SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  29
Us tailan
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

АГУУЛГА

Тайланг бэлтгэсэн:                       Товчилсон үгийн тайлбар ............................................. 2

Àðõàíãàé àймгийн аудитын
                         Аудитын зорилт, хамарсан хүрээ, арга зүй................... 3
газар

Аймгийн ерөнхий аудитор Бүлэг 1
È.Íÿì-îñîð              Орон нутгийн хэмжээнд Усны асуудлаархи чиг үүргийг
                        үр дүнтэй хэрэгжүүлэх бодлогыг тодорхойлодог
Аудитын менежер         мэргэжлийн боловсон хүчний оролцоо, мэдлэг чадвар
Ä.Íýðã¿éáààòàð          учир дутагдалтай байна.

Ахлах аудитор
Ä.Óëàìáàÿð                               Бүлэг 2
                                         Усны нөөц бохирдуулсаны төлбөрийг ногдуулж, орон
Шинжээч                                  нутгийн төсөвт төвлөрүүлж чадахгүй байна.
Á.Áàäàð÷
Í.Ýíõ÷èìýã
                                         Дүгнэлт..................................................................... 18
2011 оны 10 дугаар сар

Уг тайланг АГ-ын                 Веб Зөвлөмж................................................................... 19
сайт-аас үзнэ үү.
                                         Төлбөр зөрчлийн нэгтгэл ...................................... 20
   www.arkhangai.au.mn
                            Холбогдох байгууллагаас ирүүлсэн санал
Аудитын тайлан, дүгнэлттэй
                            ....................................................................................... 21
холбоотой асуудлаар нэмж
тодруулах, асууж лавлах
зүйл байвал 22458 дугаарын Акт .............................................................................. 24
утас,    21141     дугаарын
факсаар харилцана уу        Хавсралтууд ............................................................ 26


ХАЯГ:
Ýðäýíýáóëãàí ñóì Àéìãèéí
ÇÄÒÃ-ûí áàéð 3-ð äàâõàð
313 òîîò




 ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                                                       2
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




                            Товчилсон үгийн тайлбар


УИХ                   Улсын Их Хурал
УБ                    Улаанбаатар хот
ҮАГ                   Үндэсний аудитын газар
ÁÎÀÆà                 Áàéãàëü îð÷èí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàçàð
ÕÕÀÀÆįà              Õ¿íñ õºäºº àæ àõóé æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéí ãàçàð
ÓÖÓÎØÒ                Óñ öàã óóð îð÷íû øèíæèëãýýíèé òºâ
ÌÕÃ                   Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð
ЗДТГ                  Засаг даргын тамгын газар
ИТХ                   Иргэдийн ттөлөөлөгчдийн хурал
ХБХ                   Хөгжлийн бодлогын хэлтэс
                       өгжлийн
НАА                   Нийтийн аж ахуй
АХБ                   Азийн х
                            хөгжлийн банк




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                    3
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



           Аудитын зорилт хамарсан х рээ, арга з й
                   зорилт,



      Аудитыг Улсын Их Хурлын Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí Байнгын
хороонû санал, Монгол Улсын Ерөнхий аудиторт Үндэсний аудитын газраас 2011 онд
                               Ерөнхий
нийлүүлэх бүтээгдэхүүн, ажил, үйлчилгээний төлөвлөгөөг үндэслэн Төрийн аудитын тухай
    үүлэх
хуулиар тодорхойлсон бүрэн эрхийн хүрээнд хийв.
                      үрэн

Àóäèòûí çîðèëò:

   Ìîíãîë îðíû óñíû íººöèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëòûí áàéäëûã øàëãàí ä¿ãíýëò, çºâëºìæ
áîëîâñðóóëàí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà àëáàí òóøààëòàíä òàíèëöóóëàõ, ¿ð ä¿íã îëîí íèéòýä
                                    ëáàí
ìýäýýëýõýä Àóäèòûí çîðèëò ÷èãëýãäëýý. Óã çîðèëòûã õàíãàõûí òóëä äàðààõü ÷èãëýëýýð
àóäèòûã õèéëýý. ¯¿íä:
   • Òºðèéí áàéãóóëëàãààñ óñíû íººöèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëòûí òàëààð ÿâóóëæ áóé
      áîäëîãî, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº ¿ð íºëººòýé ýñýõ
   • Óñíû íººö ò¿¿íèé õàìãààëàëò, àøèãëàëò ç¿é çîõèñòîé ýñýõ
                    íèé

Õàìðàõ õ¿ðýý:

       Àéìãèéí Áàéãàëü îð÷èí àÿëàë, æóóë÷ëàëûí ãàçàð, Õ¿íñ õºäºº àæ àõóé æèæèã äóíä
¿éëäâýðèéí ãàçàð, Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð, îðîí íóòãèéí ºì÷èò óñ ñóâàã àøèãëàëòûí
“Óíäàðãà” ÕÕÊ áîëîí áóñàä óñ àøèãëàëòòàé õîëáîîòîé àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí
                                  àøèãëàëòòàé
óñíû íººöèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëò, хуулийн õýðýãæèëòèéí òàëààðõè 2010, 2011 îíû
òàéëàí, ñóäàëãàà, ìýäýýëýë áóñàä áàðèìò ìàòåðèàëûã хамрууллаа.

Àóäèòûí àðãà ç¿é:

   Àóäèòûã ã¿éöýòãýõäýý Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ñòàíäàðò, ã¿éöýòãýëèéí Àóäèòûí
áîëîí áàéãàëü îð÷íû Àóäèòûí ãàðûí àâëàãà, Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын баталсан
                                                               өнхий
төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн дагуу дараахь арга зүйг ашиглав. Үүнд:
 өлөвлөгөө,
   • Àóäèòàä õàìðàãäñàí áàéãóóëëàãóóäûí àëáàí òóøààëòíóóäòàé ÿðèëöëàãà õèéõ,
       àñóóëãà ëàâëàãàà àâàõ, òàéëáàð ãàðãóóëàõ
   • Хамрагдсан байгууллагуудын ажлын тайлан, цуглуулсан мэдээ, судалгаанд
                 н                              тайлан,
       холбогдох асуудлаар д шинжилгээ, õàðüöóóëàëò хийх;
                            дүн

   Төрийн хяналт шалгалтын стандарт, гүйцэтгэлийн шалгалтын журамд заасны дагуу
     өрийн                                         шалгалтын
аудитын дүн, дүгнэлтэд дэмжлэг болох нотлох зүйлс, холбогдох мэдээ судалгааг ажлын
          үн,
баримт материалд хавсаргав.



¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                             4
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР


                Орон нутгийн хэмжээнд Усны асуудлаархи               Òº ðèéí áàéãóóëëàãààñ óñí û
               чиг ргийг р д нтэй хэрэгж лэх бодлогыг           í º º öèéí õàì ãààëàëò, àø èãëàëòû í
               тодорхойлодог мэргэжлийн боловсон х чний        òàëààð ÿâóóëæ áóé áî äëî ãî , ò¿¿í èéã
Б лэг 1         оролцоо, мэдлэг чадвар учир дутагдалтай               õýðýãæ¿¿ëýõ òº ëº âëº ãº º ¿ð
                                                                          í º ëº º òýé áàéí à óó.
                                 байна.




  1.1. Аймгийн ИТХ-ын усны асуудлаарх бүрэн эрх үр дүнтэй хэрэгжиж бай
                   ын                 бүрэн                        байгаа эсэх.

  1.1.1. Àéìãèéí ÈÒÕ íü Ó  Óñíû òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ
                                                           õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé áîëîí óñ
  ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð áèå äààñàí øèéäâýð ãàðãààã¿é áàéíà.

  1.1.2. Óñíû æèëèéí àæëûí õ¿ðýýíä Îðõîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºë áàéãóóëàõ õóðàë
   2011 îíû 5 ñàðä áîëæ Àðõàíãàé àéìãààñ 3 òºëººëºë áàéõààð ñàíàë ãàðñíû äàãóó ñàâ
   ãàçðûí çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðîëöîõ òºëººëëèéí íýðñèéã áàòëóóëàõààð БОАЖЯ-нд
   санал хүргүүлжээ.

  1.2. Аймгийн ЗДТГ-ын усны асуудлаархи бүрэн эрх үр дүнтэй хэрэгжиж бай
                    ын                  бүрэн                        байгаа
        эсэх.

  1.2.1. Аймгийн хэмжээнд ус ашиглагч ААНБ ууд болон иргэдээс ус, рашаан ашигласны
                                         ААНБ-ууд
  төлбөрөөс доод тал нь 35 хувийг холбогдох хууль эрхзүйн актын дагуу Байгаль хамгаалах
                                                       үйн
  санд төвлөрүүлэн ус, рашааны нөөцийг нэмэгдүүлэх, нөхөн сэргээх арга хэмжээнд
          өвлөрүүлэн
  зарцуулах ёстой боловч энэ хуулийн хэрэгжилт туйлын хангалтг байлаа.
                                                       хангалтгүй
         Аймгийн ЗДТГ-ын хувьд усны тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангуулахад
                           ын
  мэргэжлийн болоод уялдаа холбоо бүхий байгууллагуудын үйл ажиллагааг нэгтгэх, нэгдсэн
                                     бүхий
  бодлого, чиглэл, арга зүйгээр хангаж ажиллахад учир дутаг алтай хандсан байна.
                         үйгээр                       дутагäалтай

  1.2.2. Õ¿í àìûã ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà õàíãàñàí óñààð õàíãàõ ÷èãëý
                                         õàíãàñàí             ÷èãëýëýýð ÿìàð ÷ õºòºëáºð
  áîëîâñðóóëààã¿é áîäëîãî òîäîðõîéëîîã¿é áàéíà.

  1.2.3. Нóòàã äýâñãýðòýý ðàøààíûã çîõèñòîé àøèãëàõ, ÷àíàðûã õàìãààëàõ òàëààð ÿìàð ÷
  àðãà õýìæýý òºëºâ뺺ã¿é
                 òºëºâ뺺ã¿éгээс Ðàøààíû àøèãëàëòòàé õîëáîîòîé õóóëèéí çààëòóóä
  çºð÷èãäºæ óëìààð ðàøààíû îðä áîõèðäîõ, õîìñäîõîä õ¿ð÷ áîëçîøã¿é áîëáîëжээ. Тóõàéëáàë:
  Ðàøààíû òóõàé õóóëèéí 8.1.2 àéìãèéí Çàñàã äàðãûí á¿ðýí ýðõýä “ “õÿçãààðëàëòûí á¿ñèéã
  òóõàéí ðàøààíû îðäûí íººö áîëîí ãåîëîãèéí òîãòöûí îíöëîã áàéäëûã õàðãàëçàí
  ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí òîãòîîõ” ãýñýí çààëòûã õýðýãæ¿¿ëæ
                                                    òîãòîîõ”
  àæèëëààã¿é, нэг ч рашаанд д
            ,                дүгнэлт гараагүй байна. Мºí хуулийн 9.1.2-д заасан хориглох
  заалт зөрчиãäºæ Цэнхэр сумын “Халуун ус”, Батцэнгэл сумын “Шивэрт”
                                                                 “Шивэрт”-ийн рашаанд
   ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                  5
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

үйл ажиллагаа явуулж байгаа “Шивээт манхан”, “Цэнхэр жигүүр”, “Алтан нутаг”, “Дууд
резорт”, “Хасу-Шивэрт” зэрэг 5 аялал жуулчлалын болон амралт сувилалын баазууд
хязгаарлалтын бүсэд ðàøààíûã àøèãëàõòàé øóóä õîëáîîã¿é барилга байгууламж барьæ
¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ байна.

1.2.4. Ус ашиглагч аж ахуйн нэгжүүдийг тоолууржуулах тухай Аймгийн засаг даргын 2010
оны 7 сарын 8-ны а256 тоот захирамж гарсан боловч захирамжийг хэрэгжүүлэх
байгууллагууд үр дүн муутай ажиллажээ.

1.2.5. Аймгийн Засаг даргын 2011 оны 4 сарын 12 –ны өдрийн а151 тоот захирамжаар
БОАЖЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргын баталсан Усны жилийн хүрээнд хэрэгжүүлэх
ажлын нарийвчилсан төлөвлөгөөнд заагдсан ажлуудыг хийж гүйцэтгэх ажлын хэсгийг
аймгийн ХБХ-ийн даргаар ахлуулсан 5 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан байна. Уг ажлын
хүрээнд Ус ашиглагч ААН, албан байгууллагуудыг тоолууржуулах, голын голдирол түүний
хамгаалалтын бүсэд ил задгай хаягдсан хог хаягдлыг цэвэрлэх, ус хангамж болон усны сан
бүхий газарт үзлэг шалгалт хийж усны нөөц, сэлбэлтэнд сөрөгөөр нөлөөлж болохуйц үйл
ажиллагааг илрүүлэн таслан зогсоох зэрэг ажлуудыг тухайн орон нутагтаа зохион
байгуулах үүрэг бүхий Аймгийн Засаг даргын 2011 оны 4 сарын 12-ны 04 тоот албан
даалгаврыг бүх сумдын засаг дарга нарт хүргүүлэн биелэлтийг хангуулжээ.

1.2.6. Харин төв суурин газрын ундны усны эх үүсвэрийг орон нутгийн тусгай
хамгаалалтанд авах, мөрдөх дэглэмийг тодорхойлон хэрэгжүүлээгүй байна.

1.3. Аймгийн БОАЖГ, УЦУОШГ, МХГ-уудын усны асуудлаархи чиг үүрэг үр
     дүнтэй байгаа эсэх

1.3.1. Óñíû òóõàé õóóëèéí 12.4.3-ä çààñíû äàãóó óñíû íººöèéã àøèãëàõ, óñàí îð÷èíã íºõºí
       ñýðãýýõ, õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä аймгийн БОАЖГ á¿ðýí õÿíàëò òàâüæ ÷àäàõã¿é
       áàéíа. Үүний учир нь дараах байдалтай зарим талаар холбоотой байна.

     Өөрийн төлөвлөгөө графикийн дагуу хяналт, шалгалт хийдэг боловч илэрсэн зөрчил
дутагдлыг газар дээр нь засаж залруулах, арга хэмжээ авахад эрх хэмжээ дутагдагддаг
бөгөөд энэ тухай, холбогдох газарт мэдээлэл хүргэх хооронд хугацаа алдах, хяналт
шалгалтын ажил үр дүн муутай болох ялангуяа уул уурхайн компаниудын технологийн
хэрэгцээний усаа голын усанд алдаж байгаа тохиолдолд хугацаа алдаж усны бохирдол
газар авах, хууль зөрчсөн буруутай үйл ажиллагаа даамжрахад хүргэдэг зэрэг нөхцөл
байдал үүсдэг. Нөгөө талаар төсөв хөрөнгийн хүрэлцээ муутай байдал нь хяналтыг бүрэн
хэрэгжүүлэхэд шууд нөлөөлдөг байна.

¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                6
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



1.3.2. 2011 онд хийгдсэн усны тооллогын дүнг 2007 оны дүнтэй харьцуулахад гол горхи
38,6%-иар, нуур тойром 19,6%-иар, булаг шанд, рашаан 73,8%-иар тус тус нэмэгдсэн
харин худаг, уст цэгийн тоо 37,7%-иар буурчээ.

       Энэ жилийн усны тооллогод тухайн орон нутгийн нэршлээс шалтгаалан зарим
булгийг гол, горхинд шилжүүлэх, гол горхийг булагт бүртгэх, ажлууд хийгдсэн. Мөн хур
бороо ихтэй байснаас ширгэсэн гол горхи, булаг гарсан зэрэг нь тооллогын дүнд
нөлөөлжээ.

      Худаг, уст цэгийн тухайд зөвхөн эзэмшигч, ашиглагчтай инженерийн хийц бүхий
худаг уст цэгийг тоолж бүртгэн газар дээр нь бичилт хийсэн. Харин цаашид ашиглах
боломжгүй барилга байгууламж, ус шахах тоноглол нь тоногдсон, цооног нь битүүрсэн
эсвэл хуурай болсон худгуудыг тооллогод хамруулаагүй нь худгийн тоо буурах нэг
шалтгаан болсон байна.

       Гэхдээ тооллогоорхи дүн нь ХХААЖДҮГ-ын худаг уст цэгийн тооноос 344-өөр
дутуу, өмнөх 2007 оны тооллогын дүнгээс 423-аар хасагдсан байгаа нь анхаарал татаж
байна. Цаашид аль тоо мэдээг үндэслэх нь тодорхойгүй. ХХААЖДҮГ-ын тооцоолж
гаргасан ХАА-н усан хангамжийн хувь хэмжээ үнэн зөв эсэх нь эргэлзээтэй болж байна.

1.3.3. Архангай аймгийн нутаг дэвсгэр нь ×óëóóò, Õàíóé, Îðõîí ãýñýí гурван голын ñàâ
ãàçàðò õàìààðагддаг ч сав газраар нөөцийн болон экологийн судалгаа шинжилгээ тусгайлан
хийгдээгүй.

1.3.4. Аймгийн хэмжээнд усны мэдээллийн санг ARCGIS 9.3.1 программаар мэдээллийг
төрөлжүүлэн үүсгэж, архивлан хадгалж байна.Геофизикийн судалгаа байхгүй, газрын
доорхи орд нөөцийн болон үерийн хамгаалалт мөн бохирдсон усны талаархи мэдээлэл
ороогүй байгаа юм байна.

1.3.5. Аймгийн хэмжээнд Усны нөөц чанарын хяналт шинжилгээний иж бүрэн хөтөлбөр
байхгүй байна. Монгол орны усны нөөцийн менежментийг бэхжүүлэх төслийн хүрээнд
2010 онд гүний усны мониторингийн цооногийг Өлзийт, Батцэнгэл, Хотонт сумдын төвд
гаргасан боловч хяналтын тоног төхөөрөмжийг суурилуулах ажил хүлээгдэж байна.

1.3.6. 2009 онд Дэлхийн зөн ОУБ-ын хөрөнгөөр Төвшрүүлэх суманд хур борооны усыг
тогтоон хуримтлуулах хиймэл цөөрөм байгуулсан ч одоогоор ашиглагдахгүй, хангалттай ус
хуримтлагдаж чадахгүй байна.

¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                               7
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



1.3.7. 2005-2008 онуудад ААН, байгууллага гадаад дотоодын байгууллагын тусламж,
санхүүжилтийн хүрээнд Өгийнуур суманд 2, Хашаат суманд 2, Хотонт суманд 1, Өлзийт
суманд 1 á¿ãä 6 ус зөөлрүүлэх тоног төхөөрөмжèéã сумын төвийн ус түгээх худагт
ñуурилуулан ундны усыг шүүж хатуулагыг арилгах арга хэìжээ авчээ. Ãýâ÷ өнөөãийн
байдлаар зарим тоноглол нь ашиглагдахгүй, хүйтний улиралд хөлдөж бөглөрдөгөөс зөвхөн
дулааны улиралд ашигладаг, шүүлтүүрийн ашиглалтын хугàцаа дуусч шүүх чадваргүй
болсон зэрэг хүндрэлүүд гарñààð байна.

1.3.8. Аймгийн Ус цаг уур орчны хяналт шинжилгээний төвд 1 усны инженер, 1 усны
техникч, 9 харуул үүнээс нуурын 2, голын 7 харуултай ус судлалын өртөө ажиллаж
гадаргын усны чанарын үнэлгээ, хяналт шинжилгээ хийж, усны бохирдлын индексийг
тооцож, судалгаа хийж байгаагаас гадна газрын доорхи усны ажиглалтыг зөвхөн Урд
тамир болон Цэцэрлэг станц дээр хийж ирсэн байна.

1.3.9. МХГ-т усны асуудлыг тусгайлан хариуцсан мэргэжлийн байцаагч байхгүй байна.

1.3.10. Аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газрын лабораторид хөрөнгө оруулалтаар 42,7 сая
төгрөгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлэгдсэнээр лабораторийн тоног төхөөрөмжийн 60% нь
шинэчлэгдсэн. Үүний дүнд сорьц үзүүлэлтийн тоо нэмэгдэж, цаг хугацааны хувьд хурдан
болжээ.

      Харин усны чанарын шинжилгээнд хамрагдалтын байдал нь хангалтгүй байгаа
бөгөөд ялангуяа сумын төвийн хүн амын ундын усан хангамжийн хамрагдвал зохих 78
õóäãèéí 50% áóþó 39 õóäàã нь жилдээ 1-2 удаа хамрагдсан байх жишээтэй байна. MNS
900:2005 стандартад заагдсан унд-ахуйн усны чанар, аюулгүй байдлын үнэлгээний
шинжлэх, сорьц, тоо, давтамж мөрдөгдөхгүй байна. /хавсралт 3/

    1.4. Сав газрын зөвлөлийн усны асуудлаархи чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх

1.4.1. Àðõàíãàé àéìãèéí ãàçàð íóòãèéã ×óëóóò, Õàíóé, Îðõîí ãýñýí 3-í ñàâ ãàçàðò
õàìààðóóëñàí áàéäàã. Îðõîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéã áàéãóóëàõ õóðàëäààíûã 2011 îíû
5 äóãààð ñàðä õèéæ, ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí ãèø¿¿íä Àðõàíãàé àéìãààñ 3 õ¿í áàéõààð
çîõèîí áàéãóóëсан ч á¿ðýí áàòàëãààæààã¿é, ¿éë àæèëëàãàà íü ýõëýýã¿é áàéíà.

     1.5. Сумын ИТХ, ЗДТГ-ын усны асуудлаар чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх
1.5.1. Ñóìäûí ÈÒÕ, ÇÄÒÃ óñ, рашааны тухай хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаад
        аéìãèéí МХГ-ààñ õèéñýí ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí ä¿ãíýëò õèéëýý.

¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                              8
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

Аймгийн хэмжээнд уñíû òóõàé õóóëèéí õîëáîãäîõ çààëòóóäûí õýðýãæèëò 33%, ðàøààíû
òóõàé õóóëèéí õýðýãæèëò 51.1%-òàé áàéíà. Óñíû òóõàé õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëä çààñàí
ñóìûí ÈÒÕ-ûí á¿ðýí ýðõèéã ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ñóìäûí 91.7% íü õýðýãæ¿¿ëýýã¿é,
16 äóãààð ç¿éëèéí 1.3 “ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ñàíàëûã ¿íäýñëýí íóòàã äýâñãýðòýý
áîõèð óñ çàéëóóëàõ öýã òîãòîîõ” ãýñýí çààëòûã 81.2% íü áèåë¿¿ëýýã¿é, 16 äóãààð
ç¿éëèéí 1.1 ”íóòàã äýâñãýðòýý óñ õóðèìòëóóëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, çîõèñòîé àøèãëàõ,
÷àíàðûã íü õàìãààëàõ, óñíû õºíººëººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, óðøãèéã àðèëãàõ àðãà
õýìæýý õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã òºëºâëºæ, сумын ИТХ-ààð áàòëóóëàí
õýðýãæèëòèéã õàíãàõ” ãýñýí çààëòûã 50% íü áèåë¿¿ëýýã¿é, Ðàøààíû òóõàé õóóëèéí 8.1.2
“ðàøààíû õàìãààëàëòûí áîëîí àðèóí öýâðèéí äàðààõü á¿ñèéã õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí òîãòîîõ” ãýñýí çààëòûí õýðýãæèëò 43.7%, 8.1.4
“ðàøààíûã íºõºí ñýðãýýõ, ýõ áóëãèéã òîõèæóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ” ãýñýí çààëòûí
õýðýãæèëò 73.7% òàé áàéíà.

1.5.2. Аймгийн бүх суманд хүн амын унд, усан орчинг хамгаалах хамгаалалтын болон
эрүүл ахуйн бүсийг шинэчлэн тогтоож, энгийн хамгаалалтын бүсийн дэглэмийг мөрдүүлэх
засаг даргын захирамж гарч хэрэгжиж эхлээд байна.

1.6.Байгаль хамгаалагчийн усны талаархи чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх

1.6.1. Сумдын засаг дарга сумын байгаль хамгаалагчийн дүгнэлтийг үндэслэн ус
ашиглуулах шийдвэр гаргаж байна. Эрдэнэбулган сумын тухайд гүний худаг ашигладаг 10
гаруй иргэн аж ахуйн нэгжүүдтэй ус ашиглуулах гэрээ байгуулахыг зөвшөөрсөн захирамж
гаргаж хэрэгжилтийг хангуулсан байна. Захирамжийн дагуу тухайн ашиглагчтай түр
нормын дагуу ашиглах усны хэмжээг тооцон ус ашиглах гэрээ байгуулсан байна.

Харин ус суваг ашиглалтын Ундарга ХХК-ны усны нөөц ашигласны төлбөр тооцоог дутуу
хийж байсан зөрчил илэрсэн.

1.6.2. БОС-ын 2006 оны 298 дугаар тушаалаар батлагдсан эрхийн бичиг ашиглагдахгүй
байна.
       Ус ашиглагчтай гэрээ байгуулан эрхийн бичиг олгосноор ус ашиглах эрхийг
баталгаажуулах үйл ажиллагаа хуулийн дагуу хийгдэхгүй байгаагаас Усны тухай хуулийн
29,1-д заасан ус ашиглах эрх үүсэхгүй байна.




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                            9
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



                      Усны н ц бохирдуулсанд н х н                Óñí û í º º ö, ò¿¿í è é
 Б лэг 2                 т лб р ногдуулах журам               õàì ãààë àë ò, àø è ãë àë ò ç¿é
                           хэрэгжихг й байна.                     çî õè ñòî é áàé í à óó




2.1. Хүн амын унд, ахуйн хэрэглээний ус хангамжийн нөөцийг зүй зохистой тооцож,
      үн
    хамгаалж байгаа эсэх
                гаа

2.1.1. Óíäíû óñ, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà, ò¿¿íä òàâèõ õÿíàëò MNS900:2005 ñòàíäàðòûí
8.5 “òºâëºðñºí óñàí õàíãàìæèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãà íü óñíû ÷àíàð,
àþóëã¿é áàéäàëä ¿íýëãýý ºãºõ èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèòîé áàéíà ãýñýí çààëò îãò
                                                               áàéíà”
õýðýãæèõã¿éãýýñ óíäíû óñíû ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí õÿíàëò, ¿íýëãýýíèé ñîðüö, áè÷èë àìü
ñóäëàëûí àþóëã¿éí øèíæèëãýý ñòàíäàðòàä çààñàí äàâòàìæààð õèéãäýæ ÷àäàõã¿é áàéíà.
       ûí

       Ñòàíäàðòûí 8.13- çààñíû äàãóó “óñ àøèãëàã÷ íü ¿éëäâýðëýë
                        -ä                    óñ                 ¿éëäâýðëýë-õÿíàëòûí
ëàáîðàòîðè áàéõã¿é íºõöºëä óíäíû óñíû øèíæèëãýý õèéõ àñóóäëûã ýðõ á¿õèé
èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèòîé ãýðýý áàéãóóëæ øèéäâýðëýíý ãýñíèé äàãóó Àéìãèéí
                                                  øèéäâýðëýíý”
òºâèéí óñ ñóâàã àøèãëàëòûí Óíäàðãà ÕÕÊ øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðèòîé ãýðýý áàéãóóëñàí
áàéãàà ÷ äýýðõ ñòàíäàðòàä çààñàí òîî, äàâòàìæèéã á¿ðýí ìºðäº ã¿é áàéíà.
                                                       ìºðäºõã¿é

       Ñóìäûí òóõàéä ñòàíäàðòûí 8.3 çààñíû äàãóó “Óñ àøèãëàã÷ íü õ¿í àìûí óíäûí
                                 8.3-ä              Óñ
óñíû ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí áàéäàëä øèíæèëãýý õèéëãýæ, áàòàëãààæóóëæ, ýðõ á¿õèé
   û                 àõóéí
áàéãóóëëàãààð ýð¿¿ë àõóéí ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ ¿¿ð ¿¿ðýã”-èéã áèåë¿¿ëýýã¿é ãýðýý îãò
                                                       èéã áèåë¿¿ëýýã¿é,
áàéãóóëààã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë: Ñóìäûí òºâä áàéðëàëòàé ñòàíäàðòûí äàãóó øèíæèëãýýíä
                                                           àðòûí
õàìðàãäâàë çîõèõ 78 õóäãèéí 50% áóþó 39 õóäàã õàðèí ñóìäûí 57.9%-íü îãò
õàìðàãäààã¿é áàéíà. /хавсралт 3/

2.2   Èргэн, аж ахуйн нэгжийг бүрэн тоолууржуулж, алдагдлыг буруулж чадаж
        ргэн,                 бүрэн
      байгаа эсэх

2.2.1. “Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 1995 îíû 5 äóãàð ñàðûí 10
        Ìîíãîë                                               10-íû ºäðèéí 67 äóãààð
òîãòîîëûã ¿íäýñëýí ÿíèé óñ àøèãëàæ áàéãàà àÿëàë æóóë÷ëàëûí áààç, àìðàëò
ñóâèëëûí ãàçàð, óóðõàé áóñàä àøèã îðëîãî îëîõ çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéãàà èðãýí, àæ
àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí õóäàã óñò öýãèéã òîîëóóðæóóëàõ Àéìãèéí çàñàã äàðãûí
                                             òîîëóóðæóóëàõ”
2010 îíû 7 ñàðûí 8-íèé ºäðèéí à/256 òîîò çàõèðàìæ ãàðñàí áîëîâ÷ ºíººäðèéí áàéäëààð
                    íèé
аймгийн төвийн төвлөрсөн усан хангамжид холбогдсон óñ àøèãëàã÷ 75 ÀÀÍÁàéãóóëëàãûí
         өвийн                                              ã÷
29 áóþó 38.7%, төсөвт байгууллагын 20%, орон сууцны 57,7% нь тоолуур тавиулсан
                  өсөвт                  ,
байна.
¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                   10
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



2.2.2. Аймгийн төвийн төвлөрсөн усан хангамжийн гүний худагт тавьсан тоолуурын
заалтыг үндэслэн ажлын зураг авалтаар тооцоо хийж үзвэл 2011 оны эхний 9 сарын
байдлаар цэвэр усны алдагдал 14% буюу 39,0 сая литрт хүрсэн байна. Энэ алдагдалын
гол шалтгаан нь дараах нөхцөл байдалтай холбоотой байна. Үүнд:
      Хувийн хэвшлийн ААН-үүд ялангуяа хоолны газар, архи, цэвэр усны үйлдвэр,
      барилгын компаниуд усны тоолуур тавиулаагүйгээс усны хэрэглээгээ дутуу
      тооцуулж, их хэмжээний цэвэр усыг гамгүй зарцуулж байдаг.
      Эрүүл мэнд, боловсролын салбарууд түр нормын дагуу төлбөрөө хийдэггүй
      батлагдсан төсвийн хүрээнд төлбөрийн тооцоогоо хийдгээс усны алдагдлыг
      бууруулж чадахгүй байна.
      Нөгөө талаар ус суваг ашиглалтын “Ундарга” ХХК нь мэргэжлийн байгууллагын
      зүгээс “ус ашиглагч аж ахуйн нэгжүүдийг тоолууржуулах тухай” захирамжид
      дурьдсан байгууллагуудтай хамтарч ажиллах талаар санаачлага гаргаж, үр дүнтэй
      ажиллаагүй байна.

