ARMM Panitikan at Manunulat ng Rehiyon

1. Autonomous Region of
Muslim Mindanao(ARMM)

2. Maikling kasaysayan
Saligang Batas , Artikulo X, Sek 15 o ang pagkakabuo ng
ARMM/ Nag sasariling Rehiyon ng Muslim Mindanao
Binubuo ng lima(5) na rehiyon
Atty. Zacaria A. Candao-kauna-unahangnaging gobernador
ng rehiyon matapos ang isang plebesito.
Mujiv Hataman-kasalukuyang OIC ng rehiyon

3. Alamat ng Mindanao
Minda- pangalan ng isang Prinsesa-isa sa
pinakamagandang babaesa kaharian ng mga Muslim sa
nasabing rehiyon.
Lanao- Isang Prinsipe at isa ring mayaman , makisig, at
matapang.- Ang lalaking magiging kabiyak niPrinsesa
Minda.
Sultan Gutang- ang ama ng Prinsesa Minda

4. u

5. Kabisera: JOLO Sukat: humigit kumulang
1,600.4 sq.km. Binubuo ng labimpitong
munisipalidad.
-jolo -indanan
-kalingan caluang -lugus
-luuk -maimbang
-marungas -new pangmao
-patikul -pangutaran
-parang -pata -siasi
-talipaw -tapul -tungkil

6. POPULASYON: 470,000MGA
NANINIRAHANG GRUPO:
TAUSUG SAMAL BADJAO

7. TAUSUG-Grupo ng mga muslim
nananinirahan sa Jolo sa na naging
makapangyarihan sa loob ng
maraming taon, sapagkat sila’y
matatapang.
Nangangahulugan ang salitang
“Tausug”na “treacherous water” o
mapanganib natubig
Joti, Sani, at Digpi- mga materyales
nayari sa puno na kadalasang
ginagamit bilang materyales sa
kanilang tahanan

8. Kasuotan
-mahigpit na pantalon at
“shirt” sa itaas .-naglalagay
din ng “sash” sa baywang at
nagsusuot sila ng “Turban”
-ang mga babae naman ay
nagsusuot ng sarong” tulad
ng mga malay.-gumagamit sila
ng “brass” namaaring ikabit
sa kanilang blusa o kwintas o
mga“bracelet”

9. Ang pag-aasawa ng mga Tausug ay
usapang magulang.
Maaring magkapangasawahan kahit
hindi sila gaanong magkakilala.
“dowry” –lupain, pera,mga ani
atbp.
Blood Compact- patunay ng
katapatan
Pagpapaligo sa patay bago isagawa
ang seremonyang paglibing at
pagbasa ng koran.

10. SAMAL
Isla sa pagitan ng Sulu
at Zamboanga
Mahuhusay sa
paggawang vinta at
iba pang sasakyang-dagat

11. BADJAOBADJAO

12. Tourist spot destination
1.
“Pearl Farm”
2.
Maubo Beach
3.
Tandu Beach
4.
Tulya Mosque

14. Kabisera: Bongao
Sukat: humigit kumulang 1,6087 sq.km
Binubuo ng tatlong grupo ng malalaki
atmaliliit na isla na may kabuuang
bilangna 307.
BALIMBING,BONGAO,CAGAYAN DE
TAWI- TAWI,SIMINUL,SITANGKAI,SOUTH
UBIAN,TANDUBAS TURTLE
ISLAND,LANGUYAN,SAPA-SAPA

15. POPULASYON: 228.204
Nanggaling sa salitang Malay na “Jaui”na ang ibig sabihin ay “Far”
o malayo.
Unang binibigkas ng manlalakbay at paulit-ulit na sinabing “Jaui-
Jaui”
Sheik Karimul Makhdum -1380
Rajah Baguinda- sistemang Sultanate
Sayid Abubakar o Shariff Ul-Hashim(1450)
Paramisuli –anak na dalaga ni Baguinda
Sultan Jamalul Alam -1878
Presidential Decree No. 302

16. 90% Muslim, Badjao, Jam-Mapun at Tausog
Samal-kauna-unahang nanirahan dito.
Badjao “ mangingisda”
“Sea Gypsy”
Tapul Group sa Sulu, Celebes Sea, Borneoat mga
isal sa Tawi-Tawi, Sibutu atSitangkai
Jahore
Katutubong Japa-Mapun
Lunsay

