1. Τόπος και Ιστορία: Μία περιήγηση στα Αρχαία
Ιστο στ
Μνηµε της πόλης της Αθήνα
ηµεία ήνας
υνητική Εργασία Α΄ Τετραµήνου 2011-2012
Ερευνη 2011-
Πρότυπο Πειραµατικό Λύκειο
Ευαγγελικής Σχολής Σµύρνης
Υπεύθυ Καθηγητής: Ι.Π. Αµπελάς Φιλόλογος
ύθυνος

2. Για την εκπόνηση αυτή της εργασίας συνεργάστηκαν οι παρακάτω µαθητές
(µε αλφαβητική σειρά)
Ανδριοπούλου Σπυριδούλα
Βογιατζάκης Νικόλαος-Ευάγγελος
Γεωργουσόπουλος Σεραφείµ
∆αµιανού Θεοδώρα-Μαργαρίτα
∆ηµοπούλου Ζωή
Εγγλέζου Χριστίνα-Άννα Μαρία
Ζαχαρίου Μάριος-Χρήστος
Καλογερόπουλος Μιχαήλ
Καλφάογλου Σωκράτης
Καπλανέλλης Ευστράτιος
Λάδη Ελένη
Μακρής Στυλιανός
Μάνου Παναγιώτα-Ηλιάνα
Μαντζουρογιάννη Ελβίρα
Μαρρέ ∆έσποινα
Πούλου Μαργαρίτα
Τυριτζή Παναγιώτα
Φώσκολου Ευαγγελία-Έλλη
Φωστηροπούλου ∆ανάη-Μαρία
Χίου Αναστάσιος
2

3. Πίνακας Περιεχοµένων
Πίνακας Περιεχομένων ......................................................................................................... 3
Αντί Προλόγου ...................................................................................................................... 7
Σύντομη Ιστορία του βράχου της Ακρόπολης των Αθηνών .................................................... 9
Τα μνημεία του βράχου της Ακρόπολης .............................................................................. 13
Ο Παρθενώνας .................................................................................................................... 14
Η Ζωφόρος ........................................................................................................................................ 16
Τα Αετώματα ..................................................................................................................................... 20
Οι μετόπες ........................................................................................................................................ 23
Το Χρυσελεφάντινο άγαλμα .............................................................................................................. 24
Πώς χτίστηκαν αυτά τα μνημεία; Από το λατομείο της Πεντέλης στον βράχο της Ακρόπολης: η
εξόρυξη του μαρμάρου. .................................................................................................................... 25
Τα Προπύλαια ..................................................................................................................... 30
Το Ερέχθειο ......................................................................................................................... 32
Ο Ναός της Αθηνάς Νίκης .................................................................................................... 38
Άλλα μνημεία στον βράχο της Ακρόπολης ........................................................................... 40
Τα Μνημεία της Αρχαίας Αγοράς ........................................................................................ 41
Ο Ναός του Ηφαίστου ....................................................................................................................... 42
Ο ναός του Άρεως ............................................................................................................................. 44
Η Στοά του Αττάλου........................................................................................................................... 45
Η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου............................................................................................................. 46
Η Στοά του Ελευθέριου Διός .............................................................................................................. 47
Οι ανδριάντες και ο βωμός του Αγοραίου Διός.................................................................................. 48
Η Βασίλειος Στοά ............................................................................................................................... 49
Η Ποικίλη Στοά και ο Βωμός των δώδεκα θεών ................................................................................. 49
Οι Τυραννοκτόνοι .............................................................................................................................. 50
3

4. Η Θόλος............................................................................................................................................. 50
Το Μητρώο........................................................................................................................................ 51
Το Παλαιό Βουλευτήριο .................................................................................................................... 52
Το Νέο Βουλευτήριο.......................................................................................................................... 53
Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.......................................................................................... 55
Συνομιλώντας με έναν αρχαιολόγο ..................................................................................... 61
Γλωσσάριο .......................................................................................................................... 63
Αντί Επιλόγου - Λίγα λόγια για τη Μελίνα Μερκούρη.......................................................... 71
Δικτυογραφία-Βιβλιογραφία .............................................................................................. 73
Φωτογραφίες από τις επισκέψεις μας στους αρχαιολογικούς χώρους και την προετοιμασία
της εργασίας μας................................................................................................................. 75
4

5. 5

6. 6

7. Αντί Προλόγου
Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς (2011-12) ως μαθητές της Α΄ Λυκείου
κληθήκαμε να επιλέξουμε μία από τις πέντε ερευνητικές εργασίες που προτάθηκαν από τους
καθηγητές του σχολείου μας. Από όλα τα θέματα που παρουσιάστηκαν, αυτό που μας κίνησε
πραγματικά το ενδιαφέρον ήταν το εξής: «Τόπος και Ιστορία: Μία περιήγηση στα αρχαία
μνημεία της Αθήνας».
Ο κύριος λόγος που επιλέξαμε το συγκεκριμένο θέμα ήταν η επιθυμία να γνωρίσουμε
καλύτερα την ιστορία του τόπου που διαμένουμε, αλλά και την ιστορία των μνημείων που
κάνουν ευρέως γνωστή τη χώρα μας και τον πολιτισμό της. Στην αρχή βέβαια δεν γνωρίζαμε
τις απαιτήσεις της εργασίας μας, αλλά σιγά σιγά προσαρμοστήκαμε σε αυτές, και στο τέλος
καταφέραμε να συνεργαστούμε και να την φέρουμε εις πέρας, θέλουμε να πιστεύουμε, με
επιτυχία.
Η εργασία μας πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου 2011 –
Ιανουαρίου 2012. Αρχικά χωριστήκαμε σε 4 ομάδες από 5 μέλη η καθεμία. Κάθε μία ομάδα
ανέλαβε την εύρεση πληροφοριών για συγκεκριμένα μνημεία της πόλης μας. Παράλληλα
δημιουργήσαμε έναν δικτυακό τόπο (http://ampelasproject.pbworks.com) προκειμένου να
ανταλλάσσουμε τις απόψεις μας και να συνδιαμορφώνουμε τις πληροφορίες μας. Έτσι
προέκυψε ένα αρκετά, νομίζουμε, ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Επιπλέον το πιο δημιουργικό
και συνάμα ευχάριστο κομμάτι της εργασίας μας ήταν το γεγονός ότι μας δόθηκε η ευκαιρία
να δούμε από κοντά τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία της Αθήνας, οικοδομήματα
απαράμιλλης αξίας και αισθητικής, να τραβήξουμε φωτογραφίες και να συνομιλήσουμε με
αρχαιολόγους.
Βέβαια, ως κλασικοί Έλληνες, κάποιες φορές είχαμε «μικρές» καθυστερήσεις και
δυσλειτουργίες συνεννόησης σχετικά με την παράδοση των εργασιών μας, μα πάνω από όλα
φροντίζαμε να το διασκεδάζουμε, καταλήγοντας στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, που
ελπίζουμε να σας αρέσει. Επίσης είναι προφανές ότι δεν θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε
όλα ανεξαιρέτως τα μνημεία της πόλης μας, αφού ο χρόνος και οι συνθήκες ήταν πιεστικές.
Αναγκαστικά κάναμε κάποιες επιλογές.
7

8. Κλείνοντας θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους Καθηγητές του σχολείου μας κ.κ. Ν.
Μαυρογιάννη και Κ. Σιώπη που προσφέρθηκαν να μας συνοδεύσουν στις επισκέψεις μας
στους αρχαιολογικούς χώρους, τον αρχαιολόγο κο. Κουτσαδέλη που μας ξενάγησε στον ιερό
βράχο της Ακρόπολης, και τέλος τον κο. Αμπελά, που ως υπεύθυνος-καθηγητής της εργασίας
μάς καθοδηγούσε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησής της.
8

9. των
Σύντοµη Ιστορία του βράχου της Ακρόπολης των Αθηνών1
Οι Προϊστορικοί Χρόνοι
Ανάμεσα στη φαληρική θάλασσα και στα βουνά της Αττικής απλώνεται μια μικρή
ηλιοφώτιστη πεδιάδα, στο κέντρο της οποίας υψώνεται ένας λόφος επιβλητικός: 156,20 μ.
ψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας, με μήκος 330μ. στη βάση του, 270μ. στην κορυφή
του, και πλάτος κάτι περισσότερο από 156μ. Είναι η πολυύμνητη αθηναϊκή ακρόπολη. Όταν
στα πρώιμα νεολιθικά χρόνια έστησαν σε αυτόν τον περιορισμένο χώρο οι πρώτοι κάτοικοι τις
καλύβες τους, ένιωσαν ασφάλεια επάνω στον απόκρημνο βράχο του λόφου, που είναι
απρόσιτος απ΄ όλες τις πλευρές και μόνο από τη δυτική προσφέρει στον άνθρωπο πρόσβαση.
Σημάδια της παμπάλαια που μπορεί να εγγίσει ακόμα με τα ίδια του τα χέρια ο επισκέπτης
είναι οι ασήκωτες πέτρες από τα κυκλώπεια τείχη που προστάτευαν τα ανάκτορα στα
μυκηναϊκά χρόνια, τότε που οι βασιλείς με τους ανώτατους αξιωματούχους έκτιζαν τα μέγαρα
τους σε μια οχυρωμένη ακρόπολη, για να ασφαλιστούν από τους εχθρούς. Με το τέλος του
μυκηναϊκού κόσμου τη θέση των ανακτόρων φαίνεται πως την πήρε ο αρχαιότερος ναός,
αυτός που θα μείνει γνωστός στους Αθηναίους με το όνομα ο «ἀρχαῖο̋ νεώ̋», αφιερωμένος
στον θεό της πηγής, τον Ποσειδώνα, και στη θεά της ελιάς, την Αθηνά.
Οι Αρχαϊκοί χρόνοι
Στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια, στα τέλη δηλαδή του 7ου αι. και στις αρχές του 6ου π.Χ
αιώνα, επάνω στον βράχο υψώνονται όχι μονάχα ο μεγάλος «αρχαίος ναός», που
ξαναχτίζεται, αλλά και άλλοι ναοί και ιερά οικήματα. Η μυκηναϊκή πύλη της δυτικής πλευράς
και ο μυκηναϊκός πύργος κατεδαφίζονται και τη θέση τους την παίρνουν τα πρώτα μνημειώδη
Προπύλαια και ένας βωμός της Αθηνάς Νίκης. Ο «αρχαίος ναός» ξαναχτίζεται πιο λαμπρός και
στολίζεται με θαυμαστά μαρμάρινα εναέτια. Είναι τα χρόνια μιας ακμαίας ώρας της Αθήνας
και της τέχνης της. Όποιος ανέβαινε τότε πάνω στον ιερό βράχο, θα καμάρωνε όχι μονάχα τα
1
Η σύντομη αυτή ιστορική ανασκόπηση βασίζεται στην εισαγωγή που έγραψε ο Μανώλης Ανδρόνικος (σελ. 12-
19) στο βιβλίο με τίτλο «Ακρόπολη» στη σειρά «Ξεναγήσεις» της Εκδοτικής Αθηνών που ανατυπώθηκε από την
εφημερίδα Τα Νέα το 2009.
9