2.2.3. Цэвэр усны тоолуур тавиулсан төсөвт газруудын усны хэрэглээ, төлбөрийн байдалд
судалгаа хийж үзвэл тоолуур тавиулсаны дараах үеийн усны хэрэглээ нь өмнөхөөсөө
21,5% буурсан, усны зардлын хэмжээ 20,0-84,6% хүртэл буурч, төсөв хэмнэгдэж байгаа
тооцоо гарч байна. /хавсралт № 2/
Эндээс дүгнэхэд тоолуур тавиулснаар усны нөөц ашиглалт зохистой болж, усны
алдагдал буурахад шууд нөлөөлөх нь харагдаж байна.

2.3 Хүн амын унд ахуйн хэрэглээний болон үйлдвэрлэлийн бохирдлыг бүрэн цэвэршүүлж
    чадаж байгаа эсэх

2.3.1. 2003-2009 îíä õýðýãæñýí ÀÕÁ-íû îðîí íóòãèéí õîòóóäûí ÍÀÀ-н õºãæëèéã
äýìæèõ MON-1907 òºñ뺺ð öýâýð óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé 60% áóþó 11.3 êì øóãàìûã
øèíý÷èëæ, áèîëîãèéí àðãààð á¿ðýí öýâýðëýãäýõ èæ á¿ðýí òåõíîëîãèéí òºõººðºìæòýé,
êàðòûí 8 òàëáàéòàé биологийн öýâýðëýõ áàéãóóëàìæèéã àøèãëàëòàíä îðóóëñàí. Èíãýñíýýð
õүн амын унд ахуйн хэрэглээний болон үйлдвэрлэлийн бохирдлыг цэвэршүүлýõ
áîëîëöîîòîé áîëñîí.




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                             11
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




                   Бохир усыг áèîëîãèéí àðãààð öýâýðлэх картын талбай /2011.09.21/


2.3.2. Гэвч MNS 4288-95 стандартын 2.9-д зааснаар “...бохир усыг цацруулж,
шүүрүүлэх хэрэглэгдэхүүний гадарга дээр биохальс үүсгэж тэнд бичил биетэн өсч
үржсэнээр биологи цэвэрлэгээ явагдана.”, “...биологийн бүрэн исэлдэлтийн явцад
бохир усан дахь уусмал бодис болон бичил биетүүдээс бүрдсэн лагийг мөн адил
задалдаг..” гэсэн технологид тавих шаардлага бүрэн хангагдаагүй, өнөөгийн байдлаар
эхний картуудад лаг хуримтлагдах шинжтэй болсон байгаа нь цаашид энэ цэвэрлэх
байгууламжийг өөрчлөх, шаардлага урган гарахыг үгүйсгэх аргагүй.
2.3.3. ÓÖÓÎØÒ-èéí ëàáîðаòîðèéí øèíæèëãýýãýýð áîõèð óñíû öýâýðøèëò 2011 îíû 1-8
ñàðä äóíäàæààð 21.9%-òàé áàéñàí. Энэ талаар УЦУОШТ-оос энэ хугацаанд
øèíæèëãýýíèé äýýæèéã 2-ð êàðòààñ àâч áàéñàí гэсэн тайлбар ирүүлсэн. Харèí 9 дүгээр
ñàðûí øèíæèëãýýã 6-ààñ öààøõè êàðòààñ авсан äýýæýýð үзэхэд 77.4% áàéíà.
2.3.4. Мах бэлтгэлийн “Хангайн хүнс” ХХК нь 2011 онд аймгийн төвийн бохир усны
шугамд холбогдсон байна. MNS 4288-95 стандартын 2.5-д зааснаар “тухайн ажил
үйлчилгээний онцлогоос хамааран хөнгөн бодисууд бүхий бохир усаа анх гарсан
газартаа ялгах ажиллагаа хийгдэх” байтал энэ ажиллагаа хийгдэлгүй төвийн шугамд
шууд холбогдсон байгаа нь төв цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн ажиллагаа алдагдах, бохир
усны цэвэршилтэд сөрөгөөр нөлөөлөх магадлал өндөр байна.




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                  12
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




       ”Хангай хүнс” ХХК-ны бохир ус зайлуулах цооног          Ил задгай талбайг бохирдуулсан

                                                /2011.09.23/
2.4.     Хөдөө аж ахуйн салбарын усны ашиглалтын нөөцийг зүй зохистой тогтоох,
         ашиглалт хамгаалалтын арга хэмжээ үр дүнтэй байгаа эсэх

2.4.1. 2011 онд хийгдсэн усны тооллогоор нийт 700 гаруй худаг уст цэг тоологдсоны 622
нь хөдөө аж ахуйн салбарт ашиглагдаж байна. Худаг, уст цэгийн ашиглалт, хамгаалалтыг
үр дүнтэй байлгах үүднээс шинээр гаргаж байгаа худгийн өртгийн 0,5%-ийг малчдын
оролцооны хөрөнгөөр бүрдүүлж байна. Мөн малчдын бүлэгт худаг уст цэгийг хариуцуулах
өөрсдөө хуримтлал бий болгон уст цэгийг засварладаг болсноор сүүлийн жилүүдэд улсын
болон орон нутгийн төсвөөр худаг уст цэгийн засвар хийгдээгүй байна.

2.4.2.   ХХААЖДҮГ-ын малын ус, хашааны хангамжийн мэдээгээр ХАА-н ус
хангамж 92,1%-тай байгаа боловч улсын тооллогын дүнгээрхи худаг, уст цэгийн тоогоор
авч үзвэл ХАА-н ус хангамжийн хувь хэмжээ ойролцоогоор 20-30%-иар буурахаар
байна./хавсралт № 1/
ХХААЖДҮГ-ын тайлангаар худаг, уст цэгийн тоо 1044 үүнээс инженерийн хийцтэй
худаг 564, энгийн уурхайн худаг 448 байна. Гэтэл Усны газраас зохион байгуулсан усны
тооллогын дүнгээр нийт худаг уст цэгийн тоо 700 үүнээс ашиглагдахгүй байгаа нь 39 гэж
тоологдсон байна.
Тооллогын дүнг бодитой хийгдсэн гэж үзвэл 2007 оны тооллогоос хойш улсын төсвийн
хөрөнгө оруулалт болон бусад эх үүсвэрээр нэмэгдсэн худаг уст цэгийн тоог оролцуулан
тооцвол 555 худаг өнгөрсөн 4 жилийн хугацаанд ямар ч ашиглалтгүй болж хасагдаж,
хаягджээ гэсэн тооцоо гарч байна. Эндээс дүгнэлт хийж үзвэл ХАА-н салбарын усны
нөөцийн ашиглалт, хамгаалалт хангалтгүй, улсын төсвөөр хийгдэж байгаа худаг, уст цэг
гаргах ажиллагаа оновчгүй хийгдэж, хөрөнгө үргүй зарцуулагдаад байдаг юм биш биз
гэсэн эргэлзээг төрүүлж байна.



¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                             13
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

     Энэ мэдээлэл зөрүүтэй байгаа нь Төрийн байгууллагуудын хоорондын ажил
 төрлийн уялдаа холбоо муу, төрийн захиргааны байгууллагын зүгээс бодлого арга
 зүйгээр нэгтгэн ажиллаж чадахгүй байгааг харуулж байна.

2.5. Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ус ашиглалтын нөөцийг зүй зохистой тооцох,
     ашиглалт, хамгаалалтын арга хэмжээ үр дүнтэй байгаа эсэх

 2.5.1 Усны тухай хуулийн 26,1-д заасны дагуу Усны газраас “Усны нөөц ашиглуулах
 тухай” гарсан дүгнэлтийг үндэслэн Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ус ашиглалтын гэрээг
 байгуулж байна.
        2010 онд 11 ААН-үүдтэй ус ашиглах гэрээ байгуулж, усны төлбөрөөр 28.2 сая
 төгрөг сумын төсвийн орлогод төвлөрлөх байснаас 20,9 сая төгрөг нь төвлөрч үлдэх 7,3
 сая төгрөг нь Усны газрын дансанд төвлөрчээ.
        2011 онд Холбогдох яамдаас Цэнхэр сумын Орхон багийн нутаг дэвсгэрт тусгай
 зөвшөөрөлтэй “Монгол газар” ХХК, “Алтан дорнод Монгол” ХХК-уудын уул уурхайн
 үйлдвэрлэл эрхлэх уулын ажлын болон байгаль хамгаалах төлөвлөгөө батлагдаагүй.

 2.5.2. Гэтэл эдгээр компаниуд нь өөрсдийн талбайнуудад нөхөн сэргээлт хийлгэх нэрээр
 бусад компаниудтай хууль бус гэрээ байгуулсанаас эфель дахин угаах уулын ажил
 явагдаж гол усыг ихээр бохирдуулсан байна.
        Энэ нь “Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын
 бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай” хууль,
 мөн хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдож гарсан Засгийн газрын 2010 оны 264, 229 тоот
 тогтоолуудын заалт зөрчсөн байна.

        Аймгийн БОАЖГ-ын мэргэжилтэн бохирдсон усны дээжийг шинжлүүлж, усны
 бохирдлыг тодорхойлоход усны орчны чанарын үзүүлэлт нь ерөнхий шаардлагын хүлцэх
 агууламжтай харьцуулахад нитрит 6,2 дахин, нитрат 77,2 дахин, фосфор 20 дахин, жин
 бодис 5,1 дахин ихэссэн өөрөөр хэлбэл 4-5 зэргийн бохирдолтой гарчээ.

        Голын усыг бохирдуулснаас үүсэх нөхөн төлбөрийг БОАЖС-ын 2010 оны 5 сарын
 27-ны а-156 тоот тушаалаар баталсан аргачлалын дагуу технологийн хэрэгцээний усаа
 голын усанд 15 хоног алдсан /2011 оны 7 сарын 7-с/гэж үзвэл нийт 1023840 м3 ус
 бохирдсон гэсэн тооцоо гарч байгаа бөгөөд энэ хохирлыг төгрөгөөр тооцвол 2,2 тэрбум
 төгрөг болж байна. Үүнээс хойш 9 дүгээр сарын сүүлч хүртэл энэ хууль зөрчсөн үйл
 ажиллагаа үргэлжилсэн бөгөөд энэ хугацаагаар тооцоход хохирлын дүн, бохирдсон усны
 хэмжээ 4-5 дахин нэмэгдэх тооцоо гарч байна.


 ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                            14
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




                      Алт олборлож бохирдсон ус голын усыг бохирдуулсаар /2011.09.28/




Алт олборлоход ашигласан ус голыг бохирдуулж байна    Үйлдвэр үйлчилгээнд усыг ариг гамгүй ашигладаг нь




                          Нөхөн сэргээсэн газрын эвдрэл ба алт олборлолт /2011.09.28/




 ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                                      15
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

  2.5.3. Дээрх хууль зөрчсөн үйлдлийг таслан зогсооход сум, аймгийн ЗДТГ, МХГ,
  БОАЖГ-аас удаа дараа хяналт, шалгалт хийж, үйл ажиллагааг нь зогсоох, техник тоног
  төхөөрөмжийг хураах, нүүлгэн буцаах зэрэг арга хэмжээг авч байсан боловч тодорхой үр
  дүнд хүрэхгүй байсаар 9 дүгээр сарын дунд хүргэсэн байна.




       Эксоватор 17, бульдозер 18, самосвол машин 21, усан буу 10 нийт 66 тооны машин техник хэрэгсэл байлаа
                                                    /2011.09.28/


  2.5.4. Хууль бус үйл ажиллагааны явцад ус их хэмжээгээр ашиглаж байгаа нь тодорхой
  бөгөөд сумын ЗДТГ-аас нөхөн төлүүлэх арга хэмжээ авч сумын төсвийн орлогод 11
  байгууллагаас 43,0 сая төгрөг төвлөрүүлж, хууль зөрчсөн үйлдэлд нь 2 ААН-тэй
  холбоотой 2.0 сая төгрөгийн торгуулийн арга хэмжээ авсан байна.

  Харин аймгийн Засаг даргын 2011 оны 7 сарын 18-ний өдрийн а/310 тоот
  захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсгийн хуралдаанаар хууль бус үйл ажиллагаа
  явуулж байгаа аж ахуйн нэгж компани бүрээс байгаль орчны нөхөн төлбөрт 13,0 сая
  төгрөг авч орон нутгийн төсвийн орлогод төвлөрүүлэхээр шийдвэрлэсний дагуу
  тухайн үед ажиллаж байсан нэр бүхий 19 компаний 12 орчмоос нь 101,5 сая
  төгрөгийг гаргуулан 52,0 сая төгрөгийг аймгийн Байгаль хамгаалах санд, 49,5 сая
  төгрөг нь орон нутгийн төсвийн орлогын дансанд төвлөрүүлсэн байна.