17. Tourist spot destination
Sibuter Island
Qurong Reef
Bongao Peak
Tubig Indangan
Musa Island
Tabing-Tabing Beach
Mosque sa Simumul

18. LANAO DEL SUR

19. Kabisera: Marawi city
Sukat: humigit kumulang 3,2872.9 sq.km.Na
katumbas ng ng 3.8% ng kabuuang lawak ng
lupain ng Mindanao at 1.3% ng kabuuang
lawak ng lupain ng Pilipinas
Binubuo ng dalawang distrito .
Lokasyon: matatagpuan sa kanlurangbahagi
ng malawak na kapatagan saHilagang Sentral
Mindanao

20. UNANG DISTRITO
1.
Marawi City
2.
Marantao
3.
Piagapo
4.
Saguiaran
5.
Tagoloan
6.
Kapai
7.
Ditsaan
8.
Ramain
9.
Bubong
10.
Buadioso-Buntong
• UNANG DISTRITO
• 1.
• Marawi City
• 2.
• Marantao
• 3.
• Piagapo
• 4.
• Saguiaran
• 5.
• Tagoloan
• 6.
• Kapai
• 7.
• Ditsaan
• 8.
• Ramain
• 9.
• Bubong
• 10.
• Buadioso-Bunton

21. -bumbaran
-maguing
-wao
-molundo
-taraka
-maisu
-tamparan
-lumabao-bayabao
-poona-bayabao

22. Ikalawang Distrito
1.
Balindong
2.
Tugaya
3.
Bacolod Grande
4.
Madalum
5.
Madamba
6.
Pualas
7.
Ganassi
8.
Pagayawan
9.
Sultan Gumandder

23. Tabaran ,Binidayan, Lumbatan,
Lumbayanague, Poona-
Bayabao,Masiu, Tamparan

24. Rajah Indirapatra
Ø
Maranao “tao ng lawa’’
Ø
Ranao –”lawa”
Ø
Maranao- diyalektong sinasalita

25. Lamin, bilik, o gibo
Pinakamalaking grupo ng Islam
saPilipinas
Cebuano, Tagalog, Arabic at Ingles
MalongKombong

26. Kopia (sombrero) at tubao
Turban
Anting-anting
Adat
Agama
Parimar o “wise man”
Rimaran

27. .Ang Maranao na nagmula sa lahi ni Rajah
indarapata ang nanirahan sa lanao del sur.
.Maranao na ibig sabihin ay “TAO NG LAWA”,ang
RANAO naman ay nangangahulugan ng “LAWA”
.Diyalekto ng mga Maranao ay tinatawag ding
Maranao.
.Madalas dalawin ng lindol kaya ang mga bahay
dito ay hindi nakabaon sa lupa.

28. .Ang silid tulugan ay nag sisilbi ding silid kainan.
.Antique Royal House o Toragan,ito ay may
mataas na bubong na sinusuportahan ng
dalawang malaking troso na nagsisilbing haligi.
.Ang pangunahing gamit nito ay lugar para sa
pag titipon-tipon.
.Sa malalaking bahay ng maranao may mga
karagdagan n silid.

29. .Ito ay lamin, bilik o gibbon. Dito naninirahan
ang mga kababaihang wala pang asawa.
.Islam ang paniniwala.
.Sila ang pinakamalaking grupo ng islam dito sa
pilipinas.
.Nakilala sila sa suot nilang MALONG.,ito ay
parang sako na kasuotang ng mga babae sa
malaysia at indonesia.

30. .Ito ay maari rin gawing palda, bestida o blusa at
gown.
.Nagagamit din banig at duyan ng mga sanggol.
.KOMBONG-isang telang may isang metro ang
haba na nakasuklob sa ulo ng mga kababaihang
Maranao na hindi pa naiimpluwensyahan ng
kultura ng mga tagakanluran.

31. .KOPIA(sombrero) at tubao-Ang tubao ay
ginagamit ng mga lalaking nagsasagawa ng hadji
o paglalakbay sa mecca.
.Gumagamit din sila ng SASH na tinatali sa
kanilang baywang na may katernong turban..
.Kilala sila sa pagsasaka at sa kahusayan nila sa
paggawa ng mga gong, kulintang at flower vases
na yari sa brass.

