1. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
«Γνωριμία με τα ηλεκτρονικά λεξικά»
1. Ταυτότητα του σεναρίου
Τίτλος: Γνωριμία με τα ηλεκτρονικά λεξικά
Δημιουργός: Κουρελή Αθανασία
Διδακτικό αντικείμενο: Νεοελληνική Γλώσσα
Τάξη: Γ΄ Γυμνασίου
Απαιτούμενος χρόνος διδασκαλίας: 1 διδακτική ώρα.
Προϋποθέσεις υλοποίησης:
 Να είναι διαθέσιμο το εργαστήριο Πληροφορικής.
 Να έχουν οι μαθητές γνώσεις και δεξιότητες στη χρήση Η/Υ.
Τεχνολογικά εργαλεία που θα χρειαστούν: Σύνδεση διαδικτύου, φυλλομετρητής,
επεξεργαστής κειμένου.
Ειδικότερα:
Λογισμικό: Φυλλομετρητής (Internet Browser). Συγκεκριμένα από το διαδίκτυο
θα χρησιμοποιηθεί η ηλεκτρονική διεύθυνση www.greek-language.gr για τη
γλώσσα.
Φύλλο Εργασίας : Αποτελεί οδηγό εργασίας για τους μαθητές. Περιλαμβάνει
ασκήσεις - ερωτήσεις προς απάντηση και οδηγίες πλοήγησης στο ηλεκτρονικό
λεξικό.
Υλοποίηση: Το σενάριο δοκιμάστηκε στην τάξη και η χρονική του διάρκεια ήταν 1
διδακτική ώρα. Η διδακτική παρέμβαση υλοποιήθηκε στο εργαστήριο
Πληροφορικής του Γυμνασίου Σερβίων ομαδοσυνεργατικά με τη χρήση του
Διαδικτύου (βλ. Εφαρμογή Διδακτικής Παρέμβασης)
1

2. Α. Θεωρητικό πλαίσιο
Εισαγωγικό σχόλιο
Τα νέα βιβλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας δεν παραθέτουν υποενότητες με
ειδικό λεξιλόγιο στα θέματα που εξετάζονται ως παραγωγή λόγου. Υπάρχουν βέβαια
κάποιες λεξιλογικές ασκήσεις (κυρίως στο τετράδιο εργασιών) τις οποίες θα
μπορούσαν οι μαθητές να απαντήσουν με τη χρήση λεξικών. Ωστόσο τα
ηλεκτρονικά λεξικά, ως ανοιχτά διερευνητικά περιβάλλοντα για την απόκτηση
γνώσεων για τη γλώσσα, παρέχουν ένα ευρύ πεδίο κάλυψης του παραπάνω
ελλείμματος-που λειτουργεί θετικά- δίνοντας στο μαθητή την ελευθερία να
συγκροτήσει το δικό του κατάλογο με το λεξιλόγιο κάθε θεματικής ενότητας του
σχολικού εγχειριδίου, να ανταποκριθεί στις σχολικές του εργασίες-και όχι μόνο- και
στις απαιτήσεις της παραγωγής λόγου.
ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Οι μαθητές
• εξοικειώνονται με τη χρήση λεξικών σε ηλεκτρονική μορφή.
• μαθαίνουν να περιηγούνται τόπους του διαδικτύου που σχετίζονται με το
αντικείμενο που μελετούν, να αναζητούν και να βρίσκουν την πληροφορία
που τους ενδιαφέρει. Αυτή η διαδικασία τους επιτρέπει να αυτενεργούν και
να πειραματίζονται.
• διδάσκονται ότι υπάρχουν περισσότεροι του ενός τρόποι προσέγγισης ενός
λήμματος.
• οξύνεται η παρατηρητικότητα των μαθητών
• μαθαίνουν να συνεργάζονται με τους συμμαθητές τους και με τον καθηγητή
τους.
ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Οι μαθητές
• εξοικειώνονται με τη χρήση του λεξικού γενικά (μαθαίνουν να
«διαβάζουν» το λήμμα, εξοικειώνονται με την έννοια του «ορισμού» και
της «πολυσημίας» των λέξεων).
• εξοικειώνονται με τη χρήση του συγκεκριμένου ηλεκτρονικού λεξικού.
2

