1. A ΦIEPΩMA
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999
2-31 AΦIEPΩMA
Nίκος Kαββαδίας.
Nίκος Kαββαδίας
«Tαξίδεψε λη τη ζωή – «Tαξίδεψε λη τη ζωή – ώς το θάνατο...»
ώς το θάνατο...».
Tου Φίλιππου Φιλίππου
Aποχαιρετισμ ς στο «Aquarius».
Σελίδες απ τη φιλία με έναν «απί-
στευτα τρυφερ άνθρωπο».
Tου Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου
Mαραμπού – Πούσι – Bάρδια –
Tραβέρσο.
«H ποιητική σύνοψη μιας
ανθρώπινης κατάστασης».
Tου Δημήτρη Kαλοκύρη
«Bάρδια»: ταξίδι
στην εξομολ γηση.
Aφηγηματική κορύφωση
της ενοχής και της λύτρωσης.
Tου Γκυ (Mισέλ) Σωνιέ
Tο μεταφορικ ταξίδι
του Kαββαδία.
Ποιητικ ς λ γος πάνω στην κ ψη
βίωμα–φαντασία.
Tης Aντειας Φραντζή
H αυταξία του N. Kαββαδία.
H ποίησή του συγκινεί ανεξάρτητα
απ την τραγουδιστική της χρήση.
Tου Παντελή Mπουκάλα
O Kαββαδίας πέρα απ
τη θάλασσα.
Tι κρύβεται πίσω απ τους μακρι-
νούς ορίζοντες της ποίησής του.
Tου Γιώργου Mαρκ πουλου
Mε αφορμή μια συνέντευξη.
H προσωπική γνωριμία δύο σπουδα- O Nίκος Kαββαδίας, χειμώνα του ’74, ξέμπαρκος στην Aθήνα. «Στον αγαπημένο μου Hλία Παπαδημητρακ πουλο που
στών με τον N. Kαββαδία. η φιλία του θα βαστάξει μέχρι... N. Kαββαδίας, 23.11.74» (αρχείο Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου).
Tου Γιάννη Kαούνη
O Kαββαδίας μελοποιημένος. Tου Φίλιππου Φιλίππου γωγή συμπερασμάτων, απ μια προ- στις τρεις ποιητικές του συλλογές.
Tο σύνολο σχεδ ν των ποιημάτων Συγγραφέα σέγγισή του μάλλον επιπ λαιη κι εύ-
του έχει εμπνεύσει πλήθος μουσικών. κολη, απ ασύντακτες και επιδερμι- Mαντζουρία 1910
Tου Bασίλη Aγγελικ πουλου O NIKOΣ KABBAΔIAΣ, ο «Mαρα- κές επισκέψεις στην ανεκδοτολογία O Nίκος Kαββαδίας γεννήθηκε
μπού» για τους γνωστούς και τους α- της προσωπικής του ζωής κι απ α- στις 11 Iανουαρίου του 1910 στην
Kαββαδίας: ένα εκδοτικ θαύμα. ναγνώστες του, ο «K λιας» για τους γν ηση πτυχών που εκείνος κρατού- Aπω Aνατολή, στο Nικ λσκι Oυσου-
Tο έργο του ανατυπώνεται φίλους του, ο «Mαυρής» για τους οι- σε με σεμν τητα μακριά απ δημο- ρίσκι, μια μικρή π λη της Mαντζου-
κάθε οκτώ με δέκα μήνες! σι τητες και τυμπανοκρουσίες.
κείους του, άφησε την τελευταία του ρίας στην περιοχή του Xαρμπίν, της
Συζήτηση με τον Σταύρο Πετσ πουλο πνοή στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, O Kαββαδίας ήταν ένας αθ ρυβος κυρι τερης π λης της κεντρικής
Σχέση μετουσιωμένη σε ποίηση. σε μια κλινική της Aθήνας. Δεν πέθα- και σεμν ς αγωνιστής· είχε ασπαστεί Mαντζουρίας.
H Aυστραλία στην ποίηση και νε στην αγκαλιά της θάλασσας, πως Hταν το δεύτερο παιδί του Xαρίλα-
τα πεζά του N. Kαββαδία. είχε ποθήσει, αλλά στη στεριά· και, Eπιμέλεια αφιερώματος: ου και της Δωροθέας Kαββαδία, γεν-
Tου M. A. Σοφοκλέους κατά δυστυχίαν, είχε μια «κηδεία, K·ΣTHΣ ΓIOYPΓOΣ νημένος μετά την Eυγενία-Tζένια
σαν των πολλών ανθρώπων τις κη- και πριν απ τον Δημήτρη-Mίκια. O
O «πορτρετίστας» Kαββαδίας. δείες». πατέρας του, που είχε τη ρωσική υ-
Ποιητικές «προσωπογραφίες» Tο νομά του συνδέθηκε με φήμες τις ιδέες της Aριστεράς απ τα νεα- πηκο τητα, διατηρούσε επιχείρηση
στην «πινακοθήκη» των στίχων του. και ανέκδοτα που μιλούν για έναν νικά του χρ νια –κι έμεινε σ’ αυτές εισαγωγών-εξαγωγών και ήταν τρο-
Tου Γιώργου Zεβελάκη άνθρωπο ιδι ρρυθμο. Kάποιοι τον αταλάντευτα μέχρι το θάνατ του– φοδ της του τσαρικού στρατού,
«Σε φιλώ, K λιας...». κατέταξαν ελαφρά τη καρδία στους και συμμετείχε στην Aντίσταση την στον οποίο ήταν επίσης έφεδρος α-
«καταραμένους ποιητές», εύκολα περίοδο της Kατοχής. H πλευρά του ξιωματικ ς. H μητέρα του προερχ -
Tου Kωστή Γιούργου αυτή –εν πολλοίς άγνωστη σ’ σους
κρίνοντας ίσως απ τις επιρροές του ταν απ την εφοπλιστική οικογένεια
απ τον Mποντλέρ. Tον είπαν ποιητή τον αγάπησαν μέσα απ τα ποιήματα των Aγγελάτων της Kεφαλονιάς.
Eξώφυλλο: O Nίκος Kαββαδίας, φωτογρα- και τα πεζά του– δεν αποδεικνύεται
φημένος απ τον Γιάννη Mαΐλλη το 1975, τη
της θάλασσας και των περιπλανήσε- Eξαιτίας της έκρυθμης κατάστα-
μέρα των Θεοφανίων. ων, κι άλλοι του χρέωσαν πρ θεση ε- μ νο απ τις μαρτυρίες των ανθρώ- σης στη Mαντζουρία ύστερα απ την
ντυπωσιασμού, ροπή προς τον εξω- πων που τον γνώρισαν απ κοντά, έκρηξη της επανάστασης στο Σε-
ραϊσμ της ναυτικής ζωής, περιφρ - αλλά μαρτυρείται ακλ νητα απ τα τσουάν και την παραίτηση του Που
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»
EΛEYΘEPIA TPAΪOY νηση στους αγώνες των ναυτεργα- πολιτικά του ποιήματα, που με δική Γι, τελευταίου αυτοκράτορα της Kί-
τών. Πολύ πενιχρή, αλήθεια, συνα- του απ φαση δεν ενσωματώθηκαν νας, ο Xαρίλαος Kαββαδίας εγκατέ-
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

2. H πρώτη στροφή (αριστερά) και η εικονογράφηση (δεξιά), έργο του χαράκτη Γ. Bελισσαρίδη, του ποιήματος του N. Kαββαδία «Federico Garcia Lorca», στην
εξαίρετη εκείνη πρώτη έκδοση της συλλογής «Πούσι» τον Iανουάριο του 1947 απ τον εκδ τη Θαν. Kαραβία, φίλο του ποιητή, στον οποίο εξάλλου είναι χα-
ρισμένο το ποίημα. H συμπερίληψη, στο «Πούσι» αυτού του ποιήματος, γραμμένου στη μνήμη του εκτελεσμένου απ τους φρανκιστές φασίστες μεγάλου
Iσπανού ποιητή, ήταν μια εμφατική πολιτική καταδήλωση, στα χρ νια μάλιστα του τραγικού ελληνικού εμφύλιου, εκ μέρους του Kαββαδία, ο οποίος –με μ νη
εξαίρεση, αργ τερα, το ποίημα «Guevara» (στο «Tραβέρσο», 1975)– δεν συμπεριέλαβε στις συλλογές του κανένα άλλο απ τα «πολιτικά» του ποιήματα («Aθή-
να 1943», «Aντίσταση», «Στον τάφο του Eπονίτη», «Σπουδαστές») (αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).
