SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  28
Télécharger pour lire hors ligne
EUSKAL HERRIAREN HISTORIA
ARDATZ KRONOLOGIKOA

Historia gizadiaren iraganeko gertaeren segida da.
Gertaera historikoen segida adierazteko ardatz kronologikoa da
egokiena. Ardatz kronologikoa gertaerak denboraren arabera
ordenatzeko erabiltzen den grafikoa da.

Gizakiaren historia luzea aztertzeko, aroak bereizten dira.
Aroak hainbat mendez osaturik daude.

Mende batek ehun urteko tartea hartzen du, eta zenbaki
erromatarrez adierazten da. Urteak berriz, zenbaki arruntez
idazten dira.

Gure kulturan, Kristoren jaiotza 0 urtetzat hartzen da, eta
hortik aurrera eta atzera zenbatzen da.

Kristoren jaiotzaren aurreko urteak K.a. laburduraz
adierazten dira eta ondorengoak ez dute laburdurarik ematen,
zenbakia besterik ez.

Adib:




Erromatarrak K.a. 42 urtea         Erdi aroa 1120 urtean
Aintzinako testua mantso eta arretaz irakurri eta ondorengo
galderak erantzun:

1- Zer da ardatz kronologikoa?
..........................................................................................................................
........................................................................................................................
2- Aroak zerez osaturik daude?
.........................................................................................................................

3- Zenbat urte ditu mende batek?
.........................................................................................................................

Nola adierazten da? ..................................................................................


4- Gure kulturan zer urtea hartzen da 0 urtea bezala?

.........................................................................................................................

5-Kristoren aurreko urteak nola adierazten dira?

.........................................................................................................................
 Kokatu beheko ardatzean ondorengo datak:

.- K.a. 40.urtea.              –K.o 10 urtea                - K.a. 30 urtea

- k.o 90 urtea                 -K.a 99 urtea                - K.a 75 urte



k.a                                                                                            k.o
100   90   80   70   60   50   40   30   20   10   0   10   20   30   40   50   60   70   80   90   100
GIZAKIAREN HISTORIA

Mendez mende osatu den gizakion bizitza luzeari gizakien
historia deitzen diogu, eta bi zati handietan banatzen dugu:
historiaurrea eta historia.

Historiaurrea denboraldi luzea hartzen du. Gizakia lurrean sortu
zenetik lehen idatziak azaldu ziren arte.

Europari dagokionez, historiaurrearen amaiera K.a. 2000. urte
inguruan gertatu zen.

Erantzun:

1- Zer bi zatitan banatzen dugu gizakien historia?
.........................................................................................................................


2- Noiz hasi zen eta noiz arte iraun zuen historiaurreak?
.........................................................................................................................
3- Europan noiz amaitu zen
historiaurrea? .................................................................
HISTORIAREN AROAK

Historia lau aro nagusitan banatu ohi da.

Aintzinaroa: Lehen idatziak agertu
zirenetik Erromako Inperioaren
gainbeherara arte. K.o. 476




                                   Erdi aroa: K.o 476 urtetik
                                   k.o 1453 arte.




Aro modernoa: 1453 urtetik
1789 urtera.




Aro Garaikidea: 1789
urtetik gaur egun arte.
HISTORIAURREA

Irakur ezazu ondorengo azalpen testua, ondoren lan
koadernoko 44 orrialdeko koadroa osatzeko.

HISTORIAURREA

Historiaurrea gizakiaren sorreratik dokumentu idatziak azaldu
bitarteko garaia da. Bi aro nagusi bereizten dira: Harri aroa eta
Metal aroa.

HARRI ARO

Metalak lantzen hasi aurrekiko historiaurreko aroa. Paleolito,
Mesolitoa eta Neolitoa hartzen ditu.

Paleolito historiaurreko lehen aroa da. Gizakia harria lantzen hasi
zen, eta ehiztari-biltzaileak ziren.

Mesolito Paleolito ondorengo aroa da. Gizakiak ehiztari eta
fruitu biltzaileak izateaz gain, nekazari eta abeltzain izateko
pausoak ematen hasi ziren.

Neolitoa Gizakiak nekazaritzan eta abeltzaintzan hasi ziren.

Eneolitoa Neolitoaren eta brontze aroaren arteko
Historiaurreko aroa.




METAL AROA
EBOLUZIOA

Mendez mende , lurra eta izakiak aldatuz joan dira. Landare eta
animalia batzuk desagertu dira eta beste batzuk antza aldatu
dute.

Denboraren zehar, bizidunak inguruari moldatuz joan dira.
Moldaketa horren ondorioz aldatuz joan dira. Aldaketa horreri
eboluzioa deitzen zaio.

Lurreko beste landare eta animalia bezala, gizakiak ere aldatuz
joan da.
DVD ikusi ondoren ondorengo galderak erantzun.
1- Nolako itxura zuten lehen gizakiek?
..........................................................................................................................
........................................................................................................................

2- Paleolitikoa:

Bizitokia:

.........................................................................................................................


Elikagaiak lortzeko modua:

..........................................................................................................................
........................................................................................................................




Tresnak eta materialak:
..........................................................................................................................
........................................................................................................................



Sua:

..........................................................................................................................
........................................................................................................................


3- Aipatu artelanak dituzten Euskal Herriko lau haitzulo.

..........................................................................................................................
........................................................................................................................
4. Zer aldaketa gertatu ziren Neolitoan?

Bizitokia:

..........................................................................................................................
........................................................................................................................

Elikagaiak lortzeko modua:

..........................................................................................................................
........................................................................................................................

Tresnak eta materialak:

..........................................................................................................................
........................................................................................................................


5- Zer dira trikuharriak?

..........................................................................................................................
........................................................................................................................
AINTZINAROA: HISTORIAURRETIK ERDI ARORA.



                    ETXE AURREKO BIDEA

Gaur irakasle berri bat etorri da gelara, andereño Alaznek hanka
hautsi duelako. Irakasle berriari Historia aunitz gustatzen zaio
eta ondorengo hau kontatu digu.

- Historia ipuin luze bat bezala da. Eta Euskal Herriko historia
luze luzea izan da. Niretzat Euskal Herria bidearen bazterrean
dagoen etxe bat da, eta gure herriaren historiari etxe horren
balkoitik begiratu behar zaio.
Gure etxeko balkoitik begira hasita, gure atari aurrean herri
zeltak ikusiko genituzke. Zeltak errementari abilak ziren.
Brontzezko eta burdinazko irudi eta tresna erabilgarriak egiten
zituzten. Zuhaitzak asko maite zituzten. Haritza eta sagarra
dituzte bereziki kutunak, zeltek ekarri
                      omen zuten sagarra eta sagardoa Euskal
                                                        Herrira.