32. .Ang impluwensya ng mga Hindus at
pananampalatayang islam ay nabakas sa mga
lilok na makikita sa mga medya-agua ng kanilang
mga tahanan at sa arko ng kanilang vinta.
.Sarimanok ay impluwesya rin ng mga hindu sa
kanilang kultura.

35. .Ang mga bagay na ito ay sinusuot nila sa
kanilang leeg at ang mga inilalagay nila sa
kanilang mga braso at binti ay pinaniniwalaan
nilang nagdadala ng kanilang swerte sa araw-araw.
.Sa panliligaw ng mga binatang maranao
kailangang pa nila ng tulay o mediator.

36. .ADAT, ay isang batas pangkaugalian na
tumutulong sa paghutok ng pagkatao ng mga
Maranao.
.Ang pagpataw ng mga multa at iba pang legal
na pagbabawal ay saklaw naman ng korte ng
AGAMA na pinamamatnugutan ng mga sultan.
.Mayroon silang isang tradisyunal na paraan sa
paghuli ng mga magnanakaw.

37. .Hal.sa isang bahay ay may nawalang isang bagay
ang unang gagawin ng nawalan ay tatawag ng isang
PARIRIMAR o isang wiseman ang taong ito ay laging
may dalang librong na rimaran respetado ng mga
maranao ang mga paririmar.
.Ang isa pang paraan nila para mahuli ang
magnanakaw ay sa pamamagitan ng paghulog ng
isang barya sa isang kalderong may kumukulong
tubig upang kunin ang barya.

38. .Ang lahat ng suspek ay inaatasang ilubog ang
kanilang kamay sa kumukulong tubig upang
kunin ang barya.Kung sino ang tatangging
gumawa nito siya ang sinasabing magnanakaw
at pipiliting magsauli ng ninakaw na gamit.

40. .AGA KHAN MUSEUM,na katatgpuan ng
koleksyon ng malalaking “indigeneous arts”
Mga tugtuging etniko, mga sayaw at mga
katutubong kagamitan at mga armas.
.Ang lahat ng mga ito ay makikita sa Main
Campus ng Mindanao State University sa Lanao
Del Sur.

41. MAGUINDANAO

42. .Ang kapatagang lupain ng ng lalawigan nga
Maguindanao ay may lawak na humigit
kumulang sa 5,474.1 kilometrong parisukat na
katumbas ng 1.68% ng lawak ng lupain ng
pilipinas.
.Matatagpuan dito ang Polloc Port,isa sa mga
pinakabagong daungan sa Mindanao.

44. .Cotabato city ang kapitolyo nito.
.Walo sa mga munisipalidad nito ay may
mababang lugar kaya tinagurian itong
MAGUINDANAO BASIN.
.Ang kabuuang populasyon ay 674,494 ayon sa
sensus na katumbas ng 1.12% ng kabuuang
populasyon ng Pilipinas.

45. .Mga Munisipalidad
-Ampautan -Barira -Buldon
-Buluan -Cotabato City
-Datu Paglas -Datu Piang -Dinaig
-Gen.S.K -Bendatun -Kabuntalan
-Maganoy -Pagalungan -Parang
-Sultan Sabarungis -Sultan Kudarat
-Talayan -Tupi

46. .Ang ibig sabihin ng Maguindanao ay “kindred
settled in the country about the lake”. Ito raw ay
galing sa Mag(akin ito), Ingud(country) at
Danao(LAKE).
-Si Shariff Kabungsuwan ng Jahore ang
nagpakilala sa buong kapuluan.
Ang mga kastila ay tinangka na sakupin ito pero
sila ay nabigo.

47. Ang mga naninirahan sa Maguindanao

48. PANINIWALA NG MGA TIRURAY
.Ang mga Tiruray ay mapamahiin na siyang
nagiging dahilan ng kanilang mabagal na pag-unlad.
Naniniwala sila na ang taong walang bisyo ay
pinarurusahan sa ibang paraan .
.Maari silang makgat ng aso, ahas, mahulog sa
bangin, mabagsakan ng nabuwal na punongkahoy,
makatapak ng tinik o kaya ay basta na lang
mamatay nang walang dahilan o maari ring tamaan
ng kidlat.
-Tinatawag nila itong BENGKULEN.