         Усны нөөц ашигласан, бохирдуулсаны төлбөр төлөх нь зүйтэй боловч төлүүлж
  байгаа үндэслэл нь хуульд нийцэхгүй байна.

2.6.  Усны нөөц ашигласны болон бохирдуулсны төлбөр, үнэ тариф, ногдуулалт
      оновчтой эсэх, түүнийг улс орон нутгийн төсөвт бүрэн төвлөрүүлж чадаж байгаа
      эсэх
   2.6.1. Усны нөөц бохирдуулсаны төлбөрийг тооцохдоо тухайн усны шинжилгээг Усны
  газарт хүргүүлж хариу гарсаны дараа БОАЖС-ын 2010 оны 5 сарын 27-ны а-156 тоот
  тушаалаар баталсан аргачлалын дагуу ногдуулах бөгөөд өнөөдрийн байдлаар аймгаас нөхөн
  төлбөр тавьсан акт, албан шаардлага байхгүй байлаа.
   ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                                                  16
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



 2.7.   Усны нөөц, хомсдол, бохирдол, түүний шалтгааны талаарх нэгдсэн мэдээллийн
        санг бүрдүүлж байгаа эсэх

  2.7.1. Байгаль орчны сайдын 1996 оны 124 дүгээр тушаалаар батлагдсан журмын дагуу
  усны нөөцийн бохирдолт, хомсдолт, нөхөн сэргэлтийг бүртгэл мэдээллийн санд хийгдээгүй
  байна.

  2.7.2. Аймгийн төвийн төвлөрсөн цэвэр усан хангамжийн насос цагт 65м3 усыг 270м
  өндөрт гаргах хүчин чадалтай бөгөөд одоо гүний усны динамик түвшин доошилсноос
  хүчин чадлынхаа 40%-иар ажиллаж байна.

  Энэ нь усны нөөцийн хомсдолтой холбоотой гэж мэргэжилтнүүд үзэж байгаа боловч
  энэ талаар тодорхой хэмжээний судалгаа, шинжилгээ хийж, үр дүнтэй ажил зохион
  байгуулахгүй бол ойрын 5-8 жилд аймгийн төвийн төвлөрсөн усан хангамж тасалдах,
  хэвийн хэмжээ алдагдахад хүрч болзошгүй юм.

2.8.    Гол горхи, булаг шанд, ðàøààí, усан сангийн нөөцийг хамгаалах, нөхөн сэргээх
        арга хэмжээ үр дүнтэй байгаа эсэх

  2.8.1. Ãîë ãîðõè, áóëàã øàíä, ðàøààí, óñàí ñàíãèéí íººöèéã õàìãààëàõàä óëñûí òºñ⺺ñ
  æèë á¿ð õºðºí㺠òºñºâëºäºã áºãººä ýíý æèë 7 áóëãèéí ýõèéã õàìãààëàõàä 13,982.4 ìÿíãàí
  òºãðºã òºñºâëºãäºæ, õóóëèéí äàãóó òåíäåð çàðëàí ã¿éöýòããýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëñàí
  áàéíà. ÿéöýòãýã÷ýýð “Óñ” ÕÕÊ øàëãàð÷ àæëûã г¿éöýòãýж áàéíà.
  Õàðèí ãîë ãîðõè, áóëàã øàíä, ðàøààí, óñàí ñàíãèéí íººöèéã íºõºí ñýðãýýõýä õºðºíãº
  òºñºâëºã人ã¿é áàéíà.




                             Булаг шандын эхийг хашиж хамгаалсан байдал
     ААН иргэдийн санаачлага дэмжлэгээр 90 гаруй гол, горхи, булаг шандын эхийг
  хашиж хамгаалсан байна.
   ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                            17
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



2.8.2. Öýíõýð ñóìûí Àëòàí-îâîî áàãèéí “Õàëóóí-óñ” ðàøààíûã ò¿øèãëýí àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà 4 áààç, ìºí Øèâýðòèéí õàëóóí ðàøààíûã
ò¿øèãëýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà “Õàñó-Øèâýðò” ÕÕÊ-íû ñóâèëëûí àìðàëò çýðýã
àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü Ìîíãîë óëñûí Ðàøààíû òóõàé õóóëüä çààñàí õîðèãëîñîí ¿éë
àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéгаа нь аймгийн МХГ-ын хяналт шалгалтаар илэрсэн байна.
Òóõàéëáàë: Öýíõýð ñóìûí Àëòàí-îâîî áàãèéí Õàëóóí-óñ ðàøààíûã ò¿øèãëýí ò¿¿íèé
äýðãýä àÿëàë æóóë÷ëàëûí 4 баазын ¿éë àæèëëàãààнд дараах зөрчлүүд илэрсэн байна.

   • Ðàøààíû òóõàé õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 2-ò çààñàí íººöèéã á¿ðòã¿¿ëñýí áàðèìò,
     ðàøààíûã àøèãëàõ òºëºâëºãºº, õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºð, ýð¿¿ë ìýíä áîëîí
     áàéгàëü îð÷íû àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëò
     áàéõã¿é áàéíà.
   • Рàøààí àøèãëàõàä òàâèãäàõ øààðäëàãûí 13.1.4-ò çààñíààð æèë á¿ð áàéãàëü îð÷íûã
     õàìãààëàõ òàëààð õèéñýí àæëàà òàéëàãíàæ, èðýõ îíû òºëºâëºãººã õÿíóóëäàãã¿é
     áàéíà.
   • Мөн хуулийн 9.1.2-д заасан хориглох заалтыг зөрчиж хязгаарлалтын бүсэд
     ðàøààíûã àøèãëàõòàé øóóä õîëáîîã¿é барилга байгууламж барьсан байна.

    Энэ нь сум, орон нутгийн холбогдох байгууллага, албан тушаалтнууд хуулийн зүйл
заалтыг мөрдөж, хэрэгжүүлэх тал дээр хангалтгүй ажилласныг харуулж байна. Хамгийн
чухал нь уг рашааны нөөц хомсдох, бохирдоход хүргэж болох нөхцөл байдал үүсэж
болохыг анхаарах шаардлагатай.




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                           18
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




                                ДҮГНЭЛТ

Гүйцэтгэлийн аудитын дүнгээс 29,972,9 мянган төгрөгийн зөрчил, төлбөр илэрлээ.
 үйцэтгэлийн

   • Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн орлогоос байгаль орчныг хамгаалах,
                  өөц
     байгалийн нөөцийг нөхөн сэргээх арга хэмжээнд зарцуулах х
                 өөцийг                                               хөрөнгийн хувь
     хэмжээний тухай хуулийн дагуу 2011 оны орлогын дүнгээс төвлөрүүлбэл зохих
                                                           дүнгээс
     27,161.6 мянган төгрөгийг аймгийн байгаль хамгаалах санд буцаан төвлөрүүлэх,
                      өгрөгийг

   • Усны нөөц ашигласны төлбөрийн дутуу 2,811.3 мянган төгрөгийг орон нутгийн
             өөц
     төсөвт төвлөрүүлэх

Аудитын явцад цуглуулсан нотлох зүйлс, аудитын дүнд үндэслэн дараахь дүгнэлт хийж
                                зүйлс,
байна.

     Орон нутгийн хэмжээнд Усны асуудлаархи чиг үүргийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд уг
     чиглэлийн бодлогыг тодорхойл
                          тодорхойлдог мэргэжлийн боловсон хүчний оролцоо, мэдлэ
                                                            үчний           мэдлэг
     чадвар учир дутагдалтай байна.
     Усны нөөц бохирдуулсаны төлбөрийг ногдуулж, орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлж
             өөц
     чадахгүй байна.




                       ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН АУДИТЫН БАГ
                       Г




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                              19
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



                           АУДИТЫН ЗӨВЛӨМЖ

Аудитын дүнд үндэслэн дор дурдсан албан тушаалтанд дараахь зөвлөмжийг өгч байна.
         үнд                                                өвлөмжийг

Аймгийн Засаг дарга
  • 2010 îíû 7 ñàðûí 8    8-íèé ºäðèéí à/256 òîîò çàõèðàìæийн биелэлтийг хангуулахад
                                                           ийн
      мэргэжлийн бүх байгууллагуудыг татан оролцуулж, яаралтай арга хэмжээ авч
                     үх
      биелэлтийг аймгийн ИТХТ мэдээлэх
                          ИТХТ-д
  • Усны асуудлаархи чиг үүргийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх бодлогыг зангидан холбоотой
                                                                   зангидан,
      талуудын үйл ажиллагааг нэгтгэхэд мэргэжлийн боловсон х  хүчний оролцоо, мэдлэг
      чадвар учир дутагдалтай байгааг анхаарах
  • Хүн амын ундны усны эх үүсвэр хомсдох, бохирдохоос хамгаал
        үн                                                        хамгаалах зорилгоор
      төвлөрсөн усан хангамжийн эх үүсвэрт цэрэгжүүлсэн харуулыг ажиллуулах
       өвлөрсөн
  • Ус, рашаан ашигласны төлбөрөөр 2011 оны эхний 3 улирлын байдлаар 77604,5
                               төлбөрөөр
      мянган төгрөг төвлөрсөний 35% болох 27,161,6 мянган төгрөгийн байгаль хамгаалах
               өгрөг
      санд төвлөрүүлэх
ЭБЭХЯ-д
  • Уур уурхайн компаниудын үйл ажиллагаанд тавих хяналтыг чангатгах, бүх
      зөвшөөрлийг хүчингүй болгох
       өвшөөрлийг
  • Шинээр зөвшөөрөл олгохдоо гэрээ байгуулж, үүрэг хариуцлага, хяналтыг
                  өвшөөрөл
      тогтолцоог бий болгох
БОАЖЯ-д
Холбогдох байгууллагаас ир
 олбогдох                ирүүлсэн саналыг уламжилж байна.
  1. Усны нөөц бохирдуул
              өөц бохирдуулсанаас болон хүний хүчин зүйлийн нөлөөгөөр уг булаг шанд,
                                          үний
      жижиг нуур, цөөрөм ор үндэсгүй алга болох тохиолдолд ямар арга хэмжээ авах нь
                     өөрөм
      хуульчлагдаагүй байгаа,
                    үй
  2. Мөн голын голидролыг нөхөн сэргээх стандарт байхгүй бай
        өн                                                      байгаад анхаарч, арга
      хэмжээ авах.
Аймгийн Ундарга ХХК-     -д
  • Усны нөөц ашигласны төлбөрийг хэрэглэсэн цэвэр усны хэмжээгээр төлж хэвших
             өөц
  • Усны алдагдлыг бууруулахад мэргэжлийн байгууллагын з       зүгээс оновчтой санаа,
      шийдлийг гаргаж хэлэлц
                        хэлэлцүүлэх
Аймгийн ХХААЖДҮГ-        -т
  • ХАА-н усан хангамжийн хувь хэмжээг үнэн зөв тооцоолох, холбоотой талуудтай
      ажил төрлийн уялдаа холбоог сайжруулах
             өрлийн         холбоогоо




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                                             20
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



                      Холбогдох байгууллагын санал




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                             21
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                             22
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




Ерөнхий аудиторын тушаал
  өнхий




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                                  23
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



    Төлбөрийн акт




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                             24
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




   Актны хавсралт




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                             25
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР



 Хавсралтууд




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                             26
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                              27
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                             28
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР




¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01                             29

Contenu connexe

Tendances

M.s.u.t
M.s.u.tM.s.u.t
M.s.u.tazkhuu
 
Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015
Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015
Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015Баянтөр Дэлгэр
 
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэхssuserd07e59
 
Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"
Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"
Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"Unuruu Dear
 
Lecture 1
Lecture 1Lecture 1
Lecture 1Bbujee
 
Bai tai mayagt2012
Bai tai mayagt2012Bai tai mayagt2012
Bai tai mayagt2012altaamecs
 
засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57
засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57
засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57Баянтөр Дэлгэр
 
Lecture 3 4
Lecture 3 4Lecture 3 4
Lecture 3 4Bbujee
 
2014 оны бүтээн байгуулалт 05,07
2014 оны бүтээн байгуулалт 05,072014 оны бүтээн байгуулалт 05,07
2014 оны бүтээн байгуулалт 05,07AN Buleg
 
2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas
2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas
2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudasUkhnaa Tungalag
 
Lecture 7 8
Lecture 7 8Lecture 7 8
Lecture 7 8Bbujee
 
2012todruulga
2012todruulga2012todruulga
2012todruulgamecss
 
Төсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэл
Төсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэлТөсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэл
Төсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэлMunkh Orgil
 
Байгаль орчны инженер.docx
Байгаль орчны инженер.docxБайгаль орчны инженер.docx
Байгаль орчны инженер.docxssuser773cdc
 
Тусгай зөвшөөрөл олгох журам
Тусгай зөвшөөрөл олгох журамТусгай зөвшөөрөл олгох журам
Тусгай зөвшөөрөл олгох журамE-Gazarchin Online University
 

Tendances (20)

M.s.u.t
M.s.u.tM.s.u.t
M.s.u.t
 
Abt,udg, hud geree
Abt,udg, hud gereeAbt,udg, hud geree
Abt,udg, hud geree
 
Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015
Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015
Zavkhan uul uurhain nuhun sergeeltiin tailan 2015
 
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
 
Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"
Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"
Д.Цогтбаатар "Барилга хот байгуулалт, дахин төлөвлөлтийн зарим асуудлууд"
 
Lecture 1
Lecture 1Lecture 1
Lecture 1
 
Bai tai mayagt2012
Bai tai mayagt2012Bai tai mayagt2012
Bai tai mayagt2012
 
засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57
засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57
засгийн газрын тусгай сангийн үйл ажиллагааны үр дүн 57
 
Lecture 3 4
Lecture 3 4Lecture 3 4
Lecture 3 4
 
Cr cnews 201207
Cr cnews 201207Cr cnews 201207
Cr cnews 201207
 
2014 оны бүтээн байгуулалт 05,07
2014 оны бүтээн байгуулалт 05,072014 оны бүтээн байгуулалт 05,07
2014 оны бүтээн байгуулалт 05,07
 
Zavkhan xorongo oruulalt 2014
Zavkhan xorongo oruulalt 2014Zavkhan xorongo oruulalt 2014
Zavkhan xorongo oruulalt 2014
 
2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas
2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas
2014 onii 04 r ulirliin iltgeh huudas
 