Ondotik erromatarrak etorri ziren. Eta hainbat gauza ekarri
zituzten; goldea, mahatsa, ardoa, legeak... eta gainera eraikuntza
ederrak; harrizko ubideak, zubiak, estrata zabalak ...




                                           Ondoren, Arabiatik
eta                                        Afrikatik musulmanak
                                           etorri ziren, Asiatik
                                           juduak eta Indiatik
                                           ijitoak... Baita lurralde
                                           hotzetatik Bikingoak!
Bikingoak bidaiari handiak ziren, borrokalari gogorrak eta
marinel apartak. Drakkar izeneko ontzi batzuk erabiltzen
zituzten, arinak eta arraunen indarrekin erraz mugitzen zirenak.
Bikingoak bi aldiz sartu ziren Baionan eta Iruñean Gartzia I.a,
Nafarroako erregea, bahitu zuten. Orduko Euskaldunek 70.000
diru ordaindu behar izan zituzten hura libratzeko.




Erantzun ondorengo galderak:

1- Nolakoak ziren Zeltak?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
......................................................................................................................

2- Zer ekarri omen zuten Euskal Herrira?
..........................................................................................................................
........................................................................................................................



3- Zer ekarri ote zuten Erromatarrek Euskal Herrira?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
......................................................................................................................


4- Ondoren, Zein Herriak etorri ziren Euskal Herrira?
..........................................................................................................................
........................................................................................................................


5- Nolakoak ziren
Bikingoak? .....................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
................


6- Zer egin zuten Bikingoek Iruñera joan zirenean?

..........................................................................................................................
........................................................................................................................




ERDI AROA




NAFARROAKO ERRESUMAREN SORRERA: 824. URTEA.

Erdi Aroan sortu eta garatu zen Nafarroako erresuma, inguruko
lurraldeetan beste erresumak sortzen ari ziren garai berean.
Gizartea antolatzeko eta kanpoko etsaiei aurre egiteko sortu zen
erresuma. Zenbait mendez, erresuma horrek bildu zituen gaur
egungo euskal lurralderik gehienak.

NAFARROAKO ERRESUMA

Sorrera

Erdi Aroko lehenengo mendeak ( V-IX) garai gatazkatsuak izan
ziren. Euskaldunek beti borrokan ziren kanpotik etortzen ziren
etsaien kontra. Giro horretan, Eneko Aritzak, Iruñeko Erresuma
sortu zuen, 824 urtean.




Garapena

Iruñeko Erresuma gero eta indartsuagoa
bihurtu zen eta inguruko lurrak
bereganatu zituen. Antso III.a Gartzeitz
Nagusia ( 1004-1035) lortu zuen Iruñeko
Erresumak lurralde-hedadurarik handiena.

Desegitea:

Antso III hil ondoren, Nafarroako
Erresumaren lurraldeak haren semeen
artean banatu ziren. Nafarroako erresuma
lurraldeak galtzen hasi zen.

XI.mendetik XVI mendera, hainbat gorabehera izan ondoren.
Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkuako lurralde gehienek Gaztelako
Erresumarekin batu ziren. Lapurdik eta Zuberoak ere Nafarrotik
kanpo gelditu ziren.
XVI. menderaren hasieran Gaztelako Erresumak Nafarroa
konkistatu zuen eta 1515an Gaztelako erresuman integratu zen.

Nafarroako Erresumak Nafarroa beherako lurraldetan iraun
zuen hainbat urtez. Ondoren Frantziak konkistatu zuen.

Foruak

Foruak herrialdeek beren antolamendurako behar zituzten
legeak ziren.

Euskal Herriko lehenengo lege idatziak XIII. Mendekoak dira.
2.gaia historia
ERDI AROTIK: ARO MODERNORA




EUSKERAZKO LEHEN IDATZIAK

Nafarroako Erresumako hiritarren
hizkuntza euskera zen. Hala ere, latina
izan zen erregeen inguruko legegizon eta elizgizonek idazteko
erabili ohi zuten hizkuntza.

Hala ere, Joana III.a Albretekoak, Nafarroa Beheran,
euskerazko kultura bultzatu zuen. Berari esker argitaratu ziren
euskerazko lehenengo liburuak: Bernart Etxepareren “ Linguae
Vasconun Primitiae” eta Joanes Leizarragaren “Testamentu
Berria”.

Euskerazko lehen idatzia

Errioxako Donemiliaga Kukulako
monasterioan, XI mendean, aurkitu zen.
Testu luze baten ertzean eskuz
idatzitako bi esaldi dira. Eta orrialde
hoietan ere dago Gaztelaniazko
lehenengo iskribua.

                                Euskaraz
                                argitaratutako lehen
                                liburua

                                Bernart Etxeparek 1545ean argitaratu zuen
                                bere liburua.
                                Bernart Etxepare apaiza zen. Euskarari beste
                                hizkuntzen artean behar zuen lekua eman behar
                                zitzaiola aldarrikatzen zuen.



Erantzun testuari buruzko ondorengo galderak:

1- Zer Erreginak bultzatu zuen Euskarazko kultura?
.........................................................................................................................

2- Zer liburuak argitaratu ziren bere esker?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

3- Non eta noiz aurkitu ziren lehenengo euskarako idatziak?

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

4- Noiz eta Nork argitaratu zuen euskerazko lehenengo liburua?

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

5- Zer izenburua zuen?

.........................................................................................................................




Leizarragaren testamentu berria




JUSTIZIA ALA BIDEGABEKERIA

Irakurri arretaz ondorengo testua:

1612an Inkisizioak ( elizaren epaitegi bereziak) Zugarramurdiko
40 bizilagun auzipetu zituen Logroñon eta horietatik 12 sutan
erre zituen.
1610an, inkisizioko kide bat Zugarramurdira bidali zuten,
sorginkeriaren inguruan ikerketa abian jartzeko. Hilabete batzuk
egin zituen herrian eta azkenean, 40 bizilagun preso hartu eta
Logroñora eraman zituen. Horietatik 12 sutan erre zuten eta
bertze batzuk beste zigorrak jasan zituzten: kartzela,
ondasunak galtzeak etab...