λειψε το 1914 τις επιχειρήσεις του νος απ τα πρώτα του διαβάσματα
και έφερε την οικογένειά του στην –την Aνθολογία του Aγαθοκλή Kων-
Eλλάδα. Tους εγκατέστησε στην Kε- σταντινίδη και τα Hμερολ για του
φαλονιά, κοντά στους παππούδες, Σκ κου– σκάρωνε στίχους και τους
στην Aσσο και στο Φισκάρδο, και ε- έδειχνε στην αδελφή του τη Tζένια,
πέστρεψε –μετά τη γέννηση του μι- που έμελλε να γίνει και να μείνει ο
κρ τερου γιου του, του Aργύρη– στη λογοτεχνικ ς του σύμβουλος. Eξέ-
Mαντζουρία. Oμως, η Oκτωβριανή δωσε μάλιστα, με οικονομική ενίσχυ-
Eπανάσταση και ο εμφύλιος που ε- ση απ συγγενείς και φίλους, τρία
πακολούθησε, τον απέκλεισαν στη τεύχη του τετρασέλιδου φυλλαδίου
Pωσία. Διώχτηκε, φυλακίστηκε, έχα- «Σχολικ ς Σάτυρος», ενώ έγραφε
σε την περιουσία του. Διέφυγε ακο- και στη «Διάπλαση των Παίδων», με
λουθώντας τα υπολείμματα του α- το ψευδώνυμο «O μικρ ς ποιητής».
ντιμπολσεβίκου στρατηγού Bράνκελ Tο 1922 οι Kαββαδία νοίκιασαν ένα
κι επέστρεψε στην Eλλάδα το 1920, δωμάτιο του σπιτιού τους σε μια οι-
ένα ανθρώπινο ράκος με κλονισμένο κογένεια Mικρασιατών προσφύγων
νεύρα. απ τον Tσεσμέ. H επαφή του Kαβ-
βαδία μαζί τους, αλλά και με πρ -
Πειραιάς 1921 σφυγες απ τη Pωσία, επέδρασε στη
H οικογένεια μετακ μισε το 1921 διαμ ρφωση της ψυχοσύνθεσης και
στον Πειραιά, αρχικά στην οδ Φρα- της ιδεολογίας του. Πρ σφυγας
γκιαδών, στη Φρεαττύδα, και στη συ- στην ουσία και ο ίδιος, συμμεριζ ταν
νέχεια στην οδ Bούλγαρη, κοντά το δράμα τους, ενώ παράλληλα πα-
στο Πασαλιμάνι. T τε πήρε και το ρακολουθούσε τη φθίνουσα κοινωνι-
βάπτισμα της θάλασσας ο ενδεκά- κή πορεία του πατέρα του που, έχο-
χρονος Nίκος, ταξιδεύοντας σε ντας χάσει λο του το έχει, κατέφευ-
Σμύρνη και Kωνσταντινούπολη με το γε, για βοήθεια και δουλειά, στους
«Πολικ ς» των Aγγελάτων, μαζί με εύπορους συγγενείς και μαράζωνε,
τον πατέρα του που ήταν τροφοδ - ώσπου αρρώστησε σοβαρά και πέθα-
της του πλοίου. νε απ καρκίνο το 1929.
Στο δημοτικ σχολείο, που είχε O Nίκος Kαββαδίας αγαπούσε τον
O Xαρίλαος και η Δωροθέα Kαββαδία με τα δυο τους παιδιά, την πρωτ τοκη
συμμαθητές τον Γιάννη Tσαρούχη Eυγενία-Tζένια, στην αγκαλιά της μητέρας, και τον δευτερ τοκο Nίκο-K λια, αθλητισμ . Γυμναζ ταν στο παλι
και τον παπα-Γιώργη Πυρουνάκη, ο ταν ακ μα η οικογένεια διέμενε στη Mαντζουρία, την οποία εγκατέλειψαν Γυμναστήριο του Πειραιά, έκανε
Kαββαδίας άρχισε να εκδηλώνει την το 1914, πριν ο K λιας συμπληρώσει τα πέντε του χρ νια (αρχείο οικογένει- πυγμαχία και αγωνιζ ταν στον Πει-
κλίση του στο γράψιμο. Eπηρεασμέ- ας Kαββαδία). Συνέχεια στην 4η σελίδα
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

3. Συνέχεια απ την 3η σελίδα
ραϊκ – αλλά δεν έπαυε να γράφει.
Tο 1928 δημοσίευσε στην πειραϊκή
εφημερίδα «Σημαία» το πρώτο του
ποίημα, O θάνατος της παιδούλας,
αισθαντική απήχηση της συμπ νοι-
ας του για τους βασανισμένους της
ζωής. Tο υπέγραφε ως Πέτρος Bαλ-
χάλας, επηρεασμένος προφανώς α-
π το φιλολογικ ψευδώνυμο Παύ-
λος Nιρβάνας του αγαπητού δασκά-
λου του.
Tελειώνοντας το γυμνάσιο γρά-
φτηκε στην Iατρική Σχολή του Πανε-
πιστημίου της Aθήνας, σύντομα -
μως εγκατέλειψε τις σπουδές για να
εργαστεί σε ναυτιλιακ γραφείο. Eί-
χε στο μεταξύ γνωριστεί με τους
πνευματικούς ανθρώπους του Πει-
ραιά και δημοσίευσε συνεργασίες
στο περιοδικ της Mεγάλης Eλληνι-
κής Eγκυκλοπαίδειας και στα περιο-
δικά «Διανοούμενος» και «Pυθμ ς».
Mαραμπού
Tο 1929, μετά το θάνατο του πατέ-
ρα του, εγκατέλειψε το γραφείο και
τα «χοντρά λογιστικά βιβλία» και
μπάρκαρε ναύτης στο φορτηγ
«Aγιος Nικ λαος». Tις εντυπώσεις
του απ εκείνα τα ταξίδια –Aλεξάν-
δρεια, Mασσαλία, Πορτ-Σάιντ–, δη-
μοσίευσε στο «Πειραϊκ ν Bήμα», - H «Eλληνική Aνθολογία» του Aνέστη Kωνσταντινίδη, «Λ γοι και αντίλογοι» του Παύλου Nιρβάνα, με αφιέρωση
που επίσης και την Aπίστευτη περι- σφραγισμένη με τη σφραγίδα ex libris του N. Kαββαδία. του συγγραφέα: «Στον K λια Kαββαδία, απ εκτίμηση
πέτεια του λοστρ μου Nακαχαναμ - Aπ τα πρώτα αναγνώσματα του K λια και της Tζένιας, στο νεαρ του τάλαντο. 10 Nοεμβρίου 1926. Hταν ο πρώ-
κο, περιπετειώδες αφήγημα σε συ- άρδεψε αφειδώς και εν... κρυπτώ τη μαθησιακή δίψα τος δάσκαλ ς του, θυμάται η Tζένια. Kι ο K λιας είχε ένα
νέχειες, που μως δεν ολοκληρώθη- τους με: «Aσματα ηρωικά... ιστορικά... ερωτικά... βακχι- είδος σιωπηλής λατρείας «για τον πολιτισμένο και σοφ
κε, καθώς η εφημερίδα διέκοψε την κά... λυρικά» (αρχείο οικογένειας Kαββαδία). άνθρωπο, που του φέρθηκε σαν ίσος προς ίσον».
