenland, advies,
ABN AMRO is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10, Amsterdam (Postbus 283, 1000 EA). KvK nummer
34334259. BTW-identificatienummer: NL 820646660B01. producten en diensten op maat.
In deze brochure staat algemene informatie en is niet speciaal geschreven voor uw persoonlijke situatie.
De brochure is daarom geen advies om iets te doen of niet te doen. Beslissingen die u alleen neemt op
grond van de informatie in de brochure komen voor uw eigen risico.

Wij proberen alleen betrouwbare bronnen te gebruiken voor de informatie in de brochure. We kunnen
ABN AMRO wenst u veel succes op uw zakelijke reis!
niet garanderen dat alle informatie altijd juist, volledig of niet al verouderd is. Als u meer informatie wilt
over het onderwerp van de brochure, kunt u altijd contact met ons opnemen, bijvoorbeeld via internet
(www.abnamro.nl) of via een bankshop bij u in de buurt.

De informatie in deze brochure is bedoeld voor onze klanten in Nederland. We kunnen er niet voor in staan
Edzard Enschedé
dat de informatie in de brochure ook bruikbaar is in andere landen. Managing Director International Network Commercial and Merchant Banking


handelsgeest

Open economie
Kijkend naar de export- en importwaarde ten opzichte van het bruto
binnenlands product (bbp), is België een van de meest open
economieën ter wereld. De buitenlandse handel is enorm belangrijk
voor de economische ontwikkeling en er is een grote inbreng van
buitenlandse investeerders. De waarde van de uitvoer bedraagt
meer dan 80% van het binnenlands inkomen.
Investeringsklimaat
Een bijna even groot invoeraandeel geeft aan dat veel handel bestaat De openheid van de Belgische economie is goed zichtbaar in de
uit de doorvoer van goederen. De Belgische conjunctuur is daarmee investeringsstatistieken. Mede door de centrale ligging van het land,
erg afhankelijk van de economische ontwikkelingen in Frankrijk, is het investeringsklimaat gunstig. Er is een goede infrastructuur voor
Duitsland en Nederland. Deze hebben veel invloed op de groei van transport, logistiek en telecommunicatie en voor bepaalde branches
de Belgische economie. zijn er gunstige belastingvoorwaarden.

België is in 2011 naar de zesde plaats geklommen in de Europese top
20 van aantrekkelijke investeringslanden.

8 zakendoen met België handelsgeest 9

“België is een avontuur vol plezier en prettige relaties Sinds de jaren tachtig hanteert België gunstige belastingvoorwaarden
voor bepaalde ondernemingsvormen. Vooral met de volgende diensten
dat zich boven verwachting ontwikkelt en waar veel centra hoopt het land meer buitenlandse investeerders aan te trekken:
geld verdiend wordt.”
▶▶ distributiecentra (België profileert zich steeds meer als een
Indra - Mark Visschers distributieland);
▶▶ servicecentra, zoals callcenters.

Buitenlandse bedrijven investeren het meeste in: Investeringsbevorderende instanties
In de gewesten Brussel, Vlaanderen en Wallonië zijn er aparte
▶▶ (petro)chemie; investeringsbevorderende instanties die zich specifiek richten
▶▶ autoassemblage; op de situatie in hun regio.
▶▶ biotechnologie;
▶▶ ICT;
▶▶ transport en logistiek.

Daarnaast investeren buitenlandse ondernemingen veel in de diensten
sector. De hoge loonkosten en de fiscale druk noemen deze
investeerders de belangrijkste handicaps van België.
internettip
Buitenlandse bedrijven
Buitenlandse bedrijven hebben een aandeel van ongeveer 70% in de Brussels Agentschap voor de Onderneming: www.abe-bao.be
Belgische industrie. Ze brengen veel kennis en nieuwe technologie Flanders investment and trade: www.investinflanders.com
met zich mee, wat de productiviteit ten goede komt. Enkele grote Invest in Wallonia: www.investinwallonia.be
internationale bedrijven maken de dienst uit in een aantal industrieën,
de financiële dienstverlening en in de handel.

In België kunt u als buitenlandse ondernemer aanspraak maken op
dezelfde investeringsfaciliteiten als binnenlandse bedrijven. Financiële
faciliteiten regelt u via de gewesten. Fiscale maatregelen komen
vanuit de federale overheid. Werkgelegenheidsmaatregelen kunt u
zowel op federaal als op gewestelijk niveau aanvragen.

10 zakendoen met België handelsgeest 11

Vlaamse wensen Waalse interesse
Het Vlaams Gewest wil een goede investeringslocatie worden voor Wallonië werkt hard om buitenlandse bedrijven aan te trekken en is
financiële bedrijven. Fiscaal gezien, is investeren in vastgoed in erg geïnteresseerd in Nederlandse investeerders. Volgens de Waalse
Vlaanderen het goedkoopst. U betaalt er 10% registratierechten, investeringsorganisatie Awex is Nederland de derde belangrijkste handels
terwijl dit in de rest van België 12,5% is. Daarnaast investeert het partner van Wallonië. Het Waals Gewest promoot investeringen in
gewest veel in hoogtechnologische productie- en assemblage- biotechnologie, distributiecentra en callcenters. Daarnaast zijn ruimte
industrieën en verwelkomt Vlaanderen buitenlandse investeringen in: vaart, chemie, informatica en elektronica en regionale (Europese)
hoofdkwartieren belangrijke investeringsdoelen. Waals-Brabant,
▶▶ auto-onderdelen; met name de regio Louvain-La-Neuve, loopt voorop als het gaat
▶▶ petrochemie; om investeringen.
▶▶ onderzoek en ontwikkeling;
▶▶ medische technologie; Brusselse bloei
▶▶ biotechnologie; Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft een eigen exportorganisatie
▶▶ informatica en om de internationale handel te bevorderen: Brussels Export. Dit gewest
e-business; wisselt met Nederland onder meer voedingsmiddelen en milieu
▶▶ grafische communicatie; technologische producten uit. Brussel beschikt over een sterke ICT-
▶▶ logistiek en vervoer; sector en er zijn veel administratieve en financiële dienstencentra en
▶▶ Europese onderzoeksinstellingen in deze regio gevestigd.
distributiecentra;
▶▶ callcenters;
▶▶ Europese
hoofdkwartieren.

“Je moet echt in de relatie investeren,
persoonlijke aandacht geven. Daarom bezoeken wij
onze klanten. Als iemand een prijsopgave vraagt,
mailen we de die niet door. We gaan er zelf heen en
geven uitleg over het product. Belgen waarderen dat.”
Nestaan - Kay Hennekens


economische
situatie

België binnen de eurozone
België draagt krap 4% bij aan het bruto binnenlands product (bbp) van
de eurozone. De economie is heel open, meer nog dan de Nederlandse.
De omvang van de Belgische uitvoer bedraagt ongeveer 80% van het
bbp. Na de crisis van 2008-2009, heeft de economie zich goed hersteld.
In het voorjaar van 2011 koelde deze echter af en in de tweede helft
van dat jaar belandde België opnieuw in een economische recessie.

Economie 2008-2011
In 2009 nam het Belgische bbp met 2,8% af, om het jaar erna weer Door de zeer open economie is België heel gevoelig voor buiten
toe te nemen met 2,3%. Daarmee deed België het beter dan de euro landse economische ontwikkelingen. In 2009 deden vooral de uitvoer,
zone als geheel. In de eerste helft van 2011 groeide de economie voorraadvorming en investeringen het slecht. De uitvoer daalde met
verder. In het eerste kwartaal van dat jaar lag het bbp weer op een ruim 11%. Door de sterke terugval van de buitenlandse vraag bliezen
hoger niveau dan vóór het begin van de recessie, in het tweede bedrijven hun investeringen af, of stelden deze uit. De investeringen
kwartaal van 2008. daalden in 2009 daardoor met maar liefst 8%. Omgekeerd was het
economische herstel in België ook te danken aan de opleving in het
buitenland.