49. PANINIWALA NG MGA TIBOLI
.Sila ay naniniwala sa mabubuti at masasamang
ispiritu na pinagmulan ng sakit, pagkaloko at
kamatayan.
.Ang kanilang tahanan ay yari sa nipa at kawayan ba
ang atip na nakatikwas sa dalawang panig katulag
ng bangkang pael na laruan ng mga bata.
.Ang mga lalaki ay nagtatanim o nagsasaka at mga
babae naman ay naiiwan sa bahay upang mag alaga
ng mga bata.

50. PAMAHIIN NG MGA MANOBO
.Sila ay magagaling na mga panday.
.Mahuhusay din silang gumawa ng palayok.
Mga tahimik sila subalit masayahin, masisipag at
may matitipunong katawan.
.Kilala din sila sa pagiging maparaan at sa
mabubuting pagtanggap ng mga panauhin.
.Sila ay may mga TATO na simbolo ng kanilang
tribu.

51. .Sila ay raw ay hindi naglilibing ng mga patay,ang
kanilang bangkay ay inilalagay nila sa biniyak na
troso at ikinikola ng goma upang magtagal at huwag
mangamoy.
.Ang bangkay ay inaabot ng dalawampung taon.
.Ang kabaong ng mga bata ay ibinibitin sa haligi ng
bahay at kung minsan ay ginagawang unan
samantalang ang mga kabaong ng mga matatanda
ay inilalagay sa bungad ng kanilang bahay para
makita agad ng mga panauhin.

52. .Ang pananamit ng mga nuslim sa maguindanao
at tulad din ng mga maranao.,matitingkad ang
kulay ng mga malong.
.Ang iba sa kanila ay marunong na ring manamit
tulad ng mg akababaihan sa kaunluran na
nagkaroon na ng impluwensya ng mga taga-kanluran.

53. .May batas pangkagandahang asal silang
sinusunod na kung tawagin nila ay LUWARAN.
.Pinagtutunan at binibigyang pansin ng
probisyon ng batas na ito ay ang panghihiram at
pagkawala ng mga bagay na hiniram.
.Sa kanila ano mang bagay na hiniram ay
kailangang isauli agad at kung sakaling hindi ito
maisauli, ito ay ipinapagpapalagay nilang
ninakaw.

54. .Lubhang mahalaga sa mga muslim ng
maguindanao ang pangako at panunumpa, ang
sinumang hindi tumupad sa pangako o
panunumpang binitiwan ay magbibigay o
maglalagay sa kanya sa panganib.
.Sa kanila ang kasunduan ng mga magulang sa pag-aasawa
ay karaniwan, naniniwala sila sa ganitong
uri ng pag-aaswa ang siyang nagiging maligaya,
matagumpay at may matibay na pundasyon upang
tumagal ang relasyon.

55. MGA BEACHES

56. .Dinaig beach .Tapian beach
.Buel beach .Linic beach
.Kusyong beach .Dimpatoy beach

57. TAMONTAKA CHURCH

58. .Bisaya ang tawag sa mga taong naninirahan dito
na nagsasalita ng bisayang iilonggo, bisayang
cebuano, at maguindanao.
.Pagsasaka, pagtotroso, at paghahayupan.
.Ang industriya ng pagtotroso ay matatagpuan
sa mga bayan ng Buldon at Upi sa timog.
.Maganda ang klima ng lugar sapagkat pantay
ang pag-ulan sa buong taon.

59. .TAKIK-ay isang sayaw ng mga tribu sa
maguindanao isa itong sayaw ng pangkasal na
kung saan ibinibigay ng babae ang kanyang
SHAWL sa kanyang manliligaw. Ang pagbibigay
ay ginagawa sa paraang pasayaw sa saliw ng
musika at paghampas sa “gong” na lumilikha ng
tunog.
.Ang sayaw ay ginagawa kung ang dalawang nag-iibigan
ay malapit nang ikasal.

