2. O ROMÁNICO
Chamase así ó estilo artístico que se da entre o ano 1050 e o 1145 na
Europa occidental.
Sitúase entre o Prerrománico e o Gótico.
Esta arte desenvólvese nunha época na que a recuperación económica e
demográfica son a nota dominante da Cristiandade latina. Pero tamén a
loita contra o Islam comeza a dar froitos e perfílase unha idea de unidade
europea para quot;arrebatarlle os territorios de Cristo ó infielquot; (Reconquista
como Cruzada).
Sen embargo, Europa segue sendo unha sociedade eminentemente
agraria, con escasos e improdutivos núcleos urbanos e cunha tímida
presenza do Poder central (Reis) fronte aos poderes locais de nobres e
eclesiásticos (mosteiros).
4. AS ORIXES DO ROMÁNICO
Na orixe desta arte europea é fundamental a reforma monacal realizada
pola orde cluniacense, como resultado dunha revisión en profundidade
das comunidades benedictinas.
O mosteiro de Cluny, fundado no ano 930, convértese no gran centro
difusor da reforma, conseguindo rápidamente unha grande expansión e
conseguindo tamén que a través dos seus mosteiros a arte románica
difundírase por todo o mundo cristián europeo.
Antes de que a orde de Cluny estenderase, esta arte románica, xa existía
en Italia, na rexión de Como, e tamén en España, en Cataluña (Lérida,
Girona e Barcelona) e Aragón (especialmente na provincia de Huesca), o
que se denomina o primeiro románico. Os mestres de Como, cos seus
aparellos de albanel, a súa estrutura de igrexa dunha nave e as súas
populares bandas lombardas, así como os primeiros abovedamentos das
igrexas catalás, sentaron bases sólidas para un rico desenvolvemento da
arquitectura románica.
8. O CAMIÑO DE SANTIAGO
A época dourada do estilo ROMANICO, pola súa calidade e
beleza, esténdese na última metade do século XI e a primeira
do XII, procedente de Francia e transmitido
fundamentalmente en torno do Camiño de Santiago.
As peregrinacions contribuiron a enriquecer a iconografía e a
arte en xeral. Nos santuarios que os peregrinos visitaban
existían imáxes que os artistas imitaban e multiplicaban
As rutas de peregrinación foron durante a Idade Media os
grandes camiños de tódolos pobos; por esas vías
esparcíronse polo mundo as novas creacions da literatura e
das artes plásticas
9. O CAMIÑO DE SANTIAGO
A comenzos do s. IX (reinado de Alfonso II) prodúcese a quot;invenciónquot; da
tumba do Apóstolo e dos seus acólitos, Teodomiro e Atanasio
O Camiño tomou forma dende o século IX -aproveitamento das calzadas
romanas-. Pero o su desenvolvemento pleno o alcanza a finais do s. XI,
momento de gran solidez da monarquía castelán-leonesa e tamén o de
maior influencia francesa (Cluny)
O Camiño de Santiago supón para a España cristá a introducción de
formas culturais e artísticas europeas, superándose os restos do
aislacionismo do pasado. Debido as predicaciones cluniacienses, a
Reconquista convértese en cruzada, o que dará lugar a entrada de
soldados e nobres extranxeiros; as cidades do Camino crecen pola
instalación nelas de moitos comerciantes e artesáns doutros países.
11. AS IGREXAS DE PEREGRINACION
Dende finais do século XIX os arqueólogos percatáronse da existencia dun
grupo de igrexas cunha serie de características comúns que lle daban un
aire de familia. Se trata das igrexas de peregrinación: Saint-Martin de
Tours, Saint-Martial de Limoges, Sainte-Foy de Conques, Saint-Sernin de
Toulouse, Santiago de Compostela...