14 zakendoen met België economische situatie 15

Opvallend genoeg, zijn de particuliere consumptieve bestedingen in Concurrentiepositie
België blijven toenemen. Alleen toen de recessie eind 2008 het hardst De Belgische concurrentiepositie is redelijk, maar op een aantal ter
toesloeg, liet de consumptie kwartaal op kwartaal een min optekenen. reinen zeker voor verbetering vatbaar. Volgens de Global Competitiveness
Twee kwartalen later was dit verlies echter al weer ruimschoots goed Index van het World Economic Forum eindigde België in 2011 op de
gemaakt. Het was gunstig voor de consumptie dat de werkgelegenheid 19e plaats. Daarmee staat het hoger dan Frankrijk en Oostenrijk,
in 2009 per saldo licht kromp en in 2010 weer toenam. Bovendien stegen maar duidelijk lager dan Nederland (achtste) en Duitsland (vijfde).
in 2009 de lonen in reële termen flink.
Als bedreiging voor de concurrentiepositie worden de regulering van de
Na een goede start liep de groei in 2011 sterk terug. In het tweede arbeidsmarkt, de belastingtarieven en de inefficiënte overheid genoemd.
kwartaal daalde de uitvoer en in het derde en vierde kwartaal kromp Op het terrein van de arbeidsmarkt wordt onder meer gewezen op de
de hele economie. België leed onder de afkoeling van de wereldhandel. loonkosten die harder stegen dan die van omringende landen. De auto
Het overgrote deel van de Belgische uitvoer gaat naar Europa en ook matische loonindexering wordt hierbij als schuldige aangewezen.
daar viel de economische groei terug. Van de goederenuitvoer blijft 72% Gezien het grote belang van de buitenlandse handel voor de Belgische
binnen de EU. Duitsland is de belangrijkste exportmarkt met ruim 18% economie, is de zorg hierover terecht.
van het totaal. Daarna volgen Frankrijk met 16%, Nederland met 12%
en het Verenigd Koninkrijk met 7%. Overheidsfinanciën
Na een formatieproces van anderhalf jaar kreeg België eind 2011 weer
een regering. Staatshervorming is onderdeel van het regeerakkoord
BBP-groei versus eurozone (Bron: Thomson Reuters Datastream) en regelt onder andere de overdracht van bevoegdheden naar de
gewesten en de bijbehorende financieringsmechanismen. Verder wordt
% k-o-k
fors bezuinigd om het begrotingstekort in 2014 terug te brengen naar
1,5 minder dan 1% van het bbp. Doordat de groei in 2012 waarschijnlijk
lager uitvalt dan eind 2011 nog werd verwacht, zijn inmiddels extra
09 bezuinigingen aangekondigd om te voldoen aan de afspraken met de
0,0 Europese Commissie (tekort: 2,8% van het bbp in 2012).
07 08 10 11
-1,5
“België is een heel interessante groeimarkt.”
-3,0 Indra - Mark Visschers

België Eurozone


handelsrelatie
België - Nederland

Benelux
België en Nederland werken in economisch opzicht intensief samen.
Al sinds 1944 hebben ze een bevoorrechte handelsrelatie. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog richtten Nederland, België en Luxemburg de
Benelux op. Binnen dit samenwerkingsverband kunnen de drie landen
onderling vrij goederen transporteren. Daarnaast hanteren ze een
uniform tarief voor goederen van buiten de Benelux. In 1958 werd
de Benelux een economische unie en vanaf de jaren zeventig zijn
de verworvenheden ervan stapsgewijs opgenomen in de EU.

Strategisch partnerschap
De voornaamste handelspartners van België zijn buurlanden Nederland, Globalisering speelt hierin een belangrijke rol. Denk aan acties ter
Duitsland en Frankrijk. Vlaanderen beschouwt Nederland als een verbetering van de wederzijdse communicatie, het wederzijds imago,
bevoorrechte, strategische partner. Onder meer vanwege historische, natuur en milieu en vooral de economie. België is na Duitsland de
geografische en taalkundige banden en gedeelde economische grootste handelspartner van Nederland. Omgekeerd is Nederland het
belangen. Om aan dit partnerschap inhoud te geven, formuleerde derde exportland van België (11,8 %). De economische waarde van de
de Vlaamse regering in de Strategienota Nederland een aantal handelsrelatie bedraagt ongeveer 101 miljard euro.
doelstellingen om de samenwerking te verstevigen.


“België is niet het land waar
mensen uit het Noorden van
Nederland - ‘Hollanders’ zoals
zij het noemen - makkelijk een
voet tussen de deur krijgen.
Je moet je eerst aanpassen
aan de Belgische cultuur.”


kansrijke
sectoren

De bouwsector
De bouwsector is een van de motoren van de Belgische economie en
is opgedeeld in drie deelmarkten:

1. Woningen
Vlaanderen is goed voor 80% van alle afgeleverde bouwvergunningen
voor flats in België. Het aantal bouwvergunningen voor appartementen
groeit veel sneller dan het aantal vergunningen voor eengezinswoningen;

2. Burgerlijke bouwkunde
Deze deelmarkt bestaat voor 80% uit nieuwbouw, waarbij de Vervoer en logistiek
overheid vaak opdrachtgever is; Binnen Europa staat België aan de top op het gebied van logistiek
en transport. Het land laat hiermee Frankrijk en Nederland achter zich.
3. Bouwmaterialenhandel Deze positie dankt België aan de centrale ligging binnen Europa,
In België zijn ongeveer achthonderd bouwmaterialenhandelaren actief. de goede toegankelijkheid en de lage huurprijzen.
Een grote groep kleine bedrijven en een beperkt aantal grote spelers
zijn samen goed voor 850 verkooppunten en ongeveer achtduizend België heeft een uitgebreid waterwegennet, belangrijke internationale
arbeidsplaatsen. zeehavens (Antwerpen, Zeebrugge, Gent en Oostende) en havens voor
de binnenvaart (Luik, Charleroi, Brussel, Genk). De snelwegen en

22 zakendoen met België kansrijke sectoren 23

(Petro)chemie
spoorwegverbindingen zijn goed en het land beschikt over verschillende De Belgische chemiesector is de op een na grootste productiebranche
luchthavens (Brussel Airport, Antwerpen, Oostende, Luik en Charleroi). van het land, goed voor 34,5% van de totale export in 2011. Het is een
In Luik wordt een trimodale logistieke zone ontwikkeld met als doel van de grootste chemiesectoren ter wereld. Doordat 80% van de
intensieve samenwerking met Antwerpen en Rotterdam. producten is bestemd voor uitvoer, is de sector sterk afhankelijk van de
internationale conjunctuur. De branche wordt gekenmerkt door een
Lucht- en ruimtevaart netwerk van middelgrote en kleine bedrijven. Twee derde van de
Zowel in Wallonië als in Vlaanderen is de lucht- en ruimtevaartindustrie chemische industrie bevindt zich in Vlaanderen, de rest in Wallonië. De
de afgelopen vijftien jaar sterk gegroeid. Tussen 2007 en 2015 zal het haven van Antwerpen staat na Houston (Texas) op de tweede plaats
wereldwijde vliegverkeer verdrievoudigd zijn, waardoor de productie van de wereldranglijst van petrochemische centra. Hierdoor zijn grote
in deze industrie flink wordt opgevoerd. De grootste uitdaging voor samenwerkingsvoordelen ontstaan op het gebied van:
deze sector is grote concurrenten het hoofd te bieden door de expertise
op peil te houden. In de lucht- en ruimtevaartindustrie bestaat een ▶▶ aanvoer van grondstoffen en energie;
grote vraag naar knowhow en flexibiliteit van kmo’s (kleine en middel ▶▶ transport van afgewerkte producten;
grote ondernemingen - de Vlaamse tegenhanger van het mkb). ▶▶ onderlinge uitwisseling van producten en utiliteiten.

Auto- en transportmiddelenindustrie ICT-sector
België heeft de grootste concentratie van autoproducenten op De Belgische ICT-sector omvat hardware, software, telecommunicatie
wereld iveau. De activiteiten variëren van onderzoek tot productie.
n en nieuwe technologieën, zoals e-commerce en e-government.
De transport iddelenindustrie is de belangrijkste branche binnen
m Ondernemers in de ICT groeiden uit van zuivere technologie
de metaalbewerking in België en trekt veel investeerders aan. leveranciers tot partners die in overleg met de klant naar oplossingen
De branche bestaat voor het grootste deel uit assemblage
- zoeken. Er liggen kansen voor Nederlandse bedrijven die zich richten
bedrijven en toeleveranciers voor de auto-industrie. op nichemarkten. Vooral kleine Belgische ICT-dienstverleners die hun
afzetkansen willen verbeteren, hebben soms onvoldoende mogelijk
Er worden per jaar ongeveer een half miljoen auto’s gemaakt, naast heden om te investeren. Samenwerking met Nederlandse bedrijven
vrachtwagens, opleggers, bussen en aanhangwagens. België kent biedt dan perspectief.
enkele grote, internationaal opererende producenten van tram- en
spoorwegmaterieel. De vliegtuigbouw, scheepsbouw en de productie
van motoren en fietsen nemen een bescheiden plaats in. De totale
sector heeft ongeveer driehonderd toeleveringsbedrijven.

24 zakendoen met België kansrijke sectoren 25

Waterzuivering Wellness
België heeft een flinke achterstand op het gebied van waterzuivering. De wellness-industrie is enorm in opkomst in België. De fitness-,
Het land werd hiervoor al verschillende keren op de vingers getikt cosmetica- en voedingsmiddelensector profiteren daarvan, net als
door de Europese Commissie. Er zijn dan ook volop mogelijkheden producenten en leveranciers van voedingssupplementen.
voor Nederlandse bedrijven die in deze sector actief zijn.
Samenwerking met lokale partners verhoogt ook hier de Milieutechnologie
slagingskansen. Vlaanderen is toonaangevend in diverse domeinen van de milieu- en
energietechnologie. Door de aandacht voor een schoon milieu en de
In Vlaanderen wordt de waterzuivering gecoördineerd door de Vlaamse opgave om de uitstoot van schadelijke stoffen te verlagen, neemt het
Milieumaatschappij (VMM). Zij stellen de plannen op die Aquafin belang van deze sector alleen maar toe. Consumenten, bedrijven en
vervolgens uitvoert of laat uitvoeren. In Wallonië is de Société Publique overheden doen er alles aan om de verschillende milieunormen te
de Gestion de l’Eau (SPGE) de centrale waterzuiveringorganisatie. halen, vervuiling te voorkomen en waar mogelijk te saneren. Het maakt
In Brussel is dit het Brussels Instituut voor Milieubeheer (Institut deze groeiende sector interessant voor Nederlandse bedrijven.
Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement).
Medische sector en thuiszorg
Het Vlaams Gewest werkt niet langer met investeringsprogramma’s, Net als in Nederland, sluiten ook steeds meer Belgen aanvullende
maar met een optimalisatietraject. De nadruk ligt hierbij op verbetering, ziektekostenverzekeringen af bij particuliere verzekeraars. Door de
modernisering en onderhoud van installaties. In Wallonië gaat veel toenemende vergrijzing van de bevolking, groeit de behoefte aan
aandacht uit naar de aanleg van riolering in afgelegen gebieden en ouderenzorg. Met het oog op de groeiverwachtingen en de beperkte
individuele waterzuivering voor dunbevolkte regio’s. financiële mogelijkheden van de overheid, worden nieuwe private
initiatieven ontwikkeld om tekorten in de zorg op te vangen.