10. αρχαία κτήρια, με τα πολύχρωμα αετώματα, αλλά και τα αναρίθμητα αγάλματα, εράσμιες
Κόρες και γυμνασμένους ιππείς, στημένα επάνω σε καλαίσθητες βάσεις στον ύπαιθρο χώρο,
αναθήματα ευλαβικά των πιστών στη μεγάλη θεά που προστάτευε την πόλη ολόκληρη και
τους πολίτες της, μάλιστα τους τεχνίτες. Οι Αθηναίοι άρχισαν να οικοδομούν, νοτιότερα από
τον «αρχαίο ναό», έναν άλλο μεγάλο ναό της Αθηνάς, ίσως στη θέση ενός ακόμη αρχαιότερου.
Όμως μόλις έθεσαν τα θεμέλια και ύψωσαν τους πρώτους κίονες, ήρθε η μεγάλη συμφορά.
Στα 480 π.Χ. οι Πέρσες, αφού πέρασαν τις Θερμοπύλες, εισέβαλαν στην Αθήνα και κατέκαυσαν
την πόλη και τα ιερά της.
Οι Κλασικοί χρόνοι
Η πρώτη μεταπολεμική γενιά των Αθηναίων φρόντισε να οικοδομήσει τα περίφημα
μακρά τείχη, να οργανώσει την πρώτη αθηναϊκή συμμαχία για να εξασφαλισθεί από την
περσική απειλή, να θεμελιώσει την οικονομική και κοινωνική δομή της πολιτείας για να
προχωρήσει αυτή στην πολιτική και πολιτιστική της αναγέννηση. Σ΄ αυτό το μεγάλο και
πνευματικό κέντρο της Ελλάδος θα συντεθούν μέσα στον 5ο αι. οι δυνάμεις του ελληνικού
κόσμου, από τους καλύτερους πνευματικούς εκπροσώπους όλων των πόλεων αρχιτέκτονες και
γλύπτες και ζωγράφοι, φιλόσοφοι και ποιητές από όλα τα ελληνικά μέρη θα έλθουν σ΄ αυτή
την «Ἑλλάδα τῆ̋ Ἑλλάδο̋» και θα δημιουργήσουν έναν κόσμο, όπου θα χωνευτούν οι
παραδόσεις και οι κατακτήσεις όλων των ελληνικών περιοχών.
Ο Περικλής γεννημένος τη χρονιά της μάχης του Μαραθώνα (490 π.Χ.), ηγέτης του
δημοκρατικού κόμματος, φίλος του Σοφοκλή και του φιλόσοφου Αναξαγόρα είχε ως σκοπό την
ανοικοδόμηση της Ακρόπολης. Με καλλιτεχνικό σύμβουλο τον Φειδία καταστρώνονται τα
σχέδια. Πρώτα πρώτα ένας μεγάλος ναός της Αθηνάς Παρθένου, ο Παρθενών, ύστερα η
μνημειώδης είσοδος στον ιερό βράχο, τα Προπύλαια, τρίτος στη σειρά ήταν ο ναός της Αθηνάς
Νίκης, που ήταν έτοιμα τα σχέδιά του πρωτού αρχίσουν τα περίκλεια έργα. Τέλος, το Ερέχθειο,
ο ναός δηλαδή την Πολιάδος Αθηνάς, που θα έπαιρνε τη θέση του «αρχαίου ναού», αυτόν που
είχαν κάψει οι Πέρσες και μόνο το δυτικό τμήμα του τμήμα φαίνεται πως είχε περισωθεί και
επισκευαστεί, για να στεγάσει το πανάρχαιο «διιπετές ξόανο» της θεάς, την «αχειροποίητη»
εικόνα της, που είχαν πάρει μαζί τους οι Αθηναίοι φεύγοντας τους βαρβάρους.
10

11. Το 431 π.Χ. όμως άρχισε ο Πελοποννησιακός πόλεμος. Παρά τον πόλεμο στις
ανάπαυλές του οι εργασίες ξανάρχιζαν, και όταν ο πόλεμος τελείωσε με τη συντριβή της
Αθήνας το 404 π.Χ, το έργο είχε σε ένα μεγάλο βαθμό τελειώσει. Η Αθηναϊκή δημοκρατία
πρόλαβε να πραγματώσει ένα από τα τελειότερα δημιουργήματά της, το οικοδομικό σύνολο
της Ακρόπολης. Στους επόμενους αιώνες η μορφή της αθηναϊκής ακρόπολης δεν άλλαξε, μόνο
συναισθήματα προσθέτονταν στα πολλά που υπήρχαν. Ο τελευταίος ναός που ιδρύθηκε στην
Ακρόπολη ήταν ο μικρός κυκλικός ναός της θεάς Ρώμης και του Αυγούστου πριν το 14 μ.Χ..
Ο Μεσαίωνας και οι Νεότεροι Χρόνοι
Με την επικράτηση του χριστιανισμού ένας ένας οι ναοί μετατρέπονταν σε
χριστιανικές εκκλησίες. Αυτή η μετατροπή στάθηκε σωτήρια για τα μνημεία της Ακρόπολης
που έτσι διατηρήθηκαν σχεδόν ακέραια σε όλο το Μεσαίωνα. Η Ακρόπολη στα βυζάντινα
χρόνια ξανάγινε κάστρο, σπίτια χτίστηκαν ανάμεσα στα μαρμάρινα μνημεία και η παλιά
ένδοξη πόλη είδε τον 11ο αι. μια μικρή άνθηση. Μετά τις καταστροφές όμως των Σαρακηνών
τον 12ο αι. η Αθήνα σχεδόν ερημώθηκε. Ως τότε τα μνημεία της Ακρόπολης διατηρούνταν
καλά. Οι καταστροφές άρχισαν από τον 17ο αι. Οι Βενετοί το 1687 με αρχηγό τον Μοροζίνη
πολιόρκησαν την Ακρόπολη. Από
τους βομβαρδισμούς έγινε έκρηξη
στον Παρθενώνα που χρησίμευε ως
πυριτιδαποθήκη και ανατινάχτηκε
μεγάλο μέρος του ναού. Το 1821
στον αγώνα για την εθνική
ανεξαρτησία, η Ακρόπολη ήταν
πεδίο μαχών ανάμεσα στους
Έλληνες και στους Τούρκους. Στις 31
Μαρτίου του 1833 η Αθήνα Εικόνα 1 - Η πολιορκία των Ενετών (1687)
απέκτησε οριστικά την ελευθερίας
της. Η τούρκικη φρουρά παρέδωσε την Ακρόπολη. Μέσα στα ερείπια και στους σωρούς
σώζονταν ακόμη πολλές από τις πλάκες της ζωφόρου, αυτές που δεν είδε ο λόρδος Έλγιν και
11

12. έμειναν στη γενέθλιά τους γη, για να στολίσουν την αίθουσα του Μουσείου, αυτού που
θεμελιώθηκε το 1864, σταμάτησε αμέσως γιατί βρέθηκαν αρχαία ερείπια, και ξανάρχισε να
χτίζεται τον επόμενο χρόνο με νέα σχέδια και τελείωσε οριστικά το 1874. Οι πρώτες
προσπάθειες για τη συντήρηση και αναστήλωση του Παρθενώνα σημειώθηκαν ήδη από το
1896-1900 και το 1922-1933 πραγματοποιήθηκε το δεύτερο πρόγραμμα αναστήλωσής του.
Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη έργα συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου, στο
πλαίσιο του ευρύτερου αναστηλωτικού προγράμματος που πραγματοποιείται στην Ακρόπολη
από το 1975 από την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνημείων Ακροπόλεως σε συνεργασία με την Α΄
Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της Επιτροπής
Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως.
Σήμερα η Ακρόπολη απειλείται πάλι από έναν κίνδυνο, χειρότερο από όλους: τη
μόλυνση του περιβάλλοντος. Ας ελπίσουμε ότι οι συνδυασμένες προσπάθειες του ελληνικού
κράτους, της Ουνέσκο, του ελληνικού λαού και όλων των φίλων της σε όλο τον κόσμο θα
σώσουν για μια ακόμη φορά τον ένδοξο βράχο.
12