Epaiarekin ados ez zegoen epaile batek, Nafarroako mendialdera
ikerketak egitera etorri zen. Eta ikertu ondoren ondorio hauek
atera zituen: Sorginen inguruan erraten ziren hainbertze gauza
gezurra zirela, Akelarreak herritarrek egiten zituzten bestak
zirela eta deabruarekin zer ikustekorik ez zutela. Beraz,
Zugarramurdin atxilotu eta hil zituzten lagunek, ez ziren
sorginak. Beraiekin egindakoa injustizia izugarria izan zen.




Erantzun testuari buruzko ondorengo galderak:
1- Zer zen inkisizioa?
.........................................................................................................................



2- Zer egin zuen Zugarramurdin 1612 urtean?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................



3- Epaiketa pasatu ondoren, epaile bat Nafarroako mendebaldera
etorri zen ikerketak egitera, Zergatik?
.........................................................................................................................



4- Ikerketak egin ondoren zer ondorioetara iritsi zen epaile
honek?

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................




ARO GARAIKIDEA
1789ko Frantziako Iraultzak
gobernu aldaketa handiak ekarri
zituen. Botere guztia zuten
erregeak desagertu ziren eta
herritarrek edo beren ordezkariek
hautatutako gobernuak ezartzen
hasi ziren.




                                  Espainako agintariek euskal
                                  foruen aurkako hainbat erabaki
                                  hartu zituzten XIX mendean.
                                  Foruen aldeko hainbat matxinada
                                  eta gerra antolatu ziren.




Industria modernoaren
sorrerarekin eta
hedapenarekin euskal
gizartean aldaketa handiak
gertatu ziren. Euskal Herrian
XIX mendean, labe garaiak
( burdinola berriak eraiki
ziren eta langile asko erakarri
zituzten.



XX MENDEA EUSKAL HERRIKO HISTORIOAN.
1919an Euskaltzaindia sortu
                             zen. Euskeraren eta euskal
                             kulturaren suspertze garaia hasi
                             zen.




1931-1936 Bigarren
errepublika.

Garai honetan Euskal estatutuk
sortu ziren eta lehenengo Eusko
Jaurlaritza osatu zen.




                            1936: Gerra zibilaren hasiera.

                            1936ko uztailaren 18an Francisco
                            Franco jeneral espainiarrak estatu
                            kolpea jo zuen Espainian, beste
                            zenbait militarrekin elkartuta.
                            Kolpe haren ondorioz, Espainia
                            osoan Gerra zibila sortu zen.




IKASITAKOA ETA EGINDAKOA BERRIKUSI
1. Zeinek dira historiaren aro garrantzitsuenak:
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

2. Noiz sortu zen Nafarroako erresuma?

…………………………………………………………………………………………………………………….

3. Zer berrikuntza garrantzitsuak izan ziren Aro Modernoan?

……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

4. Aipatu aro garaikidearen hiru gertaera garrantzitsuak:

……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Ardatz kronologiko bat nola egin




Historialariarentzat, denbora funtsezko lanabesa da.
Batzuetan, gertakari historikoak denboran kokatu behar
izaten ditu. Hainbat gertaera edota gertakari historikoen
iraupena eta segida irudikatu nahi badugu, egokiena ardatz
kronologiko bat erabiltzea da. Tresna grafiko horrek
denboraren lerro edo friso kronologiko. izenak ere jasotzen
ditu.
Ardatz kronologikoak egiteko, hauxe egiten da:

1. Ardatza zehazteko, lehenengo data eta azkenekoa zein
izango diren erabaki (azkena gehienetan aurtengo urtearen
ingurukoa izan ohi da). Adibidez, Kristo aurreko 4000.
urtetik gaur egunera arteko aro historikoak adieraziko
ditugu.

2. Erabiliko ditugun denbora-unitateak erabaki: mendeak eta
urteak, milurtekoak eta mendeak, etab. Ia 6.000 urteko
epea irudikatu behar dugunez, milurtekoak eta mendeak
erabiliko ditugu, urte guztiak azaltzea ezinezkoa ez ezik oso
neketsua litzatekeelako.

3. Bi lerro paralelo eta bi lerro bertikal marraztu, bata
hasieran, K.a. 4000. urtea adierazteko, eta bestea
amaieran, 2000. urtea adierazteko. Urte horiek azalduko
dira zutikako lerroen azpian.




4. Lortzen den segmentua zati berdinetan zatituko dugu.
Kasu honetan sei zati berdin egin behar ditugu, sei milurteko
adierazteko.




5. Milurteko bakoitzari dagokion zatia hamar zatitan
banatuko dugu. Hamar zatitxo horiek mendeak adieraziko
dituzte. Gero, ardatzean agertzea nahi dugun gertaerak
idatziko ditugu goiko aldean eta datak adieraziko dira beheko
aldean.




Saia gaitezen orain Historiaurreko aroak ardatz kronologiko
batean irudikatzen. Horretarako, zure koadernoan 15 cm
inguruko ardatz bat marraztu behar duzu. Aro horien
iraupena oso luzea izan zenez, datak idazten hasi aurretik
egin ondoren azaltzen dena.



1. Historiaurreak guztira gutxi gorabehera 2.500.000 urte
iraun zuenez (ardatzaren 15 cm), Behe Paleolitikoko
2.330.000 urteei dagokion zatia hauxe izango da:




2. Beste kasuetan ere gauza bera eginez, emaitza hauexek
lortuko ditugu:

        • Erdiko Paleolitikoa (80.000 urte): 0,48 cm.
• Paleolítico superior (35.000 urte): 0,21 cm.
• Neolítico (5.000 urte): 0,03 cm.

Contenu connexe

Tendances

Historiaurrea 5. MAILA A 4. taldea
Historiaurrea  5. MAILA A 4. taldeaHistoriaurrea  5. MAILA A 4. taldea
Historiaurrea 5. MAILA A 4. taldeamendigoiti
 
C:\Fakepath\12 Neolitikoa Eta Metal Aroa 09 10 Zs Rg
C:\Fakepath\12   Neolitikoa Eta Metal Aroa   09 10    Zs   RgC:\Fakepath\12   Neolitikoa Eta Metal Aroa   09 10    Zs   Rg
C:\Fakepath\12 Neolitikoa Eta Metal Aroa 09 10 Zs RgIES F.J.Z. BHI
 
13 historiaurrea
13 historiaurrea13 historiaurrea
13 historiaurreaita
 
Historiaurrea jacques
Historiaurrea jacquesHistoriaurrea jacques
Historiaurrea jacquestxominnekane
 
Historiaurrea eta Historia
Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia
Historiaurrea eta Historiacharoelizondo
 