“Zowel Vlaanderen als Wallonië zijn interessant. Er is een
duidelijke scheiding tussen het Nederlandstalige en het
Franstalige gedeelte. Als je in België zaken wilt doen,
moet je sowieso tweetalig te werk gaan, anders kun je
de markt nooit optimaal benutten.”
Plukon Food Group - Peter Poortinga


zakencultuur

Cultuurverschillen
Veel Nederlanders die in België zakendoen, of dit van plan zijn,
vergissen zich in de onderlinge cultuurverschillen. België ligt dicht
bij Nederland en we denken de Belgen goed te kennen, alleen al
doordat veel Belgen dezelfde taal spreken. Hierdoor vergeten
Nederlandse ondernemers zich vaak te verdiepen in de Belgische
mentaliteit van zakendoen en dat breekt ze op.

Wees bescheiden Vertrouwen ontstaat aan tafel
België is wel degelijk buitenland. En dat blijkt direct uit een aantal De Belgische cultuur is een Bourgondische: zakendeals worden aan
culturele signalen, die u maar beter kunt opppikken. Een Belg luistert tafel gesloten. Een broodje ham met een glas karnemelk zal dus niet
veel naar zijn gesprekspartner en zal de Nederlandse directe aanpak volstaan om tot een overeenkomst te komen. In België gaat u uitge
snel als brutaal ervaren. Daarbovenop komt bescheidenheid. Waar bij breid tafelen, waarbij u eerst uitgebreid met elkaar kennismaakt.
ons zelfzekerheid als een belangrijke zakelijke deugd wordt gezien, Zo smeedt u een band. Dit sluit naadloos aan op een ander belangrijk
verwacht men in België dat mensen met veel kennis van zaken hier verschil met Nederland. In België is een goede overeenkomst het
niet mee te koop lopen. Doet u dit toch, dan zal u snel arrogant over gevolg van groot vertrouwen tussen de zakenpartners. In Nederland
komen. geldt doorgaans het omgekeerde.

28 zakendoen met België zakencultuur 29

Taal
“De hiërarchische instelling van Belgen blijkt onder andere uit In België heerst tot op de dag van vandaag een taalstrijd tussen
hun gedrag rond de eettafel. Is er een lopend buffet op een Nederlands- en Franstaligen. In het Vlaamse en Waalse binnenland
merkt u hier weinig van, maar aan de taalgrens kunt u er versteld
personeelsfeest, dan wacht iedereen tot het bestuur is van staan hoe gevoelig deze kwestie ligt. In Vlaanderen is er voor
geweest. Pas daarna sluit de rest van de organisatie aan in Nederlanders taalkundig gezien geen probleem, maar let wel:
Vlamingen tillen zwaar aan spelfouten. In Wallonië moet u in het Frans
de rij. In Nederland is dat wel eens anders.” zaken kunnen doen. Beheerst u deze taal onvoldoende, zorg dan voor
een tolk.
Let op: Brussel is niet Waals
Tenslotte geven we u nog dit mee: maak goed onderscheid tussen
Respecteer de hiërarchie Vlamingen, Brusselaars en Walen. Franstalige Brusselaars zijn geen
Vervolgens is het belangrijk de Belgische hiërarchie te erkennen. Walen. Wanneer u dit insinueert, zien zij dat als een belediging.
In Nederland heerst de gewoonte ieder zijn zegje te laten doen,
in België bestaat een sterke gezagsrelatie tussen werkgever
en werknemer.
“Het contact met klanten is anders dan in Nederland.
Eén land, twee culturen
Het duurt even voordat je het vertrouwen hebt
Het is evengoed van belang om de verschillen tussen de Belgen
onderling te noemen. Vlamingen vinden van Walen dat ze traag en gewonnen van een Belg.”
vaag zijn. Omgekeerd vinden Walen dat Vlamingen soms te hard zijn.
Walen zijn - nog meer dan Vlamingen - afstandelijk en storen zich aan Nestaan - Kay Hennekens
de amicaliteit van Nederlanders. Walen hebben ook meer een Franse
mentaliteit. Meestal hebben ze al een besluit genomen voordat de
vergadering is begonnen. Vlamingen zijn hierin een stuk flexibeler
en staan ook meer open voor nieuwe dingen.


omgangsvormen

Imago van Nederlanders
Nederlanders staan bij Belgen te boek als goede kooplieden.
In dit opzicht hebben ze veel respect voor ons. Maar soms kan de
Nederlandse dominante en assertieve mentaliteit ook weerstand
oproepen. We tonen meer zelfvertrouwen dan Belgen en zijn gesteld
op onze bestuurlijke en geestelijke vrijheid. Nederlanders hebben
vaak een eigenzinnige en openhartige mening. Daardoor vinden
Belgen ons vaak betweterig, drammerig en arrogant. Wees beschei
den en gereserveerd wanneer u met Belgen communiceert. Voorkom
dat u overkomt als de Nederlander die het allemaal beter weet.
“Er wordt veel genetwerkt op beurzen, maar ook tijdens
Respect voor autoriteit speciale lunchmeetings. Die beginnen soms rond vier uur
In België bestaat veel respect voor autoriteit. De relatie tussen een
Belgische werkgever en werknemer is veel formeler dan in Nederland. en iedereen neemt wat zakenrelaties mee. Je stelt wat
Bij onderhandelingen is het goed te weten met wie u spreekt en welke mensen aan elkaar voor en hebt het over zaken en
positie uw gesprekspartner binnen het bedrijf inneemt. Degene die
u spreekt, is niet altijd degene die de beslissingen neemt. Verwacht persoonlijke interesses.”
ook niet dat Belgen na het gesprek gelijk de knoop doorhakken.
Ze hebben doorgaans enige bedenktijd nodig. Indra - Mark Visschers


Vertrouwen als voorwaarde
België is een contactland, Nederland een contractland. Voor de
Belgen is vertrouwen een voorwaarde om tot zaken te komen.
Ze leggen zich liever niet meteen vast voor de lange termijn.
Nederlanders zien vertrouwen eerder als een gewenst gevolg
van succesvol zakendoen.

Compromissen
Belgen zijn specialisten in compromissen sluiten. Daardoor zijn
ze nog wel eens terughoudend en spreken ze niet altijd uit wat
ze denken. Dat kan er zelfs toe leiden dat een Belg ‘ja’ zegt als
hij ‘nee’ bedoelt, of andersom.

“Ik vind het heel belangrijk om verschillende talen te
spreken, ook al is het niet vloeiend. Als je met een Waal een
Frans gesprek hebt gevoerd en je maakt daarbij een paar
fouten, zegt hij toch aan het eind: ‘Dankjewel dat je met
mij in het Frans hebt gesproken.’ Ze waarderen dat enorm,
en het geeft je ook zakelijk gezien een streepje voor.”


bedrijfsprofielen

Plukon Food Group Indra
Plukon Food Group produceert en vermarkt pluimveevlees en maaltijdconcepten. Indra staat voor infiltratie en drainage. Het bedrijf is gespecialiseerd in producten en
Met tien vestigingen in Nederland, Duitsland en België is het een van de grootste spelers systemen voor afwatering van infrastructuur. De leidingsystemen van Indra worden
op de Europese pluimveevleesmarkt. Plukon produceert voor het topsegment van de food- geproduceerd met duurzame, hoogwaardige grondstoffen en zijn 100% recyclebaar.
en snackindustrie en voor private labels van internationale (supermarkt)organisaties. Indra werkt met de meest innovatieve infiltratiesystemen en hun technische personeel
Het heeft verschillende eigen merken, zoals Friki, Pingo, Maïski, De KuikenaeR en Stolle. biedt ondersteuning in de ontwerpfase en op projectlocatie. Indra telt momenteel elf
Peter Poortinga is CEO en mede-eigenaar van Plukon Food Group. Sinds 1988 is hij in medewerkers en is actief in België, Nederland en Luxemburg.
verschillende functies aan het bedrijf verbonden geweest.
Mark Visschers startte in 1997 REZO water en solar systems, een bedrijf dat in dezelfde
branche acteert als Infra nu doet. In 2002 verkocht hij zijn bedrijf aan Wavin, Europees
marktleider in kunststof leidingsystemen. Hij bleef er vervolgens nog zes jaar actief als
divisiedirecteur, om vervolgens in 2009 Indra op te richten.