As suas características máis sobresaintes están na zona do cruceiro y na
cabeceira. No cruceiro aparecen capelas, destinadas a albergar reliquias,
e consagradas cada unha delas ó santo ou santa propietario das reliquias
que garden. A cabeceira ten o elemento máis importante: a xirola ou
deambulatorio, deseñado para as masas de peregrinos que deambulaban
polo edificio. Tamén na cabeceira hay capelas con reliquias
As únicas que hoxe podemos estudiar nun estado moi próximo ó orixinal
son Conques, Toulouse e Compostela
12. SANTA MAGDALENA DE VEZELAY
No famoso santuario de Vézelay construiuse un edificio de gran
capacidade para que poidese albergar os numerosos peregrinos que
acudían a louvar as reliquias da santa.
Iniciado o templo no XI, tristes sucesos paralizaron as obras, que
tardarían en reanudarse. Hacia 1140-1150, as tres largas naves estaban
concluidas. Finalizando a centuria añadiuselle una cabeceira gótica.
As naves reducense a dous niveles separados por unha imposta
ornamentada: intercolumnio de arcos semicirculares apoiados en pilares
cruciformes.
Esta organización produce un aspecto demasiado macizo e pesado do
muro. Aparecen as tradicionais bóvedas de arista en todo o templo,
incluso na nave central. A falta dunha ordenación puramente
arquitectónica e suplida por unha cuidadosa preocupación da escultura
dos capiteis e ornamentación dos vanos, especialmente na sua grande
portada.
18. SAN SERNIN DE TOULOUSE
A Basílica de Saint-Sernin, en Toulouse, foi construída en
honra de San Saturnino, mártir do ano 250. No seu nome
construíuse no século V unha capela que co tempo resultou
pequena para o crecente número de fieis que congregaba o
santo. A fins do século XI, decidiuse construír a actual
basílica, a segunda igrexa románica máis antiga de toda
Francia.
Na época gótica e no Renacemento foi parcialmente
modificada, e no século XIX foi restaurada. O claustro e a
abadía foron destruídos durante o século XIX, e algúns dos
seus restos e anacos de esculturas son conservados no
Museo dos Agostiños.
Sobre o coro, eríxese un campanario de 64 metros de
altitude, de forma octogonal, que alberga 24 campás.
Terminouse de construír en 1478.
23. SANTA FE DE CONQUES
Mediado o século XI, o vello mosteiro carolinxio de Santa Fe
de Conques procederá a unha total renovación. Segundo a
crónica da abadía, as obras dunha nova igrexa foron
emprendidas polo abade Odolrico (1030-1065). A principios
da centuria seguinte, foi necesario reconstruír as partes altas
do templo porque este ameazaba ruína.
Este templo exemplifica á disposición das chamadas igrexas
de peregrinación: templo de tres naves, con amplo cruceiro
de igual estrutura, e cabeceira en forma de deambulatorio.
A grande diferenza reside no escalonamento dos dous
ábsidas que están en cada brazo do transepto. As partes
altas, incluídas as tribunas da nave, e as columnas do
deambulatorio pertencen as obras de restauración de
principios do XII.
29. O ROMÁNICO NA PENÍNSULA
A arte románica espallouse dende Francia ao resto da Europa occidental a
partires do século XI. O estilo chegaría á península Ibérica da man do
Camiño de Santiago cuxas vías principais confluían en Compostela, vila
onde se dirixían milleiros de peregrinos de toda Europa que viñan a
louvar a suposta tumba do apóstolo Santiago. A data de chegada do estilo
a España é aproximadamente entre o século XI e comezos do XII.
Algunhas das principais paradas do Camiño, serían as primeiras en
desenvolver este estilo, erixíndose igrexas, catedrais e mosteiros, como a
catedral de Xaca, a igrexa monástica de San Martín de Frómista, a basílica
de San Isidoro de León e as primeiras pedras da catedral compostelá.
A época de expansión do estilo pola península, coincide coa ocupación
musulmá, desenrolándose deste xeito o Románico pola parte setentrional
da península, non ocupada polos mouros.
31. CATEDRAL DE XACA
A súa orixe remontase ó século XI, no reinado de Sancho Ramírez. Neste
período defínese a súa planta rectangular, con tres ábsidas aliñados nas
tres naves. Coa chegada ó trono de Afonso I quot;El Batalladorquot; comeza unha
segunda etapa construtiva, que termina a mediados do século XII. A
terceira etapa (metade do século XV) ten como resultado a construción
de novas capelas, a sillería coral e o arranxo das cubertas. No século XVI
adquire un novo esplendor.
