1. In de naam van de distel: Albrecht Dürer’s zelfportret van 1493
Dürer heeft een aantal bijzondere zelfportretten gemaakt. Naast de vele tekeningen en
geschilderde beelden, waarin hij zelf vaak een rol speelde, zijn er drie autonome
schilderijen bewaard gebleven. Het jongste schilderij, nu in het Louvre is niet
gesigneerd maar stamt duidelijk af van Albrecht Dürer. Dit schilderij heeft de datum
1493 en een inscriptie: “my affairs go, as it stands above”, “mijn relaties gaan,
aangezien het zich hierboven bevindt”
Deze zinnen boven het hoofd van het zelfportret in combinatie met de plant die hij
vasthoudt, heeft verschillende historici uitgenodigd om speculaties te vormen, over de
betekenis, van dit portret. Inmiddels is er een lange geschiedenis van pogingen die
allemaal hebben geleid tot de volgende omschrijving:
Waarschijnlijk is het een presentatie voor zijn toekomstige vrouw, Agnes, als teken van
hun verloving.
Volgens deze interpretatie, biedt Durer de kijker, bijvoorbeeld Agnes, een twijg van de
eryngium, ook wel beter bekend als de distel, wat symbool staat als een middel dat de
geslachtsgemeenschap moet bevorderen. De schrijvers van dit artikel willen doormiddel
van conclusies van andere onderzoekers bij elkaar te brengen, tot een definitieve
omschrijving komen.
Het lijkt er op dat de eerste onderzoeker in 1805 is begonnen . Goethe sprak echter niet
over de inscriptie omdat hij een replica heeft onderzocht. Daarom dat hij alleen een
uitspraak heeft gedaan over de distel. Volgens Goethe staat de distel de symbool voor
de trouw en wordt het vastgehouden op een betekenisvolle wijze. Omdat de specifieke
betekenis van de Duitse naam van de plant, niet werd gebruikt door de vroege schrijvers
over Durer om een betekenis te geven aan het schilderij,(deze gingen meestal over de
autenticiteit), is de uitspraak van Goethe de grondlegger geweest, van de betekenis van
het portret, en leiden tot op de dag van vandaag de interpretatie rondom dit schilderij.
1

2. “My sach die gat, als es oben schtat”
Mijn relaties gaan, zoals ze hierboven staan
1) Zelfde plaats als hoofd van Fortuna, een ander schilderij van Durer
2

3. 1805 – Goethe (Spreek je uit als Geute op z’n duits)
distel=symbool voor de trouw
1876 ‐ Moriz Thausing (biografie)
Aan de hand van werk van Goethe, heeft Durer geprobeerd een betekenis te geven aan
de plant, door te kijken naar het leven van Durer rond 1493. Hij benoemd deze tijd de
zoekende jaren waarin Durer reisde van Basel, Strasbourg en Colmar. Thausing denkt dat
het symbool temaken heeft met het naderende huwelijk van Durer. Hij concludeert dat
het schilderij een boodschap representeert waarin hij de verschijning en afwezigheid van
de aankomende bruidegom wil laten zien, samen met zijn vaardigheden als schilder.
Daarbij staat de distel symbool voor zijn trouw in de liefde.
1910 ‐ Henryk Ochenkowski (literatuur)
Ochenkowski eist dat verder onderzoek, naar de betekenis van de
planten in Durers tijd, bevestigen dat Thausing’s verklaarde hypothese kon worden
aangevuld. Hij deed hiervoor literatuuronderzoek naar planten en ontdekte dat de
wortels van de eryngium de man of de vrouw konden voorstellen. Verder zou je als man
aantrekkelijk worden voor vrouwen als je een distelwortel bij je zou dragen. Conclusie
van Ochenkowski: de distel heeft iets te maken met de liefde.
Als we naar latere beelden gaan kijken dan zou het logisch zijn dat de distel te maken
heeft met de liefde. In de volgende schilderijen wordt het namelijk ook gebruikt
1911 ‐ Rudolf Wustmann (schreef artikel over Durers werk)
Rudolf ontdekte dat de distel niet alleen onder de Mannstreu bekend stond maar ook
als Unruhe en Elend. De distel komt aan z;’n bijnaam ‘onrust’ doordat mensen vroeger
de distel aan het plafond hingen waar hij bleef bewegen. De naam Elend betekent niet
alleen ramp of lijden maar ook ‘weg van huis zijn’ en ‘rond hangen’. De laatste is een
3