Nestaan
Nestaan is een echt familiebedrijf, opgericht in 1968 door Jan van Nes en overgenomen
in 1998 door Kay en Helen Hennekens-van Nes. Nestaan produceert isolatiematerialen:
polyurethaan blokschuim en tweecomponentensystemen. Er werken inmiddels 45
krachten fulltime voor het bedrijf. Dankzij zijn toegevoegde waarde op de markt heeft
Nestaan een goede positie veroverd. Via vertegenwoordigers leveren ze hun producten
aan België, Frankrijk, Engeland, Ierland, Duitsland, Denemarken, Finland, Qatar, India,
Dubai en andere golfstaten.


een bedrijf
opzetten

Registratie bij ondernemingsloket
Bedrijven in België worden niet geregistreerd bij de Kamer van
Koophandel, maar via een ondernemingsloket. De ondernemings
loketten zijn opgericht in het kader van de regeling Kruispuntbank
van Ondernemingen. In dit register worden alle basisgegevens van
ondernemingen en hun vestigingseenheden opgeslagen. Als u zich
wilt vestigen in België, moet u kunnen aantonen dat u over vakkennis
beschikt en/of kennis heeft van bedrijfsbeheer (middenstandsdiploma).
Voordat u handelsactiviteiten met een vennootschap start, moet De Belgische Reparatiewet voorziet in de volgende rechtsvormen
deze vennootschap eerst zijn vermeld in het Belgisch Staatsblad. van handelsvennootschappen:

▶▶ vennootschap onder firma (vof)
Belangrijkste ondernemingsvormen in België ▶▶ gewone commanditaire vennootschap (comm.v)
U kunt zich in België vestigen als een: ▶▶ naamloze vennootschap (nv)
▶▶ besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (bvba)
▶▶ zelfstandige eenmanszaak zonder rechtspersoonlijkheid; en de éénpersoonsvennootschap-bvba
▶▶ bijkantoor dat in België is opgericht door een buitenlandse ▶▶ coöperatieve vennootschap (cv) met diverse varianten
vennootschap, zonder eigen rechtspersoonlijkheid; ▶▶ commanditaire vennootschap op aandelen (comm.va)
▶▶ onderneming naar Belgisch recht. ▶▶ economisch samenwerkingsverband (esv)

38 zakendoen met België een bedrijf opzetten 39

Registratie bij de Limosa databank ontslaat u van de noodzaak om
internettip Belgische documenten op te stellen in het kader van het arbeids
reglement, het personeelsregister en controledocumenten voor
Voor meer informatie over de verschillende Belgische deeltijdwerknemers. In feite zorgt Limosa voor een administratieve
vennootschapsvormen en de bijbehorende voordelen, vereenvoudiging voor het tewerkstellen van werknemers in België.
kunt u terecht op de online portal van de Belgische
overheid: www.belgium.be Verplichtingen voor ondernemingen
Als u een onderneming start in België, dan zijn de volgende
handelingen verplicht:

▶▶ meld u aan bij de Belgische belastingdienst en vraag een
btw-nummer aan;
Meldingspunt voor buitenlandse werknemers ▶▶ schrijf u in bij de Kruispuntbank van Ondernemingen;
Buitenlandse ondernemingen, organisaties, werknemers, zelfstan ▶▶ als u een vennootschap opricht, moet u een financieel plan
digen en stagiairs die in België werkzaamheden verrichten, moeten opstellen om de levensvatbaarheid van de vennootschap
zich registreren in de Limosa databank. Door registratie krijgt u een gedurende de periode van twee jaar aan te tonen.
meldingsplichtbewijs L-1. Hiermee wil de Belgische overheid De oprichting moet gebeuren bij een Belgische notaris;
concurrentievervalsing, uitbuiting van werknemers, sociale dumping ▶▶ bij de oprichting van een vennootschap en inbreng van goederen,
en de toenemende druk op het Belgische solidariteitsmechanisme moet u een verslag opmaken van de bedrijfsrevisor (vergelijkbaar
tegengaan. De Europese regels voor vrij verkeer van personen, met de Nederlandse registeraccountant) ter verantwoording van
diensten, goederen en kapitaal worden hierbij in acht genomen. de inbrengwaarde;
▶▶ voor sommige activiteiten moet u vooraf erkend zijn of een
vergunning aanvragen. Bijvoorbeeld als u aannemer bent,
een zaak wilt openen waar voedingsmiddelen worden verkocht
of een reisbureau wilt beginnen;
“Vanuit België kunnen we zowel de Belgische als de Franse ▶▶ als u zich bezighoudt (of gaat houden) met bouwen, verbouwen,
afwerken, inrichten en onderhouden van onroerende goederen,
markt bedienen. De Belgen zijn verantwoordelijk voor de moet u een registratienummer aanvragen;
complete Franse afzet. Daarvoor zijn ze uitermate geschikt ▶▶ een inventarisboek en centralisatieboek zijn wettelijk vereist.
Ze dienen afgestempeld te worden bij de griffie van de Rechtbank
vanwege het taalvoordeel dat ze hebben.” van Koophandel. Een accountant kan u hierbij helpen.



Marktentree
De meest gebruikelijke marktbenaderingmethoden zijn die via de
zelfstandige handelsagent, de handelsvertegenwoordiger, de
distributeur of via een franchiseovereenkomst. U kunt in België het
beste op zoek gaan naar een samenwerkingspartner in plaats van
een agent. Bij het inhuren van een agent of distributeur kunnen er op
het gebied van wetgeving addertjes onder het gras zitten voor de
exporteur. Op de website van AgentschapNL en de Belgische
overheid vind u hier meer informatie over.

“We hebben bij de Belgische Kamer van Koophandel
een bvba opgericht, dit maakt zakendoen in het land
veel makkelijker. Een eigen kantoor in België hebben
we niet, alleen een postadres”
Indra - Mark Visschers

internettips
www.limosa.be
www.agentschapnl.nl
www.belgium.be


wet-
en regelgeving

Financiële verslaglegging
Niet alle ondernemingen in België zijn aan hetzelfde
boekhoudkundige stelsel onderworpen. De verplichtingen
verschillen, afhankelijk van:

▶▶ rechtsvorm
▶▶ sector
▶▶ omzet
▶▶ balanstotaal 2. kmo’s
▶▶ aantal werknemers kleine en middelgrote organisaties. Zij moeten een volledige dubbele
boekhouding voeren, maar mogen voor een verkort schema kiezen;
We onderscheiden drie grote categorieën ondernemingen:
3. grote ondernemingen
1. kleinhandelaars Zij moeten hun jaarrekening volgens het volledige schema indienen.
zij hebben de mogelijkheid om een vereenvoudigde boekhouding te Financiële instellingen en de verzekeringsmaatschappijen vallen
voeren; onder specifieke regelgeving.

44 zakendoen met België weten regelgeving 45

Distributieovereenkomst
In België wordt onderscheid gemaakt tussen handelsagenten en uw agent of vertegenwoordiger op te stellen. Belangrijke onderwerpen
handelsvertegenwoordigers. Beiden vallen onder het begrip ‘distributie die u in ieder geval in een schriftelijke overeenkomst moet regelen,
overeenkomst’. Hierbij verleent de ene partij de ander het recht om zijn onder andere:
zijn producten te verdelen. Er zijn verschillende
distributieovereenkomsten: ▶▶ toepasselijkheid van het Nederlandse recht;
▶▶ bevoegdheid van de Nederlandse rechter;
▶▶ handelsagentuur; ▶▶ contractduur en opzegging;
▶▶ handelsvertegenwoordiging; ▶▶ minimum omzetverplichtingen;
▶▶ concessieovereenkomst; ▶▶ vertegenwoordigingsgebied en exclusiviteit.
▶▶ franchiseovereenkomst;
▶▶ aanneming; Handelsagent en -vertegenwoordiger
▶▶ lastgeving; Het juridische onderscheid tussen een handelsagent en een
▶▶ commissionair. handelsvertegenwoordiger is belangrijk voor een buitenlandse
ondernemer in België. De twee begrippen worden namelijk nogal
De overeenkomst mag tussen de drie en zes maanden van eens door elkaar gehaald. Ze nemen geen van beiden het
tevoren worden opgezegd. Contracten die voor onbepaalde tijd economisch risico op zich. Dat ligt bij de opdrachtgever.
zijn afgesloten, mogen alleen worden beëindigd met een redelijke
opzegtermijn of een eerlijke opzegvergoeding. Wet handelsagentuurovereenkomst
Bij een handelsagentuur belast u als principaal de handelsagent
Een distributeur kan bovendien aanspraak maken op een compensatie permanent en tegen vergoeding met het bemiddelen en afsluiten
voor goodwill als klanten worden overgedragen aan het bedrijf of van zaken, in uw naam en voor uw rekening. De handelsagent is
aan een nieuwe distributeur. Daar kan nog compensatie bijkomen een zelfstandige en staat dus niet onder uw gezag. Zijn positie is
voor kosten in verband met de beëindiging van de overeenkomst, geregeld in de wet handelsagentuurovereenkomst. Deze over
inclusief kosten voor het ontslaan van medewerkers. Verklein de eenkomst is aan geen enkele vormvereiste onderworpen.
kans op geschillen door goede schriftelijke overeenkomsten met Een mondelinge overeenkomst is dus voldoende.

“In België werken we niet met contracten, alleen met losse
orders: bestelling - order - bevestiging - levering - factuur.”