13. Τα µνηµεία του βράχου της Ακρόπολης
Στον βραχώδη λόφο της Ακρόπολης, που δεσπόζει στο κέντρο της σύγχρονης Αθήνας,
βρισκόταν το σπουδαιότερο και μεγαλοπρεπέστερο ιερό της αρχαίας πόλης, αφιερωμένο,
κατά κύριο λόγο, στην προστάτιδα θεά της, την Αθηνά. Η Ακρόπολη του 5ου αι. π.Χ. αποδίδει
με τον τελειότερο τρόπο το μεγαλείο, τη δύναμη και τον πλούτο της Αθήνας στην εποχή της
μεγαλύτερης ακμής της, τον «χρυσό αιώνα» του Περικλή.
Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., την εποχή που μεταφέρθηκε στην Ακρόπολη η έδρα της
Αθηναϊκής Συμμαχίας και η Αθήνα ήταν το σημαντικότερο κέντρο του πνευματικού κόσμου,
τέθηκε σε εφαρμογή, με πρωτοβουλία του Περικλή, ένα μεγαλεπήβολο οικοδομικό
πρόγραμμα που διήρκεσε όλο το β΄
μισό του 5ου αι. π.Χ.. Χιλιάδες
άνθρωποι, μέσα σ’ έναν πρωτοφανή
πυρετό, εργάστηκαν για πολλά χρόνια
για να γίνουν οι ασύγκριτοι σε πλούτο
και ομορφιά ναοί της Ακρόπολης και
τα αριστοτεχνικά αγάλματα. Τα
καράβια ξεφόρτωναν συνέχεια στον
Πειραιά πολύτιμη ξυλεία της Θράκης
Εικόνα 2 - Αναπαράσταση της Ακρόπολης και του Αρείου Πάγου από
τον Leo von Klenze, 1846
και του Λιβάνου. Από την Αίγυπτο
έφτασαν πολλά φορτία με
ελεφαντόδοντο. Η Θράκη και η Λιβύη προμήθευσε το χρυσάφι που χρειαζόταν για τα
αγάλματα και η κοντινή Πεντέλη πρόσφερε το ολοκάθαρο και πολύτιμο μάρμαρο της.
Τότε οικοδομήθηκαν, με την επίβλεψη των ικανότερων καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων και
γλυπτών, τα σημαντικότερα μνημεία που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης: ο Παρθενώνας, τα
Προπύλαια, το Ερέχθειο και ο ναός της Αθηνάς Νίκης.
13

14. Ο Παρθενώνας
Ο Παρθενώνας είναι το πιο σημαντικό από τα κτήρια της Ακρόπολης με σχεδιαστές και
εκτελεστές τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη (πιθανόν σε σχέδια του Φειδία), και καθώς περνούν
τα χρόνια αποκτά όλο και περισσότερη αξία. Ακόμα αξίζει να σημειωθεί το ότι είχε αρχίσει να
οικοδομείται στην ίδια θέση ένας παλαιότερος Παρθενώνας που έμεινε μισοτελειωμένος, ο
λεγόμενος Προπαρθενών (δες και παραπάνω). Από τον Προπαρθενώνα σήμερα σώζεται το
επιβλητικό πώρινο θεμέλιο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε και στον Παρθενώνα. Η χρονολόγηση
του κτηρίου αυτού είναι ένα από τα επίμαχα θέματα της Ακρόπολης.
Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς από αυτό το αρχιτεκτονικό αριστούργημα που
ονομάζεται Παρθενώνας. Οι οχτώ
κίονες στις στενές πλευρές του σε
συνδυασμό με τους δεκαεπτά κίονες
των μακρών του πλευρών αποτελούν
ένα μοναδικό αριθμό. Οι κίονες
τοποθετούνται με μια πυκνότητα
ασυνήθιστη και διαμορφώνουν
ομοιόμορφη κορμοστασιά. Ανάμεσα
Εικόνα 3 - Ο Παρθενώνας από τα νοτιοανατολικά
στο πτερό και τον κύριο ναό δημιουργούνται στοές αλλά και μπροστά από τον πρόναο και τον
οπισθόδομο οι εξάστυλες κιονοστοιχίες δημιουργούν αίσθηση δίπτερου ναού (ο ναός που
περιβάλλεται από διπλό πτερόν ονομάζεται δίπτερος). Ο Παρθενώνας, με διαστάσεις του
στυλοβάτη 30,88 x 69,50 μ., αποτελεί τον μεγαλύτερο δωρικό ναό όλου του ελληνικού κόσμου.
Μέλος του δωρικού αυτού κτηρίου ανήκει στον ιωνικό ρυθμό, η περίφημη ζωφόρος, μια
συνεχής ζώνη δηλαδή από πλάκες όπου απεικονίζεται η εικόνα μάλλον της παναθηναϊκής
πομπής.
Όλα μελετήθηκαν και στην παραμικρή λεπτομέρειά τους. Επειδή το μάτι του ανθρώπου
ξεγελιέται και τις μεγάλες ευθείες τις βλέπει στη μέση τους να καμπυλώνουν, οι σπουδαίοι
Αθηναίοι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν ελαφρές καμπύλες, ώστε στο μάτι να φαίνονται
14

15. ευθείες. Οι κολώνες γέρνουν ελαφρά προς τα μέσα για να οδηγούν το βλέμμα ψηλά. Αυτό το
μεγάλο κτήριο το χαρακτηρίζει η απλότητα, η σοβαρότητα, η επιβλητικότητα, αλλά και η χάρη.
Οι εκατοντάδες τόνοι από μάρμαρο, θα 'λεγε κανείς ότι δεν του έδωσαν την αίσθηση του
όγκου και του βάρους. Ταίριαζε απόλυτα στον γυμνό βράχο της Ακρόπολης, αλλά και σε όλο το
περιβάλλον της Αθήνας με το λαμπερό της φως.
Το εσωτερικό του χωριζόταν στον πρόναο, τον σηκό και τον οπισθόδομο. Στη ζωφόρο,
που είχε συνολικό μήκος 140 μέτρων και ύψος 1 μέτρου, ο Φειδίας λάξευσε τα
αριστουργηματικά του γλυπτά με θέμα, όπως προαναφέρθηκε, την προετοιμασία της πομπής
των Παναθηναίων. Πόση απλότητα, πόση λιτότητα, αλλά και πόση ζωντάνια και αλήθεια δεν
υπάρχουν σ’ αυτά τα ανεπανάληπτα γλυπτά! Όλες οι μορφές ενεργούν και κινούνται με
κατεύθυνση και ροή προς τα ανατολικά
όπου θα τερματίσει η μεγαλόπρεπη πομπή.
Στο εσωτερικό υπήρχε δίτονη
(διώροφη δηλαδή) δωρική κιονοστοιχία
σχήματος «Π», που δημιουργούσε ένα
υπερώο, από το οποίο οι επισκέπτες
μπορούσαν να θαυμάσουν από διάφορα
σημεία το χρυσελεφάντινο άγαλμα της
Εικόνα 4 - Ο Παρθενών από τη βορειοδυτική πλευρά
Αθηνάς. Στον οπισθόδομο (το μέρος που
πρωτοαντικρύζει ο επισκέπτης ανεβαίνοντας
στον βράχο) φυλασσόταν ο θησαυρός, δηλαδή τα πολύτιμα αφιερώματα της Αθηνάς. Η οροφή
του στηριζόταν σε τέσσερις ιωνικούς κίονες. Η στέγη ολόκληρου του ναού, μαζί με τους
στρωτήρες, τους καλυπτήρες και τα ακροκέραμα, ήταν όλη από διαφανές μάρμαρο Πάρου,
αλλά στηριζόταν σε μεγάλες ξύλινες δοκούς.
15

16. Η Ζωφόρος
Η ζωφόρος του Παρθενώνα περιέβαλλε το επάνω μέρος των τοίχων του ναού, πίσω
από τους εξωτερικούς κίονες. Έχει 1μ. ύψος και συνολικό μήκος 160μ. Θέμα της ανάγλυφης
παράστασης είναι η πομπή των Παναθηναίων. Συνολικά 360 ανθρώπινες μορφές σε ομάδες
και μεμονωμένα άτομα και πλήθος από ζώα συνθέτουν τη ζωφόρο με την πομπή των
Παναθηναίων. Στην παράσταση υπάρχουν θεοί,
ιερείς, άρχοντες, μουσικοί, ιππείς, άρματα,
παρθένες με υδρίες και κάνιστρα, γέροντες με
κλαδιά, πολίτες, άντρες και γυναίκες έφηβοι και
ακόμα άλογα, βόδια και κριάρια.
Η παράσταση αρχίζει από τη ΝΔ γωνία
Εικόνα 5 - Το σχέδιο της ζωφόρου
του ναού (πάνω από τον οπισθόδομο) και
ακολουθεί δύο κατευθύνσεις, μία από τη βόρεια και μία από τη νότια πλευρά, ξεδιπλώνοντας
όλο το θέμα. Και οι δύο συναντιώνται στο ανατολικό τμήμα της ζωφόρου που βρίσκεται πάνω
από την επίσημη είσοδο του Παρθενώνα (κοιτώντας προς τον Υμηττό).
Στις τρεις πλευρές της ζωφόρου (δυτική, νότια και βόρεια) έχουν απεικονιστεί σκηνές
κατά τη διάρκεια της πομπής των Παναθηναίων. Στην τέταρτη, την ανατολική πλευρά, με την
παρουσία των θεών του Ολύμπου, παριστάνεται το τέρμα της πομπής και η παράδοση του
ιερού πέπλου της Αθηνάς από τις Αρρηφόρες στον Αρχιερέα.
Λίγα λόγια για την εορτή των Παναθηναίων
Πρόκειται για την επισημότερη εορτή της Αρχαίας Αθήνας, που γινόταν κάθε τέσσερα
χρόνια προς τιμήν της πολιούχου της πόλης θεάς Αθηνάς, τον μήνα Εκατομβαιώνα (Ιούλιο –
Αύγουστο). Σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε κατά τους προϊστορικούς χρόνους από τον
Εριχθόνιο, με το όνομα Αθήναια, αναδιοργανώθηκε από τον Θησέα στο τέλος της μυκηναϊκής
εποχής και τότε πήρε το όνομα Παναθήναια. Νέα αναδιοργάνωση έγινε από τον τύραννο
Πεισίστρατο το 566 π.Χ.. Εορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια με τόση λαμπρότητα (Μεγάλα
Παναθήναια), που κατά τον 6ο-4ο αι. π.Χ. είχαν πανελλήνια αίγλη, ενώ τα Μικρά Παναθήναια,
16