61. BASILAN

62. Noong unang panahon tinawag ang basilan na
TAGUINA bilang parangal sa namumuno rito
subalit ang pangalan ng basilan na ng ibig
sabihin ay IRON TRAIL.
.Ang ORANG DAMPUAN ay ang mga unang tao
sa Basilan,nang ikalabingpitong daan taon ang
lamitan sa Basilan ay nasa ilalim at pangangalaga
ng Kudarat sultan ng Maguindanao.

64. .Ang mga naninirahan sa basilan ay tinatawag na
YAKAN.
.Sila ay matatangkad, kayumanggi, at may
matatangos na ilong.
.Ang kabisera ng Basilan ay ISABELA.
.COPRA,RUBBDER-SAPPING,AT NIYOG ang
kanilang pangunahing produkto.

66. ALAMAT NG MINDANAO

67. LITERATURA NG ARMM
Si Sultan Kumpit ay isa sa mga naging pinuno ng isang
malaking pulo. Matalino sya ngunit takot sa kanya ang
mga Muslim dahil sa kasungitan. Ang sultan ay may kaisa
- isang anak. Ang pangalan ng dalaga ay Minda.
Si Minda ay ubod ng ganda. Dahil sa kagandahan ay
marami nang nanliligaw sa babae. Kabilang sa nga
tagahanga nya ang mga sultan, mga raha, mga datu at
mga prinsipe ng ibat - ibang pulo. Bawat manliligaw ni
Prinsesa Minda ay may kanyang - kanyang katangian.
Nagpasya si Sultan Kumpit na magbigay ng tatlong
pagsubok sa magiging mapalad na makaka isang dibdib
ng anak.

68. • Ang unang pagsubok ay ang makapagkwento ng
kasaysayan ng angkan hanggang sa ikasampung salin.
Ang ibig sabihin nito ay kung sino at ano ang naging
buhay ng ama, nuno, ama ng nuno, nuno ng nuno, at
mga kanunununuan hanggang sa ikasampung salin ng
angkan.
• Sa ikalawang pagsubok ay kinakailangang lumampas sa
kayamanan ni Sultan Kumpit ang kayamanan ng
manliligaw para maging kwalipikado sa ikatlong
pagsubok. Gayunman, ang higit na mayaman ang mag
mamay ari ng kayamanan nang natalong manliligaw.

69. • Marami ang nakipagsapalaran at natalo sa unang
pagsubok. Isa rito ang kilalang Prinsipe Kinang. Si
Sultan Kumpit ang nakapasa sa pagsubok dahil
nahigitan ng apat na tiklis ng kanyang ginto ang tatlong
tiklis na ginto ng hari. Lalong yumaman si Sultan
Kumpit at ngayon ay nadagdagan pa ng tatlong tiklis na
tinalo mula kay Prinsipe Kinang.
• Isang matalinong prinsipe si Prinsipe Lanao, ang nais
makipagsapalaran. Bago sya sumubok ay nag-isip syang
mabuti kung paano matatalo ang kayamanan ng sultan.
Nanghiram sya ng ginto sa mga kaibigang maharlika
hanggang makatipon ng 13 tiklis na gnto.

70. • Binihisan at inayusan ang buong kaharian ni Prinsipe Lanao.
Nakausap ng prinsipe si Prinsisa Minda. Sa unang pagkikita pa lang
ay nagpakita na agad ng pagtingin ang prinsesa sa binatang
prinsipe. Lihim na natuwa ang puso ni Prinsipe Lanao sapagkat
nakasiguro syang may pagtingin din sa kanya ang prinsesa.
• "Ano ang masasabi mo sa iyong angkan?" ang unang pagsubok ni
Sultan Kumpit kay Lanao.
• Mabilis na isinilaysay ni Lanao ang pinagmulan ng lahi. Nag imbento
sya ng mga pangalan at kagitingan ng mga ito. Laking pasasalamat
nya nang makapasa sa unang pagsubok. Sa ikalawang pagsubok ay
tinanong sya ng sultan, "Ilang tiklis ng ginto ang dala mo? Mayroon
akoong pito. Mahihigitan mo ba iyon?" pagmamalaking tanong ng
sultan.