4. woordspeling op de Duitse benaming. Volgens Wustmann wilde Durer zijn
heimwee uitbeelden aan het eind van zijn zoekende jaren.
Deze bevindingen werden niet echt erkend maar ook niet genegeerd omdat de
distel ook terug komt in zijn andere werk.
1965 ‐ Ludwig Grote
Op basis van inspiratie van een voorbeeld van Panofsky,
kwam Grote op een nieuwe definitie van de distel: de kruisdistel die wijst naar de
Passion of Christ.
Deze Christelijke interpretatie is nooit volledig geaccepteerd, ondanks dat andere
auteurs ook hebben geprobeerd de connectie te zoeken tussen de distel en
huwelijksliefde.
1993 ‐ Joseph Koern
De distel, geassocieerd in folklore van de periode met succes in
liefde, en vaak gebruikt als lustopwekkend middel, wordt toegevoegd aan de
schilderij om Durers seksuele uiting vorm te geven. Maar, als we kijken naar het
ongelukkige, kindloze huwelijk en naar zijn mogelijke voorkeur in het mannelijke
geslacht, zou het ook een uiting kunnen zijn voor geluk en tegen het kwaad. (denk
aan homoseksualiteit). Er moet wel gezegd worden dat er weinig bekend is over
zijn mogelijke voorkeur en ongelukkige huwelijk.
1995 ‐ Jean Wilson
Huwelijks liefde: in een artikel van Jean Wilson dat voornamelijk
over de kleding van Durer gaat. ‘Durer heeft getracht om aan zijn toekomstige
bruid zijn spirituele basis van het leven weer te geven net als zijn mogelijkheid
voor de liefde.’
Kruisdistel reputatie de danken aan beweging op aarde. Ondanks dat z’n wortels goed
vast zitten in de grond, beweegt de distel mee in de wind en lijkt het te bidden. Vandaar
dat de distel ook de namen: raddistel, Walen distel, Rolldistel, Brachendistel, unruhe en
Winddistel heeft.
Verder: Wat de schrijvers zijn opgevallen dat Durer de distel vasthoudt met twee handen,
is nog niet eerder genoemd door andere onderzoekers. Zij denken dat het te maken heeft
dat Durer wil laten zien dat de wortels ontbreken.
3

5. Beide staan ze op een bal: moeite om balans te houden
Distel: liefde, heimwee, (geloof hoop en liefde)
Reizen: Het landschap en de staf
Conclusie: De staf en de stad op de buitenste gravures staan symbool voor het reizen. De
houding van Durer in het middelste schilderij is tot nu toe door andere critici niet
genoemd of tot nu toe genegeerd. Want het feit dat Durer zijn distel met beide
handen houdt, een enigszins onhandig gebaar dat nooit om in andere portretten
schijnt terug te komen waar een bloem wordt getoond. De verklaring is in feite
eenvoudig: Durer niet alleen toont de distel, maar ook het ontbreken van zijn
wortels.
Helaas moeten we blijven gissen naar het publiek voor wie dit gebaar is gemaakt,
maar zijn betekenis lijkt nu duidelijker: Dürer beeldde hiermee het begin van zijn
carrière af. De gebaren in de afbeeldingen kunnen zoals eerdere onderzoeken
hebben doen vermoeden niet alleen betrokken worden op zijn biografie, maar is
zelfs een vorm van autobiografie.
4