1. TÜRKİYE’NİN NÜFUS ÖZELLİKLERİ
ve NÜFUS HAREKETLERİ
MUHAMMED BULUT

2. TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL
ÖZELLİKLERİ
Nüfus sayımları sonucunda, nüfus miktarının yanısıra nüfusun yapısal
özellikleri de belirlenir.Nüfusun yaş, cinsiyet, ekonomik faaliyetler kollarına
göre dağılımı, eğitim durumu ile kır ve kent nüfusu olarak dağılımı nüfusun
yapısal özelliklerini oluşturur.
Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılışı
Bir ülkede nüfusun sayısal fazlalığı kadar nüfusun yaş yapısı da büyük önem
taşır.Nüfusun yaş gruplarının incelenmesiyle nüfusun genel yapısı ve
doğurganlık oranı hakkında bilgi edinilebilir.Ayrıca iş, eğitim, sağlık vb.
ihtiyaçlarının belirlenebilmesi ve geleceğe dönük planlama yapılabilmesinde
nüfusun yaş yapısının bilinmesi gerekmektedir.Nüfus yaş gruplarına göre
genç, olgun ve yaşlı olmak üzere üç kısma ayrılır. Bir ülkede 0-14 yaş
arasındakiler genç nüfus,15-64 yaş arasında- kiler yetişkin nüfus, 65 ve
üzerindeki yaşlarda bulunanlar yaşlı nüfus olarak adlandırılır.

3. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı
Nüfusun cinsiyete göre dağılımı, bir ülke nüfusunun önemli özelliklerinden biridir.
Nüfus sayımları sonucunda nüfusun cinsiyet durumu da belirlenir. Kadın ve erkek
nüfusu, bir ülke nüfusunun cinsiyet durumunu ifade eder. Hemen hiçbir ülkede kadın
ve erkek nüfus oranın eşit değildir.Savaşlar, göçler, doğumlar, ölümler ekonomik yapı
kadın ve erkek nüfus oranını etkilemektedir
Erkek ve kadın nüfusu sadece demografik anlam taşımaz.Bu nüfus sosyal ve
ekonomik bakımdan da önemlidir.Örneğin birinci dünya savaşı ve kurtuluş savaşı’nda
Türkiye önemli ölçüde erkek nüfus kaybına uğramıştır.Bu nedenle 1945 yılındaki
sayıma kadar ülkemizde kadın nüfusun erkek nüfustan fazla olduğu görülür.Bu
durum doğum oranının düşmesine neden olmuştur.1945’ten sonra erkek nüfus kadın
nüfusunu geçmiştir.Günümüzde de erkek nüfus fazlalık göstermektedir.
1927 yılında yapılan nüfus sayımında 100 kadına 93 erkek nüfus düşerken, 1990
yılında yapılan sayımda 100 kadın nüfusa 103 erkek nüfus düşmüştür. Bir şehirde
kadın ve erkek nüfus arasındaki farkında: sanayi, şehrin göç alıp vermesi, askeri
birlik bulunup bulunmaması gibi faktörler etkiler.
! Uyarı
Türkiye’de dışarıdan göç alan İstanbul, İzmir, Antalya gibi illerde erkek nüfus kadın
nüfustan fazladır. Buna karşılık, dışarıya göç veren Sinop, Uşak, Çorum, Kastamonu
gibi illerde erkek nüfus kadın nüfustan azdır,

4. Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet
Kollarına Göre Dağılımı
12-64 yaş arasındaki nüfusa çalışma çağındaki nüfus denilmektedir. Çalışma
çağındaki nüfus dilimi içinde bulunan ve bilirli bir iş olan nüfusa çalışan nüfus ya da
aktif nüfus denir. Çalışma çağındaki nüfus dilimi içine girdiği halde işi olmayan nüfusa
iş gücüne dahil olmayan nüfus ya da işsiz nüfus denir.
Çalışabilecek yaştaki nüfus içinde, çalışan nüfus oranı ne kadar çoksa işsizlik oranı o
kadar azdır. Genellikle, sanayileşme ve gelişmiş ülkelerde işsizlik az iken, az gelişmiş
ülkelerde işsizlik fazladır. Türkiye’’de nüfusun % 40’ını çocuk, genç ve yaşlı nüfus
oluşturduğundan, aktif nüfus oranı gelişmiş ülkelere göre daha az ve işsizlik oranı
daha fazladır.
Ülkemizin gelişmişlik ölçülerinden biri de toplam nüfus içindeki aktif nüfus oranı ve
aktif nüfusunun faaliyet kollarına göre dağılımıdır. Bu konuda belirleyici olan faaliyet
kolları tarım (birincil). Sanayi (ikincil) ve hizmet (üçüncül) sektörüdür
Gelişmiş ülkelerde tarım alanında çalışan nüfus oranı azdır. Buna karşılık hizmet ve
sanayi sektöründe çalışanların oranı fazladır. Örneğin
ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Belçika gibi gelişmiş ülkelerde sanayi ve hizmet
sektöründe çalışanların oranı tarıma göre daha fazladır. Yunanistan, Türkiye, Portekiz
bibi gelişmekte olan ülkelerde ise sanayi ve hizmet sektöründe çalışan nüfus, gelişmiş
ülkelere göre daha azdır.

5. Türkiye’de çalışan nüfusun en fazla olduğu ekonomik faaliyet kolu tarımdır. Türkiye’de
1927’de ülkenin % 89,6’sı tarım sektöründe çalışırken %10,4’ü sanayi ve hizmet
sektöründe çalışmıştır. Daha sonraki yıllarda tarım sektöründe çalışanların oranı
azalırken, sanayi ve hizmet sektöründe çalışanların oranı artmıştır.
Türkiye’de sanayileşme hızının aratmasıyla birlikte tarımda çalışanların oranı iyice
azalmıştır. 1990 yılında tarım sektöründe çalışanların oranı % 50,5 iken sanayi ve
hizmet sektöründe çalışanların oranı % 49,5 olarak gerçekleştirilmiştir. Günümüzde
tarım sektöründe çalışanların oranı %50’nin altına düşmüştür.
Türkiye Nüfusunun Eğitim Durumu
Ülkelerin kalkınmasında önemli rol oynayan kaynaklardan en önemlisi insandır. İyi
eğitim verilmiş bir nüfus ülkelerin kalkınmasında önemli bir güç oluşturmaktadır.
Günümüzde gelişen teknoloji sayesinde bir çok alanda makineleşme yaygınlaşmış ve
insan gücüne olan ihtiyaç azalmıştır. Bunun yerine iyi yetişmiş, eğitimli ve modern
araçları kullanabilecek elemanları ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle günümüzde
nüfusun sayısal gücünü yanı sıra niteliği de önem kazanmıştır.
Gelişmemiş ülkelerde yüksek okul ya da üniversite düzeyinde eğitim görmüş eleman
sayısı oldukça fazladır. Türkiye’de 1927 yılında 6 yaş üstü nüfus dikkate
alınmadığında genel nüfusumuzun %11 okuryazarken, 2000 yılında bu oranı %88’e
çıkmıştır. Okuryazar olmayan nüfusun % 71’ini kadınlar oluşturmaktadır.

6. Türkiye’deki nüfusun eğitim düzeyine bakıldığında erkek nüfustaki
okuryazar oranı kadın nüfustaki orandan fazladır. Yöreler ve iller arasında
okuryazar nüfusun oranında farklılıklar görülür. Kırsal kesime göre kentlerde
okuryazar oranı daha fazladır. Ülkemizde okur yazar nüfusunun mezun
olduğu okullara göre oranı ise birbirinden farklıdır. Bu nüfus içinde en büyük
pay ilkokul mezunlarına aittir.
Türkiye’nin Kır ve Kent Nüfusu