17. που γίνονταν κάθε χρόνο είχαν τοπικό χαρακτήρα. Κατά τα Μεγάλα Παναθήναια τελούνταν
πολλές τελετές και θυσίες, από τις οποίες σπουδαιότερη ήταν η εκατόμβη (θυσία 100 βοδιών),
καθώς και αγώνες ιππικοί, γυμνικοί (αγώνες στίβου) και μουσικοί. Οι τελετές και οι αγώνες,
που διαρκούσαν από 4 – 12 ημέρες, έφθαναν στο αποκορύφωμά τους την 28η
Εκατομβαιώνος, γενέθλιο ημέρα της θεάς Αθηνάς, κατά την οποία παραδιδόταν από τον
αθηναϊκό λαό στη θεά ένας πέπλος χρυσοκέντητος, που είχαν υφάνει οι αρρηφόροι και οι
εργαστίνες, δηλαδή νέα κορίτσια επιφανών οικογενειών στην υπηρεσία της θεάς.
Ο πέπλος μεταφερόταν με μεγαλόπρεπη πομπή από τον Κεραμεικό στην Ακρόπολη.
Στην πομπή, που είχε τελετουργικό χαρακτήρα, μετείχαν μουσικοί που έδιναν τον ρυθμό,
αξιωματούχοι, νέοι που οδηγούσαν τα προς θυσία ζώα, νέες με κλαδιά ελιάς και προσφορές
μέσα σε καλάθια για τη θεά. Στην Ακρόπολη ο πέπλος παραδιδόταν στους ιερείς, οι οποίοι
έντυναν το ξόανο (το παλαιό ξύλινο άγαλμα) της θεάς, που βρισκόταν αρχικά μέσα στον
«αρχαίο ναό», ενώ αργότερα στο Ερέχθειο. Αυτή την πομπή αναπαρέστησε ο Φειδίας στη
ζωφόρο του Παρθενώνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα είναι έργο με ασύγκριτη δύναμη,
τελειότητα και ομορφιά.
Από το σύνολο της ζωφόρου σήμερα σώζονται 50 μέτρα στο Μουσείο της Ακρόπολης,
80 μέτρα στο Βρετανικό Μουσείο, ένας λίθος στο Μουσείο του Λούβρου και κάποια
θραύσματα είναι διασκορπισμένα σε μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στη Χαϊδελβέργη,
στη Βιέννη και στο Μόναχο.
17

18. Εικόνα 6 - Τμήμα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα (ο πέπλος)
Εικόνα 7 - Τμήμα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα (οι θεοί)
18

19. Εικόνα 8 - Ο Φειδίας επιδεικνύει στον Περικλή & την Ασπασία τη ζωφόρο (φανταστική αναπαράσταση)
Αναλυτικός Πίνακας
των σωζομένων τμημάτων της ζωφόρου του Παρθενώνα
Δυτική πλευρά (σώζονται και οι 16 πλάκες)
στο Μουσείο Ακροπόλεως: 13 πλάκες
στο Βρετανικό Μουσείο: 2 πλάκες
θραύσματα τις τις πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 1 πλάκα
Νότια πλευρά (σώζονται 41 πλάκες)
στη θέση τις στο μνημείο: 2 πλάκες
στο Μουσείο Ακροπόλεως: 12 πλάκες
στο Βρετανικό Μουσείο: 24 πλάκες
θραύσματα τις τις πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 3 πλάκες
Βόρεια πλευρά (σώζονται 46 πλάκες)
στο Μουσείο Ακροπόλεως: 24 πλάκες
στο Βρετανικό Μουσείο: 15 πλάκες
θραύσματα τις τις πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 7 πλάκες
Ανατολική πλευρά (σώζονται 9 πλάκες)
στο Μουσείο Ακροπόλεως: 3 πλάκες
στο Βρετανικό Μουσείο: 1 πλάκα
θραύσματα τις τις πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 5 πλάκες
19

20. Τα Αετώµατα
Η γλυπτική διακόσμηση στα αετώματα του Παρθενώνα διήρκεσε πέντε χρόνια, 437 –
432 π.Χ. και ήταν το τελευταίο μέρος των εργασιών στο ναό. Καθεμιά από τις συνθέσεις των
δύο αετωμάτων είχε μήκος 28μ. και οι μορφές στο κέντρο είχαν ύψος περίπου 3μ.. Συνολικά
ξεπερνούσαν τις 50 μορφές και τις δύο συνθέσεις μαζί, από τις οποίες σήμερα σώζονται μόνο
ελάχιστες, με τις περισσότερες να βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Στην αποκατάσταση
των συνθέσεων βοήθησαν τα σχέδια του J.Carrey το 1674 (Εθν. Βιβλιοθήκη Παρισιού).
Τα θέματα και τις δύο συνθέσεις ήταν εμπνευσμένα από την μυθολογία και αφορούν
και τα δύο τη θεά Αθηνά που ήταν η προστάτιδα τις Αθήνας.
Στο ανατολικό αέτωμα (πάνω από την κύρια είσοδο του ναού, προς τον Υμηττό) όπου
παριστανόταν με θεϊκή μεγαλοπρέπεια η γέννηση τις θεάς Αθηνάς, δέσποζαν στο κέντρο
αντικριστές οι δύο κύριες μορφές. Ο Δίας αριστερά καθισμένος στο θρόνο του, με το σκήπτρο
στο αριστερό του χέρι και τον κεραυνό στο δεξί, είχε απέναντί του όρθια, πάνοπλη και
20

21. ολόχαρη την Αθηνά που μόλις έχει γεννηθεί μέσα από το κεφάλι του. Πίσω της εικονιζόταν
γυμνός και όρθιος ο θεός Ήφαιστος, κρατώντας το τσεκούρι με το οποίο είχε χτυπήσει το
κεφάλι του Δία. Καθιστή πίσω από το Δία και την Αθηνά, βρισκόταν αντίστοιχα η Ήρα και ο
Ποσειδώνας, που έκπληκτοι μπροστά στο γεγονός παρακολουθούσαν το θαύμα. Δεξιά και
αριστερά βρίσκονταν άλλοι θεοί που παρακολουθούσαν και μετείχαν στο ευχάριστο
γεγονός. Στην αριστερή άκρη του αετώματος απεικονιζόταν το τέθριππο άρμα του Ήλιου που
ανατέλλει από τον Ωκεανό και κατευθύνεται στο κέντρο, ενώ δεξιά απεικονιζόταν το τέθριππο
άρμα της Σελήνης, που φεύγει για να βυθιστεί στον Ωκεανό.
Εικόνα 9 - Το ανατολικό αέτωμα (Βρετανικό Μουσείο)
Στο δυτικό αέτωμα (πάνω από τον οπισθόδομο), όπου παριστανόταν ο μύθος τις
φιλονικίας του Ποσειδώνα και της Αθηνάς για το ποιος θα γίνει προστάτης της πόλης
δέσποζαν στο κέντρο αντικριστές οι δύο κύριες μορφές. Οι δύο θεοί, εικονίζονταν με τα
σύμβολά τους, όρθιοι με ζωηρή παραστατικότητα. Το γυμνό ρωμαλέο κορμί του Ποσειδώνα
τινάζεται βίαια προς τα πίσω, είναι νευρικός και αβέβαιος για τη νίκη του στον αγώνα.
Αντίθετα η θεά Αθηνά, με τη μεγαλόπρεπη στάση της, φανέρωνε τη σιγουριά της για τη νίκη.
Κοντά στους δύο θεούς εικονίζονταν τα σημάδια – σύμβολα, η ελιά και η πηγή με το θαλάσσιο
νερό, τα δώρα που πρόσφεραν οι δύο θεοί για να αποκτήσουν την προστασία της πόλης.
21

22. Δεξιά και αριστερά από τους θεούς ήταν τα άρματα που τους έφεραν στα βράχια της
Ακρόπολης για τον αγώνα. Το άρμα της Αθηνάς το οδηγούσε η Νίκη και το άρμα του
Ποσειδώνα η Αμφιτρίτη ή κάποια άλλη από τις Νηρηίδες. Τα άρματα τα συνόδευαν οι
αγγελιοφόροι των θεών, ο Ερμής και η Ίρις. Τον αγώνα παρακολουθούσαν ο Κέκροπας και ο
Ερεχθέας με τις οικογένειές τους. Τις δυο γωνιές του αετώματος εικονίζονται ο Κηφισός και ο
Ιλισός ή ίσως δύο άλλοι ήρωες της Αττικής.
Εικόνα 10 - Το δυτικό αέτωμα (αναπαράσταση)
Αμφισβητήσεις και ποικίλες γνώμες διατυπώθηκαν σχετικά με το ποιος καλλιτέχνης
δημιούργησε τα αετώματα του Παρθενώνα. Τελικά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και το έργο
αυτό είναι του μεγάλου γλύπτη Φειδία και των μαθητών του.
22