3. • ασκούνται στην αναζήτηση ερμηνευτικών, ετυμολογικών και άλλων
πληροφοριών
• ασκούνται στο πώς να συγκεντρώνουν το σχετικό με ένα θέμα λεξιλόγιο
και να το επεξεργάζονται με τρόπο, ώστε να εξοικειώνονται με αυτό, να
το οικειοποιούνται και να το χρησιμοποιούν ορθά στη σύνταξη ενός
κειμένου
• ασκούνται σε συγκεκριμένα παραδείγματα-εφαρμογές
Μέθοδος
Με τη μέθοδο που υποδεικνύουμε καλούμε τον μαθητή να ψάξει τα
ηλεκτρονικά λεξικά και να μάθει ομαδοσυνεργατικά και με καθοδήγηση.
ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Οι μαθητές ακολουθώντας τις οδηγίες του φύλλου εργασίας μπαίνουν στην
Πύλη για την ελληνική γλώσσα. Αναζητούν ορισμούς λέξεων στο ηλεκτρονικό
λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Μανώλη Τριανταφυλλίδη, εντοπίζουν
παραδείγματα χρήσης των λέξεων στα Σώματα Κειμένων (κείμενα δημοσιευμένα
στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΝΕΑ), απαντούν δουλεύοντας συνεργατικά σε
λεξιλογικές ασκήσεις διαφόρων τύπων αξιοποιώντας τις δυνατότητες του
ηλεκτρονικού λεξικού με την καθοδήγηση και υποστήριξη του καθηγητή.
Β. Παράδειγμα εφαρμογής – Φύλλο εργασίας
Πληκτρολογήστε www.greek-language.gr . Επιλέξτε την εξής διαδρομή: Νέα
ελληνικά –– εργαλεία – ηλεκτρονικά λεξικά – Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής
(Τριανταφυλλίδη).Ακολουθήστε τα παρακάτω βήματα:
i. Βήμα πρώτο: Απλή αναζήτηση μιας λέξης
Γράψτε μια λέξη της επιλογής σας στο πλαίσιο και πατήστε βρες. Ενδεικτικά
αναφέρω «ειρήνη». Μπορείτε, να απομονώσετε όσες λέξεις έχουν πιο άμεση σχέση
με το θέμα. Το ίδιο μπορείτε να κάνετε και στις υπόλοιπες λέξεις, απλές ή σύνθετες.
ii. Βήμα δεύτερο Αναζήτηση προτάσεων με τη δοσμένη λέξη
Μαρκάρετε την ένδειξη «Αναζήτηση και στο σώμα των λημμάτων». Η αναζήτηση
αυτή παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί θα σας οδηγήσει και σε άλλα λήμματα σχετικά
3

4. με το θέμα. Θα διαπιστώσετε ότι οι σελίδες είναι πολλές και είναι βαρετή η
ανάγνωση όλων των λημμάτων για να εντοπιστούν αυτά που σας ενδιαφέρουν.
Μπορείτε να περιοριστείτε στα σχετικά με τη λέξη λήμματα: «Επεξεργασία –
Εύρεση! -“ειρήνη”- Φωτισμός όλων – Κάθε περίπτωση!». Δείτε πώς θα
εμφανίζεται η εικόνα.
Μπορείτε να κάνετε έναν κατάλογο με τις σχετικές λέξεις και να ανατρέχετε σε
αυτές. Ο κατάλογος αυτός γίνεται με πολύ απλό τρόπο: μαρκάροντας το καλαθάκι
δίπλα στο λήμμα, η λέξη αυτόματα «πέφτει» σε αυτό, με αποτέλεσμα να
διαμορφώνεται αυτόματα ο κατάλογος των λέξεων που σας ενδιαφέρουν.
Μαρκάρετε την ένδειξη Αποστολή στα Σώματα και στη συνέχεια βρες, αν θέλετε να
συναντήσετε την παραπάνω λέξη σε επιπλέον προτάσεις.
iii. Βήμα τρίτο Αναζήτηση παράγωγων-σύνθετων λέξεων
1. Πληκτρολογήστε στο πεδίο ειρήν% για λέξεις παράγωγες της λέξης «ειρήνη» ή
σύνθετες με πρώτο συνθετικό τη λέξη «ειρήνη» και %ειρήν για σύνθετες λέξεις με
δεύτερο συνθετικό τη λέξη ειρήνη.
Υπόδειξη: μην πληκτρολογείτε ολόκληρη τη λέξη αλλά μόνο το θέμα π.χ. %ειρην
ειρην-% και όχι «ειρήνη» ή «ειρηνικός».
2. Σύνθεση με λόγια μόρια – προθήματα
δυς%, δις%, εκ%, εξ%, υπ%, υφ%, ευ%
3. Προφορά των αυ%, ευ%
Να καταγράψετε παραδείγματα και μετά από σύγκριση να καταλήξετε σε
συμπέρασμα, κανόνα.
iv. Βήμα τέταρτο σύνθετη αναζήτηση
Μαρκάρετε την ένδειξη: σύνθετη αναζήτηση
1. Κλιτικό παράδειγμα: για τη διδασκαλία της γραμματικής π.χ διδασκαλία των
επιθέτων σε –ης. Να συμπληρώσετε τις πτώσεις με παραδείγματα από το σώμα των
λημμάτων.
Λένε πως είναι αβλαβ-- το κάπνισμα Τα αβαθ- σημεία της θάλασσας.
με φίλτρο.
4