O templo corresponde a unha estrutura basilical, con tres ábsidas
semicirculares. O cruceiro ten, no seu centro, un ciborio octogonal con
cúpula de nervios que arrincan en modillóns, sen ter un tambor
intermedio, e deitase sobre trompas.
Se o empeño arquitectónico non mostra grandes pretensións, a calidade
dos mestres escultores e patente na riquísima serie de capiteis e
elementos de impostas e cornixas. A escultura xaquesa labra as súas
figuras cun sentido do volume que denuncia claramente a su fonte de
inspiración, modelos tardorromanos.
37. SAN MARTÍN DE FRÓMISTA
No ano 1066 dona Mayor fundóu en Frómista un mosteiro do que queda
hoxe soamente unha igrexa, a famosísima de San Martín de Frómista,
construida no ano 1083.
Estilísticamente, San Martín de Frómista está relacionada con outros
monumentos románicos do Camiño de Santiago como a catedral de Xaca,
a basílica de San Isidoro de León, y a mesma Catedral de Santiago de
Compostela.
Consta de tres naves de medio punto, cada unha co seu ábside, e un
cimborrio (unha especie de cúpula) octagonal no cruceiro. No seu
exterior álzanse duas torres cilíndricas a ambos lados da sua fachada
principal. A pesar do sinxelo do edificio, en San Martín, como en toda
igrexa románica, destacan os capiteis das columnas do interior. Éstos son
de grande perfección e de variedade asombrosa.
41. SAN MARTÍN DE FRÓMISTA
Interior e capitel. Campanarios
42. SAN ISIDORO DE LEÓN
Esta igrexa levantase nun lugar onde alzábanse outras
anteriores. A última foi edificada por Fernando I para albergar
as reliquias de San Isidoro de Sevilla. Esta antiga igrexa non
era de grandes proporcións e en absoluto era de estilo
románico, pois era plenamente prerrománica (asturiana).
Posteriormente mandouse edificar o famoso e soberbio
Panteón dos Reis, monumento sepulcral que actualmente e o
máis antigo que se conserva. Nas súas bóvedas pintouse no
século XII un repertorio inigualable no románico europeo
polo que denominouse a quot;Capela Sixtinaquot; do románico.
43. SAN ISIDORO DE LEÓN
Pouco tempo despois mandouse reconstruír a igrexa no
estilo románico pleno que imperaba naquela época.
Estilo traído polos aires internacionais do Camiño de
Santiago.
Esta basílica construíuse con un plan de tres naves,
cruceiro saínte e cabeceira de tres ábsidas. A ábsida
central perdeuse a fins da Idade Media para sustituílo
por outro tardogótico.
Unha robusta torre románica queda adousada ós pes
do templo, aínda que pasa algo desapercibida a pesar
da súa altura pola magnificencia do templo románico e
a proximidade das murallas romanas.
46. SAN ISIDORO DE LEÓN
Interior
O interior respira un difícilmente descriptible
ambiente medieval. A penumbra, a solidez dos
pilares, a imaxinación das tallas, transportan ó
visitante a un mundo olvidado.
48. O ROMÁNICO EN GALICIA
En Galicia, as principais mostras deste arte
pódense atopar por toda a xeografía,
destacando, xunto a catedral compostelá os
mosteiros medievais da Ribeira Sacra onde
se poden atopar numerosos mosteiros
románicos entre as provincias de Lugo e
Ourense
49. O ROMÁNICO EN GALICIA
Exemplos: San Miguel de Breamo, Pontedeume
50. O ROMÁNICO EN GALICIA
Exemplos: San Martiño de Mondoñedo, Foz
51. O ROMÁNICO EN GALICIA
Exemplos: San Nicolás de Portomarín
52. O ROMÁNICO EN GALICIA
Exemplos: Santa María de Cambre
53. O ROMÁNICO EN GALICIA
Exemplos: Santa Mariña de Sarria
60. CATEDRAL DE SANTIAGO DE
COMPOSTELA
Na década dos setenta do século XI, procédese a levantar un grande
templo, acorde coa nova arquitectura da época, sobre o sepulcro de
Santiago.