Neolitoa eta Metal Aroa
Neolitoa eta Metal AroaNeolitoa eta Metal Aroa
Neolitoa eta Metal Aroajaionetxu
 
Gizakiaren Bilakaera
Gizakiaren BilakaeraGizakiaren Bilakaera
Gizakiaren Bilakaerajaionetxu
 
Paleolitoa
PaleolitoaPaleolitoa
PaleolitoaAkadsaks
 
Historiaurrea 5. maila A 2. taldea
Historiaurrea 5. maila A  2. taldeaHistoriaurrea 5. maila A  2. taldea
Historiaurrea 5. maila A 2. taldeamendigoiti
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurreaokiltxo
 
Paleolitoa power point sara nere jon.z
Paleolitoa power point sara nere jon.zPaleolitoa power point sara nere jon.z
Paleolitoa power point sara nere jon.zorixe5maila
 
Paleolitoa 1 a
Paleolitoa 1 aPaleolitoa 1 a
Paleolitoa 1 agoieskola
 

Tendances (20)

Historiaurrea 5. MAILA A 4. taldea
Historiaurrea  5. MAILA A 4. taldeaHistoriaurrea  5. MAILA A 4. taldea
Historiaurrea 5. MAILA A 4. taldea
 
C:\Fakepath\12 Neolitikoa Eta Metal Aroa 09 10 Zs Rg
C:\Fakepath\12   Neolitikoa Eta Metal Aroa   09 10    Zs   RgC:\Fakepath\12   Neolitikoa Eta Metal Aroa   09 10    Zs   Rg
C:\Fakepath\12 Neolitikoa Eta Metal Aroa 09 10 Zs Rg
 
13 historiaurrea
13 historiaurrea13 historiaurrea
13 historiaurrea
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 
Paleolitoa
PaleolitoaPaleolitoa
Paleolitoa
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 
Historiaurrea jacques
Historiaurrea jacquesHistoriaurrea jacques
Historiaurrea jacques
 
Historiaurrea eta Historia
Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia
Historiaurrea eta Historia
 
Neolitoa eta Metal Aroa
Neolitoa eta Metal AroaNeolitoa eta Metal Aroa
Neolitoa eta Metal Aroa
 
Historiaurrea LH4
Historiaurrea LH4Historiaurrea LH4
Historiaurrea LH4
 
Gizakiaren Bilakaera
Gizakiaren BilakaeraGizakiaren Bilakaera
Gizakiaren Bilakaera
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 
Paleolitoa
PaleolitoaPaleolitoa
Paleolitoa
 
Historiaurrea 5. maila A 2. taldea
Historiaurrea 5. maila A  2. taldeaHistoriaurrea 5. maila A  2. taldea
Historiaurrea 5. maila A 2. taldea
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 
Paleolitoa power point sara nere jon.z
Paleolitoa power point sara nere jon.zPaleolitoa power point sara nere jon.z
Paleolitoa power point sara nere jon.z
 
PALEOLITOA
PALEOLITOAPALEOLITOA
PALEOLITOA
 
Paleolitoa 1 a
Paleolitoa 1 aPaleolitoa 1 a
Paleolitoa 1 a
 
Paleolitoa
PaleolitoaPaleolitoa
Paleolitoa
 

En vedette

5 maila 15 antzinaroa eta erdi aroa
5 maila  15 antzinaroa eta erdi aroa5 maila  15 antzinaroa eta erdi aroa
5 maila 15 antzinaroa eta erdi aroaidoialariz
 
Giza gorputza
Giza gorputzaGiza gorputza
Giza gorputzaaxunurkia
 
C:\Fakepath\2 M 13 Europa Barrokoan Zs Rg
C:\Fakepath\2 M   13   Europa Barrokoan   Zs   RgC:\Fakepath\2 M   13   Europa Barrokoan   Zs   Rg
C:\Fakepath\2 M 13 Europa Barrokoan Zs RgIES F.J.Z. BHI
 
arnas aparatua
arnas aparatuaarnas aparatua
arnas aparatuaziha
 
Inperialismoa eta Lehen Mundu Gerra
Inperialismoa eta Lehen Mundu GerraInperialismoa eta Lehen Mundu Gerra
Inperialismoa eta Lehen Mundu GerraManolo Ibáñez
 
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-Mentxu Gandarias
 
Erdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,Aiala
Erdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,AialaErdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,Aiala
Erdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,Aialaegibero
 
Bizantziar inperioa eta islama
Bizantziar inperioa eta islamaBizantziar inperioa eta islama
Bizantziar inperioa eta islamaMentxu Gandarias
 
Errusiako Iraultza eta Sobiertar Batasuna
Errusiako Iraultza eta Sobiertar BatasunaErrusiako Iraultza eta Sobiertar Batasuna
Errusiako Iraultza eta Sobiertar BatasunaMARIJE AGUILLO
 
7 LUR PLANETA A3 Zubia Santillana
7  LUR PLANETA   A3  Zubia Santillana7  LUR PLANETA   A3  Zubia Santillana
7 LUR PLANETA A3 Zubia Santillanaidoialariz
 
5 maila 14 HISTORIAURREA- Anaya
5 maila  14 HISTORIAURREA- Anaya5 maila  14 HISTORIAURREA- Anaya
5 maila 14 HISTORIAURREA- Anayaidoialariz
 
HISTORIAURREA ETA GAUR EGUN
HISTORIAURREA ETA GAUR EGUNHISTORIAURREA ETA GAUR EGUN
HISTORIAURREA ETA GAUR EGUNumeirakasle
 

En vedette (18)

5 maila 15 antzinaroa eta erdi aroa
5 maila  15 antzinaroa eta erdi aroa5 maila  15 antzinaroa eta erdi aroa
5 maila 15 antzinaroa eta erdi aroa
 
Giza gorputza
Giza gorputzaGiza gorputza
Giza gorputza
 
C:\Fakepath\2 M 13 Europa Barrokoan Zs Rg
C:\Fakepath\2 M   13   Europa Barrokoan   Zs   RgC:\Fakepath\2 M   13   Europa Barrokoan   Zs   Rg
C:\Fakepath\2 M 13 Europa Barrokoan Zs Rg
 
HISTORIA - SARRERA
HISTORIA - SARRERAHISTORIA - SARRERA
HISTORIA - SARRERA
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 
arnas aparatua
arnas aparatuaarnas aparatua
arnas aparatua
 
Inperialismoa eta Lehen Mundu Gerra
Inperialismoa eta Lehen Mundu GerraInperialismoa eta Lehen Mundu Gerra
Inperialismoa eta Lehen Mundu Gerra
 