уснббоус Be 2011
уснббоус Be 2011уснббоус Be 2011
уснббоус Be 2011
 
Lecture 7 8
Lecture 7 8Lecture 7 8
Lecture 7 8
 
2012todruulga
2012todruulga2012todruulga
2012todruulga
 
Төсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэл
Төсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэлТөсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэл
Төсвийн байгууллагуудад мөрдөгдөх ЗГ-ын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэл
 
2013 on ho tailan 2
2013 on ho tailan 22013 on ho tailan 2
2013 on ho tailan 2
 
Байгаль орчны инженер.docx
Байгаль орчны инженер.docxБайгаль орчны инженер.docx
Байгаль орчны инженер.docx
 
Тусгай зөвшөөрөл олгох журам
Тусгай зөвшөөрөл олгох журамТусгай зөвшөөрөл олгох журам
Тусгай зөвшөөрөл олгох журам
 

En vedette

7월 지혜의공간ii
7월 지혜의공간ii7월 지혜의공간ii
7월 지혜의공간iiDong-Joon Kim
 
여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)
여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)
여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)여성환경연대
 
ундны усны чанар, аюулгүй байдал
ундны усны чанар, аюулгүй байдалундны усны чанар, аюулгүй байдал
ундны усны чанар, аюулгүй байдалBoldbaatar Binderiya
 
Монгол орны усны өнөөгийн байдал
Монгол орны усны өнөөгийн байдалМонгол орны усны өнөөгийн байдал
Монгол орны усны өнөөгийн байдалAnkhbileg Luvsan
 
усны судалгаа
усны судалгааусны судалгаа
усны судалгааBathishig
 
ус бидний амьдрал
ус бидний амьдралус бидний амьдрал
ус бидний амьдралdaguul
 

En vedette (8)

7월 지혜의공간ii
7월 지혜의공간ii7월 지혜의공간ii
7월 지혜의공간ii
 
ус
усус
ус
 
여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)
여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)
여성이 새로 짜는세상 57호 (소식지, 2015)
 
Tsengeg usnii homsdol
Tsengeg usnii homsdolTsengeg usnii homsdol
Tsengeg usnii homsdol
 
ундны усны чанар, аюулгүй байдал
ундны усны чанар, аюулгүй байдалундны усны чанар, аюулгүй байдал
ундны усны чанар, аюулгүй байдал
 
Монгол орны усны өнөөгийн байдал
Монгол орны усны өнөөгийн байдалМонгол орны усны өнөөгийн байдал
Монгол орны усны өнөөгийн байдал
 
усны судалгаа
усны судалгааусны судалгаа
усны судалгаа
 
ус бидний амьдрал
ус бидний амьдралус бидний амьдрал
ус бидний амьдрал
 

Similaire à Us tailan

зардал лекц-1
зардал лекц-1зардал лекц-1
зардал лекц-1buya_eznbb
 
Ч.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬ
Ч.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬЧ.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬ
Ч.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬbatnasanb
 
Nyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvd
Nyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvdNyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvd
Nyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvdDagvadorj Munkhbaatar
 
Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...
Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА  ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА  ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...
Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...batnasanb
 
агаарын бохирдолт
агаарын бохирдолтагаарын бохирдолт
агаарын бохирдолтchemistry teacher
 
Бүтээгдэхүүн хувиргалтын цикл
Бүтээгдэхүүн хувиргалтын циклБүтээгдэхүүн хувиргалтын цикл
Бүтээгдэхүүн хувиргалтын циклdsoyol
 
3 р багийн семенар
3 р багийн семенар3 р багийн семенар
3 р багийн семенарaltanaa
 

Similaire à Us tailan (20)

зардал лекц-1
зардал лекц-1зардал лекц-1
зардал лекц-1
 
Sanhuugiin tailangiin shinjilgee
Sanhuugiin tailangiin shinjilgeeSanhuugiin tailangiin shinjilgee
Sanhuugiin tailangiin shinjilgee
 
Marketing management 3 2010 орчны шинжилгээ
Marketing management 3 2010 орчны шинжилгээMarketing management 3 2010 орчны шинжилгээ
Marketing management 3 2010 орчны шинжилгээ
 
Boaj gazar(1)
Boaj gazar(1)Boaj gazar(1)
Boaj gazar(1)
 
Ч.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬ
Ч.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬЧ.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬ
Ч.Должинсүрэн - ЭНГИЙН ХУВЬЦААГ ЛОГИСТИКООР УДИРДАХ НЬ
 
Tatvariin bodlogo mehanizm
Tatvariin bodlogo mehanizmTatvariin bodlogo mehanizm
Tatvariin bodlogo mehanizm
 
Sb 2 mh
Sb 2 mhSb 2 mh
Sb 2 mh
 
Nyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvd
Nyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvdNyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvd
Nyabo 7-8-r ulirald ordog hicheelvvd
 
News 4-tusluud2
News 4-tusluud2News 4-tusluud2
News 4-tusluud2
 
News 4-tusluud
News 4-tusluudNews 4-tusluud
News 4-tusluud
 
Bie daalt 1
Bie daalt 1Bie daalt 1
Bie daalt 1
 
Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...
Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА  ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА  ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...
Б.Цэцэндулам Д.Баярсайхан - ТЭЭВЭР ЗУУЧЛАЛЫН САЛБАРТ ТӨР БА ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ...
 
агаарын бохирдолт
агаарын бохирдолтагаарын бохирдолт
агаарын бохирдолт
 
Mungun hurungiin mayagtiig nuhuh zaavar
Mungun hurungiin mayagtiig nuhuh zaavarMungun hurungiin mayagtiig nuhuh zaavar
Mungun hurungiin mayagtiig nuhuh zaavar
 
Бүтээгдэхүүн хувиргалтын цикл
Бүтээгдэхүүн хувиргалтын циклБүтээгдэхүүн хувиргалтын цикл
Бүтээгдэхүүн хувиргалтын цикл
 
