2. Vraagstelling en uitwerking
g g g
• Wat is de stand van zaken in de Brabantse maakindustrie?
– Cijfers & Trends
– Actualiteiten
ctua te te
• Beantwoording op basis van een snelle scan van beschikbaar
materiaal
– Waar mogelijk specifiek voor de Brabantse regio’s
– Waar mogelijk toegespitst op metaal/electro, machines en apparaten en
transportmiddelen
– Geen aanvullend onderzoek of interviews
• Uitvoering door regionaal-economisch team Kennis en Economisch
Onderzoek van Rabobank Nederland, in samenwerking met Bureon
– afgesloten 26 februari 2009
• Leeswijzer
– Per item samenvattende tekstsheet gevolgd door relevante cijfers
tekstsheet,
– Afronding met globale conclusies en stellingen/discussiepunten
2 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
5. Omzet/banen
• Stagnatie werkgelegenheid Brabantse maakindustrie 1996-2007
• Maakindustrie bijna helft industriële werkgelegenheid N-Brabant (30
duizend banen); even groot als procesindustrie
• Toegevoegde waarde 1995-2005 wel fors (60-70%) toegenomen
• Belang Brabant voor Nederlandse maakindustrie blijft ongeveer even
groot (25% toegevoegde waarde)
• Bruto
B t marge (t.v.w. als % van prod.waarde) tussen 1995 en 2005 in N
(t l d d )t i N-
Brabant sterker gedaald dan in Nederland
• R
Recent ( it ti oktober/november 2008)
t (situatie kt b / b
• Terugval productie maakindustrie 4de t.o.v. 3de kwartaal N-Brabant
forser dan Nederland
• Zeer forse terugval in productie transportmiddelen en machine
transportmiddelen- machine-
industrie
• Investeringsverwachtingen voor 2009 zeer negatief in
t a spo t dde e
transportmiddelenindustrie
dust e
• Omzetverwachting 4e kw 2008 fors lager in Brabantse apparaten- en
metaalproductenindustrie
5 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
6. Ontwikkeling direct belang maakindustrie
Economisch belang maakindustrie in economie
g
18%
16%
economie
14%
productiewaarde N‐
12% Brabant
% aandeel in totale e
10% productiewaarde
8% Nederland
6% toegevoegde waarde
N‐Brabant
4%
toegevoegde waarde
toegevoegde waarde
%
2% Nederland
0%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Bron: CBS
Economisch belang Brabant
i hb l b
in Nederlandse maakindustrie
31%
erland
30%
29%
% aandeel Brabant in Nede
28%
27%
26%
25% productiewaarde
24% toegevoegde waarde
23%
22% Bron: CBS
21%
20%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
6 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
7. Ontwikkeling omzet en ‘bruto marge’
bruto marge (toegev.waarde als % productiewaarde)
35%
30%
25%
N‐Brabant
Nederland
20%
15%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Bron: CBS
omzetontwikkeling maakindustrie Nederland
omzetontwikkeling maakindustrie Nederland
180
160 rubber‐ en kunststof
0=100
140
metaal(‐producten)
120
index: 2000
100 machines en
apparaten
80
elektrische apparaten
60
40 transportmiddelen
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007*
2008*
Geen cijfers elektrotechnische en machine-industrie voor 2007
7 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: CBS
8. Bedrijfseconomische realisaties gehele industrie
bedrijfseconomische indicatoren industrie, 2007
60% 52,6%
50% 43,5% 41,6%
40% 33,4%
30% 22,6%
17,0%
20%
N‐Brabant
10% 4,8% 5,2%
Nederland
0%
Bron: Rabobank (2008), RET
loonkosten en productiviteit industrie, 2007
160
140
120
100
x € 1.000
80 N‐Brabant
60 Nederland
40
20
0
loonkosten per fte arbeidsproductiviteit
8 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: Rabobank (2008), RET
10. Verwachtingen omzet en investeringen
verwachtingen investeringen '09 en
h i i i '
productie 4e kw. 2008
5
us afname
0
‐5
‐10
saldo bedrijven met toe‐ minu
1
‐15
‐20
‐25
‐30
‐35
‐40
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
verwachte investeringen 2009 productie 4e kw t.o.v. 3e kw '08
metaalproducten machines en apparaten elektrotechnische
transportmiddelen totaal bedrijfsleven
verwachtingen omzetontwikkeling
20
Bron: CBS/KvK
saldo % bedrijven toe‐ minus afname
10
0
‐10
‐
‐20
‐30
‐40
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
komend kwartaal 2009
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
10 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
machines en apparaten elektrotechniek transportmiddelen
Bron: CBS/KvK
11. Concurrentie: kosten en productiviteit
• In 3e kwartaal van 2008 is concurrentiepositie Brabantse
maakindustrie volgens bedrijven zelf nog verbeterd
• Productiviteit
• Arbeidsproductiviteit afgelopen jaren sterk gestegen
• Productiviteitsstijging wint in Brabant sterker op
loonkostenstijging d
l k dan in Nederland
d l d
• Vestigingsklimaat
• 25% toele e ancie s en 36% uitbesteders in Brabant overwoog