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
 
Erdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,Aiala
Erdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,AialaErdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,Aiala
Erdi Aroa 1. Amaia,Izaskun,Ander,Aiala
 
Bizantziar inperioa eta islama
Bizantziar inperioa eta islamaBizantziar inperioa eta islama
Bizantziar inperioa eta islama
 
Makina sinpleak
Makina sinpleakMakina sinpleak
Makina sinpleak
 
Erdi aroa
Erdi aroaErdi aroa
Erdi aroa
 
Lanbideak
LanbideakLanbideak
Lanbideak
 
Errusiako Iraultza eta Sobiertar Batasuna
Errusiako Iraultza eta Sobiertar BatasunaErrusiako Iraultza eta Sobiertar Batasuna
Errusiako Iraultza eta Sobiertar Batasuna
 
7 LUR PLANETA A3 Zubia Santillana
7  LUR PLANETA   A3  Zubia Santillana7  LUR PLANETA   A3  Zubia Santillana
7 LUR PLANETA A3 Zubia Santillana
 
5 maila 14 HISTORIAURREA- Anaya
5 maila  14 HISTORIAURREA- Anaya5 maila  14 HISTORIAURREA- Anaya
5 maila 14 HISTORIAURREA- Anaya
 
HISTORIAURREA ETA GAUR EGUN
HISTORIAURREA ETA GAUR EGUNHISTORIAURREA ETA GAUR EGUN
HISTORIAURREA ETA GAUR EGUN
 
HISTORIAURREA
HISTORIAURREAHISTORIAURREA
HISTORIAURREA
 

Similaire à 2.gaia historia

Erdiaroa
ErdiaroaErdiaroa
Erdiaroa5maila
 
14.antzinaroa hipi
14.antzinaroa hipi14.antzinaroa hipi
14.antzinaroa hipiita
 
Historia aroka 6.a
Historia aroka 6.aHistoria aroka 6.a
Historia aroka 6.aotxamagnolia
 
Euskal herriko historia
Euskal herriko historiaEuskal herriko historia
Euskal herriko historiaAitzi Es
 
13historiaurrea
13historiaurrea13historiaurrea
13historiaurrea3ziklozuza
 
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatiaasunasenjo
 
Historia_sarrera.pptx
Historia_sarrera.pptxHistoria_sarrera.pptx
Historia_sarrera.pptxyagodelcampo
 
Aro Modernoko Artea
Aro Modernoko ArteaAro Modernoko Artea
Aro Modernoko Arteamikelsp
 
13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi aroraMargaGutierrez
 
Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1Trumoi
 
Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historiajonarri
 
Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historiaguest89a52f
 
Historiaurrea eta Historia
Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia
Historiaurrea eta Historiacharoelizondo
 
13 historiaurrea5
13 historiaurrea513 historiaurrea5
13 historiaurrea5altzaeskola
 

Similaire à 2.gaia historia (20)

Erdiaroa
ErdiaroaErdiaroa
Erdiaroa
 
14.antzinaroa hipi
14.antzinaroa hipi14.antzinaroa hipi
14.antzinaroa hipi
 
Historia aroka 6.a
Historia aroka 6.aHistoria aroka 6.a
Historia aroka 6.a
 
HISTORIA
HISTORIAHISTORIA
HISTORIA
 
HISTORIAREN AROAK .ppt
HISTORIAREN AROAK .pptHISTORIAREN AROAK .ppt
HISTORIAREN AROAK .ppt
 
Euskal herriko historia
Euskal herriko historiaEuskal herriko historia
Euskal herriko historia
 
13historiaurrea
13historiaurrea13historiaurrea
13historiaurrea
 
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
 
Historia aroka 6.b
Historia aroka 6.bHistoria aroka 6.b
Historia aroka 6.b
 
Historia_sarrera.pptx
Historia_sarrera.pptxHistoria_sarrera.pptx
Historia_sarrera.pptx
 
13 historiaurrea5
13 historiaurrea513 historiaurrea5
13 historiaurrea5
 
Aro Modernoko Artea
Aro Modernoko ArteaAro Modernoko Artea
Aro Modernoko Artea
 
13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora
 
Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1
 
Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historia
 
Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historia
 
Historiaurrea eta Historia
Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia
Historiaurrea eta Historia
 
13 historiaurrea5
13 historiaurrea513 historiaurrea5
13 historiaurrea5
 
Historia
HistoriaHistoria
Historia
 
Historiaurrea
HistoriaurreaHistoriaurrea
Historiaurrea
 

Plus de axunurkia

Liburu gomendagarrriak lh5
Liburu gomendagarrriak lh5Liburu gomendagarrriak lh5
Liburu gomendagarrriak lh5axunurkia
 
14 juul 2012 bozkatuenak
14 juul 2012 bozkatuenak14 juul 2012 bozkatuenak
14 juul 2012 bozkatuenakaxunurkia
 
Maitasungramak
MaitasungramakMaitasungramak
Maitasungramakaxunurkia
 
Maitasungramak
MaitasungramakMaitasungramak
Maitasungramakaxunurkia
 
Makina sinpleak (plastika)
Makina sinpleak (plastika)Makina sinpleak (plastika)
Makina sinpleak (plastika)axunurkia
 
Eguberri on lh6
Eguberri on lh6Eguberri on lh6
Eguberri on lh6axunurkia
 
Lh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpenaLh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpenaaxunurkia
 
Lh4 aurkezpena2
Lh4 aurkezpena2Lh4 aurkezpena2
Lh4 aurkezpena2axunurkia
 
Lh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpenaLh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpenaaxunurkia
 
Energia txokoa aurkezpena crana
Energia txokoa aurkezpena cranaEnergia txokoa aurkezpena crana
Energia txokoa aurkezpena cranaaxunurkia
 
Euskararen eguna marrazki lehiaketa
Euskararen eguna marrazki lehiaketaEuskararen eguna marrazki lehiaketa
Euskararen eguna marrazki lehiaketaaxunurkia
 
euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa
 euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa
euskararen eguna 2011 - logo lehiaketaaxunurkia
 
Materiarekin esperimentatzen
Materiarekin esperimentatzenMateriarekin esperimentatzen
Materiarekin esperimentatzenaxunurkia
 
Elikagai motak funtzioari begira
Elikagai motak funtzioari begiraElikagai motak funtzioari begira
Elikagai motak funtzioari begiraaxunurkia
 

Plus de axunurkia (20)