3 р багийн семенар
3 р багийн семенар3 р багийн семенар
3 р багийн семенар
 
1 52+++.2010.10.06
1 52+++.2010.10.061 52+++.2010.10.06
1 52+++.2010.10.06
 
Akt udirdamj
Akt udirdamjAkt udirdamj
Akt udirdamj
 
2
22
2
 
2
22
2
 

Us tailan

  • 2. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР АГУУЛГА Тайланг бэлтгэсэн: Товчилсон үгийн тайлбар ............................................. 2 Àðõàíãàé àймгийн аудитын Аудитын зорилт, хамарсан хүрээ, арга зүй................... 3 газар Аймгийн ерөнхий аудитор Бүлэг 1 È.Íÿì-îñîð Орон нутгийн хэмжээнд Усны асуудлаархи чиг үүргийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх бодлогыг тодорхойлодог Аудитын менежер мэргэжлийн боловсон хүчний оролцоо, мэдлэг чадвар Ä.Íýðã¿éáààòàð учир дутагдалтай байна. Ахлах аудитор Ä.Óëàìáàÿð Бүлэг 2 Усны нөөц бохирдуулсаны төлбөрийг ногдуулж, орон Шинжээч нутгийн төсөвт төвлөрүүлж чадахгүй байна. Á.Áàäàð÷ Í.Ýíõ÷èìýã Дүгнэлт..................................................................... 18 2011 оны 10 дугаар сар Уг тайланг АГ-ын Веб Зөвлөмж................................................................... 19 сайт-аас үзнэ үү. Төлбөр зөрчлийн нэгтгэл ...................................... 20 www.arkhangai.au.mn Холбогдох байгууллагаас ирүүлсэн санал Аудитын тайлан, дүгнэлттэй ....................................................................................... 21 холбоотой асуудлаар нэмж тодруулах, асууж лавлах зүйл байвал 22458 дугаарын Акт .............................................................................. 24 утас, 21141 дугаарын факсаар харилцана уу Хавсралтууд ............................................................ 26 ХАЯГ: Ýðäýíýáóëãàí ñóì Àéìãèéí ÇÄÒÃ-ûí áàéð 3-ð äàâõàð 313 òîîò ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 2
  • 3. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Товчилсон үгийн тайлбар УИХ Улсын Их Хурал УБ Улаанбаатар хот ҮАГ Үндэсний аудитын газар ÁÎÀÆà Áàéãàëü îð÷èí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàçàð ÕÕÀÀÆįà տíñ õºäºº àæ àõóé æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéí ãàçàð ÓÖÓÎØÒ Óñ öàã óóð îð÷íû øèíæèëãýýíèé òºâ ÌÕà Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð ЗДТГ Засаг даргын тамгын газар ИТХ Иргэдийн ттөлөөлөгчдийн хурал ХБХ Хөгжлийн бодлогын хэлтэс өгжлийн НАА Нийтийн аж ахуй АХБ Азийн х хөгжлийн банк ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 3
  • 4. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Аудитын зорилт хамарсан х рээ, арга з й зорилт, Аудитыг Улсын Их Хурлын Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí Байнгын хороонû санал, Монгол Улсын Ерөнхий аудиторт Үндэсний аудитын газраас 2011 онд Ерөнхий нийлүүлэх бүтээгдэхүүн, ажил, үйлчилгээний төлөвлөгөөг үндэслэн Төрийн аудитын тухай үүлэх хуулиар тодорхойлсон бүрэн эрхийн хүрээнд хийв. үрэн Àóäèòûí çîðèëò: Ìîíãîë îðíû óñíû íººöèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëòûí áàéäëûã øàëãàí ä¿ãíýëò, çºâëºìæ áîëîâñðóóëàí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà àëáàí òóøààëòàíä òàíèëöóóëàõ, ¿ð ä¿íã îëîí íèéòýä ëáàí ìýäýýëýõýä Àóäèòûí çîðèëò ÷èãëýãäëýý. Óã çîðèëòûã õàíãàõûí òóëä äàðààõü ÷èãëýëýýð àóäèòûã õèéëýý. ¯¿íä: • Òºðèéí áàéãóóëëàãààñ óñíû íººöèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëòûí òàëààð ÿâóóëæ áóé áîäëîãî, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº ¿ð íºëººòýé ýñýõ • Óñíû íººö ò¿¿íèé õàìãààëàëò, àøèãëàëò ç¿é çîõèñòîé ýñýõ íèé Õàìðàõ õ¿ðýý: Àéìãèéí Áàéãàëü îð÷èí àÿëàë, æóóë÷ëàëûí ãàçàð, Õ¿íñ õºäºº àæ àõóé æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéí ãàçàð, Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð, îðîí íóòãèéí ºì÷èò óñ ñóâàã àøèãëàëòûí “Óíäàðãà” ÕÕÊ áîëîí áóñàä óñ àøèãëàëòòàé õîëáîîòîé àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí àøèãëàëòòàé óñíû íººöèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëò, хуулийн õýðýãæèëòèéí òàëààðõè 2010, 2011 îíû òàéëàí, ñóäàëãàà, ìýäýýëýë áóñàä áàðèìò ìàòåðèàëûã хамрууллаа. Àóäèòûí àðãà ç¿é: Àóäèòûã ã¿éöýòãýõäýý Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ñòàíäàðò, ã¿éöýòãýëèéí Àóäèòûí áîëîí áàéãàëü îð÷íû Àóäèòûí ãàðûí àâëàãà, Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын баталсан өнхий төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн дагуу дараахь арга зүйг ашиглав. Үүнд: өлөвлөгөө, • Àóäèòàä õàìðàãäñàí áàéãóóëëàãóóäûí àëáàí òóøààëòíóóäòàé ÿðèëöëàãà õèéõ, àñóóëãà ëàâëàãàà àâàõ, òàéëáàð ãàðãóóëàõ • Хамрагдсан байгууллагуудын ажлын тайлан, цуглуулсан мэдээ, судалгаанд н тайлан, холбогдох асуудлаар д шинжилгээ, õàðüöóóëàëò хийх; дүн Төрийн хяналт шалгалтын стандарт, гүйцэтгэлийн шалгалтын журамд заасны дагуу өрийн шалгалтын аудитын дүн, дүгнэлтэд дэмжлэг болох нотлох зүйлс, холбогдох мэдээ судалгааг ажлын үн, баримт материалд хавсаргав. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 4
  • 5. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Орон нутгийн хэмжээнд Усны асуудлаархи Òº ðèéí áàéãóóëëàãààñ óñí û чиг ргийг р д нтэй хэрэгж лэх бодлогыг í º º öèéí õàì ãààëàëò, àø èãëàëòû í тодорхойлодог мэргэжлийн боловсон х чний òàëààð ÿâóóëæ áóé áî äëî ãî , ò¿¿í èéã Б лэг 1 оролцоо, мэдлэг чадвар учир дутагдалтай õýðýãæ¿¿ëýõ òº ëº âëº ãº º ¿ð í º ëº º òýé áàéí à óó. байна. 1.1. Аймгийн ИТХ-ын усны асуудлаарх бүрэн эрх үр дүнтэй хэрэгжиж бай ын бүрэн байгаа эсэх. 1.1.1. Àéìãèéí ÈÒÕ íü Ó Óñíû òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé áîëîí óñ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð áèå äààñàí øèéäâýð ãàðãààã¿é áàéíà. 1.1.2. Óñíû æèëèéí àæëûí õ¿ðýýíä Îðõîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºë áàéãóóëàõ õóðàë 2011 îíû 5 ñàðä áîëæ Àðõàíãàé àéìãààñ 3 òºëººëºë áàéõààð ñàíàë ãàðñíû äàãóó ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðîëöîõ òºëººëëèéí íýðñèéã áàòëóóëàõààð БОАЖЯ-нд санал хүргүүлжээ. 1.2. Аймгийн ЗДТГ-ын усны асуудлаархи бүрэн эрх үр дүнтэй хэрэгжиж бай ын бүрэн байгаа эсэх. 1.2.1. Аймгийн хэмжээнд ус ашиглагч ААНБ ууд болон иргэдээс ус, рашаан ашигласны ААНБ-ууд төлбөрөөс доод тал нь 35 хувийг холбогдох хууль эрхзүйн актын дагуу Байгаль хамгаалах үйн санд төвлөрүүлэн ус, рашааны нөөцийг нэмэгдүүлэх, нөхөн сэргээх арга хэмжээнд өвлөрүүлэн зарцуулах ёстой боловч энэ хуулийн хэрэгжилт туйлын хангалтг байлаа. хангалтгүй Аймгийн ЗДТГ-ын хувьд усны тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангуулахад ын мэргэжлийн болоод уялдаа холбоо бүхий байгууллагуудын үйл ажиллагааг нэгтгэх, нэгдсэн бүхий бодлого, чиглэл, арга зүйгээр хангаж ажиллахад учир дутаг алтай хандсан байна. үйгээр дутагäалтай 1.2.2. Õ¿í àìûã ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà õàíãàñàí óñààð õàíãàõ ÷èãëý õàíãàñàí ÷èãëýëýýð ÿìàð ÷ õºòºëáºð áîëîâñðóóëààã¿é áîäëîãî òîäîðõîéëîîã¿é áàéíà. 1.2.3. Нóòàã äýâñãýðòýý ðàøààíûã çîõèñòîé àøèãëàõ, ÷àíàðûã õàìãààëàõ òàëààð ÿìàð ÷ àðãà õýìæýý òºëºâ뺺ã¿é òºëºâ뺺ã¿éгээс Ðàøààíû àøèãëàëòòàé õîëáîîòîé õóóëèéí çààëòóóä çºð÷èãäºæ óëìààð ðàøààíû îðä áîõèðäîõ, õîìñäîõîä õ¿ð÷ áîëçîøã¿é áîëáîëжээ. Тóõàéëáàë: Ðàøààíû òóõàé õóóëèéí 8.1.2 àéìãèéí Çàñàã äàðãûí á¿ðýí ýðõýä “ “õÿçãààðëàëòûí á¿ñèéã òóõàéí ðàøààíû îðäûí íººö áîëîí ãåîëîãèéí òîãòöûí îíöëîã áàéäëûã õàðãàëçàí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí òîãòîîõ” ãýñýí çààëòûã õýðýãæ¿¿ëæ òîãòîîõ” àæèëëààã¿é, нэг ч рашаанд д , дүгнэлт гараагүй байна. Мºí хуулийн 9.1.2-д заасан хориглох заалт зөрчиãäºæ Цэнхэр сумын “Халуун ус”, Батцэнгэл сумын “Шивэрт” “Шивэрт”-ийн рашаанд ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 5
  • 6. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР үйл ажиллагаа явуулж байгаа “Шивээт манхан”, “Цэнхэр жигүүр”, “Алтан нутаг”, “Дууд резорт”, “Хасу-Шивэрт” зэрэг 5 аялал жуулчлалын болон амралт сувилалын баазууд хязгаарлалтын бүсэд ðàøààíûã àøèãëàõòàé øóóä õîëáîîã¿é барилга байгууламж барьæ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ байна. 1.2.4. Ус ашиглагч аж ахуйн нэгжүүдийг тоолууржуулах тухай Аймгийн засаг даргын 2010 оны 7 сарын 8-ны а256 тоот захирамж гарсан боловч захирамжийг хэрэгжүүлэх байгууллагууд үр дүн муутай ажиллажээ. 1.2.5. Аймгийн Засаг даргын 2011 оны 4 сарын 12 –ны өдрийн а151 тоот захирамжаар БОАЖЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргын баталсан Усны жилийн хүрээнд хэрэгжүүлэх ажлын нарийвчилсан төлөвлөгөөнд заагдсан ажлуудыг хийж гүйцэтгэх ажлын хэсгийг аймгийн ХБХ-ийн даргаар ахлуулсан 5 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан байна. Уг ажлын хүрээнд Ус ашиглагч ААН, албан байгууллагуудыг тоолууржуулах, голын голдирол түүний хамгаалалтын бүсэд ил задгай хаягдсан хог хаягдлыг цэвэрлэх, ус хангамж болон усны сан бүхий газарт үзлэг шалгалт хийж усны нөөц, сэлбэлтэнд сөрөгөөр нөлөөлж болохуйц үйл ажиллагааг илрүүлэн таслан зогсоох зэрэг ажлуудыг тухайн орон нутагтаа зохион байгуулах үүрэг бүхий Аймгийн Засаг даргын 2011 оны 4 сарын 12-ны 04 тоот албан даалгаврыг бүх сумдын засаг дарга нарт хүргүүлэн биелэлтийг хангуулжээ. 1.2.6. Харин төв суурин газрын ундны усны эх үүсвэрийг орон нутгийн тусгай хамгаалалтанд авах, мөрдөх дэглэмийг тодорхойлон хэрэгжүүлээгүй байна. 1.3. Аймгийн БОАЖГ, УЦУОШГ, МХГ-уудын усны асуудлаархи чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх 1.3.1. Óñíû òóõàé õóóëèéí 12.4.3-ä çààñíû äàãóó óñíû íººöèéã àøèãëàõ, óñàí îð÷èíã íºõºí ñýðãýýõ, õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä аймгийн БОАЖГ á¿ðýí õÿíàëò òàâüæ ÷àäàõã¿é áàéíа. Үүний учир нь дараах байдалтай зарим талаар холбоотой байна. Өөрийн төлөвлөгөө графикийн дагуу хяналт, шалгалт хийдэг боловч илэрсэн зөрчил дутагдлыг газар дээр нь засаж залруулах, арга хэмжээ авахад эрх хэмжээ дутагдагддаг бөгөөд энэ тухай, холбогдох газарт мэдээлэл хүргэх хооронд хугацаа алдах, хяналт шалгалтын ажил үр дүн муутай болох ялангуяа уул уурхайн компаниудын технологийн хэрэгцээний усаа голын усанд алдаж байгаа тохиолдолд хугацаа алдаж усны бохирдол газар авах, хууль зөрчсөн буруутай үйл ажиллагаа даамжрахад хүргэдэг зэрэг нөхцөл байдал үүсдэг. Нөгөө талаар төсөв хөрөнгийн хүрэлцээ муутай байдал нь хяналтыг бүрэн хэрэгжүүлэхэд шууд нөлөөлдөг байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 6
  • 7. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР 1.3.2. 2011 онд хийгдсэн усны тооллогын дүнг 2007 оны дүнтэй харьцуулахад гол горхи 38,6%-иар, нуур тойром 19,6%-иар, булаг шанд, рашаан 73,8%-иар тус тус нэмэгдсэн харин худаг, уст цэгийн тоо 37,7%-иар буурчээ. Энэ жилийн усны тооллогод тухайн орон нутгийн нэршлээс шалтгаалан зарим булгийг гол, горхинд шилжүүлэх, гол горхийг булагт бүртгэх, ажлууд хийгдсэн. Мөн хур бороо ихтэй байснаас ширгэсэн гол горхи, булаг гарсан зэрэг нь тооллогын дүнд нөлөөлжээ. Худаг, уст цэгийн тухайд зөвхөн эзэмшигч, ашиглагчтай инженерийн хийц бүхий худаг уст цэгийг тоолж бүртгэн газар дээр нь бичилт хийсэн. Харин цаашид ашиглах боломжгүй барилга байгууламж, ус шахах тоноглол нь тоногдсон, цооног нь битүүрсэн эсвэл хуурай болсон худгуудыг тооллогод хамруулаагүй нь худгийн тоо буурах нэг шалтгаан болсон байна. Гэхдээ тооллогоорхи дүн нь ХХААЖДҮГ-ын худаг уст цэгийн тооноос 344-өөр дутуу, өмнөх 2007 оны тооллогын дүнгээс 423-аар хасагдсан байгаа нь анхаарал татаж байна. Цаашид аль тоо мэдээг үндэслэх нь тодорхойгүй. ХХААЖДҮГ-ын тооцоолж гаргасан ХАА-н усан хангамжийн хувь хэмжээ үнэн зөв эсэх нь эргэлзээтэй болж байна. 1.3.3. Архангай аймгийн нутаг дэвсгэр нь ×óëóóò, Õàíóé, Îðõîí ãýñýí гурван голын ñàâ ãàçàðò õàìààðагддаг ч сав газраар нөөцийн болон экологийн судалгаа шинжилгээ тусгайлан хийгдээгүй. 1.3.4. Аймгийн хэмжээнд усны мэдээллийн санг ARCGIS 9.3.1 программаар мэдээллийг төрөлжүүлэн үүсгэж, архивлан хадгалж байна.Геофизикийн судалгаа байхгүй, газрын доорхи орд нөөцийн болон үерийн хамгаалалт мөн бохирдсон усны талаархи мэдээлэл ороогүй байгаа юм байна. 1.3.5. Аймгийн хэмжээнд Усны нөөц чанарын хяналт шинжилгээний иж бүрэн хөтөлбөр байхгүй байна. Монгол орны усны нөөцийн менежментийг бэхжүүлэх төслийн хүрээнд 2010 онд гүний усны мониторингийн цооногийг Өлзийт, Батцэнгэл, Хотонт сумдын төвд гаргасан боловч хяналтын тоног төхөөрөмжийг суурилуулах ажил хүлээгдэж байна. 1.3.6. 2009 онд Дэлхийн зөн ОУБ-ын хөрөнгөөр Төвшрүүлэх суманд хур борооны усыг тогтоон хуримтлуулах хиймэл цөөрөм байгуулсан ч одоогоор ашиглагдахгүй, хангалттай ус хуримтлагдаж чадахгүй байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 7