Een aantal elementen hiervan geldt echter alleen in schriftelijke Handelsvertegenwoordiging
vorm, zoals Een handelsvertegenwoordiger treedt ook op in uw naam en voor
uw rekening. De handelsvertegenwoordiger is geen zelfstandige.
▶▶ het concurrentiebeding; U sluit met hem een arbeidsovereenkomst af en oefent daarmee
▶▶ het delcrederebeding. Hierbij stelt de agent zich aansprakelijk leiding en gezag over hem uit. De positie van de handels ertegen
v
voor de verplichtingen die voor de derde uit de bemiddelde of woordiger is specifiek geregeld in de wet betreffende de arbeids
afgesloten overeenkomst voortvloeien; overeenkomsten. Bij een handelsvertegenwoordiging bent u als
▶▶ het beding over de duur van het contract. Nederlands bedrijf werkgever. Dit betekent dat u zich moet inschrijven
in het handelsregister, een arbeidsongevallenverzekering moet
In de wet zijn bepalingen opgenomen over: afsluiten en sociale zekerheidsbijdragen voor de handels ertegen
v
woordiger moet regelen.
▶▶ wederzijdse rechten en plichten van u en uw agent;
▶▶ vergoeding; Aanbevelingen
▶▶ beëindiging van de overeenkomst; Ga regelmatig naar België om (potentiële) klanten te bezoeken en
▶▶ toepasselijk recht. om op de hoogte te blijven van marktontwikkelingen. Bezoek ook
vakbeurzen of neem hier actief aan deel.
De voorschriften zijn ook van toepassing op overeenkomsten die zijn
gesloten voordat de wet van kracht werd. Neem deel aan een handelsmissie. Dit is een goede manier om u te
oriënteren op de Belgische markt en uw kansen hierop. Tijdens zo’n
missie worden verkennende gespreken met mogelijke zakenpartners
voor u geregeld. Referenties en persoonlijke contacten zijn in België
“We zitten tegenwoordig ook in alle normcommissies in België erg belangrijk als u bedrijfsactiviteiten wilt opstarten of uitbreiden.
en dat is ook heel belangrijk. Als je dat niet doet en de gang
Laat de indrukken die u heeft opgedaan tijdens een handelsreis thuis
bare keurmerken niet hebt, dan verdien je hier geen euro.” rustig op u inwerken voordat u vervolgstappen onderneemt. Zorg voor
follow-up, ook voor partijen waar u in eerste instantie niet mee verder
Indra - Mark Visschers gaat. Stuur bijvoorbeeld een bedankje naar de contacten die u tijdens
de reis heeft opgedaan.


Analyseer de Belgische markt en potentiële partners grondig. Laat u dierenrassen. Natuurwetenschappelijke theorieën, wiskundige
hierin ondersteunen. Laat u ook goed voorlichten over de dienst methoden en artistieke creaties worden niet als uitvindingen
verlening van tussenpersonen als agenten, handelsvertegen beschouwd en kunnen dus niet worden geoctrooieerd.
woordigers en distributeurs.
Geldigheidsperiode en internationale bescherming
Overweeg om uw producten op een proactieve manier in België in Als het octrooi is afgeleverd, beschikt de houder over een tijdelijk
de markt zetten door uw tussenpersoon te laten begeleiden door industrieel eigendomsrecht. De geldigheidsduur is maximaal twintig
eigen medewerkers. U kunt ook iemand ter plaatse aanstellen en jaar. Ook het grondgebied waar het octrooi geldig is, staat omschreven.
opleiden. Deze medewerker kan als directe vertrouwenspersoon Voorbeelden van octrooien die in België geoctrooieerd kunnen worden:
fungeren voor uw klanten, wat erg professioneel overkomt. Op deze
manier heeft u ook meer zicht op de vorderingen. Natuurlijk is het ▶▶ Belgische octrooiaanvraag;
ook mogelijk om een eigen verkooppunt in België op te richten. ▶▶ Europese octrooiaanvraag (al dan niet met vermelding van België).
Geldig in meer dan dertig Europese landen, biedt grotere juridische
Octrooien zekerheid door diepgaand onderzoek vooraf;
Het octrooi biedt een bescherming in de vorm van een titel van ▶▶ internationale octrooiaanvraag (PCT, al dan niet met vermelding van
eigendomsrecht. Met een octrooi kunt u als eigenaar uw uitvinding België). Geldig in meer dan honderd landen.
gedurende een bepaalde tijd en op een bepaald grondgebied zonder
toelating gebruiken of in de handel brengen. Het octrooi bevat ook Specialistenwerk
technische en strategische informatie. Een octrooiaanvraag moet voldoen aan bepaalde inhoudelijke en
vormelijke regels. De redactie van de beschrijving en de conclusies
Wel en niet octrooieerbaar is uitermate belangrijk. Daarom raden we u aan om een specialist in
Een uitvinding komt in aanmerking voor wettelijke bescherming en is te schakelen. Bijvoorbeeld iemand van de Belgische Dienst voor de
gecertificeerd als ‘octrooieerbaar’ als ze: Intellectuele Eigendom (DIE).

▶▶ nieuw is dat wil zeggen: niet behorend tot de huidige stand van de
techniek;
▶▶ het resultaat is van uitvinderswerkzaamheid dat wil zeggen: voor
een deskundige op een niet voor de hand liggende wijze
voortvloeiend uit de huidige stand van de techniek;
▶▶ geschikt is voor industriële toepassingen.

Bepaalde categorieën van technische en wetenschappelijke
vondsten zijn uitgesloten van octrooibescherming, zoals bepaalde


Contracten
Een koop- of verkoopovereenkomst is een contract waarin een partij
zich vastlegt om tegen betaling een goed te leveren aan een andere
partij. In principe kan men pas een geschreven overeenkomst eisen
vanaf een bedrag van € 371,84. Meestal gebeurt dit in de vorm van
een onderhandse akte. Met een overeenkomst kunt u bewijzen dat
er een akkoord bestond tussen u en de verkoper, wat vooral nuttig is
als er een geschil ontstaat.

De verkoper moet u het verkochte object leveren binnen de
overeengekomen termijn en hij moet een garantie geven. De koper
verbindt zich ertoe het goed bij levering te accepteren en te betalen.

Voorwaarden voor geldigheid
Als u een dergelijk overeenkomst afsluit, zijn de algemene
geldigheidsregels van kracht:

▶▶ er moet een volledig akkoord bestaan tussen de partijen.
Van bedrog of dwang mag dus geen sprake zijn;
▶▶ alle partijen moeten bekwaam zijn om een contract af te sluiten;
▶▶ de overeenkomst moet betrekking hebben op een bepaald en
wettig voorwerp;
▶▶ de oorzaak van de handeling moet geoorloofd zijn.

Conventie van Wenen
Als u zaken niet schriftelijk en expliciet in een contract heeft
vastgelegd, kunt u zich beroepen op de Conventie van Wenen. Dit is
een verdrag van de Verenigde Naties op het gebied van internationale
koopovereenkomsten. Het verdrag is van toepassing op roerende zaken
en gelden voor alle aangesloten verdragslanden, waaronder België.


douanezaken

Invoerreglementering
Als volwaardig lid van de Europese Unie past België het import
regime van de EU toe. Ondernemers uit Nederland en andere EU-
lidstaten hebben alleen een vergunning nodig voor strategische
goederen, zoals wapens en militair materieel. Voor de afgifte van
dergelijke vergunningen is in Nederland de Centrale Dienst voor In-
en Uitvoer (CDIU) verantwoordelijk: www.belastingdienst.nl/douane

“Als je in België gevestigd bent en een Belgische bvba hebt,
internettip
kun je direct importeren uit andere landen. Je hoeft het dan
Invoerrechten niet meer via Nederland te doen. Betaal de btw binnen een
België past voor de invoer van producten uit derde landen
het EU-buitentarief toe. week, anders krijg je niets het land binnen.”
Op www.berichtenbox.antwoordvoorbedrijven.nl
vindt u hierover meer informatie. Indra - Mark Visschers

54 zakendoen met België douanezaken 55

Intracommunautaire transacties
Op communautaire producten worden geen invoerrechten geheven. EU-lidstaten elkaars producten. Producten met een CE-markering en
Ook worden goederen niet aan grenscontroles onderworpen. producten waarvoor de Europese normen zijn toegekend, kunnen
Een factuur aan de afnemer sturen is voldoende. Vermeld op vrij op de Belgische markt worden gebracht. Voor producten
de factuur het btw-identificatienummer van zowel leverancier als waarvoor nog geen EU-richtlijnen bestaan, gelden in principe
afnemer. De Europese Commissie heeft richtlijnen opgesteld over de nationale eisen.
harmonisatie van btw-facturen. Volgens deze regels worden digitale
facturen en elektronische uitwisseling van gegevens ook geaccepteerd, Etiketteringvoorschriften
net als het gebruik van elektronische handtekeningen. In België vindt u de etiketteringvoorschriften in de wet betreffende
de marktpraktijken en consumentenbescherming. Volgens deze wet
EU-richtlijnen voor producten moet het etiket van een product zijn opgesteld in de taal of de talen
Als lidstaat van de Europese Unie is België verplicht alle EU- van het gebied waar u het product op de markt brengt. Hetzelfde
richtlijnen op het gebied van productgezondheid en -veiligheid om te geldt voor gebruiksaanwijzingen en garantiebewijzen. Voor België
zetten in nationale wetgeving. Hetzelfde geldt voor bescherming van houdt dit in dat etiketten in ieder geval in het Nederlands en het
het milieu en consumenten. Op grond van deze richtlijnen accepteren Frans moeten zijn opgesteld, en mogelijk ook in het Duits.