5. 2. Παράδειγμα χρήσης: δίνει τη λέξη μέσα σε προτάσεις στο σώμα των λημμάτων
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που
είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος. Σας επιτρέπει να καταλάβετε ότι μια λέξη
μπορεί να χρησιμοποιείται σε μια εποχή περισσότερο ή λιγότερο, ανάλογα με το αν η
κοινωνία κάνει αποδεκτό το περιεχόμενό της.
3.Ερμήνευμα: σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο
σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων
εννοιολογικά συγγενείς.
Υπόδειξη: Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις. Πληκτρολογήστε στο πεδίο
‘’πολεμ’’ αντί ‘’πόλεμος’’ ή ‘’πολεμικός’’ κτλ.
Γράψτε λοιπόν στο πεδίο του ερμηνεύματος τη λέξη που σας ενδιαφέρει π. χ. ‘’πόλεμ’’
και μαρκάρετε βρες.
4.Αναζητήστε την προέλευση των λέξεων. Χρήσιμο για τα δάνεια και να
διαπιστώσουμε «πόσο κινδυνεύει» η γλώσσα.
Ετυμολογία: Εδώ αναζητάτε την προέλευση των λέξεων. Πληκτρολογείτε στο πεδίο
ετυμολογία τουρκ., ή σλαβ., ή αλβ. και τα λοιπά και κάτω στο σημασιολογικό πεδίο
επιλέγετε την ανάλογη σημασία και μετά πατάτε βρες. Επιλέξτε 5 λέξεις που
χρησιμοποιείτε στο λόγο σας. Συζητήστε μεταξύ σας τους λόγους για τους οποίους
νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό.
Αναζητήστε στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά ή τα ιταλικά ποια λέξη
χρησιμοποιείται στις αντίστοιχες χώρες για τη δημοκρατία και σε κάποιες από τις
κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται λέξη που η ρίζα της είναι από την
αρχαία ελληνική λέξη. (δάνεια , ανίχνευση της ιστορίας ενός τόπου).
Σημασιολογικό: ποδόσφαιρο, μαγειρική, ζωγραφική
Επίπεδο ύφους: Εδώ αναζητάτε λέξεις συνώνυμες με βάση το ύφος.
Πληκτρολογήστε στο πεδίο Ερμήνευμα τη λέξη που σας ενδιαφέρει π. χ. άνθρωπος
και στο πεδίο Επίπεδο Ύφους επιλέξτε το ύφος που σας ενδιαφέρει π. χ. λαϊκό.
Κατόπιν βρες.
Ακολουθήστε τη διαδρομή: Νέα ελληνικά –– εργαλεία – ηλεκτρονικά λεξικά –
Αντίστροφο λεξικό Αναστασιάδη - Συμεωνίδη. Ακολουθήστε τα παρακάτω βήματα:
Αντίστροφο λεξικό Αναστασιάδη - Συμεωνίδη
5