23. µετόπες
Οι µετόπες
Γύρω από τον Παρθενώνα, πάνω από τους εξωτερικούς κίονες, βρίσκονταν εναλλάξ τα
τρίγλυφα και οι μετόπες. Αντίθετα από τη ζωφόρο που φαινόταν δύσκολα πίσω από τους
κίονες του ναού, οι μετόπες βλέπονταν ελεύθερα. Ήταν 92 στο σύνολό τους, 32 σε κάθε
μεγάλη πλευρά του ναού και 14 σε κάθε μικρή. Κάθε μετόπη είχε δύο ανθρώπινες μορφές ή
σύμπλεγμα ανθρώπου και ζώου. Οι παραστάσεις είναι εμπνευσμένες από τη μυθολογία. Τα
θέματά τους είναι επιλεγμένα ώστε να συμβολίζουν και να θυμίζουν τους παλαιούς και τους
πρόσφατους νικηφόρους αγώνες των Ελλήνων κατά των εχθρών, που απείλησαν τη γη και την
ελευθερία τους. Ειδικότερα
• Η βόρεια πλευρά ιστορούσε σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο.
• Η νότια πλευρά ιστορούσε τον αγώνα των Ελλήνων κατά των Κενταύρων
(Κενταυρομαχία).
• Η δυτική πλευρά ιστορούσε τη μάχη των Αθηναίων με τις Αμαζόνες (Αμαζονομαχία).
• Η ανατολική πλευρά ιστορούσε τον αγώνα των θεών του Ολύμπου εναντίον
των Γιγάντων (Γιγαντομαχία).
Οι μετόπες της ανατολικής, της βόρειας και της δυτικής πλευράς είχαν απολαξευτεί
βάρβαρα από τους Χριστιανούς όταν μετέτρεψαν τον Παρθενώνα σε χριστιανική εκκλησία (5ος
– 6ος αι. μ.Χ.). Από την καταστροφή αυτή εξαιρέθηκαν οι νότιες μετόπες. Σήμερα από τις 92
μετόπες, 39 βρίσκονται στην Αθήνα και 15 στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.
Αναλυτικός Πίνακας με τις σωζόμενες Μετόπες του Παρθενώνα
Ανατολική πλευρά (Γιγαντομαχία)
στο Μουσείο Ακροπόλεως: όλες οι πλάκες (14) - στη θέση τους έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα
Δυτική πλευρά (Αμαζονομαχία)
στη θέση τους στο μνημείο: όλες οι πλάκες (14)
Βόρεια πλευρά (Τρωικός Πόλεμος)
στη θέση τους στο μνημείο ή στο Μουσείο Ακροπόλεως: 13 πλάκες ακέραιες ή σε θραύσματα
Νότια πλευρά (αγώνας Λαπιθών-Κενταύρων)
στη θέση τους στο μνημείο: 1 πλάκα, στο Μουσείο Ακροπόλεως: 11 πλάκες ακέραιες ή σε
θραύσματα, στο Βρετανικό Μουσείο: 16 πλάκες ακέραιες ή σε θραύσματα (θραύσματα των 6
από αυτές φυλάσσονται και στο Μουσείο Ακροπόλεως)
23

24. Η πρώτη νοτιοδυτική μετόπη της Κενταυρομαχίας
είναι μια από τις παλαιότερες (Βρετ. Μουσείο). Παρουσιάζει
έναν ισόπαλο αγώνα Κενταύρου-Λαπίθη με καταφανείς
τάσεις αρχαισμού στην κίνηση. Ο Λαπίθης μοιάζει πολύ με
το Δισκοβόλο του Μύρωνα, γι’ αυτό υποτίθεται ότι και αυτός
είναι έργο του Μύρωνα. H τέταρτη νότια μετόπη από τα
δυτικά δείχνει ότι η μάχη για το σωριασμένο καταγής Λαπίθη
έχει λήξει. Ο θηριώδης Κένταυρος έχει αρπάξει μια υδρία και
Εικόνα 11 - Κένταυρος και Λαπίθης
ετοιμάζεται να του δώσει το τελειωτικό χτύπημα. Ο (Βρετ. Μουσείο)
αρχαιολόγος Langlotz πιστεύει ότι ο Φειδίας απέδωσε τα δικά του χαρακτηριστικά στο
πρόσωπο του Κενταύρου. Μια άλλη μετόπη αποδίδεται στον Κολώτη και είναι περίφημη για
το άπλωμα της χλαμύδας του Λαπίθη, ενώ μια άλλη δείχνει τον Κένταυρο να καλπάζει
θριαμβευτικά πάνω στο νεκρό Λαπίθη ανεμίζοντας τη δορά -ασπίδα του (βρίσκεται στο
Βρετανικό Μουσείο).
Το Χρυσελεφάντινο άγαλµα
Από τα πιο ονομαστά έργα του Φειδία ήταν το
χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου και
ολοκληρώθηκε σε 9 χρόνια το 438 π.Χ., τοποθετημένο
στον σηκό του Παρθενώνα. Παρίστανε την θεά πάνοπλη, με
Νίκη στο προτεταμένο και στηριγμένο σε μικρό κίονα δεξί χέρι
της, ενώ το αριστερό συγκρατούσε την ασπίδα όρθια δίπλα στο
αριστερό πόδι της. Το δόρυ της θεάς στηριζόταν όρθιο στο
έδαφος και στον αριστερό της ώμο. Την ασπίδα της
διακοσμούσε εξωτερικά ανάγλυφη παράσταση Αμαζονομαχίας.
Σε μία από τις μορφές μάλιστα που αντιμάχονταν τις Αμαζόνες
Εικόνα 12 - Αναπάρασταση του είχε δώσει ο Φειδίας τα χαρακτηριστικά του Περικλή και σε μία
Χρυσελεφάντινου Αγάλματος της
Αθηνάς
24

25. άλλη τα δικά του, πράγμα για το οποίο κατηγορήθηκε αργότερα. Στο εσωτερικό της ασπίδας
υπήρχε γραπτή παράσταση Γιγαντομαχίας, ενώ στα πέδιλά της απεικονιζόταν ανάγλυφη
Κενταυρομαχίας. Τέλος, στην βάση του αγάλματος υπήρχε ανάγλυφη η παράσταση του
μύθου της Πανδώρας.
Το συνολικό ύψος αγάλματος και βάσης έφθανε τα 12 μ. Τα γυμνά μέρη της μορφής
ήταν από ελαφαντοστούν, ντυμένα από φύλλα χρυσού που μπορούσαν να αφαιρεθούν και να
επανατοποθετηθούν. Δεν είναι γνωστό πότε καταστράφηκε το πρωτότυπο. Ιδέα του έργου μας
δίνουν τα πολύ κατώτερης ποιότητας αντίγραφά του, που σώζονται και φυλάσσονται σε
διάφορα μουσεία. Το καλύτερο είναι εκείνο που έχει στηθεί στη βιβλιοθήκη της Περγάμου
κατά την ελληνιστική περίοδο και βρίσκεται σήμερα στο Pergamon Museum του Βερολίνου.
Δύο άλλα αντίγραφα του έργου εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας: η
Αθηνά του Βαρβακείου, που σώζει την Νίκη και, η Αθηνά Lenormant, που σώζει τμήμα από τη
γέννηση της Πανδώρας. Το 295 π.Χ. ο Λάχαρις, τοπικός τύρρανος, αφαίρεσε τα 3/4 από το
χρυσό φόρεμα της θεάς και το 250 π.Χ. αυτό καταστράφηκε από πυρκαγιά στο εσωτερικό του
ναού.
Πώς χτίστηκαν αυτά τα µνηµεία; Από το λατοµείο της Πεντέλης στον βράχο της Ακρόπολης: η εξόρυξη
Πεντέλης Ακρόπολης:
του µαρµάρου.2
µαρµάρου.
Στα νότια της κορυφής του Πεντελικού όρους, περίπου στα μισά του ύψους του,
αναπτυσσόταν κάθε μέρα ένα μεγάλο και βαθύ λατομείο. Αυτό έγινε εξαιτίας του Παρθενώνα.
Μέχρι τότε οι ναοί φτιάχνονταν με πωρόλιθο, το κατεξοχήν υλικό της δωρικής αρχιτεκτονικής.
Το μάρμαρο χρησιμοποιούνταν μόνο σε αγάλματα και μικρές αρχιτεκτονικές μορφές, και
συνήθως το έφερναν από την Πάρο.
Στο μέσο του μεγάλου μεταλλείου η εξόρυξη είχε φτάσει σε βάθος 20 μέτρων. Το
πέτρωμα εκτείνεται καθαρό δεν είναι όμως συνεχές. Φυσικοί αρμοί, άλλοι όρθιοι και άλλοι
κεκλιμένοι διακόπτουν τη συνέχειά του. Οι αρμοί θέτουν αξεπέραστα όρια μεγέθους για τους
2
Οι αναφορές που ακολουθούν, όπως και οι εικόνες, προέρχονται από το βιβλίο του Μ. Κορρέ, «Από την
Πεντέλη στον Παρθενώνα», Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1994
25

26. λατομήσιμους ωφέλιμους όγκους, αλλά εξυπηρετούν και την εξόρυξη. Οι αποστάσεις των
αρμών δεν είναι σταθερές και κάνουν το υλικό άχρηστο όταν απέχουν λίγο μεταξύ τους ή αν
είναι πολύ μεγάλες απαιτούν αυλάκια για να χωριστεί το πέτρωμα στα ζητούμενα μεγέθη. Οι
τεχνίτες λοιπόν έπρεπε να κάνουν σωστή διαλογή των λατομήσιμων όγκων, όχι μόνο με το
κριτήριο των αρμών, αλλά και με το κριτήριο της ποιότητας, και αυτό απαιτούσε επιδέξιους
και έμπειρους λιθοτεχνίτες. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν δουλέψει στις Κυκλάδες και
την Ιωνία, περιοχές στις οποίες δούλευαν το μάρμαρο, όπως απαιτούσε η ιωνική
αρχιτεκτονική.
Στο λατομείο είχαν εξορυχτεί 4.200 κυβικά μέτρα λατομήσιμου μαρμάρου για την
παραγωγή 1400 κ.μ. ωφέλιμου όγκου υλικού. Το πιο δύσκολο έργο ήταν να αποσπασθεί το
μάρμαρο από το μητρικό πέτρωμα. Κατά μήκος των φυσικών αρμών και των ρηγμάτων γύρω
από τον όγκο οι τεχνίτες διάλεγαν τη καταλληλότερη θέση για να μπουν οι σφήνες και οι
μεγάλοι μοχλοί. Στις θέσεις αυτές λάξευαν βαθιές φωλιές, ενώ πρόσεχαν την ακριβή σύγκλιση
των επιφανειών στις φωλιές των σφηνών. Με βαρείες οι εργάτες χτυπούσαν τις σφήνες για να
αποσχίσουν το μάρμαρο. Μετά την αποκόλληση του όγκου και την πρώτη χαλάρωση των
αρμών του η προσπάθεια των εργατών συνεχιζόταν με τη χρήση μεγαλύτερων μοχλών. Ο
προϊστάμενος των λατόμων γνώριζε ότι τα μεγάλα αποκόμματα του μαρμάρου είναι πιο
χρήσιμα για τη λάξευση κάποιων μικρότερων στοιχείων του κτηρίου. Αυτό δεν ήταν δυνατόν
χωρίς την τοποθέτηση σφηνών και στις τέσσερις πλευρές. Έπρεπε δηλαδή να γίνει η
μετατόπιση του όγκου και μετά η
αποκοπή των πλεονασμάτων.
Για πολλές μέρες οι εργάτες
ετοίμαζαν εσοχές, βαθιές αυλακώσεις και
φωλιές σφηνών για να αποσχίσουν το
επάνω μέρος. Οι σφήνες χτυπιούνταν με
τα σφυριά ρυθμικά. Οι σφήνες πρέπει να
δέχονται την ίδια περίπου δύναμη. Κατά
Εικόνα 13 - Η εξαγωγή του κιονόκρανου από το λατομείο την αδρή αφαίρεση του υλικού γύρω από
26