O promotor foi o obispo de Compostela Diego Peláez, o que dispuxo a sua
construcción conservando, o primitivo santuario. Un enfrentamento con
Alfonso VI supuxo a deposición do prelado no ano 1087, e a conseguinte
paralización das obras. Pouco tempo dispois, Diego Gelmírez farase cargo
do goberno da diócesis e dará tal impulso ós traballos que xa, no 1112,
podese demoler a basílica prerrománica.
A conclusión provisional terá lugar no ano 1122. Para entón estaría
terminado o templo menos a fachada occidental e o tramo
inmediatamente anterior.
61. CATEDRAL DE SANTIAGO DE
COMPOSTELA
O proxecto da catedral compostelana é o mellor exponente da tipoloxía
das igrexas de peregrinación. É un proxecto maduro, no que se articulan
tódalas suas partes -xirola, tribuna, torres, etc.- dunha maneira armónica.
Tal foi a sua perfección que os constructores de San Martín de Tours a
tomaron como modelo.
Participaron como arquitectos, segundo o Códice Calixtino, Bernardo «el
viejo» e Roberto na primeira etapa, e Esteban e Bernardo «el joven», na
segunda
Tratase dun edificio con tres naves e amplio cruceiro tamén de tres naves
ó que se abren capelas semicirculares. A xirola que rodea o altar maior
tamén presenta capelas radiales. Sobre as naves lateris e as do transepto
corre unha tribuna que contrarresta o empuxe das bóvedas de cañón da
nave central, permitindo crear un espacio dende o que os peregrinos
podían asistir ó culto. Estas tribunas cóbrense con bóvedas de cuarto de
esfera.
62. CATEDRAL DE SANTIAGO DE
COMPOSTELA
As obras da catedral finalizan no 1168 coa contratación, por
parte de Fernando II, do mestre Mateo, o arquitecto que
deseña a cripta sobre a que se asenta o último tramo das
naves y o pórtico entre as dúas torres. A cripta serve para
salva-lo desnivel do terreo, e sobre ela alzase a gran fachada
occidental, trala que se atopa o famoso Pórtico da Gloria.
O edificio proxectouse con nove torres que aportaban ó
conxunto un acentuado aspecto de fortaleza. As torres da
fachada occidental substituíronse no século XVIII pola famosa
fachada do Obradoiro, labrada no estilo barroco por Casas y
Novoa. Neste mesmo estilo reelaborouse a fachada de
Praterías, substituíndo a primitiva románica.
76. CATEDRAL DE SANTIAGO DE
COMPOSTELA
Fachada románica. As Platerías
Relacionada coa escultura do Panteón da
Colexiata de San Isidoro de León encontramos a
Puerta de Platerías da catedral de Santiago de
Compostela.
A distribución das figuras non corresponde coa
distribución primitiva. Os tímpanos, nos que
aparecen escenas do Novo Testamento non
sofriron modificación.
81. CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
Fachada románica. As Platerías.
Tímpano da esquerda
No tímpano da esquerda o lugar principal
corresponde ás Tentacións de Cristo, ocupando
un espazo destacado a adúltera que ten entre as
súas mans a cabeza do seu amante decapitado
polo seu propio marido.
82. CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
Fachada románica. As Platerías.
Tímpano da esquerda. A muller adúltera
84. CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
Fachada románica. As Platerías.
Tímpano da direita
No tímpano da dereita encontramos como temas principais o
Prendemento, a Flaxelación e a Coroación. Nos estribos que
flanquean a portada atopamos persoas e escenas do Antigo
Testamento, entre os que sobresae a figura de David.
Nas enxoitas dos arcos sitúanse os anxos trompeteiros, coma
se dun Xuízo o do Final se tratara. O centro desta zona está
ocupado polas figuras do Salvador e de Santiago, relacionado
o primeiro co círculo do Mestre Mateo, ao redor dun amplo
número de figuras das que só algunhas son orixinais.
86. CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
Pórtico da Gloria
O Pórtico da Gloria da Catedral de Santiago de Compostela é
un pórtico do románico realizado polo Mestre Mateo e o seu
obradoiro por encargo do rei de Galicia e León Fernando II
O Pórtico actual non é realmente o resultado da obra do
Mestre Mateo, xa que algunhas das súas figuras foron
retiradas ó contruíla actual fachada da Catedral (quot;do
Obradoiroquot;) e consérvanse no Museo Catedralicio
A obra orixinal estaba policromada: pintada de branco, negro,
vermello, azul e dourado de pan de ouro
87. CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
Pórtico da Gloria
A estrutura arquitectónica do pórtico consiste en tres plantas
superpostas: a cripta que simboliza o mundo terreal, o pórtico
propiamente dito, que constituía a porta de entrada occidental á catedral
e que permaneceu aberto ó exterior durante a Idade Media e no que se
representaba a Xerusalén Celeste, e a última planta era a tribuna, que por
medio de rosetóns posibilitaba que estivera iluminada todo o día.
Representando a elevación do humano ó divino
O conxunto escultórico pretende ser unha representación da cidade
celeste, utilizando na iconografía diferentes símbolos tomados da
Apocalipse de San Xoán e doutros textos do Antigo Testamento.
Está constituído por tres arcos de medio punto que se corresponden con
cada unha das tres naves da igrexa, sustentados por grosos pilares con
columnas adousadas. O arco central é o maior (o dobre que cada un dos
laterais), é o único que posúe tímpano e está dividido por unha columna
central, o parteluz, coa figura de Santiago
99. CATEDRAL DE AUTUM
O capitel da Catedral de Autum, (Francia,
século XI) aparece Xudas acosado polos demos
do remordemento.
O rexeitamento do pecado e do mal en xeral
fanse moi patentes nas imaxes relixiosas deste
período. Temos aquí a escena da morte de
Xudas – o seu suicidio-, na cal parece acosado
por dúas sinistras personaxes que representan
a culpa que lle leva a cometer este acto.
102. SAN PEDRO DE MOISSAC
O tímpano da igrexa abacial de San Pedro de
Moissac (Francia) e un magnífico exemplo da
escultura románica. Realizado entre 1115 e 1135
mostra a segunda chegada de Cristo como rei,
sentado no xuicio final dos tempos, rodeado do
ánxo, o león, a águia e o boi que representan
respectivamente ós catro evanxelistas: Mateo,
Marcos, Juan e Lucas.
107. SAN ISIDORO DE LEÓN
Porta do Perdón
No costado meridional abrense as duas
monumentais portas. A do Perdón decorase
cun tímpano belamente esculpido coas escenas
do Descendemento, o Sepulcro valeiro e a
Ascensión. As mochetas que o sosteñenen son
magníficas, con duas expresivas cabezas de
animais.
Por encima aparecen as figuras hieráticas e
solemnes de San Pedro e San Pablo e máis
arriba unha arquería sobre o tejaroz.
111. SAN ISIDORO DE LEÓN
Porta do Cordeiro
A Porta do Cordeiro é a principal do templo e é
máis bela aínda, coa escena do Sacrificio de Isaac
na que aparece a man de Deus impedindo a
acción, ademais dun Agnus Dei inscrito nunha
especie de mandorla soportada por dous
espléndidos anxelos.
Todo o conxunto e acompañado polas esculturas
de San Isidoro e San Vicente e un fermoso
zodiaco.
115. SAN ISIDORO DE LEÓN
Panteón Real
Entre as pinturas que decoran o panteón de San Isidoro
de León -donde se representan escenas da infancia,
Paixón e resurrección de Cristo-, executadas na
primeira metade do XII, o tema do anuncio ós
pastores, verdadeira obra mestra da pintura europea,
presenta formas ilusionistas que parecen romper cos
tópicos románicos ó achegarse fielmente a un posible
modelo tardorromano.
Un anxelo moi estilizado ataviado cunha larga túnica
anuncia ós tres pastores a chegada do Señor. Con
bandas onduladas suxírese unha paisaxe montañosa
onde se desenvolve a escena