Mundumapak
MundumapakMundumapak
Mundumapak
 
Liburu gomendagarrriak lh5
Liburu gomendagarrriak lh5Liburu gomendagarrriak lh5
Liburu gomendagarrriak lh5
 
Udaletxea
UdaletxeaUdaletxea
Udaletxea
 
Udaletxea
UdaletxeaUdaletxea
Udaletxea
 
Udaletxea
UdaletxeaUdaletxea
Udaletxea
 
Udaletxea
UdaletxeaUdaletxea
Udaletxea
 
14 juul 2012 bozkatuenak
14 juul 2012 bozkatuenak14 juul 2012 bozkatuenak
14 juul 2012 bozkatuenak
 
Maitasungramak
MaitasungramakMaitasungramak
Maitasungramak
 
Maitasungramak
MaitasungramakMaitasungramak
Maitasungramak
 
Makina sinpleak (plastika)
Makina sinpleak (plastika)Makina sinpleak (plastika)
Makina sinpleak (plastika)
 
Makinak
MakinakMakinak
Makinak
 
Eguberri on lh6
Eguberri on lh6Eguberri on lh6
Eguberri on lh6
 
Lh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpenaLh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpena
 
Lh4 aurkezpena2
Lh4 aurkezpena2Lh4 aurkezpena2
Lh4 aurkezpena2
 
Lh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpenaLh4 aurkezpena
Lh4 aurkezpena
 
Energia txokoa aurkezpena crana
Energia txokoa aurkezpena cranaEnergia txokoa aurkezpena crana
Energia txokoa aurkezpena crana
 
Euskararen eguna marrazki lehiaketa
Euskararen eguna marrazki lehiaketaEuskararen eguna marrazki lehiaketa
Euskararen eguna marrazki lehiaketa
 
euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa
 euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa
euskararen eguna 2011 - logo lehiaketa
 
Materiarekin esperimentatzen
Materiarekin esperimentatzenMateriarekin esperimentatzen
Materiarekin esperimentatzen
 
Elikagai motak funtzioari begira
Elikagai motak funtzioari begiraElikagai motak funtzioari begira
Elikagai motak funtzioari begira
 