  • 8. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР 1.3.7. 2005-2008 онуудад ААН, байгууллага гадаад дотоодын байгууллагын тусламж, санхүүжилтийн хүрээнд Өгийнуур суманд 2, Хашаат суманд 2, Хотонт суманд 1, Өлзийт суманд 1 á¿ãä 6 ус зөөлрүүлэх тоног төхөөрөмжèéã сумын төвийн ус түгээх худагт ñуурилуулан ундны усыг шүүж хатуулагыг арилгах арга хэìжээ авчээ. Ãýâ÷ өнөөãийн байдлаар зарим тоноглол нь ашиглагдахгүй, хүйтний улиралд хөлдөж бөглөрдөгөөс зөвхөн дулааны улиралд ашигладаг, шүүлтүүрийн ашиглалтын хугàцаа дуусч шүүх чадваргүй болсон зэрэг хүндрэлүүд гарñààð байна. 1.3.8. Аймгийн Ус цаг уур орчны хяналт шинжилгээний төвд 1 усны инженер, 1 усны техникч, 9 харуул үүнээс нуурын 2, голын 7 харуултай ус судлалын өртөө ажиллаж гадаргын усны чанарын үнэлгээ, хяналт шинжилгээ хийж, усны бохирдлын индексийг тооцож, судалгаа хийж байгаагаас гадна газрын доорхи усны ажиглалтыг зөвхөн Урд тамир болон Цэцэрлэг станц дээр хийж ирсэн байна. 1.3.9. МХГ-т усны асуудлыг тусгайлан хариуцсан мэргэжлийн байцаагч байхгүй байна. 1.3.10. Аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газрын лабораторид хөрөнгө оруулалтаар 42,7 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлэгдсэнээр лабораторийн тоног төхөөрөмжийн 60% нь шинэчлэгдсэн. Үүний дүнд сорьц үзүүлэлтийн тоо нэмэгдэж, цаг хугацааны хувьд хурдан болжээ. Харин усны чанарын шинжилгээнд хамрагдалтын байдал нь хангалтгүй байгаа бөгөөд ялангуяа сумын төвийн хүн амын ундын усан хангамжийн хамрагдвал зохих 78 õóäãèéí 50% áóþó 39 õóäàã нь жилдээ 1-2 удаа хамрагдсан байх жишээтэй байна. MNS 900:2005 стандартад заагдсан унд-ахуйн усны чанар, аюулгүй байдлын үнэлгээний шинжлэх, сорьц, тоо, давтамж мөрдөгдөхгүй байна. /хавсралт 3/ 1.4. Сав газрын зөвлөлийн усны асуудлаархи чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх 1.4.1. Àðõàíãàé àéìãèéí ãàçàð íóòãèéã ×óëóóò, Õàíóé, Îðõîí ãýñýí 3-í ñàâ ãàçàðò õàìààðóóëñàí áàéäàã. Îðõîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéã áàéãóóëàõ õóðàëäààíûã 2011 îíû 5 äóãààð ñàðä õèéæ, ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí ãèø¿¿íä Àðõàíãàé àéìãààñ 3 õ¿í áàéõààð çîõèîí áàéãóóëсан ч á¿ðýí áàòàëãààæààã¿é, ¿éë àæèëëàãàà íü ýõëýýã¿é áàéíà. 1.5. Сумын ИТХ, ЗДТГ-ын усны асуудлаар чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх 1.5.1. Ñóìäûí ÈÒÕ, ÇÄÒà óñ, рашааны тухай хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаад аéìãèéí МХГ-ààñ õèéñýí ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí ä¿ãíýëò õèéëýý. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 8
  • 9. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Аймгийн хэмжээнд уñíû òóõàé õóóëèéí õîëáîãäîõ çààëòóóäûí õýðýãæèëò 33%, ðàøààíû òóõàé õóóëèéí õýðýãæèëò 51.1%-òàé áàéíà. Óñíû òóõàé õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëä çààñàí ñóìûí ÈÒÕ-ûí á¿ðýí ýðõèéã ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ñóìäûí 91.7% íü õýðýãæ¿¿ëýýã¿é, 16 äóãààð ç¿éëèéí 1.3 “ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ñàíàëûã ¿íäýñëýí íóòàã äýâñãýðòýý áîõèð óñ çàéëóóëàõ öýã òîãòîîõ” ãýñýí çààëòûã 81.2% íü áèåë¿¿ëýýã¿é, 16 äóãààð ç¿éëèéí 1.1 ”íóòàã äýâñãýðòýý óñ õóðèìòëóóëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, ÷àíàðûã íü õàìãààëàõ, óñíû õºíººëººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, óðøãèéã àðèëãàõ àðãà õýìæýý õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã òºëºâëºæ, сумын ИТХ-ààð áàòëóóëàí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ” ãýñýí çààëòûã 50% íü áèåë¿¿ëýýã¿é, Ðàøààíû òóõàé õóóëèéí 8.1.2 “ðàøààíû õàìãààëàëòûí áîëîí àðèóí öýâðèéí äàðààõü á¿ñèéã õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí òîãòîîõ” ãýñýí çààëòûí õýðýãæèëò 43.7%, 8.1.4 “ðàøààíûã íºõºí ñýðãýýõ, ýõ áóëãèéã òîõèæóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ” ãýñýí çààëòûí õýðýãæèëò 73.7% òàé áàéíà. 1.5.2. Аймгийн бүх суманд хүн амын унд, усан орчинг хамгаалах хамгаалалтын болон эрүүл ахуйн бүсийг шинэчлэн тогтоож, энгийн хамгаалалтын бүсийн дэглэмийг мөрдүүлэх засаг даргын захирамж гарч хэрэгжиж эхлээд байна. 1.6.Байгаль хамгаалагчийн усны талаархи чиг үүрэг үр дүнтэй байгаа эсэх 1.6.1. Сумдын засаг дарга сумын байгаль хамгаалагчийн дүгнэлтийг үндэслэн ус ашиглуулах шийдвэр гаргаж байна. Эрдэнэбулган сумын тухайд гүний худаг ашигладаг 10 гаруй иргэн аж ахуйн нэгжүүдтэй ус ашиглуулах гэрээ байгуулахыг зөвшөөрсөн захирамж гаргаж хэрэгжилтийг хангуулсан байна. Захирамжийн дагуу тухайн ашиглагчтай түр нормын дагуу ашиглах усны хэмжээг тооцон ус ашиглах гэрээ байгуулсан байна. Харин ус суваг ашиглалтын Ундарга ХХК-ны усны нөөц ашигласны төлбөр тооцоог дутуу хийж байсан зөрчил илэрсэн. 1.6.2. БОС-ын 2006 оны 298 дугаар тушаалаар батлагдсан эрхийн бичиг ашиглагдахгүй байна. Ус ашиглагчтай гэрээ байгуулан эрхийн бичиг олгосноор ус ашиглах эрхийг баталгаажуулах үйл ажиллагаа хуулийн дагуу хийгдэхгүй байгаагаас Усны тухай хуулийн 29,1-д заасан ус ашиглах эрх үүсэхгүй байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 9
  • 10. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Усны н ц бохирдуулсанд н х н Óñí û í º º ö, ò¿¿í è é Б лэг 2 т лб р ногдуулах журам õàì ãààë àë ò, àø è ãë àë ò ç¿é хэрэгжихг й байна. çî õè ñòî é áàé í à óó 2.1. Хүн амын унд, ахуйн хэрэглээний ус хангамжийн нөөцийг зүй зохистой тооцож, үн хамгаалж байгаа эсэх гаа 2.1.1. Óíäíû óñ, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà, ò¿¿íä òàâèõ õÿíàëò MNS900:2005 ñòàíäàðòûí 8.5 “òºâëºðñºí óñàí õàíãàìæèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãà íü óñíû ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäàëä ¿íýëãýý ºãºõ èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèòîé áàéíà ãýñýí çààëò îãò áàéíà” õýðýãæèõã¿éãýýñ óíäíû óñíû ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí õÿíàëò, ¿íýëãýýíèé ñîðüö, áè÷èë àìü ñóäëàëûí àþóëã¿éí øèíæèëãýý ñòàíäàðòàä çààñàí äàâòàìæààð õèéãäýæ ÷àäàõã¿é áàéíà. ûí Ñòàíäàðòûí 8.13- çààñíû äàãóó “óñ àøèãëàã÷ íü ¿éëäâýðëýë -ä óñ ¿éëäâýðëýë-õÿíàëòûí ëàáîðàòîðè áàéõã¿é íºõöºëä óíäíû óñíû øèíæèëãýý õèéõ àñóóäëûã ýðõ á¿õèé èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèòîé ãýðýý áàéãóóëæ øèéäâýðëýíý ãýñíèé äàãóó Àéìãèéí øèéäâýðëýíý” òºâèéí óñ ñóâàã àøèãëàëòûí Óíäàðãà ÕÕÊ øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðèòîé ãýðýý áàéãóóëñàí áàéãàà ÷ äýýðõ ñòàíäàðòàä çààñàí òîî, äàâòàìæèéã á¿ðýí ìºðäº ã¿é áàéíà. ìºðäºõã¿é Ñóìäûí òóõàéä ñòàíäàðòûí 8.3 çààñíû äàãóó “Óñ àøèãëàã÷ íü õ¿í àìûí óíäûí 8.3-ä Óñ óñíû ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí áàéäàëä øèíæèëãýý õèéëãýæ, áàòàëãààæóóëæ, ýðõ á¿õèé û àõóéí áàéãóóëëàãààð ýð¿¿ë àõóéí ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ ¿¿ð ¿¿ðýã”-èéã áèåë¿¿ëýýã¿é ãýðýý îãò èéã áèåë¿¿ëýýã¿é, áàéãóóëààã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë: Ñóìäûí òºâä áàéðëàëòàé ñòàíäàðòûí äàãóó øèíæèëãýýíä àðòûí õàìðàãäâàë çîõèõ 78 õóäãèéí 50% áóþó 39 õóäàã õàðèí ñóìäûí 57.9%-íü îãò õàìðàãäààã¿é áàéíà. /хавсралт 3/ 2.2 Èргэн, аж ахуйн нэгжийг бүрэн тоолууржуулж, алдагдлыг буруулж чадаж ргэн, бүрэн байгаа эсэх 2.2.1. “Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 1995 îíû 5 äóãàð ñàðûí 10 Ìîíãîë 10-íû ºäðèéí 67 äóãààð òîãòîîëûã ¿íäýñëýí ÿíèé óñ àøèãëàæ áàéãàà àÿëàë æóóë÷ëàëûí áààç, àìðàëò ñóâèëëûí ãàçàð, óóðõàé áóñàä àøèã îðëîãî îëîõ çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéãàà èðãýí, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí õóäàã óñò öýãèéã òîîëóóðæóóëàõ Àéìãèéí çàñàã äàðãûí òîîëóóðæóóëàõ” 2010 îíû 7 ñàðûí 8-íèé ºäðèéí à/256 òîîò çàõèðàìæ ãàðñàí áîëîâ÷ ºíººäðèéí áàéäëààð íèé аймгийн төвийн төвлөрсөн усан хангамжид холбогдсон óñ àøèãëàã÷ 75 ÀÀÍÁàéãóóëëàãûí өвийн ã÷ 29 áóþó 38.7%, төсөвт байгууллагын 20%, орон сууцны 57,7% нь тоолуур тавиулсан өсөвт , байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 10
  • 11. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР 2.2.2. Аймгийн төвийн төвлөрсөн усан хангамжийн гүний худагт тавьсан тоолуурын заалтыг үндэслэн ажлын зураг авалтаар тооцоо хийж үзвэл 2011 оны эхний 9 сарын байдлаар цэвэр усны алдагдал 14% буюу 39,0 сая литрт хүрсэн байна. Энэ алдагдалын гол шалтгаан нь дараах нөхцөл байдалтай холбоотой байна. Үүнд: Хувийн хэвшлийн ААН-үүд ялангуяа хоолны газар, архи, цэвэр усны үйлдвэр, барилгын компаниуд усны тоолуур тавиулаагүйгээс усны хэрэглээгээ дутуу тооцуулж, их хэмжээний цэвэр усыг гамгүй зарцуулж байдаг. Эрүүл мэнд, боловсролын салбарууд түр нормын дагуу төлбөрөө хийдэггүй батлагдсан төсвийн хүрээнд төлбөрийн тооцоогоо хийдгээс усны алдагдлыг бууруулж чадахгүй байна. Нөгөө талаар ус суваг ашиглалтын “Ундарга” ХХК нь мэргэжлийн байгууллагын зүгээс “ус ашиглагч аж ахуйн нэгжүүдийг тоолууржуулах тухай” захирамжид дурьдсан байгууллагуудтай хамтарч ажиллах талаар санаачлага гаргаж, үр дүнтэй ажиллаагүй байна. 2.2.3. Цэвэр усны тоолуур тавиулсан төсөвт газруудын усны хэрэглээ, төлбөрийн байдалд судалгаа хийж үзвэл тоолуур тавиулсаны дараах үеийн усны хэрэглээ нь өмнөхөөсөө 21,5% буурсан, усны зардлын хэмжээ 20,0-84,6% хүртэл буурч, төсөв хэмнэгдэж байгаа тооцоо гарч байна. /хавсралт № 2/ Эндээс дүгнэхэд тоолуур тавиулснаар усны нөөц ашиглалт зохистой болж, усны алдагдал буурахад шууд нөлөөлөх нь харагдаж байна. 2.3 Хүн амын унд ахуйн хэрэглээний болон үйлдвэрлэлийн бохирдлыг бүрэн цэвэршүүлж чадаж байгаа эсэх 2.3.1. 2003-2009 îíä õýðýãæñýí ÀÕÁ-íû îðîí íóòãèéí õîòóóäûí ÍÀÀ-н õºãæëèéã äýìæèõ MON-1907 òºñ뺺ð öýâýð óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé 60% áóþó 11.3 êì øóãàìûã øèíý÷èëæ, áèîëîãèéí àðãààð á¿ðýí öýâýðëýãäýõ èæ á¿ðýí òåõíîëîãèéí òºõººðºìæòýé, êàðòûí 8 òàëáàéòàé биологийн öýâýðëýõ áàéãóóëàìæèéã àøèãëàëòàíä îðóóëñàí. Èíãýñíýýð õүн амын унд ахуйн хэрэглээний болон үйлдвэрлэлийн бохирдлыг цэвэршүүлýõ áîëîëöîîòîé áîëñîí. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 11
  • 12. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Бохир усыг áèîëîãèéí àðãààð öýâýðлэх картын талбай /2011.09.21/ 2.3.2. Гэвч MNS 4288-95 стандартын 2.9-д зааснаар “...бохир усыг цацруулж, шүүрүүлэх хэрэглэгдэхүүний гадарга дээр биохальс үүсгэж тэнд бичил биетэн өсч үржсэнээр биологи цэвэрлэгээ явагдана.”, “...биологийн бүрэн исэлдэлтийн явцад бохир усан дахь уусмал бодис болон бичил биетүүдээс бүрдсэн лагийг мөн адил задалдаг..” гэсэн технологид тавих шаардлага бүрэн хангагдаагүй, өнөөгийн байдлаар эхний картуудад лаг хуримтлагдах шинжтэй болсон байгаа нь цаашид энэ цэвэрлэх байгууламжийг өөрчлөх, шаардлага урган гарахыг үгүйсгэх аргагүй. 2.3.3. ÓÖÓÎØÒ-èéí ëàáîðаòîðèéí øèíæèëãýýãýýð áîõèð óñíû öýâýðøèëò 2011 îíû 1-8 ñàðä äóíäàæààð 21.9%-òàé áàéñàí. Энэ талаар УЦУОШТ-оос энэ хугацаанд øèíæèëãýýíèé äýýæèéã 2-ð êàðòààñ àâч áàéñàí гэсэн тайлбар ирүүлсэн. Харèí 9 дүгээр ñàðûí øèíæèëãýýã 6-ààñ öààøõè êàðòààñ авсан äýýæýýð үзэхэд 77.4% áàéíà. 2.3.4. Мах бэлтгэлийн “Хангайн хүнс” ХХК нь 2011 онд аймгийн төвийн бохир усны шугамд холбогдсон байна. MNS 4288-95 стандартын 2.5-д зааснаар “тухайн ажил үйлчилгээний онцлогоос хамааран хөнгөн бодисууд бүхий бохир усаа анх гарсан газартаа ялгах ажиллагаа хийгдэх” байтал энэ ажиллагаа хийгдэлгүй төвийн шугамд шууд холбогдсон байгаа нь төв цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн ажиллагаа алдагдах, бохир усны цэвэршилтэд сөрөгөөр нөлөөлөх магадлал өндөр байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 12
  • 13. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР ”Хангай хүнс” ХХК-ны бохир ус зайлуулах цооног Ил задгай талбайг бохирдуулсан /2011.09.23/ 2.4. Хөдөө аж ахуйн салбарын усны ашиглалтын нөөцийг зүй зохистой тогтоох, ашиглалт хамгаалалтын арга хэмжээ үр дүнтэй байгаа эсэх 2.4.1. 2011 онд хийгдсэн усны тооллогоор нийт 700 гаруй худаг уст цэг тоологдсоны 622 нь хөдөө аж ахуйн салбарт ашиглагдаж байна. Худаг, уст цэгийн ашиглалт, хамгаалалтыг үр дүнтэй байлгах үүднээс шинээр гаргаж байгаа худгийн өртгийн 0,5%-ийг малчдын оролцооны хөрөнгөөр бүрдүүлж байна. Мөн малчдын бүлэгт худаг уст цэгийг хариуцуулах өөрсдөө хуримтлал бий болгон уст цэгийг засварладаг болсноор сүүлийн жилүүдэд улсын болон орон нутгийн төсвөөр худаг уст цэгийн засвар хийгдээгүй байна. 2.4.2. ХХААЖДҮГ-ын малын ус, хашааны хангамжийн мэдээгээр ХАА-н ус хангамж 92,1%-тай байгаа боловч улсын тооллогын дүнгээрхи худаг, уст цэгийн тоогоор авч үзвэл ХАА-н ус хангамжийн хувь хэмжээ ойролцоогоор 20-30%-иар буурахаар байна./хавсралт № 1/ ХХААЖДҮГ-ын тайлангаар худаг, уст цэгийн тоо 1044 үүнээс инженерийн хийцтэй худаг 564, энгийн уурхайн худаг 448 байна. Гэтэл Усны газраас зохион байгуулсан усны тооллогын дүнгээр нийт худаг уст цэгийн тоо 700 үүнээс ашиглагдахгүй байгаа нь 39 гэж тоологдсон байна. Тооллогын дүнг бодитой хийгдсэн гэж үзвэл 2007 оны тооллогоос хойш улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт болон бусад эх үүсвэрээр нэмэгдсэн худаг уст цэгийн тоог оролцуулан тооцвол 555 худаг өнгөрсөн 4 жилийн хугацаанд ямар ч ашиглалтгүй болж хасагдаж, хаягджээ гэсэн тооцоо гарч байна. Эндээс дүгнэлт хийж үзвэл ХАА-н салбарын усны нөөцийн ашиглалт, хамгаалалт хангалтгүй, улсын төсвөөр хийгдэж байгаа худаг, уст цэг гаргах ажиллагаа оновчгүй хийгдэж, хөрөнгө үргүй зарцуулагдаад байдаг юм биш биз гэсэн эргэлзээг төрүүлж байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 13