Voor de aanduiding van het land van oorsprong op producten gelden
in België strenge regels. Als producten door hun etikettering of
beschrijving ten onrechte de indruk kunnen wekken dat zij afkomstig
zijn uit een van de EU-lidstaten, mogen ze in België niet worden
ingevoerd, doorgevoerd of uitgevoerd.

internettip
Wilt u meer weten over etiketteringvoorschriften in
België? Ga dan naar economie.fgov.be


visa
en vergunningen

Ondernemen over de grenzen
Hoewel er binnen de Europese Unie vrij verkeer van personen,
goederen, diensten en kapitaal is, blijkt grensoverschrijdend
ondernemen niet eenvoudig. Zeker voor kleine en middelgrote
ondernemingen kunnen administratieve verplichtingen een drempel
vormen. Het verlagen van bureaucratische barrières is een van de
speerpunten van de beleidsmakers in Brussel.

Vrij verkeer van personen
Bewoners van de Europese Unie kunnen zonder beperkingen reizen Europeanen kunnen zich daardoor binnen de Europese Unie overal
in andere EU-lidstaten en Liechtenstein, Noorwegen en IJsland. vestigen waar zij willen.
Deze drie landen maken deel uit van de Europese Economische
Ruimte (EER). Voor nieuwe lidstaten geldt een overgangstermijn. Om vrij verkeer van personen eenvoudiger te maken, zijn in Europa
Zelfstandige ondernemers kunnen zich vrij vestigen in alle lidstaten. regelingen getroffen rondom de erkenning van diploma’s. In
sommige vakgebieden gebeurt dit altijd, bijvoorbeeld bij artsen.
Dankzij het vrije verkeer van personen kan een Europees Anderen moeten eerst een test afleggen om te bepalen of de eisen
staatsburger drie maanden in een andere EU-lidstaat reizen en die aan het diploma zijn gesteld, passen bij de nationale standaard.
werken zonder een visum aan te hoeven vragen. De enige Er is nog geen regel dat nationale diploma’s een-op-een gelden in
voorwaarde is dat hij of zij een geldig identiteitsbewijs heeft. andere lidstaten.

58 zakendoen met België visa en vergunningen 59

Werken in een ander land in de EU
U heeft het recht om in een ander EU-land een baan te zoeken, in De kosten voor een vergunning zijn gekoppeld aan de aard van de
loondienst te gaan, als zelfstandige te werken of van uw pensioen te activiteit en het aantal personen dat in de vestiging betaald werk
genieten. U wordt dan op dezelfde manier behandeld als de burgers verricht. De vergunning is drie jaar geldig. Uiterlijk drie maanden voor
van dat land. Een aantal rechten die u als werknemer in de EU heeft, het verstrijken van de vergunning moet u een nieuwe aanvragen.
gelden ook voor uw huwelijkspartner en uw familieleden.
Aannemers in de bouwsector
Voedingsmiddelenbranche Aannemers in de bouwsector moeten zich registreren bij de Commissie
Als u voedingsmiddelen fabriceert, in de handel brengt of invoert, voor erkenning der aannemers van de provincie in het ambtsgebied
moet u een vergunning aanvragen bij de dienst Eetwareninspectie waar de onderneming is gevestigd (woonplaats of maatschappelijke
van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen zetel). Met deze registratie voldoet u aan uw sociale en fiscale verplich
(FAVV). Deze verplichting geldt voor alle zaken waar tingen. Hiervoor moet u ook een speciaal formulier aanvragen bij het
voedingsmiddelen worden verkocht: Bestuur der Directe Belastingen. Het ingevulde formulier stuurt u
vervolgens aangetekend naar de voorzitter van de registratiecommissie.
▶▶ ondernemingen in de horecasector;
▶▶ keukens van scholen; Kiest u voor de uitvoering van uw bouwwerkzaamheden voor een
▶▶ bedrijfsrestaurants; niet-geregistreerde aannemer, dan bent u zelf hoofdelijk
▶▶ krantenwinkels en tankstations. aansprakelijk voor de betaling van de sociale en fiscale
verplichtingen van deze aannemer.
Voor een vergunning van de FAVV moet uw onderneming:
Erkenning van aannemers voor openbare werken
▶▶ een schriftelijke aanvraag in tweevoud indienen bij het FAVV; Wilt u als aannemer in aanmerking komen voor de uitvoering van
▶▶ bij controles van het FAVV voldoen aan de hygiënereglementering; werken voor de Belgische staat of andere Belgische overheidsdiensten,
▶▶ de kosten betalen voor het afgeven van de vergunning. dan moet u een erkenning als aannemer kunnen voorleggen.
Voor werken van geringe omvang heeft u deze erkenning van
de Commissie voor erkenning der aannemers niet nodig.

internettip Andere vergunningen of erkenningen
Voor sommige activiteiten heeft u een specifieke vergunning nodig,
Een model van het aanvraagformulier of erkenning van de sector in kwestie. Bijvoorbeeld als u een
kunt u terugvinden op de website van slachthuis, reisbureau of huwelijksbureau heeft.
het FAVV: www.favv-afsca.be.


product-
aansprakelijkheid

EU-richtlijn
Productaansprakelijkheid is binnen de EU geregeld door middel van
een officiële richtlijn (85/374/EEG). Alle EU-lidstaten hebben deze
richtlijn omgezet in nationale wetgeving. Bij productaansprakelijkheid
gaat het om de objectieve aansprakelijkheid van de producent in geval
van schade veroorzaakt door een gebrek aan zijn product. Bovendien
is het begrip van toepassing op roerende zaken, ongeacht of deze nu
wel of niet een bestanddeel vormen van een ander goed of gebouw, In het kader van de objectieve aansprakelijkheid als bedoeld in de
landbouwgrondstoffen (zoals vlees, granen, groenten en fruit) en richtlijn, hoeft de nalatigheid of de schuld van de producent of
producten die voortkomen uit de jacht. Ook elektriciteit valt binnen importeur dus niet te worden aangetoond.
deze context.
De beantwoording van de vraag of een product een gebrek vertoont,
Bewijslast hangt af van de veiligheid die het grote publiek redelijkerwijs zou
De benadeelde moet: mogen verwachten. Die wordt bepaald op grond van:

▶▶ het bestaan van de schade bewijzen; ▶▶ de presentatie van het product;
▶▶ het gebrek van het product bewijzen; ▶▶ het redelijkerwijs te verwachten gebruik van het product;
▶▶ het oorzakelijk verband tussen de schade en dit gebrek bewijzen. ▶▶ het tijdstip waarop het product in de handel is gebracht.


Een product mag niet als gebrekkig worden beschouwd, omdat er
nadien een beter product op de markt is gekomen.

Schade
Gedekte schade is schade:

▶▶ veroorzaakt door de dood of door lichamelijk letsel;
▶▶ veroorzaakt aan een ander ge- of verbruiksgoed in de privésfeer
dan het gebrekkige product;
▶▶ met toepassing van een franchise (€ 500).


personeel

Complex arbeidsrecht
De Belgische arbeidswetgeving behoort tot de meest ingewikkelde
van het land. Dit geldt voor alle regelgeving omtrent tewerkstelling,
gezondheid en veiligheid. Ondanks het feit dat veel van deze
wetgeving is gebaseerd op EU-richtlijnen, zijn er in de Belgische wet
vaak veel details aan toegevoegd. Dit komt doordat het Belgische
arbeidsrecht zijn oorsprong vindt in overeenkomsten tussen
werkgeversorganisaties en vakbonden. De Belgische regering zet Strenge wetgeving belemmert flexibiliteit
deze vervolgens om in wetgeving. Om flexibeler te kunnen omspringen met het arbeidsrecht, is de
laatste jaren deeltijdwerk en tijdelijk werk aan een sterke opmars
bezig. Toch blijft de strengheid van de wet bij onze zuiderburen een
“Goed personeel is niet moeilijk te vinden. Gewoon uit je doppen grote drempel op weg naar een echt flexibele regeling voor werving
en ontslag.
kijken. En wat is ‘de werkhouding’ van de Nederlander? Vind ik
ook moeilijk om te zeggen. Wij zijn heel tevreden over de Belgen Onbepaalde tijd als uitgangspunt
Elke werknemer moet over een arbeidscontract beschikken. Is dit niet
die bij ons werken.” het geval, dan gaat de rechtspraak er van uit dat er een mondelinge
arbeidsovereenkomst van onbepaalde tijd was. Dit uitgangspunt biedt
Nestaan - Kay Hennekens de werknemer aanzienlijk meer bescherming dan een overeenkomst


voor bepaalde tijd. De mogelijkheden voor een contract voor bepaalde
tijd zijn sterk afgebakend doordat de rechtspraak in België uitgaat van
het karakter van onbepaalde tijd bij arbeid.