toeleveranciers itbestede s B abant o e oog
in 2004 productie te verplaatsen (China, Oostblok)
• Okt/nov ‘08: krapteproblemen in Brabantse maakindustrie
kleiner dan in Nederlandse en in rest Brabantse economie
• Okt/nov ‘08: vooral arbeidskrapte in machine- en
apparatenindustrie
11 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
13. Concurrentie: kosten en productiviteit
ontwikkeling concurrentiepositie 3e t.o.v. 2e kw '08
saldo % bedrijven met verbeterde minus verslechterde positie
20
drijven
15
saldo % bed
10
5
0
‐5
5
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
Nederlandse markt EU‐markt buiten EU‐markt
metaalproducten machines en apparaten elektrotechnische
transportmiddelen
Bron: CBS/KvK totaal bedrijfsleven
13 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
14. Concurrentie: kosten en productiviteit
% bedrijven met tekort aan productiefactoren
4e kwartaal 2008
4e kwartaal 2008
30
25
% bedrijve n
20
15
10
5
0
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
personeel productiemiddelen
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
machines en apparaten elektrotechniek transportmiddelen
Bron: CBS/KvK
14 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
15. Kennis en innovatie
• Tussen 2004 en 2007 is innovatiesituatie Brabantse (maak)industrie over
gehele linie verbeterd
• Het innovatief vermogen is het hoogst in niet-maakindustrie
• Dominantie organisatorische innovaties in innovatiemeting boven
productinnovaties is mogelijke verklaring
• Tijdgebrek/drukte in 2007 veruit meest genoemde belemmerende factor voor
innovatie
Toch lijkt dat niet het gevolg van krapte r&d-personeelaanbod
• Kennis en technologie veel minder als belemmerende factor aangegeven,
relatief wat vaker door metaalsector
• Financiële dienstverleners minder vaak brancheverenigingen en
vaak,
collegabedrijven vaker partner bij innovaties
• Belang van subsidieverstrekkers groeit licht. Brabantse bedrijven verwerven
relatief groot deel innovatievouchers Nederlands grootbedrijf.
grootbedrijf
15 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
16. Kennis en innovatie
% bedrijven met typen innovatie, 2007
50
45
40
edrijven
35
30
% van de be
25
20
15
10
5
0
industrie totaal industrie totaal industrie totaal
M‐Brabant ZO‐Brabant NO‐Brabant
organisatie product‐/dienstontwikkeling product‐/dienstverbetering
nieuwe markten samenwerkingsverbanden productieproces
Bron: KvK Brabant (2007)
16 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
18. Samenwerking en ketenvorming
• Hoogwaardig-innovatief toeleveren zit in de lift, waarbij Brabant
do
domineert in mechatronica en gieten en achterblijft in
ee t ec at o ca e g ete e ac te b j t
kunststofproductie en verspanen
• 85% T&U bedrijven Brabant was in 2004 actief met nieuwe PMT-
combinaties (Product-Markt-Technologie)
( g )
• 64% toeleveranciers en 66% uitbesteders Brabant gebruikte in
2004 ‘embedded technology’, veelal zelf ontwikkeld (productintern
door software gestuurde elektronica)
g )
• 25% Brabantse T&U-bedrijven was in 2004 ontevreden over
ketensamenwerking, ruim 20% ontevreden over hun T&U-relaties
• 80% Brabantse T&U-bedrijven werkte in 2004 bij R&D samen met
derden. Dat lijkt veel hoger dan in andere industriële branches
• 33% Brabantse toeleveranciers en 17% uitbesteders had in 2004
geen eigen R&D-afdeling
18 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
19. Export en buitenlandse investeringen (DFI)
• Nederlandse maakindustrie heeft negatieve handelsbalans weten
om te buigen naar positieve handelsbalans
• Aandeel maakindustrie in buitenlandse handel neemt wel licht af
• Eind 2008 bedrijven negatiever over exportontwikkeling op dat
moment dan over de vooruitzichten voor 2009
• Voor 2009 vooral verslechtering buitenlandse afzet in Brabantse
elektrotechnische industrie verwacht
• 40% omzet West-Brabantse maakindustrie in 2007 via export
• Sterke groei DFI Nederlandse maakindustrie tot 2001, daarna
terugval gevolgd door enig herstel
g g g g
• Aandeel maakindustrie in DFI Nederlands bedrijfsleven laatste jaren
rond 5%
19 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
20. Export en DFI: Nederland
ontwikkeling DFI maakindustrie en totaal Nederlands
bedrijfsleven (index: 1994=100)
600
500
400
300
maakindustrie
200 totaal bedrijfsleven
100
0
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Bron: DNB (2009)
aandeel maakindustrie in DFI Nederlands bedrijfsleven
12%
10%
8%
6%
EU
4% totaal
2%
0%
20 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: DNB (2009)
21. Export en DFI: Nederland
handelssaldo Nederlandse maakindustrie
12
10
handelssaldo (x € mld.)