2.gaia historia

  • 1. EUSKAL HERRIAREN HISTORIA ARDATZ KRONOLOGIKOA Historia gizadiaren iraganeko gertaeren segida da. Gertaera historikoen segida adierazteko ardatz kronologikoa da egokiena. Ardatz kronologikoa gertaerak denboraren arabera ordenatzeko erabiltzen den grafikoa da. Gizakiaren historia luzea aztertzeko, aroak bereizten dira. Aroak hainbat mendez osaturik daude. Mende batek ehun urteko tartea hartzen du, eta zenbaki erromatarrez adierazten da. Urteak berriz, zenbaki arruntez idazten dira. Gure kulturan, Kristoren jaiotza 0 urtetzat hartzen da, eta hortik aurrera eta atzera zenbatzen da. Kristoren jaiotzaren aurreko urteak K.a. laburduraz adierazten dira eta ondorengoak ez dute laburdurarik ematen, zenbakia besterik ez. Adib: Erromatarrak K.a. 42 urtea Erdi aroa 1120 urtean
  • 2. Aintzinako testua mantso eta arretaz irakurri eta ondorengo galderak erantzun: 1- Zer da ardatz kronologikoa? .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ 2- Aroak zerez osaturik daude? ......................................................................................................................... 3- Zenbat urte ditu mende batek? ......................................................................................................................... Nola adierazten da? .................................................................................. 4- Gure kulturan zer urtea hartzen da 0 urtea bezala? ......................................................................................................................... 5-Kristoren aurreko urteak nola adierazten dira? .........................................................................................................................
  • 3.  Kokatu beheko ardatzean ondorengo datak: .- K.a. 40.urtea. –K.o 10 urtea - K.a. 30 urtea - k.o 90 urtea -K.a 99 urtea - K.a 75 urte k.a k.o 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
  • 4. GIZAKIAREN HISTORIA Mendez mende osatu den gizakion bizitza luzeari gizakien historia deitzen diogu, eta bi zati handietan banatzen dugu: historiaurrea eta historia. Historiaurrea denboraldi luzea hartzen du. Gizakia lurrean sortu zenetik lehen idatziak azaldu ziren arte. Europari dagokionez, historiaurrearen amaiera K.a. 2000. urte inguruan gertatu zen. Erantzun: 1- Zer bi zatitan banatzen dugu gizakien historia? ......................................................................................................................... 2- Noiz hasi zen eta noiz arte iraun zuen historiaurreak? ......................................................................................................................... 3- Europan noiz amaitu zen historiaurrea? .................................................................
  • 5. HISTORIAREN AROAK Historia lau aro nagusitan banatu ohi da. Aintzinaroa: Lehen idatziak agertu zirenetik Erromako Inperioaren gainbeherara arte. K.o. 476 Erdi aroa: K.o 476 urtetik k.o 1453 arte. Aro modernoa: 1453 urtetik 1789 urtera. Aro Garaikidea: 1789 urtetik gaur egun arte.
  • 6. HISTORIAURREA Irakur ezazu ondorengo azalpen testua, ondoren lan koadernoko 44 orrialdeko koadroa osatzeko. HISTORIAURREA Historiaurrea gizakiaren sorreratik dokumentu idatziak azaldu bitarteko garaia da. Bi aro nagusi bereizten dira: Harri aroa eta Metal aroa. HARRI ARO Metalak lantzen hasi aurrekiko historiaurreko aroa. Paleolito, Mesolitoa eta Neolitoa hartzen ditu. Paleolito historiaurreko lehen aroa da. Gizakia harria lantzen hasi zen, eta ehiztari-biltzaileak ziren. Mesolito Paleolito ondorengo aroa da. Gizakiak ehiztari eta fruitu biltzaileak izateaz gain, nekazari eta abeltzain izateko pausoak ematen hasi ziren. Neolitoa Gizakiak nekazaritzan eta abeltzaintzan hasi ziren. Eneolitoa Neolitoaren eta brontze aroaren arteko Historiaurreko aroa. METAL AROA
  • 7. EBOLUZIOA Mendez mende , lurra eta izakiak aldatuz joan dira. Landare eta animalia batzuk desagertu dira eta beste batzuk antza aldatu dute. Denboraren zehar, bizidunak inguruari moldatuz joan dira. Moldaketa horren ondorioz aldatuz joan dira. Aldaketa horreri eboluzioa deitzen zaio. Lurreko beste landare eta animalia bezala, gizakiak ere aldatuz joan da.
  • 8. DVD ikusi ondoren ondorengo galderak erantzun.
  • 9. 1- Nolako itxura zuten lehen gizakiek? .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ 2- Paleolitikoa: Bizitokia: ......................................................................................................................... Elikagaiak lortzeko modua: .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ Tresnak eta materialak: .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ Sua: .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ 3- Aipatu artelanak dituzten Euskal Herriko lau haitzulo. .......................................................................................................................... ........................................................................................................................
  • 10. 4. Zer aldaketa gertatu ziren Neolitoan? Bizitokia: .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ Elikagaiak lortzeko modua: .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ Tresnak eta materialak: .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ 5- Zer dira trikuharriak? .......................................................................................................................... ........................................................................................................................
  • 11. AINTZINAROA: HISTORIAURRETIK ERDI ARORA. ETXE AURREKO BIDEA Gaur irakasle berri bat etorri da gelara, andereño Alaznek hanka hautsi duelako. Irakasle berriari Historia aunitz gustatzen zaio eta ondorengo hau kontatu digu. - Historia ipuin luze bat bezala da. Eta Euskal Herriko historia luze luzea izan da. Niretzat Euskal Herria bidearen bazterrean dagoen etxe bat da, eta gure herriaren historiari etxe horren balkoitik begiratu behar zaio. Gure etxeko balkoitik begira hasita, gure atari aurrean herri zeltak ikusiko genituzke. Zeltak errementari abilak ziren. Brontzezko eta burdinazko irudi eta tresna erabilgarriak egiten zituzten. Zuhaitzak asko maite zituzten. Haritza eta sagarra
  • 12. dituzte bereziki kutunak, zeltek ekarri omen zuten sagarra eta sagardoa Euskal Herrira. Ondotik erromatarrak etorri ziren. Eta hainbat gauza ekarri zituzten; goldea, mahatsa, ardoa, legeak... eta gainera eraikuntza ederrak; harrizko ubideak, zubiak, estrata zabalak ... Ondoren, Arabiatik eta Afrikatik musulmanak etorri ziren, Asiatik juduak eta Indiatik ijitoak... Baita lurralde hotzetatik Bikingoak!
  • 13. Bikingoak bidaiari handiak ziren, borrokalari gogorrak eta marinel apartak. Drakkar izeneko ontzi batzuk erabiltzen zituzten, arinak eta arraunen indarrekin erraz mugitzen zirenak. Bikingoak bi aldiz sartu ziren Baionan eta Iruñean Gartzia I.a, Nafarroako erregea, bahitu zuten. Orduko Euskaldunek 70.000 diru ordaindu behar izan zituzten hura libratzeko. Erantzun ondorengo galderak: 1- Nolakoak ziren Zeltak? .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ...................................................................................................................... 2- Zer ekarri omen zuten Euskal Herrira? .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ 3- Zer ekarri ote zuten Erromatarrek Euskal Herrira? .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ...................................................................................................................... 4- Ondoren, Zein Herriak etorri ziren Euskal Herrira?
  • 14. .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ 5- Nolakoak ziren Bikingoak? ..................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ................ 6- Zer egin zuten Bikingoek Iruñera joan zirenean? .......................................................................................................................... ........................................................................................................................ ERDI AROA NAFARROAKO ERRESUMAREN SORRERA: 824. URTEA. Erdi Aroan sortu eta garatu zen Nafarroako erresuma, inguruko lurraldeetan beste erresumak sortzen ari ziren garai berean.