Specifieke wetgeving tijdelijke opdrachten
Een Belgische wet van 5 maart 2002 implementeert de EU-richtlijn
96/71 op het gebied van tijdelijke opdrachten. Deze wet is ontworpen
om goedkope import van arbeid te voorkomen, maar ook te voorzien
in het vrije verkeer van werknemers die onderdaan zijn van een
EU-lidstaat. De Belgische wetgeving heeft in principe voorrang op de
buitenlandse wetgeving, maar de buitenlandse wetgeving mag ook
worden toegepast als deze de werknemer gunstiger uitkomt.

Andere rechten voor ‘arbeiders’ en ‘bedienden’
In België bestaat nog altijd verschil tussen arbeiders en bedienden.
Dit is een belangrijk punt om rekening mee te houden. Zo hebben
bedienden een betere ziekte- en ontslagregeling, maar zijn ze
onderworpen aan langere proefperioden en opzegtermijnen.
De Belgische regering vroeg vakbonden en werkgeversorganisaties
in maart 2010 om een nieuwe regeling op te stellen, zodat deze
verschillen zouden verdwijnen. Op het moment van schrijven (mei
2012) was hierover nog steeds geen akkoord bereikt.

“Als je in Nederland bijvoorbeeld een bonus geeft van
10.000 euro, dan is het daarmee gedaan. In België gaat
daar nog belasting overheen, dus dan kost het je
uiteindelijk duizenden euro’s meer.”


belastingen

Btw-tarieven
Het normale btw-tarief in België bedraagt 21%. Dit tarief is op een
groot aantal producten van toepassing, zoals benzine, alcoholische
dranken en kleding. Dagbladen en bepaalde weekbladen zijn
vrijgesteld van btw. Daarnaast zijn er twee verlaagde tarieven:

▶▶ 6% voor onder andere landbouwproducten, bepaalde
voedingsmiddelen, alcoholvrije dranken, bepaalde geneesmiddelen, Als btw-plichtige moet u:
boeken en bepaalde tijdschriften; ▶▶ een verklaring van beroepsactiviteit indienen als u een activiteit
▶▶ 12% voor onder andere bepaalde energiebronnen, kijken opstart, wijzigt of stopzet;
luistergeld en sociale huurwoningen. ▶▶ een boekhouding bijhouden op basis van een factuurboek en een
dagboek van ontvangsten;
Btw-identificatienummer ▶▶ een periodieke btw-aangifte indienen, maandelijks of per kwartaal;
Als Nederlandse ondernemer moet u zich registreren in België als ▶▶ een bijzondere btw-aangifte indienen. Dit geldt als u onderworpen
u er goederen verkoopt of tijdelijke werkzaamheden verricht. Het is bent aan bijzondere stelsels en geen klassieke periodieke aangifte
in België niet meer verplicht om een lokale vertegenwoordiger aan indient;
te stellen. U kunt nu zelf de btw-registratie doen. Een Belgisch ▶▶ een jaarlijkse lijst van belastingplichtige klanten indienen;
btw-nummer begint met de letters ‘BE’, gevolgd door negen cijfers. ▶▶ een overzicht indienen van de intracommunautaire handelingen
met andere EU-landen.

70 zakendoen met België belastingen 71

Accijnzen
Verbruiksbelasting of accijnzen zijn in België van toepassing op:

▶▶ alcohol en alcoholhoudende producten;
▶▶ niet-alcoholhoudende dranken;
Tip !
▶▶ minerale oliën (benzine, kerosine, stookolie, gasolie); Meer weten?
▶▶ tabaksproducten. Op de website van de EU (http://ec.europa.eu) vindt
u de btw-tarieven binnen de EU. Informatie over btw-
Op bepaalde accijnsgoederen wordt in België ook een bijkomend identificatienummers van buitenlandse ondernemers
bijzonder accijns geheven. vraagt u op bij uw regionale filiaal van de Belastingdienst
in Nederland.
Milieubelasting
Over een groot aantal producten en voorzieningen wordt in België De Belastingdienst geeft ook brochures uit over dit
milieubelasting geheven. De milieubelasting op motorvoertuigen onderwerp. Deze bestelt u via belastingdienst.nl of de
wordt geïnd via de belasting op motorbrandstoffen (btw, accijnzen, Belastingtelefoon voor Ondernemingen (055 5 385 385).
bijkomende rechten en energiebelasting) en via de motorrijtuigen
belasting. Verder wordt belasting geheven op:

▶▶ pesticiden;
▶▶ kunstmest;
▶▶ afval (huishoudelijk en industrieel);
“Als je te maken hebt met verkeer over de grens, moet je
▶▶ drinkwatervoorziening; alert zijn op de btw-verplichtingen. Wees secuur met
▶▶ afvalwaterzuivering.
goederenstromen en de factuurstromen, btw-posities zijn
In lijn met de heffing op drankverpakkingen (verpakkingsheffing), daarvan afhankelijk. Als je hiermee de mist in gaat,
heft de overheid een milieutaks voor milieuonvriendelijke
verpakkingen. Papier en papierkarton zijn van deze heffing kan dat je veel geld kosten.”
uitgesloten.


Hulp van HLB International
Deze reisgids is geschreven met hulp van HLB International, een internationaal
netwerk van accountants en belastingadviseurs. In België heeft HLB International
kantoren in: Antwerpen, Brussel, Charleroi, Kortrijk en Luik.

HLB Belgium
Straatsburgdok
Noordkaai 21B10
2030 Antwerpen
België
Tel +32 3 449 9757

internettip
Kijk op: www.hlbi.com voor de contactgegevens
van deze kantoren.


betalingsverkeer

Een rekening openen
Als particulier of ondernemer kunt u in België een bankrekening
openen, ofwel een ‘zichtrekening’. Een bijkomend voordeel is dat uw
Belgische klanten dit als een tegemoetkoming kunnen zien.
Bovendien benadrukt u hiermee het international karakter van uw
onderneming.

Bij sommige banken kunt u alleen een rekening openen als u in België
bent gevestigd. De reden hiervoor is dat u in geval van schulden IBAN en BIC
makkelijker bent te traceren. Maar bij veel banken is het wel mogelijk Voor het internationale betalingsverkeer van en naar België wordt
om als buitenlander of als buitenlands bedrijf een rekening te openen. gebruikgemaakt van een International Bank Account Number (IBAN)
Met behulp van de volgende documenten is dat vaak binnen enkele en een Bank Identifier Code (BIC). Beide vindt u op uw dagafschriften
dagen geregeld: van uw bank.

▶▶ een bewijs van inschrijving bij de Kruispuntbank van
Ondernemingen;
▶▶ uw identiteitspapieren;
▶▶ de statuten van uw bedrijf (in het Nederlands of Frans);
▶▶ de oprichtingsakte van uw bedrijf (in het Nederlands of Frans).

76 zakendoen met België betalingsverkeer 77

Betalingstermijn
De structuur van een IBAN is overal gelijk, maar de lengte (maximaal De gemiddelde betaaltermijn in België is 45 dagen. Uit een peiling in
34 karakters) hangt af van de standaarden van het land dat het IBAN 2011 kwam België in de top 5 van landen naar voren die het meest
uitgeeft. Een Belgisch IBAN ziet er als volgt uit: behoedzaam omspringen met handelskrediet. Amper een kwart van
de Belgische handel verloopt via krediet. Bedrijven nemen doorgaans
▶▶ Landcode geeft het land aan waar het IBAN is uitgegeven en waar kredietbeslissingen met oog op een goede handelsrelatie met de
de rekening loopt. België word weergegeven als ‘BE’; betreffende klant.
▶▶ Controlegetal twee variabele posities die het de bank mogelijk
maken om een integriteitscontrole uit te voeren; Respondenten geven aan dat de betalingstermijn in België zes dagen
▶▶ Rekeningnummer identiek aan het twaalfcijferige nationale korter is dan het EU-gemiddelde. Hiermee gaat België ongeveer gelijk
rekeningnummer. op met Duitsland en Zweden. Ten opzichte van het wereldwijde
gemiddelde, wordt er in België één dag eerder betaald.
Betaalinstrumenten
De meest gangbare betaalmiddelen in het handelsverkeer met België Vrij kapitaal- en betalingsverkeer
zijn elektronische overschrijvingen (SEPA) en incasso’s. En dan vooral Tussen de lidstaten van de Europese Unie (inclusief België) geldt op
het automatische incasso, dat in België DOM ’80 heet. Sinds de komst grond van Europese regelgeving:
van SEPA Direct Debit (SDD) in 2009, is België een van de koplopers
als het gaat om de invoering van dit vervangende incasso-instrument. ▶▶ recht op vrij verkeer van werknemers;
Eind 2012 moeten alle huidige Belgische incasso-instrumenten zijn ▶▶ vrijheid van vestiging;
vervangen door SDD. Cheques en wissels worden nog gebruikt als ▶▶ vrijheid van diensten;
betaalmiddel. ▶▶ vrijheid van kapitaal- en betalingsverkeer.