8
6
4
4
2
‐
‐2
‐4
‐6
‐8
‐10
10
Bron: CBS
aandeel maakindustie in buitenlandse handel Nederland
50%
45%
el
% aandee
40%
35%
30%
25%
2002 2003 2004 2005 2006 2007
% invoer % uitvoer
21 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: CBS
22. Export en DFI: Brabant
verwachtingen buitenlandse afzet
saldo % bedrijven met toename minus afname afzet
nus afname
20
10
ijven toe‐ min
0
‐10
‐20
saldo % bedri
‐30
‐40
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
s
1e kw 2009 heel 2009
totaal bedrijfsleven
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
machines en apparaten elektrotechniek transportmiddelen
Bron: CBS
22 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
23. Conclusies/synthese
• De toegevoegde en exportwaarde afgelopen jaren flink hersteld, banengroei
daarbij achtergebleven
• Maakindustrie Brabant i d
M ki d t i B b t eind 2008 negatiever over afzetverwachtingen 2009
ti f t hti
dan landelijk
• Conjunctuurgevoeligheid lijkt onverminderd sterk
• Nederlandse maakindustrie scoort gemiddeld op productiviteit t.o.v.
buurlanden, Brabant scoort binnen Nederland gunstig
• Productiviteit Brabantse sector afgelopen jaren sterk gestegen
• Brabantse maakindustrie schat concurrentiepositie relatief gunstig in
• Innovatiegehalte Brabantse maakindustrie is laatste jaren gegroeid, via
samenwerking onderling, instituten en subsidiekanalen
• Krapte arbeidsmarkt structureel probleem, maar lijkt i B b t i t
K t b id kt t t l bl in Brabant iets
beperkter en lijkt minder te gelden voor r&d-activiteiten
• Niettemin tijdgebrek/interne organisatie grote drempel voor innovatie,
vooral in tijden van hoogconjunctuur
j g j
23 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
24. Stellingen/discussiepunten
• Hoezo Brabantse maakindustrie?? Wéreld maakindustrie!!
• Uitbesteding naar lage-lonenlanden heeft z’n langste tijd gehad.
• Zonder Top-kwaliteit en Top-innovatie heeft onze maakindustrie geen
toekomst.
t k t
• De Brabantse maakindustrie leunt te sterk op enkele grote bedrijven.
• Brabant realiseert zich te weinig wat de bijdrage van de maakindustrie
(inclusief toe- en afleveranciers) aan de regionale economie is.
• We moeten meer naar productie/toegevoegde waarde kijken en minder
naar werkgelegenheid.
• De maakindustrie komt extra sterk uit de huidige crisis.
24 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
25. Bronnen
• ABF (2008), Rabomonitor - LISA
• Berenschot (2003), Strategie Maakindustrie Zuid-Nederland
• BOM/LIOF (2004), Profiel en diagnose maakindustrie Zuid-Nederland
• BOM/LIOF (2004), Make It – Business opportunities in Brabant en Limburg
• Brainport Eindhoven (2004), Crossing boarders, moving frontiers
• CBS/Statline - website
• Crossworks (2008), R&D investment, capacity and cooperation
• DNB statistiek – website
• ELAt (2008), Factbook 2008
• Federatie Holland Automotive (2006), Vision for the Dutch automotive sector
• KvK Brabant (2008), COEN 4e kwartaal 2008
• KvK Brabant (2007), Innovatie in Midden- en Oost-Brabant 2004-2007
• KvK Zuidwest-Nederland (2008), COEN 4e kwartaal 2008
• KvK Zuidwest-Nederland (2007), Industrie: belangrijke peiler onder de West-Brabantse economie!
• Metaalunie (diverse kwartaaluitgaven 2008-2009), Economische Barometer
• Mechatronica M
M h i Magazine, di
i diverse uitgaven/artikelen
i / ik l
• Provincie Brabant (2007), SEV Brabant 2007
• Provincie Brabant (2008), Statistisch Zakboek N-Brabant 2008
• Rabobank Nederland (2008), Economische Thermometer
• SenterNovem (2008) Jaarverslag 2007
(2008),
• SEO (2008), Concurrentiepositie Nederlandse maakindustrie
25 Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