  • 15. Gizartea antolatzeko eta kanpoko etsaiei aurre egiteko sortu zen erresuma. Zenbait mendez, erresuma horrek bildu zituen gaur egungo euskal lurralderik gehienak. NAFARROAKO ERRESUMA Sorrera Erdi Aroko lehenengo mendeak ( V-IX) garai gatazkatsuak izan ziren. Euskaldunek beti borrokan ziren kanpotik etortzen ziren etsaien kontra. Giro horretan, Eneko Aritzak, Iruñeko Erresuma sortu zuen, 824 urtean. Garapena Iruñeko Erresuma gero eta indartsuagoa bihurtu zen eta inguruko lurrak bereganatu zituen. Antso III.a Gartzeitz Nagusia ( 1004-1035) lortu zuen Iruñeko Erresumak lurralde-hedadurarik handiena. Desegitea: Antso III hil ondoren, Nafarroako Erresumaren lurraldeak haren semeen artean banatu ziren. Nafarroako erresuma lurraldeak galtzen hasi zen. XI.mendetik XVI mendera, hainbat gorabehera izan ondoren. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkuako lurralde gehienek Gaztelako Erresumarekin batu ziren. Lapurdik eta Zuberoak ere Nafarrotik kanpo gelditu ziren.
  • 16. XVI. menderaren hasieran Gaztelako Erresumak Nafarroa konkistatu zuen eta 1515an Gaztelako erresuman integratu zen. Nafarroako Erresumak Nafarroa beherako lurraldetan iraun zuen hainbat urtez. Ondoren Frantziak konkistatu zuen. Foruak Foruak herrialdeek beren antolamendurako behar zituzten legeak ziren. Euskal Herriko lehenengo lege idatziak XIII. Mendekoak dira.
  • 18. ERDI AROTIK: ARO MODERNORA EUSKERAZKO LEHEN IDATZIAK Nafarroako Erresumako hiritarren hizkuntza euskera zen. Hala ere, latina
  • 19. izan zen erregeen inguruko legegizon eta elizgizonek idazteko erabili ohi zuten hizkuntza. Hala ere, Joana III.a Albretekoak, Nafarroa Beheran, euskerazko kultura bultzatu zuen. Berari esker argitaratu ziren euskerazko lehenengo liburuak: Bernart Etxepareren “ Linguae Vasconun Primitiae” eta Joanes Leizarragaren “Testamentu Berria”. Euskerazko lehen idatzia Errioxako Donemiliaga Kukulako monasterioan, XI mendean, aurkitu zen. Testu luze baten ertzean eskuz idatzitako bi esaldi dira. Eta orrialde hoietan ere dago Gaztelaniazko lehenengo iskribua. Euskaraz argitaratutako lehen liburua Bernart Etxeparek 1545ean argitaratu zuen bere liburua. Bernart Etxepare apaiza zen. Euskarari beste hizkuntzen artean behar zuen lekua eman behar zitzaiola aldarrikatzen zuen. Erantzun testuari buruzko ondorengo galderak: 1- Zer Erreginak bultzatu zuen Euskarazko kultura? ......................................................................................................................... 2- Zer liburuak argitaratu ziren bere esker? ......................................................................................................................... .........................................................................................................................
  • 20. ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... 3- Non eta noiz aurkitu ziren lehenengo euskarako idatziak? ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... 4- Noiz eta Nork argitaratu zuen euskerazko lehenengo liburua? ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... 5- Zer izenburua zuen? ......................................................................................................................... Leizarragaren testamentu berria JUSTIZIA ALA BIDEGABEKERIA Irakurri arretaz ondorengo testua: 1612an Inkisizioak ( elizaren epaitegi bereziak) Zugarramurdiko 40 bizilagun auzipetu zituen Logroñon eta horietatik 12 sutan erre zituen.
  • 21. 1610an, inkisizioko kide bat Zugarramurdira bidali zuten, sorginkeriaren inguruan ikerketa abian jartzeko. Hilabete batzuk egin zituen herrian eta azkenean, 40 bizilagun preso hartu eta Logroñora eraman zituen. Horietatik 12 sutan erre zuten eta bertze batzuk beste zigorrak jasan zituzten: kartzela, ondasunak galtzeak etab... Epaiarekin ados ez zegoen epaile batek, Nafarroako mendialdera ikerketak egitera etorri zen. Eta ikertu ondoren ondorio hauek atera zituen: Sorginen inguruan erraten ziren hainbertze gauza gezurra zirela, Akelarreak herritarrek egiten zituzten bestak zirela eta deabruarekin zer ikustekorik ez zutela. Beraz, Zugarramurdin atxilotu eta hil zituzten lagunek, ez ziren sorginak. Beraiekin egindakoa injustizia izugarria izan zen. Erantzun testuari buruzko ondorengo galderak:
  • 22. 1- Zer zen inkisizioa? ......................................................................................................................... 2- Zer egin zuen Zugarramurdin 1612 urtean? ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... 3- Epaiketa pasatu ondoren, epaile bat Nafarroako mendebaldera etorri zen ikerketak egitera, Zergatik? ......................................................................................................................... 4- Ikerketak egin ondoren zer ondorioetara iritsi zen epaile honek? ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ARO GARAIKIDEA
  • 23. 1789ko Frantziako Iraultzak gobernu aldaketa handiak ekarri zituen. Botere guztia zuten erregeak desagertu ziren eta herritarrek edo beren ordezkariek hautatutako gobernuak ezartzen hasi ziren. Espainako agintariek euskal foruen aurkako hainbat erabaki hartu zituzten XIX mendean. Foruen aldeko hainbat matxinada eta gerra antolatu ziren. Industria modernoaren sorrerarekin eta hedapenarekin euskal gizartean aldaketa handiak gertatu ziren. Euskal Herrian XIX mendean, labe garaiak ( burdinola berriak eraiki ziren eta langile asko erakarri zituzten. XX MENDEA EUSKAL HERRIKO HISTORIOAN.
  • 24. 1919an Euskaltzaindia sortu zen. Euskeraren eta euskal kulturaren suspertze garaia hasi zen. 1931-1936 Bigarren errepublika. Garai honetan Euskal estatutuk sortu ziren eta lehenengo Eusko Jaurlaritza osatu zen. 1936: Gerra zibilaren hasiera. 1936ko uztailaren 18an Francisco Franco jeneral espainiarrak estatu kolpea jo zuen Espainian, beste zenbait militarrekin elkartuta. Kolpe haren ondorioz, Espainia osoan Gerra zibila sortu zen. IKASITAKOA ETA EGINDAKOA BERRIKUSI
  • 25. 1. Zeinek dira historiaren aro garrantzitsuenak: …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… 2. Noiz sortu zen Nafarroako erresuma? ……………………………………………………………………………………………………………………. 3. Zer berrikuntza garrantzitsuak izan ziren Aro Modernoan? …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… 4. Aipatu aro garaikidearen hiru gertaera garrantzitsuak: …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………
  • 26. Ardatz kronologiko bat nola egin Historialariarentzat, denbora funtsezko lanabesa da. Batzuetan, gertakari historikoak denboran kokatu behar izaten ditu. Hainbat gertaera edota gertakari historikoen iraupena eta segida irudikatu nahi badugu, egokiena ardatz kronologiko bat erabiltzea da. Tresna grafiko horrek denboraren lerro edo friso kronologiko. izenak ere jasotzen ditu. Ardatz kronologikoak egiteko, hauxe egiten da: 1. Ardatza zehazteko, lehenengo data eta azkenekoa zein izango diren erabaki (azkena gehienetan aurtengo urtearen ingurukoa izan ohi da). Adibidez, Kristo aurreko 4000. urtetik gaur egunera arteko aro historikoak adieraziko ditugu. 2. Erabiliko ditugun denbora-unitateak erabaki: mendeak eta urteak, milurtekoak eta mendeak, etab. Ia 6.000 urteko epea irudikatu behar dugunez, milurtekoak eta mendeak erabiliko ditugu, urte guztiak azaltzea ezinezkoa ez ezik oso neketsua litzatekeelako. 3. Bi lerro paralelo eta bi lerro bertikal marraztu, bata hasieran, K.a. 4000. urtea adierazteko, eta bestea amaieran, 2000. urtea adierazteko. Urte horiek azalduko dira zutikako lerroen azpian. 4. Lortzen den segmentua zati berdinetan zatituko dugu.
  • 27. Kasu honetan sei zati berdin egin behar ditugu, sei milurteko adierazteko. 5. Milurteko bakoitzari dagokion zatia hamar zatitan banatuko dugu. Hamar zatitxo horiek mendeak adieraziko dituzte. Gero, ardatzean agertzea nahi dugun gertaerak idatziko ditugu goiko aldean eta datak adieraziko dira beheko aldean. Saia gaitezen orain Historiaurreko aroak ardatz kronologiko batean irudikatzen. Horretarako, zure koadernoan 15 cm inguruko ardatz bat marraztu behar duzu. Aro horien iraupena oso luzea izan zenez, datak idazten hasi aurretik egin ondoren azaltzen dena. 1. Historiaurreak guztira gutxi gorabehera 2.500.000 urte iraun zuenez (ardatzaren 15 cm), Behe Paleolitikoko 2.330.000 urteei dagokion zatia hauxe izango da: 2. Beste kasuetan ere gauza bera eginez, emaitza hauexek lortuko ditugu: • Erdiko Paleolitikoa (80.000 urte): 0,48 cm.
  • 28. • Paleolítico superior (35.000 urte): 0,21 cm. • Neolítico (5.000 urte): 0,03 cm.