κυκλοφορία της.
H εγκατάσταση της οικογένειας το νεια –και η Tζένια, που στο μεταξύ
1933 στην Aθήνα, σε μια διώροφη είχε παντρευτεί τον Aγγελο Kαββα-
πολυκατοικία της οδού Kιμώλου, δία (απ άλλο σ ι Kαββαδία)– μετα-
στην Kυψέλη, υπήρξε σημαντική κ μισαν στο 10 της οδού Aγίου Mε-
στροφή στη ζωή του. Tον Iούνιο ε- λετίου, στην Kυψέλη.
κείνου του χρ νου κυκλοφ ρησε η Tον Oκτώβριο του 1940, ο N. Kαβ-
ποιητική του συλλογή Mαραμπού: βαδίας επιστρατεύτηκε. Yπηρέτησε
245 αντίτυπα, τυπωμένα με έξοδα δι- στο αλβανικ μέτωπο, ημιονηγ ς
κά του στο περιοδικ «Kύκλος», με στην III Mεραρχία, που συνεργά-
εισαγωγικ σημείωμα του ποιητή στηκε με το περιοδικ «H λ γχη»
Kαίσαρα Eμμανουήλ. O πνευματικ ς που έβγαζαν συμπολεμιστές του στο
κ σμος της πρωτεύουσας υποδέ- χωρι Kούδεσι. T τε έγραψε το πε-
χτηκε το Mαραμπού πολύ θερμά, θε- ζογράφημά του Στο άλογ μου, που
ωρώντας τι έφερνε νέα πνοή στην το ευρύτερο αναγνωστικ κοιν το
ελληνική ποίηση, που μέχρι τ τε δε- γνώρισε μετά το θάνατ του. Tο
χ ταν τις πεισιθανάτιες επιδράσεις 1941, με την κατάρρευση του μετώ-
του Kώστα Kαρυωτάκη. Oλες οι κρι- που και την οπισθοχώρηση, γύρισε
τικές ήταν θετικές, ξεχωριστά εκεί- πεζή στην Aθήνα, πως χιλιάδες φα-
νη του Φώτου Πολίτη, στην πρώτη ντάροι.
σελίδα της «Πρωΐας», που έκανε αί- Eζησε λη την Kατοχή στην Aθή-
σθηση και συνέβαλε να ακουστεί ευ- να, πήρε μέρος στην Aντίσταση –α-
ρύτερα το νομα του νεαρού ποιητή. γωνίστηκε «μέσα απ τις γραμμές
O Kαββαδίας είχε κερδίσει με το του KKE», γράφει η αδελφή του η
σπαθί του μια αξιοζήλευτη θέση στο Tζένια– αρχικά στο EAM των ναυτι-
σκληρ χώρο των πνευματικών αν- κών, μετά στο EAM των λογοτεχνών.
θρώπων. Συνέχιζε να ταξιδεύει, χω- Aυτή την περίοδο έγραψε τα αντι-
ρίς να πολυσκοτίζεται για την εδραί- στασιακά του ποιήματα. Πρώτο το
ωση της φήμης του. Δεν χρειάστη- Aθήνα 1943, που δημοσιεύτηκε στο
καν περισσ τερα βιβλία και συνεχείς παράνομο περιοδικ «Πρωτοπ ροι»
δημοσιεύσεις ποιημάτων του στα το Δεκέμβριο του 1943 με το ψευδώ-
διάφορα έντυπα για να καθιερωθεί νυμο A. Tαπειν ς. T τε μετέφρασε,
και να γίνει περιζήτητος στις λογοτε- μαζί με τον Bασ. Nικολ πουλο, τρία
χνικές συντροφιές. μον πρακτα του Eυγένιου O’ Nιλ με
Tο 1938, αν και απαλλαγμένος, ως ήρωες ναυτικούς και ανθρώπους του
προστάτης πολύτεκνης οικογένειας, λιμανιού.
απ στρατιωτικές υποχρεώσεις, κλή- Tο 1945, περιμένοντας, με το τέ-
θηκε για εκπαίδευση δυο μηνών λος του πολέμου να ξαναρχίσουν οι
στην Ξάνθη. Tο 1939, αποφασισμέ- θαλάσσιες μεταφορές για να ξανα-
νος τι δεν θα σταδιοδρομούσε στη O Nίκος Kαββαδίας με τον αδελφ του Δημήτρη-Mήκια, τον τριτ τοκο (δε- μπαρκάρει, συνεργάστηκε με το πε-
θάλασσα ως πλοίαρχος, πήρε το δί- ξιά), το 1929, στον Πειραιά. Tη χρονιά εκείνη πέθανε ο πατέρας τους και ο K - ριοδικ του Δημ. Φωτιάδη «Eλεύθε-
πλωμα του ραδιοτηλεγραφητή B΄ τά- λιας εγκατέλειψε τα «χοντρά λογιστικά βιβλία» του ναυτιλιακού γραφείου ρα Γράμματα», και στο τεύχος του
ξεως. Tον ίδιο χρ νο, λη η οικογέ- και μπάρκαρε ναύτης στο «Aγιος Nικ λαος» (αρχείο οικογένειας Kαββαδία). αρ. 3, Mάιος 1945, μέσα σε κλίμα βα-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

4. ρύ απ την ήττα της Aριστεράς στα Aλβανικ . Tην ίδια χρονιά η Bάρδια
Δεκεμβριανά και απ τις διώξεις, δη- βγήκε στα γαλλικά απ τις εκδ -
μοσίευσε το ποίημα Federico Garcia σεις Editions Stock με τίτλο En
Lorca. Mια μετάφραση του ποιήμα- Bourlinguant, μεταφρασμένη απ
τος Tα παλιά σπίτια της Φλάνδρας, τον Γκι-Mισέλ Σονιέ.
του Aμερικανού Φορντ Mάντοξ Φορ- Tο 1972 έγραψε το ποίημα
ντ, ήταν η δεύτερη συνεργασία του Guevara, για τον Aργεντιν επανα-
εκεί. H τρίτη ήταν το ποίημα Aντίστα- στάτη που σκοτώθηκε εν αιχμαλω-
ση. Tην ίδια εποχή δημοσίευσε στο σία στη Bολιβία. Tο 1973 ανέβηκε,
περιοδικ της EΠON «Nέα Γενιά» το προσκαλεσμένος του καθηγητή K.
ποίημα Στον τάφο του Eπονίτη. Mητσάκη, στη Θεσσαλονίκη, για να
Tον Oκτώβριο του 1945 μπάρκαρε παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν
δ κιμος ασυρματιστής στο επιβατη- του στο Λογοτεχνικ Eργαστήρι του
γ «Kορίνθια», που έκανε ταξίδια Σπουδαστηρίου της Nέας Eλληνι-
στο Aιγαίο: Πειραιάς-Θεσσαλονίκη- κής Φιλολογίας του Aριστοτέλειου
Kαβάλα. Δεν είχε πολιτική δράση, - Πανεπιστημίου. Tην ίδια χρονιά, οι
μως δεν έμεινε αμέτοχος. Oταν το εκδ σεις «Kέδρος» της Nανάς Kαλ-
πλοίο μπήκε στη γραμμή Πειραιάς- λιανέση έβγαλαν, σε έναν τ μο το
Aλεξάνδρεια-Mασσαλία, μετέφερε Mαραμπού και το Πούσι.
υλικ απ και προς την Eλλάδα, βοη- Tον Δεκέμβριο του 1974 υπέγρα-
θούσε διωκ μενους να διαφύγουν ψε την αντιμοναρχική διακήρυξη εν
στο εξωτερικ . ψει του δημοψηφίσματος για την
Tον Iανουάριο του 1947 εκδ θηκε τύχη της μοναρχίας στην Eλλάδα
η δεύτερη συλλογή του, το Πούσι, και, περιμένοντας να μπαρκάρει πά-
χωρίς τα πολιτικά του ποιήματα. H λι τον Mάρτιο, ξανακοίταζε τα ποιή-
δουλειά του, σαφώς ωριμ τερη απ’ ματα για την τρίτη του συλλογή.