Betalingsvoorwaarden
In principe moet u betalen na levering van een product of na voltooiing
van een dienst, tenzij u een latere termijn bent overeengekomen.
“Alleen onze financiering wordt vanuit Nederland geregeld.
Op de achterkant van een factuur staan algemene voorwaarden. Daarnaast werken we altijd samen met een lokale bank.
De bijzondere betalingsvoorwaarden die hierin staan vermeld,
moet u respecteren. Op voorwaarde dat: In Frankrijk is bijvoorbeeld nog steeds veel cheque-verkeer.
De cheques die je daar ontvangt, moet je lokaal
▶▶ u deze betalingsvoorwaarden op de een of andere manier heeft
geaccepteerd (al dan niet stilzwijgend) toen u het contract afsloot; bij een bank kunnen indienen.”
▶▶ de betalingsvoorwaarden niet afwijken van de voorwaarden die u
op voorhand met de verkoper of de dienstverlener had afgesproken. Plukon Food Group - Peter Poortinga


De vrijheid van kapitaal- en betalingsverkeer strekt zich ook uit tot
derde landen. Dit betekent dat EU-lidstaten het kapitaalverkeer tussen
lidstaten onderling niet mogen belemmeren, net zomin als dat tussen
lidstaten en derde landen is toegestaan.

SEPA
SEPA (Single Euro Payments Area) is een initiatief van de Europese
Unie en de gezamenlijke Europese banken uit de 27 EU-landen,
Noorwegen, Liechtenstein, IJsland en Zwitserland. Het doel ervan is
harmonisatie van het eurobetalingsverkeer binnen Europa. Het gaat
hierbij in eerste instantie om giraal betalingsverkeer en betalingen met
betaalkaarten en creditcards, en om de interbancaire betaalsystemen
die deze betalingen mogelijk maken. Met SEPA wil men een
concurrerende markt voor betalingsverkeer realiseren. Door de
invoering van SEPA wordt het Europese betalingsverkeer
overzichtelijker, goedkoper en sneller.

internettip
Kijk op www.sepabelgium.be voor meer informatie.


dit kan ABN AMRO
voor u betekenen

Hulp van een ervaren handelspartner
Wanneer u zakendoet over de grens, krijgt u vroeg of laat met
bankzaken te maken. Bijvoorbeeld omdat u:

▶▶ betalingen wilt doen naar of in het buitenland;
▶▶ betalingen van uw buitenlandse zakenpartners wilt ontvangen;
▶▶ met financieringsvraagstukken te maken krijgt;
▶▶ risico’s wilt afdekken.

Dan is het prettig als u ondersteuning krijgt van een Nederlandse Wanneer u als zelfstandig ondernemer of als een Belgische rechts-
bank. Een bank die uw taal spreekt en handelsgeest deelt. ABN persoon zakendoet in België, moet u een zichtrekening hebben bij
AMRO kan u op verschillende gebieden ondersteunen in België. een in België gevestigde bank. Deze rekening mag u alleen gebruiken
Met onze producten en diensten, jarenlange internationale ervaring voor handelsactiviteit(en) die u uitoefent. ABN AMRO heeft een
en handige internettools helpen wij u om efficiënt en succesvol commercial banking unit in Antwerpen en kan u met lokale
internationaal zaken te doen. economische en culturele expertise bijstaan om uw ondermening
in België te ontwikkelen.

82 zakendoen met België dit kan ABN AMRO voor u betekenen 83

Betalingsverkeer via ABN AMRO Soepel Europees betaalverkeer met SEPA
Uw lokale betalingsverkeer regelen we via ons kantoor in België. SEPA (Single Euro Payments Area) is een initiatief van de Europese
Wij kunnen voor u: Unie en de gezamenlijke Europese banken uit de 27 EU-landen,
Noorwegen, Liechtenstein, IJsland en Zwitserland. Zij ontwikkelden
Rekeningen openen samen uniforme betaalproducten, waarmee u in deze landen een stuk
Zoals een rekening-courant, zowel voor ingezetenen als niet- eenvoudiger zakendoet. De belangrijkste voordelen van SEPA op een rij:
ingezetenen, ook in andere belangrijke vreemde valuta.
Overzichtelijk
Betalingen doen Dezelfde voorwaarden, rechten en plichten in alle SEPA-landen.
Lokale en internationale (spoed)overboekingen, in batch- of
enkelvoudige opdrachten. Goedkoper
Lagere kosten door geautomatiseerde verwerking.
Online inzicht en controle
Digitaal betaalsysteem Access Online geeft u altijd en overal inzicht Sneller
in en controle over al uw betaalstromen. Met Access Online kunt u Kortere verwerkingstijd van betaalopdrachten.
al uw bankrekeningen aansturen. Zowel nationaal als internationaal
en van andere banken. Meer informatie vindt u op www.abnamro.nl/ SEPA biedt u mogelijkheden om alle betalingen binnen Europa uit te
accessonline. voeren vanuit één rekening. Zo kunt u vanaf uw Nederlandse rekening
gelden incasseren van uw afnemers binnen heel Europa. Bovendien
Cash Pooling worden betalingsgegevens meegestuurd tijdens het volledige betalings
Door het samenvoegen van saldi kunt u uw liquiditeit eenvoudiger proces. Dit maakt betalingen ontvangen en verwerken veel eenvoudiger.
beheren. U kunt het saldo van uw rekeningen in Frankrijk en andere
landen automatisch overboeken naar uw ABN AMRO rekening(en) Op abnamro.nl/sepa ziet u welke SEPA-betaalmiddelen ABN AMRO
in Nederland. Cash Pooling is een verzamelnaam voor verschillende op dit moment aanbiedt en hoe u hiervan gebruik kunt maken. Ook
oplossingen voor het handig omgaan met uw betaalrekeningen, vindt u hier uitgebreide informatie over welke stappen u moet nemen
zowel binnen als buiten Nederland. om klaar te zijn voor SEPA.

Rapportages leveren Internationale groei financieren
Intradag en elektronische einde dag-informatie over mutaties In aanvulling op reguliere financieringsvormen, is lease of factoring in
op rekeningen, ook van andere banken. veel gevallen een passende manier om uw internationale activiteiten
te laten groeien. Via onze dochtermaatschappijen kunnen we u

84 zakendoen met België dit kan ABN AMRO voor u betekenen 85

hiermee helpen in uw financieringsbehoefte te voorzien. We adviseren afspraken te maken over zowel levering als betaling, beperkt u de
u bijvoorbeeld over de mogelijkheden om uw export naar of bedrijfs risico’s van buitenlandse handel tot een minimum.
middelen in België te financieren.
Er zijn drie mogelijkheden om uw betalingsrisico’s af te dekken:
Lease
Via ABN AMRO Lease kunt u bedrijfsmiddelen financieren in België. 1. Documentair krediet: zekerheid voor de im- en exporteur
Onze leaseoplossingen zijn toegespitst op lokale weten regelgeving. Hiermee verplicht de bank van de importeur zich tot betaling van het
De voordelen van leasen zijn: afgesproken bedrag en schakelt voor de naleving van de transactie de
bank van de exporteur in.
▶▶ financiering tot 100% van de aanschafwaarde is mogelijk;
▶▶ de aflossing wordt afgestemd op de economische levensduur van 2. Documentair Incasso: leveren na betaling
het object; Biedt de exporteur de zekerheid dat de importeur pas over de
▶▶ uw maandelijkse lasten staan vast; handelsdocumenten kan beschikken als deze heeft betaald.
▶▶ u hoeft niet onnodig beslag te leggen op uw werkkapitaal.
3. Bankgarantie: zekerheid en vertrouwen
Factoring U verkleint het risico van uw klanten op niet-betalen of niet-leveren.
ABN AMRO Commercial Finance in België kan op basis van uw ABN AMRO stelt zich garant. Zo wordt u een aantrekkelijke partij voor
handelsstromen de cashflow van uw onderneming optimaliseren door relaties in binnen- en buitenland.
de inzet van uiteenlopende creditmanagementdiensten.
Valutarisico’s afdekken
Grip op risico’s Renteschommelingen, wisselende valutakoersen en ontwikkelingen
In het buitenland liggen mogelijkheden, maar ook bedreigingen. op de energie- en grondstoffenmarkt kunnen veel invloed hebben op
Terwijl u op de kansen let, werken onze verzekerings-, treasury- en het rendement van uw onderneming. In feite zijn het zowel risico’s als
trade-specialisten nauw samen om de risico’s die u loopt in kaart te kansen die zich op verschillende momenten en plaatsen voordoen.
brengen, ook in het buitenland. Zo kunt u onnodige risico’s vermijden Onze Treasury Desk geeft u inzicht in de valutarisico’s van uw onder
en u tegen andere indekken of verzekeren. neming en kan deze voor u afdekken. Vanuit hun kennis en ervaring
kijken specialisten naar de totale positie van uw onderneming. Zo
Betalingsrisico’s beperken ontwikkelen ze samen met u een evenwichtige treasury-strategie die
Internationaal zakendoen kan betekenen dat u met relatief onbekende risico’s beperkt en uw rendement waar mogelijk verbetert.
handelspartners of economisch minder stabiele landen te maken krijgt.
Maar ook in de westerse zakenwereld kunt u voor onaangename
verrassingen komen te staan. Bijvoorbeeld doordat uw inkopen niet
geleverd of uw leveringen niet betaald worden. Door duidelijke


Internationaal verzekeren
Door verschillen in weten regelgeving of politieke en economische
omstandigheden, loopt u in het buitenland andere risico’s dan in
Nederland. Uw verzekeringsadviseur in Nederland weet waarmee u
rekening moet houden en hoe u risico’s kunt afdekken. Hij kan u een
voorstel doen dat volledig is afgestemd op uw behoeften en de lokale
omstandigheden.

ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met België"

ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met België"

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met België"

Similaire à ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met België" (20)

Plus de ABN AMRO

Plus de ABN AMRO (20)

ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met België"