Durante o curso 14/15 o alumnado do IES Pintor Colmeiro realizará un traballo sobre a paisaxe lendaria e toponímica. Nesta presentación explícanse os pasos a seguir neste traballo
1. PROXECTO DIDÁCTICO
ANTONIO FRAGUAS
Proxecto gañador da 9ª EDICIÓN
A PAISAXE LENDARIA
E TOPONÍMICA DO
CONCELLO DE
SILLEDA
2.
3. Natureza do proxecto
Centramos o noso proxecto sobre dous dos aspectos
máis significativos do patrimonio inmaterial que unha
comunidade, para definirse como tal, nunca debería
perder: as lendas e a toponimia (maior e menor). Dúas
son as razóns que nos levan a prantexar este estudo. Por
un lado, a paulatina desaparición dos nosos maiores,
auténticos arquivos de relatos lendarios e herdeiros do
porqué dun topónimo. Conforme avanzan os anos, a
cultura tende a homoxeneizarse; e isto atenta contra un
dos valores fundamentais en toda convivencia
comunitaria: o diálogo cos maiores. A perda desta
interacción trae consigo que lendas e topónimos, antes
transmitidos con celo de xeración a xeración, se vaian
perdendo.
4. Natureza do proxecto
Por outro lado, un aspecto no que poucas veces
reparamos pero que se acrecenta nas
comunidades rurais como a de Silleda: o
aumento constante das concentracións
parcelarias. Antigos microtopónimos, fixadores
dunha experiencia vital e compartida ao longo
de décadas, estanse perdendo en aras da
cuantificación que trae consigo a fusión de
parcelas. O minifundismo do antigo réxime, rico
en microtoponimia, deixa paso ao latifundismo
do novo réxime, onde os antigos
microtopónimos son cuantificados asignándolle
un número a cada polígono e parcela e, polo
tanto, perdéndose en parte a rica tradición que
cada topónimo traía consigo.
5.
6. Ámbito do proxecto
Cómpre ter en conta que o mundo rural do Concello de
Silleda é o ámbito propicio para realizar a recompilación
de topónimos e lendas. Por iso, valerémonos :
Preferentemente daqueles alumnos e alumnas que
viven no rural, xa que eles teñen unha relación directa
non só cos informantes (pais, avós, veciños), senón
tamén co espazo ao cal se refira cada topónimo e lenda.
De seguido, tamén nos aproveitaremos daqueles
rapaces que teñen os seus ascendentes vivindo no
rural, aproveitando as visitas puntuais que lle realizan a
estes para que lles consulten sobre a paisaxe
toponímica e lendaria da súa zona máis inmediata.
Como terceiro recurso, aproveitarémonos das
asociacións culturais de Silleda e de persoas que, a
título individual, teñen realizada algunha recompilación
da toponimia e lendas do seu entorno.
7. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Toponimia das aldeas das
parroquias de Silleda: realizarase
unha investigación e darase unha
explicación da etimoloxía de cada unha
das aldeas para así dar razón do seu
nome.
8. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Augas: recolleranse os nomes de fontes,
regatos, pozos, fervenzas,..., e buscarase o
porqué dese nome a través do diálogo cos
veciños dese espazo. Normalmente, en torno
a estes microtopónimos soe estar asociada
unha lenda ou unha tradición que explica o
porqué destes nomes. Recolleranse e
fixaranse no Google Maps xunto cunha foto,
se é posible, do lugar.
9. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Castros, mámoas e castelos: No Concello
de Silleda abundan os castros e as mámoas,
así como restos de antigas torres (castelos).
Estes elementos arqueolóxicos do pasado
están cargados non só de simboloxía senón
tamén dunha gran riqueza toponímica e
lendaria. Topónimos como “Castriño” ou
lendas de mouros son moi abundantes.
Nestes emprazamentos patrimoniais
atoparémonos con outra liña de investigación
e recompilación.
10. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Rede viaria: Os nomes dos camiños,
das congostras, dos carreiros,...
servirannos para ampliar os topónimos
relacionados coas aldeas. Algún deles
tamén terá lendas e tradicións
asociadas que nos servirán para
entender o seu significado.
11. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Terreos: Os prados, leiras, montes, agros,...
aportan unha grande riqueza toponímica e
lendaria. Aquí é onde maior protagonismo
terán os alumnos e alumnas das aldeas, xa
que o provir dunha familia agro-gandeira ou
ter relación directa con elas facilitará a
recompilación desde microtopónimos. Sobre
eles haberá que facer especial fincapé, xa
que, como xa referimos anteriormente, as
parcelarias están levando ao esquecemento
os nomes destes espazos.
12. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Emprazamentos singulares:
Penedos, rochas, árbores,... soen ser
elementos cargados de simboloxía e,
polo tanto, dun nome referente a unha
tradición ou a unha lenda explicativa e
valorativa dese topónimo.
13. Clasificación das lendas e dos
topónimos
Outros: A relixiosidade popular, os
acontecementos puntuais da historia,
algunha que outra matanza, unha
morte tráxica,... soen ser fonte de
relatos orais significativos no devir
social e identitario dunha determinada
comunidade. Por iso tamén
atenderemos á recompilación de todo
eles situándoos nun espazo
determinado.
14. Cada un dos que se vaian
recollendo non só o iremos
clasificando nun arquivo de Word,
senón que xa o irémolos situando
na aplicación Maps de Google do
seguinte xeito:
21. FICHA DO INFORMANTE
Enquisador:..................................................................................
Individual Grupo
Nome(s) do(s)
Informante(s)................................................................................
.....................................................................................................
Actividade.....................................................................................
Lugar................................ Parroquia ...........................................
Municipio......................................................................................
Idade aproximada ...................
Anos de residencia no lugar...................
22. FICHA DE TRABALLO
Microtopónimo: ...............................................................................
.............................
Tipo: ..................................................................................................
..........
Lugar/aldea e parroquia:
...........................................................................................................
.
Fotografía (se se fai algunha foto do lugar ao que fai referencia o
topónimo, entregaranse nun pen-drive co nome do microtopónimo
no pé da foto)
Lendas ou tradicións asociadas ao microtopónimo:
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
................................................................................
23. TEMPORALIZACIÓN
Setembro:
Información sobre o proxecto ao alumnado por parte
do profesorado de Lingua Galega
Outubro:
Traballo de campo por parte do alumnado:
recompilación de microtoponimia e lendas
Novembro e Decembro:
Gravación de vídeos sobre aquelas lendas e
microtopónimos máis senlleiros para colgalos na
internet
24. Realización do traballo
(1ª avaliación)
1.- Cada alumno/a aportará polo menos
10 microtopónimos ou lendas.
2.- Cada un deles haberá que saber
situalos no mapa de Silleda, polo que é
preciso que cada alumno/a, ao
preguntar polo topónimo ou a lenda,
tamén se informe da situación do
mesmo nun espazo concreto.
25. Realización do traballo
3.- Para o traballo de campo, o profesor
de galego correspondente facilitaralle as
fichas para a recollida da información.
4.- Unha vez que cada un dos alumnos
teñan as fichas de traballo cubertas
entregaránllas ao profesor de galego
correspondente para que as valore en
canto a súa calidade informativa e a súa
comprensión.
26. Realización do traballo
5.- Cada profesor valorará o traballo dos
alumnos cun máximo de 1 punto na nota
da 1ª avaliación.
6.- As fichas, despois da súa avalición,
entregaránselle aos responsables do
proxecto para o seu rexistro e fixación
no Google Maps.
27. Realización do traballo
7.- Daquelas lendas e topónimos que
sexan máis sobresaíntes, invitarase ao
alumnado a que os grave para a súa
posterior manipulación e visualización
na internet.
8.- Para fixar cada un dos topónimos no
mapa, os responsables valeranse dos
alumnos en cuestión para que lle
axuden a colocalos no Google Maps.
28. Realización do traballo
9.- Se os alumnos non souberan situalos
por si mesmos no mapa, dirixiranse ao
seu profesor de galego ou aos
responsbles do proxecto para que lle
faciliten un mapa en papel que levarán á
casa. Nel, coa axuda dos seus
informantes, ubicarán cada un dos
topónimos.