27. το μελλοντικό κιονόκρανο, οι κομμοί και οι άλλες φυσικές ατέλειες έπρεπε να επισημαίνονταν
εγκαίρως, ώστε τα ελαττώματα να μένουν στα αποκόμματα και όχι στον κύριο όγκο. Κατόπιν
το ωφέλιμο μάρμαρο καθαριζόταν με νερό και με σκληρή βούρτσα. Τα μεγάλα αποκόμματα
μετακινούνταν για να μην εμποδίζουν τις εργασίες, ενώ άρχιζε το επόμενο στάδιο παραγωγής,
η απολάξευση σε όλες τις πλευρές του κύριου όγκου.
Η μορφή ήταν ακόμη ακανόνιστη. Έμπειροι τεχνίτες επιστρατεύονταν για να λαξεύσουν
κάθετους οδηγούς στις τέσσερις γωνίες, οι οποίοι θα ήταν χρήσιμοι για την επιπέδωση των
πλευρικών επιφανειών, αλλά και για την ακριβή εύρεση των ορίων κάθε πλευράς. Την
επεξεργασία της άνω πλευράς ενός όγκου και των γωνιακών οδηγών της λάξευσης ακολουθεί
η ανατροπή του, ώστε να γίνει δυνατή η χονδρική κατεργασία της κάτω πλευράς. Οι τεχνίτες
χρησιμοποιώντας μοχλούς ανασήκωναν
το μεγάλο μάρμαρο για να μπουν από
κάτω μερικά σιδερένια κυλινδρικά
κυλίστρα. Οι έμπειροι λατόμοι είχαν
τοποθετήσει ισχυρά ξύλα, επάνω στα
οποία θα γινόταν η οριζόντια κίνηση του
όγκου καθώς και ένα σωρό λατύπης για
να μετριασθεί η ορμή της πτώσης του
μαρμάρου. Τώρα το μάρμαρο ήταν έτοιμο Εικόνα 14 - Η μεταφορά του κιονόκρανου
να δεχτεί την απαραίτητη κατεργασία,
ώστε να αποκτήσει μια γεωμετρική κατασκευή, όσο το δυνατόν πιο κοντά στην τελική.
Απαραίτητα εργαλεία ήταν οι κανόνες, οι διαβήτες και οι γωνιές. Το βάρος του ημίεργου
κιονόκρανου ήταν περίπου 12 τόνοι· για την τόσο εντυπωσιακή εργασίας της εξόρυξης και της
λάξευσης του ημι-κατεργασμένου κιονόκρανου απαιτήθηκαν δυο μήνες. Για την απόσπαση
του μαρμάρου να σημειωθεί ότι χρειάστηκαν τροχαλίες, βαρούλκα, στρωτήρες ξύλινοι,
κύλινδροι και άλλα εργαλεία, ενώ για την έξοδό του από το βάθος του λατομείου και το
κατέβασμα του από το βουνό είχε δημιουργηθεί ένα είδος έλκηθρου φτιαγμένο με ξύλα.
Το πιο δύσκολο μέρος αυτής της εργασίας ήταν η έξοδος του μαρμάρου από το βάθος
και αυτό γινόταν με δυο βαρούλκα και γερά σχοινιά, τους καλωστρόφους. Συγχρόνως οι πιο
27

28. δυνατοί λατόμοι έβαζαν στο πίσω μέρος του έλκηθρου πέδη για να μην κυλίσει ο μαρμάρινος
όγκος προς τα πίσω, ενώ τον τραβούσαν προς τα πάνω και φάλαγγες (κυλινδρικά πολύ σκληρά
πρινόξυλα). Το βαρύ φορτίο αφού ανέβαινε το λατομείο, κατέβαινε (καταγωγή) μια στενή
λιθόστρωτη, ευθύγραμμη και πολύ κατηφορική οδό με τη βοήθεια σχοινιών που είχαν δεθεί
σε πασσάλους για να σταματάνε την ορμή του όγκου. Στο τέλος του δρόμου περίμενε μια
άμαξα τετράκυκλη, η οποία θα διένυε 17 χιλιόμετρα μέχρι την Αθήνα. Σε αυτήν φορτωνόταν
με δυο ισχυρές δοκούς, μερικές φάλαγγες και μοχλούς το μάρμαρο. Στο πέρασμά της η μεγάλη
και βαριά άμαξα προκαλούσε τον θαυμασμό στους κατοίκους. Η λιθαγωγία διευκολυνόταν και
με τους καλούς δρόμους και 12 περίπου ζώα-σε κάποια σημεία γίνονταν 20, βόδια και
γαϊδούρια, που έσερναν την άμαξα.
Το δύσκολο ήταν να ανέβουν την
ανηφόρα προς την Ακρόπολη. Εκεί είχε
φτιαχτεί από παλιά ένα ευθύ κεκλιμένο
επίπεδο πλάτους 10 μέτρων και μήκους
80μ. Ο τρόπος ανόδου ήταν
αξιοθαύμαστος: μια κενή άμαξα που την
σέρνουν τα ζώα κατέβαινε την πλαγιά της
Ακρόπολης, ενώ το σχοινί, ο καλώς, με το
οποίο ήταν δεμένη, ήταν πιασμένο σε μια Εικόνα 15 - Η άνοδος του κιονόκρανου στον βράχο της
Ακρόπολης
τροχαλία στο πάνω μέρος της διαδρομής,
και στη βαριά άμαξα που ανεβαίνει την ανηφόρα με το μάρμαρο, χωρίς τα ζώα. Κάθε βήμα της
κενής άμαξας προς τα κάτω ανέβαζε τη φορτωμένη άμαξα προς τα πάνω. Αφού το μάρμαρο
μεταφερόταν πάνω, με βαρούλκα μετακινούνταν στο πλάτωμα όπου θα γινόταν η τελική
επεξεργασία του και θα έπαιρνε το επιθυμητό σχήμα.
Σε αυτή τη φάση χρειάζονταν γεωμετρικές γνώσεις και επιστρατεύονταν διαβήτες,
αλφάδια και γνώμονες. Ετοιμάζονταν οι πρώτοι οδηγοί της λάξευσης της έδρας του
κιονόκρανου, ενώ ελεγχόταν η ποιότητα του μαρμάρου. Εάν ο αρχιτέκτονας θεωρούσε ότι δεν
ενδείκνυται για περαιτέρω επεξεργασία, δεν χρησιμοποιούνταν. Πάντως πάνω από εκατό
28

29. χιλιάδες τόνοι μαρμάρου χρησ
χρησιμοποιήθηκαν για να φτιαχτούν τα μνημεί και τα γλυπτά της
ημεία
Ακρόπολης.
Εικόνα 16 - Οι τελευταίες βελτιώσεις ...
Εικόνα 17 - Η ανύψωση τμημάτων στον Παρθενώνα
Εικ
29

30. Τα Προπύλαια
Παλαιότατη ήταν η συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να διαχωρίζουν τους ιερούς
χώρους από την υπόλοιπη έκταση της γης. Έτσι τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών
κτίσθηκαν στη δυτική πλευρά του βράχου, στη θέση όπου τοποθετείται και η πύλη του οχυρού
της μυκηναϊκής ακρόπολης. Το πέρασμα προς το ιερό γινόταν από ένα πρόπυλο, μία είσοδος
επιβλητική, που έκανε το πιστό να αισθανθεί πως αφήνει πια τον οικείο του χώρο, το κοσμικό,
για να πατήσει στο χώρο του θεού. Από τα χρόνια του Πεισίστρατου, στα μέσα του 6ου ου αι.
π.Χ. και ενώ ο χώρος είχε διαμορφωθεί σε ιερό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά, κτίστηκε το
πρώτο πρόπυλο. Ακόμα, ένα νέο πρόπυλο κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 510-480 π.Χ.,
αλλά καταστράφηκε από τους Πέρσες
το 480 π.Χ. Μετά τα Περσικά
επισκευάσθηκε ή ξαναοικοδομήθηκε
κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του
προγράμματος τειχισμού της
Ακρόπολης, από τον Θεμιστοκλή και
τον Κίμωνα. Επιπλέον, τα μνημειώδη
Προπύλαια των κλασικών χρόνων,
Εικόνα 18 - Τα Προπύλαια (Αναπαράσταση)
που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης,
αποτελούν μέρος του μεγαλεπήβολου οικοδομικού προγράμματος που συντελέσθηκε στην
Ακρόπολη από τον Περικλή. Κτίσθηκαν μεταξύ των ετών 437-432 π.Χ., μετά την ολοκλήρωση
του Παρθενώνα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή. Αν και το αρχικό σχέδιο του
οικοδομήματος ήταν πρωτοποριακό από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη, δεν
ολοκληρώθηκε ποτέ στο σύνολό του.
Το οικοδόμημα έχει κατασκευασθεί κυρίως από πεντελικό μάρμαρο και χωρίζεται σε
τρία τμήματα. Το κεντρικό ορθογώνιο τμήμα είναι το κυρίως πρόπυλο. Στην ανατολική και
δυτική όψη έχει δύο εξάστυλες στοές δωρικού ρυθμού, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται
εγκάρσιος τοίχος με πέντε θύρες. Η δίοδος προς την Ακρόπολη γινόταν από την κεντρική θύρα,
30