  • 14. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Энэ мэдээлэл зөрүүтэй байгаа нь Төрийн байгууллагуудын хоорондын ажил төрлийн уялдаа холбоо муу, төрийн захиргааны байгууллагын зүгээс бодлого арга зүйгээр нэгтгэн ажиллаж чадахгүй байгааг харуулж байна. 2.5. Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ус ашиглалтын нөөцийг зүй зохистой тооцох, ашиглалт, хамгаалалтын арга хэмжээ үр дүнтэй байгаа эсэх 2.5.1 Усны тухай хуулийн 26,1-д заасны дагуу Усны газраас “Усны нөөц ашиглуулах тухай” гарсан дүгнэлтийг үндэслэн Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ус ашиглалтын гэрээг байгуулж байна. 2010 онд 11 ААН-үүдтэй ус ашиглах гэрээ байгуулж, усны төлбөрөөр 28.2 сая төгрөг сумын төсвийн орлогод төвлөрлөх байснаас 20,9 сая төгрөг нь төвлөрч үлдэх 7,3 сая төгрөг нь Усны газрын дансанд төвлөрчээ. 2011 онд Холбогдох яамдаас Цэнхэр сумын Орхон багийн нутаг дэвсгэрт тусгай зөвшөөрөлтэй “Монгол газар” ХХК, “Алтан дорнод Монгол” ХХК-уудын уул уурхайн үйлдвэрлэл эрхлэх уулын ажлын болон байгаль хамгаалах төлөвлөгөө батлагдаагүй. 2.5.2. Гэтэл эдгээр компаниуд нь өөрсдийн талбайнуудад нөхөн сэргээлт хийлгэх нэрээр бусад компаниудтай хууль бус гэрээ байгуулсанаас эфель дахин угаах уулын ажил явагдаж гол усыг ихээр бохирдуулсан байна. Энэ нь “Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай” хууль, мөн хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдож гарсан Засгийн газрын 2010 оны 264, 229 тоот тогтоолуудын заалт зөрчсөн байна. Аймгийн БОАЖГ-ын мэргэжилтэн бохирдсон усны дээжийг шинжлүүлж, усны бохирдлыг тодорхойлоход усны орчны чанарын үзүүлэлт нь ерөнхий шаардлагын хүлцэх агууламжтай харьцуулахад нитрит 6,2 дахин, нитрат 77,2 дахин, фосфор 20 дахин, жин бодис 5,1 дахин ихэссэн өөрөөр хэлбэл 4-5 зэргийн бохирдолтой гарчээ. Голын усыг бохирдуулснаас үүсэх нөхөн төлбөрийг БОАЖС-ын 2010 оны 5 сарын 27-ны а-156 тоот тушаалаар баталсан аргачлалын дагуу технологийн хэрэгцээний усаа голын усанд 15 хоног алдсан /2011 оны 7 сарын 7-с/гэж үзвэл нийт 1023840 м3 ус бохирдсон гэсэн тооцоо гарч байгаа бөгөөд энэ хохирлыг төгрөгөөр тооцвол 2,2 тэрбум төгрөг болж байна. Үүнээс хойш 9 дүгээр сарын сүүлч хүртэл энэ хууль зөрчсөн үйл ажиллагаа үргэлжилсэн бөгөөд энэ хугацаагаар тооцоход хохирлын дүн, бохирдсон усны хэмжээ 4-5 дахин нэмэгдэх тооцоо гарч байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 14
  • 15. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Алт олборлож бохирдсон ус голын усыг бохирдуулсаар /2011.09.28/ Алт олборлоход ашигласан ус голыг бохирдуулж байна Үйлдвэр үйлчилгээнд усыг ариг гамгүй ашигладаг нь Нөхөн сэргээсэн газрын эвдрэл ба алт олборлолт /2011.09.28/ ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 15
  • 16. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР 2.5.3. Дээрх хууль зөрчсөн үйлдлийг таслан зогсооход сум, аймгийн ЗДТГ, МХГ, БОАЖГ-аас удаа дараа хяналт, шалгалт хийж, үйл ажиллагааг нь зогсоох, техник тоног төхөөрөмжийг хураах, нүүлгэн буцаах зэрэг арга хэмжээг авч байсан боловч тодорхой үр дүнд хүрэхгүй байсаар 9 дүгээр сарын дунд хүргэсэн байна. Эксоватор 17, бульдозер 18, самосвол машин 21, усан буу 10 нийт 66 тооны машин техник хэрэгсэл байлаа /2011.09.28/ 2.5.4. Хууль бус үйл ажиллагааны явцад ус их хэмжээгээр ашиглаж байгаа нь тодорхой бөгөөд сумын ЗДТГ-аас нөхөн төлүүлэх арга хэмжээ авч сумын төсвийн орлогод 11 байгууллагаас 43,0 сая төгрөг төвлөрүүлж, хууль зөрчсөн үйлдэлд нь 2 ААН-тэй холбоотой 2.0 сая төгрөгийн торгуулийн арга хэмжээ авсан байна. Харин аймгийн Засаг даргын 2011 оны 7 сарын 18-ний өдрийн а/310 тоот захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсгийн хуралдаанаар хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж компани бүрээс байгаль орчны нөхөн төлбөрт 13,0 сая төгрөг авч орон нутгийн төсвийн орлогод төвлөрүүлэхээр шийдвэрлэсний дагуу тухайн үед ажиллаж байсан нэр бүхий 19 компаний 12 орчмоос нь 101,5 сая төгрөгийг гаргуулан 52,0 сая төгрөгийг аймгийн Байгаль хамгаалах санд, 49,5 сая төгрөг нь орон нутгийн төсвийн орлогын дансанд төвлөрүүлсэн байна. Усны нөөц ашигласан, бохирдуулсаны төлбөр төлөх нь зүйтэй боловч төлүүлж байгаа үндэслэл нь хуульд нийцэхгүй байна. 2.6. Усны нөөц ашигласны болон бохирдуулсны төлбөр, үнэ тариф, ногдуулалт оновчтой эсэх, түүнийг улс орон нутгийн төсөвт бүрэн төвлөрүүлж чадаж байгаа эсэх 2.6.1. Усны нөөц бохирдуулсаны төлбөрийг тооцохдоо тухайн усны шинжилгээг Усны газарт хүргүүлж хариу гарсаны дараа БОАЖС-ын 2010 оны 5 сарын 27-ны а-156 тоот тушаалаар баталсан аргачлалын дагуу ногдуулах бөгөөд өнөөдрийн байдлаар аймгаас нөхөн төлбөр тавьсан акт, албан шаардлага байхгүй байлаа. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 16
  • 17. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР 2.7. Усны нөөц, хомсдол, бохирдол, түүний шалтгааны талаарх нэгдсэн мэдээллийн санг бүрдүүлж байгаа эсэх 2.7.1. Байгаль орчны сайдын 1996 оны 124 дүгээр тушаалаар батлагдсан журмын дагуу усны нөөцийн бохирдолт, хомсдолт, нөхөн сэргэлтийг бүртгэл мэдээллийн санд хийгдээгүй байна. 2.7.2. Аймгийн төвийн төвлөрсөн цэвэр усан хангамжийн насос цагт 65м3 усыг 270м өндөрт гаргах хүчин чадалтай бөгөөд одоо гүний усны динамик түвшин доошилсноос хүчин чадлынхаа 40%-иар ажиллаж байна. Энэ нь усны нөөцийн хомсдолтой холбоотой гэж мэргэжилтнүүд үзэж байгаа боловч энэ талаар тодорхой хэмжээний судалгаа, шинжилгээ хийж, үр дүнтэй ажил зохион байгуулахгүй бол ойрын 5-8 жилд аймгийн төвийн төвлөрсөн усан хангамж тасалдах, хэвийн хэмжээ алдагдахад хүрч болзошгүй юм. 2.8. Гол горхи, булаг шанд, ðàøààí, усан сангийн нөөцийг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ үр дүнтэй байгаа эсэх 2.8.1. Ãîë ãîðõè, áóëàã øàíä, ðàøààí, óñàí ñàíãèéí íººöèéã õàìãààëàõàä óëñûí òºñ⺺ñ æèë á¿ð õºðºí㺠òºñºâëºäºã áºãººä ýíý æèë 7 áóëãèéí ýõèéã õàìãààëàõàä 13,982.4 ìÿíãàí òºãðºã òºñºâëºãäºæ, õóóëèéí äàãóó òåíäåð çàðëàí ã¿éöýòããýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëñàí áàéíà. ÿéöýòãýã÷ýýð “Óñ” ÕÕÊ øàëãàð÷ àæëûã г¿éöýòãýж áàéíà. Õàðèí ãîë ãîðõè, áóëàã øàíä, ðàøààí, óñàí ñàíãèéí íººöèéã íºõºí ñýðãýýõýä õºðºí㺠òºñºâëºã人ã¿é áàéíà. Булаг шандын эхийг хашиж хамгаалсан байдал ААН иргэдийн санаачлага дэмжлэгээр 90 гаруй гол, горхи, булаг шандын эхийг хашиж хамгаалсан байна. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 17
  • 18. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР 2.8.2. Öýíõýð ñóìûí Àëòàí-îâîî áàãèéí “Õàëóóí-óñ” ðàøààíûã ò¿øèãëýí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà 4 áààç, ìºí Øèâýðòèéí õàëóóí ðàøààíûã ò¿øèãëýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà “Õàñó-Øèâýðò” ÕÕÊ-íû ñóâèëëûí àìðàëò çýðýã àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü Ìîíãîë óëñûí Ðàøààíû òóõàé õóóëüä çààñàí õîðèãëîñîí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéгаа нь аймгийн МХГ-ын хяналт шалгалтаар илэрсэн байна. Òóõàéëáàë: Öýíõýð ñóìûí Àëòàí-îâîî áàãèéí Õàëóóí-óñ ðàøààíûã ò¿øèãëýí ò¿¿íèé äýðãýä àÿëàë æóóë÷ëàëûí 4 баазын ¿éë àæèëëàãààнд дараах зөрчлүүд илэрсэн байна. • Ðàøààíû òóõàé õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 2-ò çààñàí íººöèéã á¿ðòã¿¿ëñýí áàðèìò, ðàøààíûã àøèãëàõ òºëºâëºãºº, õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºð, ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áàéгàëü îð÷íû àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëò áàéõã¿é áàéíà. • Рàøààí àøèãëàõàä òàâèãäàõ øààðäëàãûí 13.1.4-ò çààñíààð æèë á¿ð áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òàëààð õèéñýí àæëàà òàéëàãíàæ, èðýõ îíû òºëºâëºãººã õÿíóóëäàãã¿é áàéíà. • Мөн хуулийн 9.1.2-д заасан хориглох заалтыг зөрчиж хязгаарлалтын бүсэд ðàøààíûã àøèãëàõòàé øóóä õîëáîîã¿é барилга байгууламж барьсан байна. Энэ нь сум, орон нутгийн холбогдох байгууллага, албан тушаалтнууд хуулийн зүйл заалтыг мөрдөж, хэрэгжүүлэх тал дээр хангалтгүй ажилласныг харуулж байна. Хамгийн чухал нь уг рашааны нөөц хомсдох, бохирдоход хүргэж болох нөхцөл байдал үүсэж болохыг анхаарах шаардлагатай. ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 18
  • 19. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР ДҮГНЭЛТ Гүйцэтгэлийн аудитын дүнгээс 29,972,9 мянган төгрөгийн зөрчил, төлбөр илэрлээ. үйцэтгэлийн • Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн орлогоос байгаль орчныг хамгаалах, өөц байгалийн нөөцийг нөхөн сэргээх арга хэмжээнд зарцуулах х өөцийг хөрөнгийн хувь хэмжээний тухай хуулийн дагуу 2011 оны орлогын дүнгээс төвлөрүүлбэл зохих дүнгээс 27,161.6 мянган төгрөгийг аймгийн байгаль хамгаалах санд буцаан төвлөрүүлэх, өгрөгийг • Усны нөөц ашигласны төлбөрийн дутуу 2,811.3 мянган төгрөгийг орон нутгийн өөц төсөвт төвлөрүүлэх Аудитын явцад цуглуулсан нотлох зүйлс, аудитын дүнд үндэслэн дараахь дүгнэлт хийж зүйлс, байна. Орон нутгийн хэмжээнд Усны асуудлаархи чиг үүргийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд уг чиглэлийн бодлогыг тодорхойл тодорхойлдог мэргэжлийн боловсон хүчний оролцоо, мэдлэ үчний мэдлэг чадвар учир дутагдалтай байна. Усны нөөц бохирдуулсаны төлбөрийг ногдуулж, орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлж өөц чадахгүй байна. ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН АУДИТЫН БАГ Г ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 19
  • 20. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР АУДИТЫН ЗӨВЛӨМЖ Аудитын дүнд үндэслэн дор дурдсан албан тушаалтанд дараахь зөвлөмжийг өгч байна. үнд өвлөмжийг Аймгийн Засаг дарга • 2010 îíû 7 ñàðûí 8 8-íèé ºäðèéí à/256 òîîò çàõèðàìæийн биелэлтийг хангуулахад ийн мэргэжлийн бүх байгууллагуудыг татан оролцуулж, яаралтай арга хэмжээ авч үх биелэлтийг аймгийн ИТХТ мэдээлэх ИТХТ-д • Усны асуудлаархи чиг үүргийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх бодлогыг зангидан холбоотой зангидан, талуудын үйл ажиллагааг нэгтгэхэд мэргэжлийн боловсон х хүчний оролцоо, мэдлэг чадвар учир дутагдалтай байгааг анхаарах • Хүн амын ундны усны эх үүсвэр хомсдох, бохирдохоос хамгаал үн хамгаалах зорилгоор төвлөрсөн усан хангамжийн эх үүсвэрт цэрэгжүүлсэн харуулыг ажиллуулах өвлөрсөн • Ус, рашаан ашигласны төлбөрөөр 2011 оны эхний 3 улирлын байдлаар 77604,5 төлбөрөөр мянган төгрөг төвлөрсөний 35% болох 27,161,6 мянган төгрөгийн байгаль хамгаалах өгрөг санд төвлөрүүлэх ЭБЭХЯ-д • Уур уурхайн компаниудын үйл ажиллагаанд тавих хяналтыг чангатгах, бүх зөвшөөрлийг хүчингүй болгох өвшөөрлийг • Шинээр зөвшөөрөл олгохдоо гэрээ байгуулж, үүрэг хариуцлага, хяналтыг өвшөөрөл тогтолцоог бий болгох БОАЖЯ-д Холбогдох байгууллагаас ир олбогдох ирүүлсэн саналыг уламжилж байна. 1. Усны нөөц бохирдуул өөц бохирдуулсанаас болон хүний хүчин зүйлийн нөлөөгөөр уг булаг шанд, үний жижиг нуур, цөөрөм ор үндэсгүй алга болох тохиолдолд ямар арга хэмжээ авах нь өөрөм хуульчлагдаагүй байгаа, үй 2. Мөн голын голидролыг нөхөн сэргээх стандарт байхгүй бай өн байгаад анхаарч, арга хэмжээ авах. Аймгийн Ундарга ХХК- -д • Усны нөөц ашигласны төлбөрийг хэрэглэсэн цэвэр усны хэмжээгээр төлж хэвших өөц • Усны алдагдлыг бууруулахад мэргэжлийн байгууллагын з зүгээс оновчтой санаа, шийдлийг гаргаж хэлэлц хэлэлцүүлэх Аймгийн ХХААЖДҮГ- -т • ХАА-н усан хангамжийн хувь хэмжээг үнэн зөв тооцоолох, холбоотой талуудтай ажил төрлийн уялдаа холбоог сайжруулах өрлийн холбоогоо ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 20
  • 21. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Холбогдох байгууллагын санал ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 21
  • 22. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 22
  • 23. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Ерөнхий аудиторын тушаал өнхий ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 23
  • 24. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Төлбөрийн акт ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 24
  • 25. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Актны хавсралт ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 25
  • 26. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР Хавсралтууд ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 26
  • 27. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 27
  • 28. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 28
  • 29. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР ¯ÀÃ-ÃÀÃ/2011/ÁÎÀ-01 29