6. 1.Αναζήτηση συνθέτων π.χ. φέρω
2. Σύνθεση με λόγια μόρια – προθήματα
δυς%, δις%, εκ%, εξ%, υπ%, υφ%, ευ%
4. Προφορά των αυ%, ευ%
Να καταγράψετε παραδείγματα και μετά από σύγκριση να καταλήξετε σε
συμπέρασμα, κανόνα.
Ακολουθήστε τη διαδρομή: Νέα ελληνικά –– εργαλεία – ηλεκτρονικά λεξικά –.
Ελληνοαγγλικό Γεωργακά.
Ελληνοαγγλικό Γεωργακά
Αναζήτηση συνωνύμων και αντωνύμων π.χ. αρνούμαι (δίνονται και στα αγγλικά)
Εργασίες για το σπίτι
Προετοιμάστε το λεξιλόγιο της 7ης ενότητας «Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους σε όλες
τις εποχές»
Ομάδα α΄
1.Να απαντήσετε στις ασκήσεις (4) και (4) της σελ. 64 και 65 του τετραδίου
εργασιών σας.
2.Να απαντήσετε τις ασκήσεις (5), (6) και (7) της σελ. 68 του τετραδίου εργασιών
σας.
Ομάδα β΄
1.Να ορίσετε την Τέχνη, να αναζητήσετε τα είδη τέχνης.
2.Εξηγήστε το επίθετο εικαστικός (π.χ. εικαστικές Τέχνες) και γράψτε δύο προτάσεις
με αυτό.
Ομάδα γ΄
1. Ποιες ελληνικές αντιστοιχούν στις ξένες λέξεις: πινέλο, βερνίκι, κολάζ, μπογιές,
γκαλερί;
6

7. 2. Ποιες ξένες αντιστοιχούν στις ελληνικές λέξεις: πίνακας, υδρογραφία, εργαστήρι,
τοιχογραφία, πλαίσιο;
3. Αναζητήστε την ετυμολογία και τις σημασίες των λέξεων χορηγός και σπόνσορας.
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Στα πλαίσια της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ, β΄επίπεδο
υλοποιήθηκε η παραπάνω διδακτική παρέμβαση «Γνωριμία με τα ηλεκτρονικά
λεξικά», στις 19 Απριλίου 2010 (ημέρα Δευτέρα), κατά την δεύτερη διδακτική ώρα,
στο 1ο τμήμα της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου Σερβίων.
ΕΦΑΡΜΟΓΗ: Αφού ενημερώθηκαν οι μαθητές για το περιεχόμενο της διδακτικής
πρότασης και τους δόθηκαν κάποιες οδηγίες για το πώς θα εργαστούν, κάθισαν στους
υπολογιστές 2-3 άτομα μαζί και ο καθένας πήρε από ένα φύλλο εργασίας, το οποίο
θα έπαιρναν μαζί τους, ώστε να ανατρέχουν κάθε φορά που θα ήθελαν να
συμβουλευτούν τι θα αναζητούσαν στο ηλεκτρονικό λεξικό, κάνοντας εξάσκηση στο
σπίτι τους (οι περισσότεροι είχαν Σύνδεση Διαδικτύου).
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Οι μαθητές δούλεψαν αρκετά καλά, γιατί είχαν ξαναδουλέψει
ομαδικά μια άλλη δραστηριότητα από το βιβλίο της γλώσσας. Δεν παρουσιάστηκε
καμιά δυσκολία με την κατανόηση και με το χρόνο που είχαν στη διάθεσή τους. Το
φύλλο εργασίας φαίνεται εκτενές, γιατί επιδιώκεται η παρουσίαση περισσότερων
δυνατοτήτων των λεξικών στην Πύλη της Γλώσσας αλλά και η αιτιολόγηση του
τρόπου αναζήτησης των λέξεων καθώς και ο στόχος των εργασιών.
Βιβλιογραφία
Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα
Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης (2008) Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02, Τομέας
Επιμόρφωσης & Κατάρτισης, Πάτρα, Απρίλιος.
Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., Σκιά Αικ., Τσέλιου Β. (2006). Νεοελληνική
Γλώσσα, Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο μαθητή, Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β
7

8. Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., Σκιά Αικ., Τσέλιου Β. (2006). Νεοελληνική
Γλώσσα, Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β
Ματσαγγούρας Γ.Η. (1987) «Ομαδοκεντρική διδασκαλία και μάθηση»,
Επιστήμες της Αγωγής, Γρηγόρης, Αθήνα.
Ματσαγγούρας Η. (2003). Στρατηγικές Διδασκαλίας ΙΙ: Η Κριτική Σκέψη
στη Διδακτική Πράξη. Αθήνα: Gutenberg.
Νημά, Ε., Καψάλης Α. (2002). Σύγχρονη Διδακτική. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις
Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο
(2002-2003). Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β.
8

9. 9