31. που πλαισιώνεται, μεταξύ της δυτικής στοάς και του εγκάρσιου τοίχου, από τρεις κίονες
ιωνικού ρυθμού σε κάθε πλευρά. Επίσης, το κεντρικό οικοδόμημα ακολουθούσε την
ανωφέρεια του εδάφους και η ανατολική στοά βρισκόταν ψηλότερα από τη δυτική, το ίδιο και
η αετωματική στέγη, ενώ τα δύο πλευρικά οικοδομήματα ήταν χαμηλότερα. Το πρόβλημα της
ανωφέρειας του εδάφους αντιμετωπιζόταν και στο εσωτερικό του κτηρίου, με βαθμίδες που
υπήρχαν στην πρόσοψη και στον εγκάρσιο τοίχο.
Η βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων αποτελείται από ένα δωμάτιο, γνωστό από την
περιγραφή του περιηγητή Παυσανία ως Πινακοθήκη, επειδή η αίθουσα ήταν κοσμημένη με
ζωγραφικούς και ξύλινους γραπτούς πίνακες, ανάμεσα στους οποίους και έργα των ζωγράφων
Πολυγνώτου και Αγλαοφώντος. Μπροστά του έχει μία
μικρή δωρική στοά από τρεις κίονες και η είσοδος σε αυτό
γινόταν από πόρτα που πλαισιώνεται από δύο παράθυρα.
Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η αίθουσα αυτή ήταν
χώρος ανάπαυσης ή εστιάσεων των επισκεπτών της
Ακρόπολης και στο εσωτερικό της πιθανολογείται ότι
υπήρχαν κλίνες. Η νότια πτέρυγα των Προπυλαίων αρχικά
φαίνεται να σχεδιάσθηκε όμοια με τη βόρεια, η ύπαρξη,
όμως, του προγενέστερου ιερού της Νίκης ανάγκασε τον
αρχιτέκτονα να μην υλοποιήσει το αρχικό σχέδιο. Για το
λόγο αυτό κατασκευάσθηκε μόνο μία στοά, σε αντιστοιχία Εικόνα 19 - Τμήμα των Προπυλαίων
με τη βόρεια, αποτελούμενη από τρεις κίονες. Από τη
δυτική πλευρά της ήταν δυνατή η πρόσβαση στο ναό της Αθηνάς Νίκης. Το αρχικό σχέδιο του
οικοδομήματος φαίνεται ότι προέβλεπε την κατασκευή πλευρικών δωματίων και στην
ανατολική πλευρά, αυτά, όμως, δεν κατασκευάσθηκαν ποτέ.
Η μορφή των Προπυλαίων παρέμεινε ίδια μέχρι την παλαιοχριστιανική περίοδο (4ος
oς-7ος ος αι. μ.Χ.), οπότε η νότια πτέρυγα μετατράπηκε σε εκκλησία, ενώ τον 10ο αιώνα το
κεντρικό τμήμα επίσης λειτούργησε ως εκκλησία αφιερωμένη στους Ταξιάρχες. Κατά τη
διάρκεια της Φραγκοκρατίας (13-14ος αι.) τα Προπύλαια αποτέλεσαν την κατοικία του
Φράγκου ηγεμόνα, και την ίδια εποχή, για την ενίσχυση της οχύρωσης της Ακρόπολης, στη
31

32. δεξιά πτέρυγα του οικοδομήματος κατασκευάσθηκε ο πύργος, ο γνωστός ως Κουλάς, που δεν
υπάρχει σήμερα. Επιπρόσθετα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1458-1830) τα
Προπύλαια έγιναν η έδρα του Τούρκου φρούραρχου. Το κεντρικό κτήριο χρησιμοποιήθηκε ως
πυριτιδαποθήκη, χρήση στην οποία οφείλεται η πρώτη μεγάλη καταστροφή του μνημείου,
που ανατινάχθηκε από έκρηξη το 1640. Επιπλέον, μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους
κατεδαφίστηκαν οι μεσαιωνικές και τουρκικές προσθήκες και έγιναν ανασκαφές στην περιοχή
των Προπυλαίων. Μετά από αυτά, πραγματοποιήθηκαν αναστηλωτικές επεμβάσεις στο
μνημείο μεταξύ των ετών 1909 και 1917 από το μηχανικό Νικόλαο Μπαλάνο. Τέλος, το
σύγχρονο έργο αποκατάστασης των Προπυλαίων άρχισε το 1982, στο πλαίσιο του ευρύτερου
αναστηλωτικού προγράμματος που πραγματοποιείται στην Ακρόπολη από το 1975 από την
Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνημείων Ακροπόλεως σε συνεργασία με την Α΄ Εφορεία
Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Συντήρησης
Μνημείων Ακροπόλεως.
Το Ερέχθειο
Αν ο Παρθενώνας είναι η ενσάρκωση της μεγαλοπρέπειας, της δύναμης και της
αρρενωπής ομορφιάς, ο ναός του Ερεχθείου είναι η μετουσίωση της θηλυκής χάρης και
κομψότητας. Ο ιωνικός αυτός ναός στα βόρεια του Παρθενώνα, που χτίστηκε στα τέλη του
5ου αιώνα π.Χ., δημιουργήθηκε για να αντικαταστήσει τον «ἀρχαῖον νεώ» της Πολιάδος
Αθηνάς.
Ο αρχικός ναός λέγεται ότι κτίστηκε και πήρε την ονομασία του από τον Ερεχθέα, όπου
λατρευόταν μαζί με την Αθηνά, αλλά κάηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ.. Επίσης, η
αναστήλωση του, έργο που ξεκίνησε ο Περικλής, τελείωσε το 406 π.Χ. με σχέδια του
αρχιτέκτονα Καλλίμαχου. Κατά τη μυθολογία στο σημείο αυτό, όπου βρίσκεται ο ναός, έγινε η
φιλονικία της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κυριαρχία της πόλης. Ο θεός της θάλασσας
Ποσειδώνας χτύπησε το βράχο με τη τρίαινα και ξεπήδησε θαλασσινό νερό. Με τη σειρά της η
Αθηνά χτύπησε με το δόρυ της και φύτρωσε η ελιά. Οι θεοί που ήταν κριτές έδωσαν τη νίκη
στην Αθηνά. Οι Αθηναίοι όμως θέλοντας να συμβιβάσουν τους δύο αντίπαλους θεούς, τους
32

33. αφιέρωσαν από ένα ιερό κάτω από την ίδια στέγη. Έτσι χτίστηκε το πιο ιδιόμορφο από τα
οικοδομήματα της Ακρόπολης από άποψη αρχιτεκτονικού σχεδίου.
Ο ναός παρουσιάζει μεγάλες ιδιορρυθμίες στην κάτοψη και σε πολλές λεπτομέρειες
της ανωδομής του, που τον ξεχωρίζουν από τους συνηθισμένους. Υπάρχουν τρεις κύριοι λόγοι
που τον κάνουν να διαφέρει: α) στη διαμόρφωση του εδάφους, β) στην ύπαρξη στο τμήμα
αυτού του βράχου και γ) στις λατρείες που τελούνταν στο Ερέχθειο. Το ύφος του ναού και της
διακόσμησης θυμίζει το λεγόμενο «πλούσιο» ρυθμό. Ο πλούτος της διακόσμησης συνδυάζεται
με τη λεπτότητα και την ευαισθησία του σχεδίου, καθώς και με την εκτέλεση της πιο μικρής
λεπτομέρειας κάνει το Ερέχθειο το κομψότερο κτήριο της Ακρόπολης. Επιπλέον, εδώ
βρίσκονταν οι αρχαιότεροι βωμοί των θεών και το πρώτο παλάτι των πρώτων βασιλιάδων των
Αθηναίων, όπως ήταν ο Ερεχθεύς, που αργότερα ταυτίστηκε με τον Ποσειδώνα.
Εικόνα 20 - Το Ερέχθειο (σχεδιακή αναπαράσταση)
Το Ερέχθειο διαιρείται σε τρία επίπεδα και τα θεμέλια των νότιων και των ανατολικών
πλευρών είναι ψηλότερα από αυτά των βόρειων και δυτικών. Το κύριο μέρος του ναού, το
ανατολικό, ήταν αφιερωμένο στην Πολαιάδα Αθηνά και αποτελείται από τον σηκό, τον κύριο
χώρο δηλαδή, που ήταν αποκλειστικά αφιερωμένος και χρησίμευε για τη φύλαξη των
αγαλμάτων των θεών, γι’ αυτό ήταν κλειστός προς το κοινό. Για να μπορέσουν να μπουν στο
ανατολικό τμήμα έπρεπε να περάσουν από μια πρόσταση, έτσι εμπρός από τον σηκό
βρίσκεται μια σειρά από έξι ιωνικούς κίονες εξαιρετικής τέχνης που σχηματίζει ένα πρόστυλο,
33