το Mαραμπού, δέχτηκε επικρίσεις, ε- Eνιωθε πολύ αδύναμος. Προαισθα-
πειδή τα νέα του ποιήματα δεν ήταν ν ταν το επερχ μενο τέλος και εξέ-
πολιτικά. O Aιμίλιος Xουρμούζιος, α- φραζε το φ βο πως δεν θα προλά-
π τις σελίδες της «Nέας Eστίας», βαινε να ολοκληρώσει το έργο του.
κατηγ ρησε την ποίηση του για «έλ-
Tη Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου 1975,
λειψη ήθους».
με την Tζένια στο πλευρ του, πέθα-
Tο 1949 ανέλαβε καθήκοντα υ-
νε στην κλινική Aγιοι Aπ στολοι, απ
πεύθυνου συρματιστή στο επιβατη-
εγκεφαλικ επεισ διο. H κηδεία του
γ «Kυρήνεια» και το 1953 πήρε το
έγινε την επομένη, απ το A΄ Nεκρο-
δίπλωμα ασυρματιστή A΄ τάξεως. Tο
ταφείο της Aθήνας. Δεν προλάβε να
Mάρτιο του 1954, ο φίλος του εκδ -
δει τυπωμένο το Tραβέρσο του, που
της Θανάσης Kαραβίας, που του είχε
εκδ θηκε τον Aπρίλιο απ τον «Kέ-
βγάλει το Πούσι και, σε δεύτερη έκ-
δρο». Δεν πρ λαβε να ακούσει μελο-
δοση, το Mαραμπού, του έβγαλε το
ποιημένα τα ποιήματά του. Στην α-
πεζογράφημα Bάρδια. H αυτοκτονία,
τζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι
το 1957, του αδελφού του, Aργύρη,
που ήθελε –μα δεν έγινε– να προτα-
που ήταν κι εκείνος ναυτικ ς, μέσα
O Nίκος Kαββαδίας, οκτώ χρονών, το 1918 στο Aργοστ λι. Kάθε απ γευμα, χθούν στο Tραβέρσο: «Mα ο ήλιος ε-
στο καράβι που ήταν καπετάνιος,
θυμάται η αδελφή του Tζένια, τα παιδιά βρίσκονταν με την νταντά στην πλα- βασίλεψε κι ο αητ ς απεκοιμήθη /
τον συγκλ νισε τ σο που σταμάτησε
τεία κι ο K λιας «ξέφευγε για να κάνει φιλίες με τους στρατιώτες του συμ- και το βοριά το δροσερ τον πήραν
να γράφει.
μαχικού στρατού», που του χάριζαν ταινίες απ τα καπέλα τους (αρχείο οικο- τα καράβια. / Kι έτσι του δ θηκε και-
Tο 1961, με τη μεσολάβηση του γένειας Kαββαδία). ρ ς του Xάρου και σε πήρε.»
Aιμ. Xουρμούζιου, διευθυντικού στε-
λέχους, τ τε, στην «Kαθημερινή», ε-
πανεκδ θηκαν απ τον «Γαλαξία»
της Eλένης Bλάχου το Mαραμπού
και το Πούσι σε έναν τ μοπου έκανε
αλλεπάλληλες εκδ σεις. Tο 1964 η
οικογένειά του μετακ μισε στην οδ
Γέλωνος και τον επ μενο χρ νο
στην οδ Δεινοκράτους 5, στο Kολω-
νάκι, στο σπίτι της παντρεμένης κ -
ρης της Tζένιας, της Eλγκας, της α-
γαπημένης του ανιψιάς. Tο 1966 γεν-
νήθηκε ο Φίλιππος Xατζ πουλος, ο
γιος της Eλγκας, που ο Kαββαδίας
του αφιέρωσε αργ τερα τα Παραμύ-
θια του Φίλιππου, που μπήκαν στη
συλλογή Tραβέρσο.
Tραβέρσο
και στερν ταξίδι
Tον Mάρτιο του 1967 ο Kαββα-
δίας έδωσε μια μεγάλη συνέντευξη
για το περιοδικ «Πανσπουδαστι-
κή», στον Mάκη Pηγάτο και στον
Γιάννη Kαούνη, μέλη της Δημοκρα-
τικής Nεολαίας Λαμπράκη, στους
οποίους έγραψε και αφιέρωσε το
ποίημα Oι σπουδαστές, που επίσης
δεν μπήκε ποτέ σε συλλογή του. Tο
1968 έγραψε τη νουβάλα Λι, που
πρωτοδημοσιεύτηκε πολύ αργ τε- Colombo 28.12.49 - στο επιβατηγ «Kυρήνεια». Δυ μισι μήνες νωρίτερα, στο ίδιο αυτ κεϋλανέζικο λιμάνι, «εναυτο-
ρα, και το 1969, το πεζογράφημα λογήθη ως ραδιοτηλεγραφητής... την 8.10.1949 επί του A/Π “Kυρήνεια” κ ρων 4.542», διαβάζουμε στη σελίδα 28 του
Tου πολέμου, μια ιστορία απ’ τον ναυτικού φυλλαδίου του Nίκου Kαββαδία (αρχείο οικογένειας Kαββαδία).
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

5. Aποχαιρετισμ ς στο «Aquarius»
Σελίδες απ τη φιλία με έναν «απίστευτα τρυφερ άνθρωπο»
Στο Tουρκολίμανο, μεσημεράκι 17 Mαΐου 1974: ο Nίκος Kαββαδίας παρέα με τη Θεανώ Σουνά, στα δεξιά του, τη Nι βη Παπαδημητρακοπούλου, τον Hλία
Πετρ πουλο και, εκτ ς κάδρου, τη Mαίρη Kουκουλέ (φωτ.: Hλίας X. Παπαδημητρακ πουλος).
Tου Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου σμού και σάρκαζαν τους καλούς τρ -
πους των μεγαλοσχημ νων της φά-
ENA BPAΔAKI, στις αρχές του 1974, ρας... Σε ταξίδευε σε απίθανα μέρη,
κι ενώ ετοιμαζ μαστε να απολαύ- υμνώντας συνεχώς τη θάλασσα – δη-
σουμε μια μεγαλειώδη ομελέτα, πα- λαδή τα λιμάνια και (κυρίως) τις γυ-
ρέα με τον μ λις αφιχθέντα σπίτι ναίκες τους. M νον ταν διάβαζε
μας, απ τον B λο, αρχαίον φίλο μας ποιήματά του μεταμορφων ταν κά-
Γιώργο Xουρμουζιάδη (τον ευφήμως πως, γιν ταν οιονεί απών, αλλού αρ-
γνωστ ν σήμερα προϊστοριολ γον), μένιζε...
μου τηλεφώνησε ξαφνικά ο Hλίας
Πετρ πουλος και μου ανήγγειλε τι
σε ένα διαμέρισμα στο Λυκαβηττ Eνα μεσημεράκι, στα μέσα Mαΐου
βρισκ ταν ο Nίκος Kαββαδίας με 2-3 του 1974, βρεθήκαμε η ίδια παρέα
φίλους – και μας περίμεναν. Δεν είχα στο Tουρκολίμανο, για να τον ξε-
συναντήσει μέχρι τ τε τον Kαββαδία προβοδίσουμε. O Kαββαδίας, με το
και ξεκινήσαμε ασμένως και οι τρεις ίδιο τριμμένο μον πετο σακκάκι κι
μας (εγώ, η γυναίκα μου και ο Xουρ- ένα εξίσου παλη καβουράκι, καθ -
μουζιάδης), κουβαλώντας μαζί και το ταν λίγο μελαγχολικ ς: αναχωρού-
τηγάνι με την ομελέτα... σε στις τέσσερεις το απ γευμα με
Eτσι γνώρισα τον Nίκο Kαββαδία, το κρουαζερ πλοιο «Aquarius», -
τον K λια πως υπέγραφε. Hταν έ- που (φυσικά) υπηρετούσε ως ασυρ-
νας απίστευτα τρυφερ ς και λαϊκ ς ματιστής.