71. • "Mayroon akong 13 na tiklis na ginto rito. Kung
kulang ay handa akong ilabas ang nkatago pa sa
aming kaharian," ang tugon ng prinsipe.
• "Hindi na bale... Iyo na ang pitong tiklis ko. Ganito
namn ang ikatlong pagsubok. Ikaw ay tutulay sa
isang lubid na ang lalim ay bangin. Kapag nagawa
mo ito ay ikakasal kayo ng prinsesa sa pagbilog na
buwan," ang wika ng nang sultan. "Ihanda mo
ang sarili para sa ikatlong pagsubok bukas."

72. • Umalis si Prinsipe Lanao na punong-puno ng pag
asa. Nakapagsanay na kasi syang tumulay sa
baging na sampayan. Lingid sa kanya ay may
masama palang balak ang sultan sa pagtlay nya sa
lubid. Natunugan ito ni Minda. Sa laki ng pag ibig
sa binata ay gumawa sya ng paraan. Inutusan sya
ang kanyang katulong na putulin ang matibay at
manipis na sinulid na nakakabit sa tulay na
tatawiran ni Lanao. ng sinulid palang ito ay
hahatakin upang malaglag sa bangin si Lanao.
Mabilis namang natupad ang ipinag uutos ni
Minda sa kanyang katulong.

73. • Kinabukasan ay maluwalhating nakatawid si
Prinsipe Lanao sa lubid at natuloy ang kasal
nila ni Prinsesa Minda. Namuno ang mag
aasawa sa kaharian ni Sultan Kumpit. Dahil sa
kabaitan ay napamahal sa tao ang dalawa
kaya't ang malaking pulong iyon ay
pinangalang MINDA - LANAO na hindi nagtagal
ay naging MINDANAO...

74. Mga Manunulat ng Rehiyon ARMM
Francis Macasantos
Ilang ulit na naglingkod bilang panelist sa
Dumaguete Writers Workshop kung saan siya
naging fellow mismo taong 1972.
-Ang kanyang mga tula ay makailang beses nang
nagkamit ng gantimpala sa Palanca Literary Awards.
-Dahil sa kanyang epikong Womb of Water, Breast
of Earth, siya ay nagtamo ng Writers Prize mula sa
NCAA.

75. Andan T. Misah
-Isang dating guro na naging tanyag na
mangangakal at aktibo sa mga samahang
panlipunan at sibiko na tumutulong sa
pagpapaunlad ng bayan.
-Nakilala siya bilang manunulat dahil sa kanyang
sinulat na THE DIVINE ART OF BROTHERHOOD
na nauukol sa pagtalikod sa islam at pagtanggap
sa kristiyanismo.

76. Nora Mercado
-Tinaguriang kauna-unahan at nag-iisang Moro
Beauty Queen na kumakatawan sa Mindanao sa
kauna-unahang National Beauty Queen Contest
na ginanap sa Maynila.
-Ang kanyang obra sa pag sulat na may pamagat
na The Sulus ay nalathala sa volume 1 ng
Phil.Prose and Poetry, 1960 revised edition.

77. Sixto Ylagan Orosa
-Tinaguriang Pioneer Doctor of
Medicine,Author-Editor ng Rizalist and
Nationalist at higit na kilala sa pagiging Father of
the Provincial Hospital Act.
-Nakasulat siya ng isang aklat na ang pamagat ay
Sulu Archipelago and its People, Rizal Man and
Hero and Through Three Generations.

78. Aida Consuji Rivera-Ford
-Siya ang kauna-unahang naging editor ng Sands
and Coral, literary magazine ng Siliman
University.
-Nakapalimbag siya ng Collection of Stories
.Now and at at the hour and other stories 1958
.The Chieftest Mourner
.Love in the Cornhusks.

79. Mona P. Highley
-Isa siyang makata, mananaysay at fictionist.
-Ang kanyang ginawang aklat ay may pamagat
na The Badjao Cemetery and Other Poems.
-Ang kanyang sanaysay na Intimatios of Morality
ay nagwagi ng ikatlong karangalan sa Don Carlos
Palanca Memorial Award for Literature noong
1991.

80. Kerima Polotan Tuvera
-Bilang manunulat nagtamo siya ng Palanca
Memorial Awards at nagwagi sa Asia Magazine
Fiction Contest.
-Siya ang kauna-unahang nagsulat ng Phil.First
Lady’s Biography.
-Marami na siyang naisulat at ang isang nagtamo
ng iba’t ibang papuri at karangalan ay ang The
Sound of Sunday.