34. πέντε από τους οποίους υπάρχουν ακόμα. Στο βάθος του σηκού ήταν τοποθετημένο το αρχαίο
ξόανο (άγαλμα) από ξύλο ελιάς της Πολαιάδος Αθηνάς, για το οποίο πιστευόταν ότι είχε πέσει
από τον ουρανό. Επιπλέον, μπροστά από το ξόανο έκαιγε μέρα νύχτα μια χρυσή λυχνία. Αυτός
ο χώρος, εκτός από ιερό, χρησίμευε και για τη φύλαξη των πολύτιμων λαφύρων των Μηδικών
πολέμων. Επίσης εκεί ήταν ο χάλκινος φοίνικας, ένας εγκάρσιος τοίχος χωρίς θύρα
επικοινωνίας και χώριζε το ανατολικό τμήμα από το δυτικό στο οποίο μπορούσε να μπει
κάποιος από ΒΔ. Η έξοχη είσοδος προς τα δυτικά διαμερίσματα έχει υποφέρει τόσο πολύ από
τις καταστροφές και τον χρόνο, ώστε είναι δύσκολο να τη φανταστεί κανείς σε όλο το μεγαλείο
της. Παρ’ όλα αυτά, η βόρεια πρόσταση (προστέγασμα) ακόμα διακρίνεται για την άψογη
τελειότητα της διακόσμησής της. Στο κέντρο της βρίσκεται ο βωμός του Θυητού. Σύμφωνα με
ιερή παράδοση της εποχής, η στέγη σ’ ένα σημείο ήταν ξηλωμένη, διότι πίστευαν ότι από αυτή
τη θέση έπληξε ο Ποσειδώνας με την τρίαινά του τον βράχο της Ακρόπολης. Πράγματι, πάνω
στο βράχο, κάτω από ένα αντίστοιχο άνοιγμα του πατώματος, διακρίνεται το τριπλό σημείο
της τρίαινας. Μέσα στο άνοιγμα διακρίνονται και τα πέτρινα θεμέλια μιας κρύπτης, η οποία
επικοινωνεί με το υπόγειο του ναού, όπου πιστεύεται ότι οι Αθηναίοι έδειχναν το σημάδι με
το οποίο ο Δίας σκότωσε τον μυθικό βασιλιά Ερεχθέα.
Το δυτικό τμήμα του ναού ήταν αφιερωμένο στο Ποσειδώνα, Ερεχθέα. Όμως, επειδή το
έδαφος στα δυτικά ήταν χαμηλότερο σε σχέση με το ανατολικό, παρουσιάζει περισσότερες
ιδιορρυθμίες. Όλο το δυτικό
τμήμα ήταν χωρισμένο σε δύο
καθ’ ύψος μέρη. Το επάνω
τμήμα ήταν ο κύριος χώρος
λατρείας, όπου υπήρχαν τρεις
βωμοί, ένας αφιερωμένος από
κοινού στο Ποσειδώνα και τον
Ερεχθέα, ένας στον Ήφαιστο και
ο τρίτος στον Αθηναίο ήρωα
Βούτη. Το κάτω μέρος του Εικόνα 21 - Το Ερέχθειο (δυτική όψη)
34

35. δυτικού αυτού τμήματος ονομαζόταν «φρέαρ», στο σημείο όπου σύμφωνα με τον αττικό μύθο
ξεχύθηκε η Ερεχθηίς θάλασσα από το χτύπημα της τρίαινας του Ποσειδώνα. Επίσης, από το
δυτικό τμήμα προεξείχαν δύο προστάσεις, η μια κοντά στη ΝΔ γωνία του κτιρίου και η άλλη
κοντά στη ΒΔ γωνία του. Η πρώτη ήταν η «πρόστασις των Κορών ή Καρυατιδών», η οποία
αναφέρεται στην επιγραφή του ναού ως «ΠΡΟΤΑΣΙΣ ΠΡΟ ΤΟΥ ΚΕΚΡΟΠΕΙΟΥ». Επιπλέον,
κάτω από το δάπεδο της προστάσεως ήταν ο τάφος του Κέκροπος. Μια μικρή σκάλα, πίσω από
τη πρόσταση, οδηγούσε στο προθάλαμο του Ερεχθείου.
Πάνω σε μια μαρμάρινη βάση στέκονται οι έξι φημισμένες Καρυάτιδες, τέσσερις
εμπρός και δύο πίσω, ντυμένες με τα χαριτωμένα ιωνικά τους πέπλα. Αυτές οι μεγαλοπρεπείς
κόρες, αντικαθιστούν τους κίονες και κρατούν στα κεφάλια τους τα κιονόκρανα που στηρίζουν
το επιστύλιο και τα οποία έχουν τη μορφή ωραία διακοσμημένων καλαθιών. Πίσω από τις
οπίσθιες κόρες υψώνονται δύο παραστάδες με πλούσια διακοσμημένα κιονόκρανα. Από το
σχεδιασμό και τη τοποθεσία, μπροστά από το Κεκρόπειο, φαίνεται ότι η νότια πρόσταση
προοριζόταν για μαυσωλείο του Κέκροπα και ότι οι Καρυάτιδες δεν ήταν απλώς διακοσμητικές
μορφές, αλλά παρίσταναν τις ιέρειες του ναού, οι οποίες φύλασσαν το τάφο του
θεοποιημένου βασιλιά. Η πρόσταση αυτή δικαίως θεωρείται το αριστούργημα της αττικής
τέχνης. Η τέχνη του γλύπτη αποκαλύπτεται από τη λανθάνουσα δύναμη που κρύβουν τα
ευλύγιστα νεανικά σώματα των παρθένων, τα οποία αντί να υποχωρούν κάτω από το βάρος
της υπερκατασκευής, κρατούν το φορτίο με άνεση και χωρίς να θυσιάζουν τίποτε από τη
θηλυκότητά τους.
Οι Καρυάτιδες έχουν διαφορετικές κομμώσεις- εντυπωσιάζουν οι χυτές περίτεχνες
πλεξούδες τους- και λεπτομέρειες στα ρούχα, γι αυτό οι ερευνητές πιστεύουν ότι τις έφτιαξαν
διαφορετικοί καλλιτέχνες. Επίσης φορούν σκουλαρίκια και διάδημα. Οι κόρες έχουν ύψος
2.20μ και πατούν πότε στο ένα πόδι και πότε στο άλλο ανάλογα με τη θέση τους. Εικάζεται ότι
με το ένα χέρι τους κρατούσαν αφιερώματα και με το άλλο ανασήκωναν το πέπλο τούς. Οι
κόρες ονομάστηκαν Καρυάτιδες αργότερα από τα κορίτσια από τις Καρυές της Λακωνίας που
χόρευαν προς τιμή της Αρτέμιδος.
35

36. Εικόνα 22 - Οι Καρυάτιδες (Νέο Μουσείο Ακρόπολης)
Με θέματα αθηναϊκής παράδοσης μια ανάγλυφη ζωφόρος περιέβαλλε το κυρίως
κτήριο και τη βορειοδυτική πρόσταση, όπου οι μορφές ήταν ξεχωριστές από το φόντο και οι
οποίες είναι φτιαγμένες από λευκό πεντελικό μάρμαρο και το φόντο από σκούρα ελευσινιακή
πέτρα. Βέβαια υπάρχουν και πολλές άλλες απόψεις για τη διάταξη των τμημάτων στο
Ερέχθειο, όπως για παράδειγμα ο Ι. Τραυλός, βασισμένος στην περιγραφή του Παυσανία,
υποστήριζε ότι στο ανατολικό τμήμα ήταν οι βωμοί του Ποσειδώνος-Ερεχθέως και στο δυτικό
τμήμα ήταν το ξόανο της Πολιάδος-Αθηνάς.
Η βορειοδυτική πρόσταση αποτελείται από έξι κίονες, πάλι σε σχήμα Π
διατεταγμένους. Κάτω από το δάπεδό της βρισκόταν ο τάφος του Ερεχθέως. Ακόμη, στο
δάπεδο υπήρχε ένας βωμός που δεχόταν προσφορές υγρών, οι οποίες κυλούσαν κάτω προς το
ιερό «σημείον». Στο Ερέχθειο είχε την κατοικία του και ο «οἰκουρό̋ ὄφι̋», το ιερό φίδι της
Αθηνάς που ήταν ο Εριχθόνιος δηλαδή η άλλη μορφή του Ερεχθέως. Δεξιά της βόρειας
πρόστασης, μια μικρή σκάλα κατεβαίνει στο περίβολο του Πανδροσείου, το οποίο οφείλει την
ονομασία του στην Πάνδροσο, θυγατέρα του βασιλιά Κέκροπα και πρώτη ιέρεια της Αθηνάς.
Εδώ ήταν η ιερή ελιά, που ξεπήδησε από το βράχο με το άγγιγμα του δόρατος της θεάς και της
έδωσε τη νίκη επί του Ποσειδώνα. Στο ίδιο σημείο είναι φυτεμένη και σήμερα μια ελιά, για να
θυμίζει στους επισκέπτες τον προσφιλή μύθο.
36

37. Τον 6ο αιώνα π.Χ. το Ερέχθειο μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία και το εσωτερικό
του άλλαξε ριζικά. Το μνημείο υπέστη σοβαρές βλάβες και κατά τη πολιορκία της Ακρόπολης
από τον Μοροζίνι, το 1687, ενώ σχεδόν καταστράφηκε το 1826, κατά τη διάρκεια της
επανάστασης, όταν μια τουρκική οβίδα κομμάτιασε την οροφή. Ο λόρδος Έλγιν, ο οποίος
αφαίρεσε τον ανατολικό πρόστυλο, τους κίονες, δηλαδή που βρίσκονταν σε μια στενή πλευρά
του ναού και μία από τις Καρυάτιδες (τη δεύτερη από αριστερά), πρέπει να θεωρηθεί και
αυτός υπεύθυνος για την πρόσθετη καταστροφή του μνημείου.
Εικόνα 23 - Η κλεμμένη Καρυάτιδα (Βρετανικό Μουσείο)
37