άνθρωπος, μέσα σε πέντε λεπτά σε Tον συν δευσα μέχρι το πλοίο:
τύλιγε με μιαν απέραντη οικει τητα, ,τι κουβαλούσε, τα είχε βολέψει σε
τον ένιωθες ξαφνικά φίλο σου απ α- ένα μικρ , φθαρμένο πλαστικ βαλι-
νέκαθεν που λένε, διηγ ταν ακατά- τσάκι τής «Air France». Kάποια στιγ-
παυστα απίστευτες ιστορίες που κα- μή με πήρε παράμερα, και μου εξέ-
τεδάφιζαν κάθε έννοια καθωσπρεπι- θεσε το σχέδι του: Eπρεπε να τα
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

6. Mάθημα ήθους...
[...] Eκείνο που ανατρέπει την
καθεστηκυία ηθική –και δίνει
στην «Bάρδια» μιαν άλλη διά-
σταση, σχεδ ν πολιτική– είναι
το γεγον ς, πως λοι αυτοί οι
ντεσπεράντος (π ρνες, ρουφιά-
νοι, λαθρέμποροι, παιδεραστές,
τυχοδιώκτες κ.λπ.) δείχνουν χι
μ νο μια καταπληκτική αλλη-
λεγγύη, αλλά και μια συνέπεια
κυριολεκτικά απροσδ κητη [...]
Kεντρικ ς άξονας ο έρωτας,
υπ οιανδήποτε μορφή. Oρισμέ-
νες, μως, αρχές παραμένουν
τελείως απαράβατες. Θα μπο-
ρούσε να αποδελτιωθεί ένας μι-
κρ ς κώδικας ηθικής:
Για τον Kαββαδία, δυο άνθρω-
ποι που κάνουν έρωτα (έστω και
επί χρήμασι) θεωρούνται διά βί-
ου σύντροφοι. Δυο εραστές,
που έφαγαν απ το ίδιο πιάτο
τρίτου, κοινού φίλου, δεν συ-
νευρίσκονται πλέον ποτέ κ.ο.κ.
Eδώ θέλω να καταλήξω. H α-
στική πεζογραφία, στο μέτρο
που καταγράφει σωστά τα αστι-
κά καμώματα, είναι γεμάτη πά-
θη, μεγάλους έρωτες, αγνά αι-
σθήματα, τραγικούς χωρισμούς,
μίση αβυσσαλέα. Δυο θερμοί ε-
ραστές, που ο ένας κινδυνεύει
να πεθάνει, εάν φύγει ο άλλος,
μεταβάλλονται ξαφνικά (για λ -
γους ερωτικούς, συμφέροντος
ή άλλους) σε αδυσώπητους ε-
χθρούς. Xωρίζουν υβριζ μενοι.
Oταν τύχει και συναντηθούν, α-
ποστρέφουν επιδεικτικά την κε-
φαλή, δεν χαιρετιούνται.
Tίποτα απ λα αυτά δεν περ-
νάει στον Kαββαδία. Tο ήθος
λειτουργεί χωρίς σκαμπανεβά-
σματα. Oλα είναι πάγια. Oι ερα-
στές θα αγκαλιασθούν με κά-
ποια στοργή, ταν ξαναβρεθού-
νε, οι φίλοι θα φιληθούν, θα φά-
νε και θα πιουν, η μάνα που έχα-
σε το παλληκάρι της στη θάλασ-
σα, δεν θα γευθεί ποτέ πια ψάρι.
Θεωρώ την «Bάρδια» μέγιστο
μάθημα ήθους. Mακάρι να μπο-
ρούσε να διδαχθεί στα σχολεία.
H. X. Παπαδημητρακ πουλος
Aπ σπασμα απ την πρώτη δημοσίευ-
ση στη «Φιλολογική Kαθημερινή»
Ξεπροβ δισμα στο «Aquarius», μέσα Mαΐου του 1974. «Tον συν δευσα μέχρι το πλοίο: ,τι κουβαλούσε τα είχε βολέ- της 4/8/1977 με τίτλο: Tο ήθος στη
ψει σε ένα μικρ , φθαρμένο βαλιτσάκι της “Air France”». Mε τον Hλία Παπαδημητρακ πουλο, ένα αποχαιρετιστήριο «Bάρδια» του Nίκου Kαββαδία.
απ γευμα, στον Πειραιά (αρχείο Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου).
καταφέρω να φύγω απ τον στρατ λεκτικά την λάτρευε), φαιν ταν λίγο νήσω για την Πάτρα. Mε συν δευσε αθώο, σχεδ ν παιδικ ύφος κάποιας
(ήμουν τ τε αρχίατρος), ώστε να ανήσυχος, κάπως αβέβαιος, σαν με- μέχρι το αμάξι. Ξαφνικά, την ώρα επερχ μενης ελευθεροστομίας, με
μπαρκάρουμε στο «Aquarius» – εκεί- λαγχολικ ς. που ετοιμαζ μουν να ξεκινήσω, γυ- ξεπροβ δισε με ένα απ τα αμίμητά
νος πάντα ως μαρκονίστας, εγώ ως Mε κράτησε σχεδ ν ώς το μεσημέ- ρίζει και μου λέει: του:
γιατρ ς, οπ τε... κ.λπ., κ.λπ. ρι, μιλώντας περί ανέμων και υδά- — Oταν πεθάνω, να με πάτε οι δυο — Λια μου, μου ψιθύρισε, δουλειά
των, και επιδεικνύοντάς μου διάφο- σας, εσύ και ο Πετρ πουλος: έτσι θα δεν είχε το μ.... και μάθαινε τσαγκά-
ρα (απ κρυφα και μη) της προσωπι- γέρνω, πως στη θάλασσα... ρης...
Συνάντησα για τελευταία φορά κής του συλλογής, αλλά και κοινά Kατάλαβα το καλαμπούρι, που βα-
τον Kαββαδία το πρωί της 23ης Nο- χαρτιά – πως το πιστοποιητικ του σιζ ταν στη διαφορά του ύψους των
εμβρίου 1974, στο διαμέρισμα της α- γεννήσεως, το 1910, στην Mαντζου- δυο μας – αλλά απ μεινα αποσβολω- Δυ μισι μήνες ακριβώς αργ τερα,
δελφής του Tζένιας, στην Δεινοκρά- ρία, ένα δελτίο ταυτ τητος που έ- μένος. O Kαββαδίας με χτύπησε τρυ- στις δέκα Φεβρουαρίου 1975, βρι-
τους 5. Aναχωρούσα εκείνη την ημέ- βγαλε το 1928 στον Πειραιά (τη χρο- φερά στην πλάτη: σκ μουν στο Συμβούλιο Eπιλογής
ρα για το στρατιωτικ νοσοκομείο νιά που μπήκε στην Iατρική, παρέα — Mην τα παίρνεις τοις μετρητοίς, Oπλιτών στον τ πο καταγωγής του
της Πάτρας, και πέρασα να τον δω. με έναν γνωστ μου ψυχίατρο στην μου λέει, έτσι τα λέω – τώρα που δεν Kαββαδία, στο Aργοστ λι. Eκεί πλη-
Παρά την σιγουριά που ένιωθε κοντά Kαβάλα, τον Pένο Bαμβακούση, ήδη έχω δουλειά... ροφορήθηκα τον αιφνίδιο θάνατ
στους δικούς του (την αδελφή του μακαρίτη) κ.ά. Kαι, χαμηλώνοντας τη φωνή, ενώ του: άλλοι τον πήγαν, λοιπ ν, στον
και τα ανίψια του, την Eλγκα κυριο- Tο κλίμα βάραινε. Eπρεπε να ξεκι- το πρ σωπ του έπαιρνε εκείνο το κάτω κ σμο...
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 7

7. Mαραμπού – Πούσι – Bάρδια – Tραβέρσο
«H ποιητική σύνοψη μιας ανθρώπινης κατάστασης»
Tου Δημήτρη Kαλοκύρη λογικές καταβολές, μαζί με τις θε-
ματολογικές του εμμονές, σε συν-
ΛENE πως ταν ο Iούλιος Bερν δυασμ με κάποιες εμφανείς στι-
γνώρισε τον Aλέξανδρο Δουμά χουργικές αδεξι τητες (του πρώ-
(πατέρα), αποφάσισε: «O,τι κάνει του βιβλίου του ιδιαίτερα), βοήθη-
αυτ ς με την Iστορία θα κάνω εγώ σαν πιθαν τατα να παγιωθεί η στά-
με την Γεωγραφία». Kάπως ανάλο- ση αυτή. Πιθαν τατα ο Kαββαδίας
γα αντιμετώπισε και ο Kαββαδίας αντιλήφθηκε απ νωρίς τι η μυ-
τη γενιά του: O,τι έκαναν εκείνοι στική συνταγή των «ν στων» απο-
με την Pωμιοσύνη έκανε αυτ ς με καλύφθηκε γρήγορα, τι και άλλοι
τη θάλασσα. δούλευαν στο ίδιο κατάστρωμα και
Γιατί, λίγο ή πολύ, οι περισσ τε- πως η μεταγραφή της πρ θεσης
ροι ποιητές της γενιάς του ’30 έ- για φυγή σε ρίμα δεν επαρκούσε.
γραψαν κάποτε έργα της θάλασ- Eτσι επιστράτευσε μεθ δους δρα-
σας: Hμερολ γιο Kαταστρώματος στικ τερες και αντανακλαστικές:
ο Σεφέρης, Aτλαντικ ο Eγγον - την οξειδωτική σάτιρα, τη στεριανή
πουλος, Στροφές στροφάλων και ζάλη, τον υφάλμυρο ερωτισμ και,
Mεγάλο Aνατολικ ο Eμπειρίκος, τέλος, το αμφίβιο μυθιστ ρημα.
Eμβατήριο του Ωκεανού ο Pίτσος, Kατηγορήθηκε επίσης τι απερ-
Mικρ Nαυτίλο ο Eλύτης κ.ο.κ., εν- γάστηκε τη φυγή. Φεύγει μως τε-
δεικτικά. Kαι άφθονα θαλασσινά λικά; H Kεφαλονιά είναι η Iθάκη; Oι
μοτίβα απ δίπλα (γοργ νες δί- ομηριστές δεν έχουν καταλήξει α-
κλωνες, δελφινοκ ριτσα κ.λπ.). κ μα. Oύτε οι καβαφολ γοι, φοβά-
Στο πάνθεον της γενιάς του ’30 ο μαι... O Kαββαδίας διατηρεί σε άλ-
θρ νος του Ποσειδώνα έχει δικαι- λον παράλληλο την εύθραυστη ι-
ωματικά κατακυρωθεί στον Oδυσ- σορροπία που πέτυχε ο Kαβάφης
σέα Eλύτη, που το απαστράπτον ανάμεσα στο τετριμμένο και το
Aιγαίο του λ.χ. είναι μια αλληγορία αιφνιδιαστικ , ανάμεσα στο περι-
της Oυτοπίας, και μια μορφή του θώριο της Iστορίας και το κατα-
Πρωτέα αναδύεται κρυσταλλική α- τρεγμένο απ την τύψη σώμα των
π τα ευγενικά νερά του Δ. I. αισθήσεων. H μυθοπλασία της Aλε-
Aντωνίου. Για πολλούς, ο Kαββα- ξάνδρειας αναλογεί μέχρις εν ς
δίας διατέλεσε μονάχα ιδανικ ς σημείου με τη «θάλασσα» του Kαβ-
και [μάλιστα] ανάξιος εραστής/των βαδία. Mυθοποιία του πλάγιου λ -
μακρυσμένων ταξιδιών και των γα- γου ουσιαστικά, που επιχωριάζει
λάζιων π ντων», διαπλάθοντας μια στον κήπο της λογι τητας.
χρωματουργία αντανακλάσεων και
Aλλά, παρά τη λογι τητα, τις
ιριδισμών, που δεν έχει μεγάλη
προφανείς επιδράσεις, τον χαμη-
σχέση με το «βαθύ γαλάζιο που α-
λ φωνο ρομαντικ τ νο νοσταλγι-
γαπήσαμε» στον Eλύτη. Tο χρώμα
κών περιπλανήσεων σε άλλες επο-
του Kαββαδία προέρχεται απ με-
Πορτρέτο με μολύβι του Nίκου Kαββαδία, το 1942, απ τον Mιχάλη Σουγιου- χές και τη θεματολογία που, φαινο-
λάνη σινική, είναι το έργο της υ-
τζ γλου. Xαρισμένο στον ποιητή απ τον καλλιτέχνη (συλλογή οικογένειας μενικά τουλάχιστον, ήταν έξω απ
δρ γειας σουπιάς και αποκαλύπτε-
Kαββαδία). την τρέχουσα προβληματική, ο ποι-
ται κεντημένο «με το βελ νι» στο
ητής βρήκε μεγάλη απήχηση.
στήθος («κει που η τύψη μ’ άγγιζε
κι έτρεχα σαν τρελ ς»), είναι δε φρ ντισε να μην την απογυμνώσει Aπ τα είκοσί του ταξιδεύει σχε-
προϊ ν μ χθου και εργασίας· το απ το αίθριο αίσθημα του φευγα- δ ν ασταμάτητα και π τε π τε δη-
χρώμα στον Eλύτη είναι ανταύγεια λέου. Tα ασύρματα ποιήματά του μοσιεύει κάποια ποιητικά γυμνά-
ρέμβης. έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή γιατί α- σματα. Tο 1933 ο Xίτλερ γίνεται κα-
ξιοποιούσαν τη φαντασμαγορία γκελάριος της Γερμανίας. Kυκλο-
του ρομαντισμού, συνδέοντάς την φορεί το μυθιστ ρημα Xαμένος
Mεγαλωμένος στην ποιητική των με τον ηλεκτρισμ της νεοτερικής Oρίζοντας του Tζέιμς Xίλτον, H
γραφικών λυρισμών που γέμιζαν τα ποίησης. Aνθρώπινη Mοίρα του Aντρέ Mαλ-
προπολεμικά φιλολογικά περιοδι- Oμως το τέχνασμα ερμηνεύτηκε ρ και ο Mατωμένος Γάμος του Φε-
κά, αλλά και μυθολογικά στιγματι- σχετικά γρήγορα απ τα ταξιδιωτι- δερίκο Γκαρθία Λ ρκα. Tο βραβείο
σμένος απ «των αναχωρήσεων τη κά πρακτορεία της φιλολογικής Nομπέλ λογοτεχνίας απονέμεται
μανία», ο Kαββαδίας επινοεί το εύ- γραφειοκρατίας μας και δεν τον στον «άπατρη» Pώσο Iβάν Mπού-
ρημα του επαγγελματία ασυρματι- ναυτολ γησαν στο σκάφος της γε- νιν. Στην Eλλάδα, ο Θεοτοκάς τυ-
στή ο οποίος στέλνει, υπ τύπον νιάς του, αφήνοντάς τον ως εξωτι- πώνει την Aργώ και ο Aλέξανδρος
ποιήματος, ονειρικές ειδήσεις απ κ πτην «ν’ ακροβατεί στα πατα- Mπάρας τις Συνθέσεις. Tον Aπρίλιο
τ πους χιμαιρικούς, συνθέτοντας ράτσα». Στο τέλος του απονεμήθη- πεθαίνει ο Kαβάφης. Tη χρονιά αυ-
τα λεκτικά τοπία μιας μυστικής γε- κε διακριτικά το εύσημο του «πρώ- τή ο Kαββαδίας, 23 ετών, εκδίδει
ωγραφίας. του στην Eλλάδα “καταραμένου” με έξοδά του και με τη φίρμα του
O Kαββαδίας μοιάζει να κατάλα- ποιητή», τίτλος που ισοδυναμούσε περιοδικού «Kύκλος», σε 245 αντί-
βε εγκαίρως, σαν τον Eμπειρίκο, λίγο πολύ με τιμητική αποστρατεία. τυπα, το πρώτο του βιβλίο,
«...Mα πιο πολύ περηφανευ ταν για MAPAMΠOY, με 19 ποιήματα κι ένα
πως κατά βάθος είμαστε, με τον Oχι πως λα αυτά έγιναν, βέβαια, μια γοργ να μπλε και κ κκινη...στα
τρ πο μας, « λοι μας ναυτικοί εκ εσκεμμένα ή μεθοδικά. Πού κατα- (μετριοπαθές) εισαγωγικ σημείω-
μαλακά του μπράτσου του... Mε πολλή
ναυτικών και λοι μας θαλασσινοί τάσσεται ένας συγγραφέας είναι μα του ποιητή Kαίσαρα Eμμανουήλ,
σοβαρ τητα μου έλεγε πως... η γορ-
εξ απαλών ονύχων», αλλά αυτ ς εί- γιν μενο πολλών παραγ ντων α- το οποίο δεν θα ξανατυπωθεί στις
γ να, τα μεσάνυχτα, έφευγε, πηδού-
ναι απ τους λίγους που ντως τα- σφαλώς· πάντως οι σπάνιες δημο- σε στη θάλασσα κι έκανε έρωτα μέσα αλλεπάλληλες επανεκδ σεις του
ξίδεψε, σε δρομολ για που συναρ- σιεύσεις και η διαρκής «απουσία» στο νερ », θυμ ταν, στο κείμεν του βιβλίου αργ τερα.
πάζουν τον κατ’ ναρ ναυτιλλ με- του Kαββαδία απ τα φιλολογικά, «O φίλος μου ο Mαραμπού» (περ. Tα ποιήματα έγιναν δεκτά με εν-
νο αναγνώστη. Γιατί ζώντας τη ρε- δεν αποκλείεται να έπαιξαν το ρ - ANTI 31.3.79) ο Στρατής Tσίρκας, θουσιασμ και εντυπωσίασαν τους
αλιστική πλευρά του ενυπνίου, λο τους. Oι παρακμασμένες υφο- (φωτ.: αρχείο οικογένειας Kαββαδία). πάντες. Tο βιβλίο «γνώρισε τέτοια
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

8. Tο κ σμημα, έργο του ζωγράφου Γιώργου Bακαλ (αριστερά) και (δεξιά) οι πρώτες στροφές του ποιήματος «Eσμεράλδα» του N. Kαββαδία, χαρισμένο στο
Γιώργο Σεφέρη. H πρώτη έκδοση του «Πούσι» απ τον Θ. Kαραβία, έξοχα εικονογραφημένη απ γνωστούς καλλιτέχνες, φίλους του ποιητή και του εκδ τη,
(αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).
δημοσι τητα, μοια με την αγγλική κών καταλοίπων της γενιάς του ’20,
απ δοση του Φιτζέραλντ των Pου- ή το αισθηματικ κλίμα και οι εκλαϊ-
μπαγιάτ του Oμάρ Kαγιάμ», σημει- κεύσιμες πλευρές του Oυράνη, αλ-
ώνει ο K. Φράιερ. O ποιητής «διατή- λά, κυρίως, μας αποχαιρετάει μια
ρησε σ’ λη του τη ζωή το παρωνύ- φθίνουσα παράδοση, κληροδοτώ-
μιο “Mαραμπού” –τ’ νομα του κα- ντας τις δομές της στιχοποιίας της
κοσήμαδου και καταραμένου που- σ’ εφηβικές ποιητικές προσπάθει-
λιού» των τροπικών χωρών «που ες, οι οποίες, απ το 1920 μέχρι και
είχε διαλέξει στα είκοσί του χρ νια το 1940, στοιχειώνουν απ γενιά σε
για να συμβολίσει τον εαυτ του» γενιά». Kαι καταλήγει: «Eίναι οι στί-
(M. Σονιέ). χοι εν ς αταξίδευτου που ’γιναν το
πασίγνωστο λάιτ-μοτίβ πολλών ηλι-
κιών σαρώνοντας τα ψυχρά θεωρή-
O Γεράσιμος Λυκιαρδ πουλος, έ- ματα της γενιάς του ’30. Oμως ο έ-
νας ποιητής που πέρασε επίσης ε- φηβος ποιητής που ’γραψε αυτούς
παγγελματικά απ τη θάλασσα, θε- τους στίχους, κάποτε πραγματοποί-
ωρεί τι «τα ποιήματα αυτά βγαί- ησε τη φυγή του. Kαι τ τε ανακάλυ-
H ανιψιά ψε πως δεν υπάρχει φυγή παρά μ -
νουν περισσ τερο απ τις φιλολο- του ποιητή,
γικές παρά απ τις βιωματικές ε- νο στην ποίηση. T λμησε μάλιστα
Eλγκα Kαββαδία
μπειρίες – δύο πηγές που αργ τερα και να το πει σε μερικούς στίχους
και ο γάτος
θα συγχωνευτούν τ σο οργανικά Πούσι, που του. Aλλά ο μύθος είχε πλεχτεί κι -
που θα γίνουν αξεχώριστες». «Tο τον είχε χαρίσει λας γύρω του. O Kαββαδίας είγε γί-
Mαραμπού εμφανίστηκε μες στο στην κ ρη νει μ’ εκείνο το εφηβικ του βιβλίο
κεν των δύο κ σμων –του ’20 και της Tζένιας “ο ποιητής της θάλασσας και της α-
του ’30– και έγινε αποδεκτ γιατί ο η Mυρτιώτισσα. μαρτίας”».
συναισθηματισμ ς του συν ψιζε με Πίνακας Γενικά, στο Mαραμπού επικρατεί
ν μιμο πλέον τρ πο ,τι υπήρξε πέ- της Aγλαΐας ύφος αφηγηματικ , κλίμα λυπημένο,
τρα σκανδάλου για την κατ’ εξοχήν Παππά, φτιαγ- με κάποιες (ελάχιστες) εξαιρέσεις η-
“αστική” και “επιτυχημένη” γενιά μένος το 1946, μιτονίων αιθρίας. «Tο ποίημα ακο-
της λογοτεχνίας μας. O Kαββαδίας λίγους μήνες λουθεί ομαλά την ανάπτυξη του θέ-
νομιμοποιεί τη “φυγή”, την “αμαρ- πριν την έκδοση ματ ς του» γράφει ο Aλέξανδρος
της συλλογής Aργυρίου. «O χρ νος της διήγησης
τία” και την “παρακμή”, ήταν ο γρα-
«Πούσι», που είναι και χρ νος της εξέλιξης, με ε-
φικ ς “τρελ ς” που ’χει το δικαίω- ο Nίκος
μα, μετά τον απωθημένο Kαρυωτά- λάχιστες διακοπές “προς εαυτ ν”»
Kαββαδίας
κη, να λέει ,τι θέλει· ήταν “εξωτι- ως αιφνιδιασμοί αντιχρονισμών στην
την αφιέρωσε
κ ς” – δηλαδή κάτι εκτ ς ή κάτι πο- στη μικρή Eλγκα παρατακτική πορεία του ποιήματος,
λύ μακριν και ακίνδυνο. (...) Στο (συλλογή και με αντιστικτικές εξάρσεις του τύ-
Mαραμπού δεν απηχείται μ νο ο οικογένειας που «Kι εγώ...»: «Kι εγώ, που μ νον
τ νος των ελασσ νων νεορομαντι- Kαββαδία). Συνέχεια στην 10η σελίδα
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 9

9. «X ρτο ξανθ τρίποδο σκέπει μαντικ . / Kι ένα ποτάμι με ζεστή, λιωμένη πίσ-
σα, / άγριο, ακαταμάχητο, απειλητικ , / ποτίζει τους αμαρτωλούς που σ’ αγα-
O Nίκος Kαββαδίας στο κατάστρωμα του «Iωνία», ζωγραφισμένος απ τον πήσαν.» («Fata Morgana», απ το «Tραβέρσο», «Στη Θεανώ Σουνά»). H προ-
Γιάννη Tσαρούχη για προμετωπίδα στην έκδοση των «Mαραμπού» και «Πού- μετωπίδα του «Tραβέρσο» απ τον Γιάννη M ραλη, για την έκδοση απ τον
σι» απ τον «Kέδρο», το 1973 (συλλογή οικογένειας Kαββαδία). «Kέδρο», το 1975 (συλλογή οικογένειας Kαββαδία).
Συνέχεια απ την 9η σελίδα Περιγράφει έναν εαυτ που χι κλα, εκδίδεται το Hμερολ γιο της π λυτα η πιο σφιχτή παραδοσιακή
εταιρών εγνώριζα κορμιά... / [Kι εγώ μ νο για τους στεριανούς είναι ξέ- Aννας Φρανκ και στο Kουμράν ανα- μετρική», γράφει ο Aργυρίου. «Pί-
κοιτάζοντας χλομ ς τον άγριο Iνδι- νος, αλλά και απ τους θαλασσι- καλύπτονται τα «Xειρ γραφα της μες πλεκτές ή σταυρωτές αποκλει-
κ ] / Kι εγώ, που μ νο την υγρή έκτα- νούς θεωρείται διαφορετικ ς (ο Nεκρής Θάλασσας». Tο βραβείο στικά, τη μ νη ελευθερία που έ-
ση αγάπησα... / Kι εγώ, που τ σο π - πρώτος πρώτος στίχος του Mαρα- Nομπέλ απονέμεται στον Aντρέ Zι- χουν είναι να υπάρχουν κάποτε
θησα μια μέρα να ταφώ»... μπού είναι χαρακτηριστικ ς: «Λένε ντ. Eκδίδεται το Contre Temps της στο ίδιο ποίημα εναλλασσ μενες
Tο «εγώ» που παρεμβαίνει στα για μένα οι ναυτικοί...»). Eπιδιώκει Mιμίκας Kρανάκη, Tο Γαλαξίδι της χωρίς ν μο. Kαι είναι περίεργο δι -
περισσ τερα ποιήματα (της πρώτης αξιώματα («γαλ νια χρυσά») για να Eύας Bλάμη και O Aπρίλης είναι πιο τι ταν λη η άλλη ποιητική πρωτο-
έκδοσης) του βιβλίου, υποβάλλει απολαμβάνει τα προν μια του βαθ- σκληρ ς του Στρατή Tσίρκα. πορία (της γενιάς του ’30, στην ο-
ευθύς εξαρχής την μορφή του ητ- μοφ ρου, αλλά επιλέγει να παραμέ- O Kαββαδίας είναι 37 ετών. Aπ ποία ουσιαστικά ανήκει) αναζητώ-
τημένου αλλά άγρυπνου ανθρώ- νει χαμηλ τερα στην ιεραρχία, για- τις εκδ σεις του φίλου του N τη ντας το καινούργιο καταλήγει στον
που, ο οποίος ταξιδεύει στους ωκε- τί προτιμά να αναλαμβάνει περιορι- Kαραβία κυκλοφορεί τον Iανουά- ελεύθερο στίχο, εκείνος υποχωρεί
ανούς, χωρίς να ποζάρει μως σαν σμένες ευθύνες («Eμένα μ’ αρέσει ριο, σε 1.000 αντίτυπα, η δεύτερη στον πιο άψογο μετρικά στίχο». Kά-
γραφικ ς θαλασσ λυκος· είναι φι- η πλώρη. H ξενοιασιά»). συλλογή του ΠOYΣI (14 ποιήματα) τι ανάλογο έκαναν, ως προς τη
λολογικά ενημερωμένος, αποφεύ- και επανεκδίδεται το Mαραμπού ε- γλώσσα, τ σο ο Eγγον πουλος σο
γοντας ταυτ χρονα να δείχνει δια- μπλουτισμένο με τρία ακ μη ποιή- και ο Eμπειρίκος· στην άνθηση της
νοούμενος. Eχει επίγνωση της λο- Eτος 1947. Oι Γερμανοί έχουν ματα: «Kαφάρ», «Coaliers» και δημοτικής προτίμησαν την καθα-
γι τητάς του αλλά παραμένει λαϊ- φύγει, έχει αρχίσει ο Eμφύλιος. Mε «Mαύρη λίστα». ρεύουσα.
κ τροπος. Δεν είναι φιλολογίζων δημοψήφισμα επανέρχεται η βασι- Πούσι σημαίνει καταχνιά. Eδώ Στο Πούσι ο λ γος είναι λυρικ -
καφεν βιος, είναι ένας πρακτικ ς λεία. H Iταλία υπογράφει συνθήκη «κυριαρχεί το δεύτερο πρ σωπο, τερος, σαφώς λογι τερος, με θαυ-
άνθρωπος, που αποθεώνει στα χαρ- και παραχωρεί τα Δωδεκάνησα το “Eσύ”, κάτι που δίνει μεγαλύτε- μάσιους στίχους («τρ χισε κείνα τα
τιά την γοητεία των «άλλων τ - στην Eλλάδα. Tο δ γμα Tρούμαν ρη αμεσ τητα και θέρμη στην εξο- σπαθιά του λ γου που μ’ αρέσουν»,
πων». Eίναι αυτάρκης, ενώ έχει την παρέχει οικονομική βοήθεια. Σχέ- μολ γηση, αλλά και βαθύτερη συ- «και ξεκινούσαν οι γαλέρες του θα-
έγνοια: «τους στίχους μου να μην διο Mάρσαλ. Aλληλοδιαδοχή ελλη- νοχή στο βιβλίο. Tα ποιήματα μοιά- νάτου»), με διάθεση στοχαστική αλ-
ειρωνευτήτε»... και ομολογεί «δει- νικών κυβερνήσεων, ενώ ο «δημο- ζουν σαν γράμματα εν ς ναυτικού λά και κάποια ψήγματα ραφιναρι-
λά»: «Eνα τραγούδι σκάρωσα σε κρατικ ς στρατ ς» σχηματίζει «κυ- σε συγγενείς και φίλους ή μάλλον σμένου χιούμορ – χι και τ σο συ-
στυλ μπωντλαιρικ », προεξοφλώ- βέρνηση» του βουνού υπ τον σύντομες καρτ–ποστάλ απ λιμά- νηθισμένου είδους στην ποίησή
ντας τι: «κι ως το διαβάζεις, σιω- Mάρκο Bαφειάδη. Στο χώρο της φι- νια. Oι αφιερώσεις που υπάρχουν μας. Tίθεται λ.χ. το κεφαλαιώδες ε-
πηλέ, παράξενε αναγνώστη / γελάς λολογίας: ο Tενεσή Oυίλιαμς δρο- σε λα τα ποιήματα [είναι] οι παρα- ρώτημα «O μπούσουλας είναι που
γι’ αυτ ν που το ’γραψε, με γέλιο μολογεί το Λεωφορείο ο Π θος, ο λήπτες τους», λέει ο Tάσος K ρ- στρέφει ή το καράβι», ισορροπώ-
ειρωνικ ». Aλμπέρ Kαμύ εξορκίζει την Πανού- φης. «Στο Πούσι ακολουθείται α- ντας έτσι στην ακραία λαϊκή ρήση:
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999