Uts tailan
- 2. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
ÀÃÓÓËÃÀ Àóäèòûí çîðèëò õàìðàõ õ¿ðýý, àðãà ç¿é, Àóäèòûí ÿâöàä
òîõèîëäñîí õ¿íäðýë áýðõøýýë, Àóäèòûí îðøèë 2
Òàéëàíã áýëòãýñýí:
Çîðèëò 1 3
Àðõàíãàé Àéìãèéí
Àóäèòûí ãàçðûí Åðºíõèé 1.1. Õºòºëáºðèéí çàðöóóëàëòûí òàéëàí áîäèò çàðëàãààñ
àóäèòîð: È.Íÿì-îñîð 12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàãäñàí
áàéíà.
Àóäèòûí ìåíåæåð:
1.2. Õóâèéí ñóðãóóëèóäàä òºðººñ òàâèõ õÿíàëò îðõèãäñîí
Ä.Íýðã¿éáààòàð
áàéíà.
Àõëàõ àóäèòîð: 1.3. Õóâèéí ñóðãóóëèóä õ¿¿õäýýð äàëèìäóóëàí òºñºâ
Ä.Óëàìáàÿð õºðºíãèéã ¿ðýëãýí, çàðöóóëæ, àøèãëàí øàìøèãäóóëñàí
áàéíà
Øèíæýý÷: Á.Áàäàð÷
1.4. ¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí ¿ëäýãäýë íü çîðèóëàëò áóñ
Í.Ýíõ÷èìýã Á.Àçõ¿¿
õýòð¿¿ëýí çàðöóóëàõàä øóóä íºëººëñºí áàéíà.
Ǻâëºìæ
Àóäèòûí òàéëàí,
Çîðèëò 2 9
дүãíýëòòýé õîëáîîòîé
àñóóäëààð íýìæ òîäðóóëàõ 2.1. պ人 îðîí íóòàãò æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë õºã溺ã¿é
ç¿éë áàéâàë 21141, 22458 áàéãàà íü æóðìûí õýðýãæèëòýíä ñºðºãººð íºëººëæ
óòñààð õàðèëöàíà óó. áàéíà.
2.2. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò æóðàì çºð÷ñºí áàéíà.
2.3. Òóõàéí õîîëîíä çàðöóóëàãäàõ ìàòåðèàëûí îðö íîðìûí
æèøèã òîãòîîæ ìºðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Ǻâëºìæ
Çîðèëò 3 16
3.1. “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëò íü îðëîãî
áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéíà
Ǻâëºìæ
Õàâñðàëòóóä 19-23
Төлбөр зөрчлийн нэгтгэл 24-26
2
- 3. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Àóäèòûí çîðèëò, õàìàðñàí õ¿ðýý, àðãà ç¿é, Àóäèòûí ÿâöàä òîõèîëäñîí õ¿íäðýë,
Àóäèòûí îðøèë.
Àóäèòûí çîðèëò
Àóäèòûã Óëñûí Èõ Õóðëûí Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí
õîðîîíû ñàíàë, Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé àóäèòîðò ¯íäýñíèé Àóäèòûí ãàçðààñ 2011 îíä
íèéë¿¿ëýõ á¿òýýãäýõ¿¿í, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé òºëºâëºãººã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé
àóäèòîðûí áàòàëñàí ã¿éöýòãýëèéí àóäèòûí òºëºâëºãºº, àñóóäëûí øèíæèëãýý, àðãà ç¿éã
áàðèìòëàí Òºðèéí Àóäèòûí òóõàé õóóëèàð òîäîðõîéëñîí ÀÀÃ-ûí á¿ðýí ýðõèéí õ¿ðýýíä
õèéëýý.
Õàìàðñàí õ¿ðýý
Àóäèòààð Àéìãèéí Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçàð, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí ñàíõ¿¿, ¿éë
àæèëëàãààíû òàéëàí, ñóäàëãàà ìàòåðèàëä òóëãóóðëàí “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã
2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèë, 2011 îíû ýõíèé óëèðëûí áàéäëààð øàëãàâ.
Àðãà ç¿é
Àóäèòàä Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ñòàíäàðò, ã¿éöýòãýëèéí Àóäèòûí àðãà ç¿éã àøèãëàí
Àéìãèéí Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçðààñ èð¿¿ëñýí òàéëàí, òîîí ìýäýý ñóäàëãààíä ä¿ãíýëò õèéõ,
ãàçðûí äàðãà, ìýðãýæèëòýí, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí çàõèðàë, ýì÷, ñàíõ¿¿ãèéí
àæèëòàí, õîîë ç¿é÷, áàãø, ñóðàã÷èä, ýöýã ýõèéí òºëººëºëòýé ÿðèëöëàãà õèéõ, àñóóæ
òîäðóóëàõ, òàéëáàð àâàõ, õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí òàéëàí ìýäýýã ñóäëàõ, Àóäèòûí
àñóóäëààð ò¿¿âýð÷ëýí øàëãàæ, õàðüöóóëàí øèíæèëæ, òóëãàí áàòàëãààæóóëàëò õèéëýý.
Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ñòàíäàðò, ã¿éöýòãýëèéí Àóäèòûí æóðàìä çààñíû äàãóó Àóäèòûí
ä¿í, ä¿ãíýëòýä äýìæëýã áîëîõóéö íîòëîõ ç¿éëñ, õîëáîãäîõ ìýäýý ñóäàëãààã àæëûí áàðèìò
ìàòåðèàëä õàâñàðãàâ.
Àóäèòûí ÿâöàä òîõèîëäñîí õ¿íäðýë áýðõøýýë
Õóâèéí ñóðãóóëèóäûí õóâüä ìýðãýæëèéí íÿãòëàí áîäîã÷ áàéõã¿é, “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí
òàéëàí òîîöîîã çîõèõ ¸ñîîð õèéãýýã¿é áàéñàí íü Àóäèòûí ÿâöàä õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéëàà.
Îðøèë
Àéìãèéí áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí íýãäñýí òàéëàíä òóñãàãäñàíààð 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëä
óëñûí 30, õóâèéí 5 á¿ãä 35 åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä “¯äèéí öàé” õºòºëáºðºð
634,430.1 ìÿíãàí òºãðºã çàðöóóëæ, 24,780.4 ìÿíãàí òºãðºãèéã óëñûí òºñºâò áóöààí
òºâëºð¿¿ëñýí áàéíà.
3
- 4. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
“¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí òºëºâëºëò, ñàíõ¿¿æèëò,
Çîðèëò 1
òàéëàãíàë, õÿíàëò îíîâ÷òîé ýñýõ
1.1 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëýý𠓯äèéí öàé” õºòºëáºðò õàìðàãäàõ õ¿¿õäèéí òîîã ºìíºõ
õè÷ýýëèéí æèëèéí õ¿¿õäèéí òîîíû ïðîãíîçîîð õ¿¿õýä ºäðèéí òºëºâëºãººã òîîöîîëæ,
ñàíõ¿¿æèëòèéí òºëºâëºãººã ãàðãàñàí áàéíà.
îí Õ¿¿õäèéí Õ¿¿õýä Ñàíõ¿¿æèëòè Õ¿¿õýä Ǻð¿¿
òîîíû ºäðèéí éí ºäðèéã /ìÿí.òºã/
ïðîãíîç òºëºâëºãºº òºëºâëºãºº/ì íîðìàòèâààð
ÿí.òºã/ òîîöâîë
/ìÿí.òºã/
2010 10908 1636361 657,943.7 654,454.4 3,489.3
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 2 ñàðûí 6-íû ºäðèéí 45 äóãààð
òîãòîîëîîð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 1-5 äóãààð àíãèéí íýã õ¿¿õäèéí ¿äèéí
öàéíû çàðäëûã 400 òºãðºãººð òîãòîîñíû äàãóó òºëºâëºëòèéã íýã á¿ð÷ëýí õÿíàæ
¿çýõýä 3,399.3 ìÿíãàí òºãðºãººð, íèéò ä¿íãýýð õÿíàæ òîîöîæ ¿çâýë 3,489.3 ìÿíãàí
òºãðºãººð çºð¿¿òýé áàéñàí áºãººä ýíý íü ¯äèéí öàéíû ñàíõ¿¿æèëòýýñ ¿¿ññýí ºðèéã
øèéäâýðëýõýä îëãîñîí õºðºíãèéí íýìýëò ñàíõ¿¿æèëò áàéíà. Õàðèí óã òºëºâëºãººã
ã¿éöýòãýëòýé õàðüöóóëæ ¿çâýë 23,513.3 ìÿíãàí òºãðºãººð èë¿¿ áîëîâ÷ óëñûí òºñºâò
áóöààí òºâëºð¿¿ëñýí ìºí㺠24,780.4 ìÿíãàí òºãðºã áàéíà. Ýíý íü õ¿¿õäèéí ºâ÷ëºë,
÷ºëºº àâàëò, øèëæèëò õºäºë㺺íòýé õîëáîîòîé ¿¿ññýí õýìíýëò áàéíà. /õàâñðàëò 1, 5/
Õºòºëáºðèéí çàðöóóëàëòûí òàéëàí áîäèò çàðëàãààñ 12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð
çºð¿¿òýé òàéëàãíàãäñàí áàéíà.
1.2 Àéìãèéí õýìæýýíä áàéãàà óëñûí íèéò 30 åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 76.7%,
õóâèéí õýâøëèéí 5 ñóðãóóëèéí 80%-èéã òóñ òóñ àóäèòàä õàìðóóëñàí áºãººä ýäãýýð
õàìðàãäñàí ñóðãóóëèóä ¿äèéí öàé õºòºëáºðèéí ìàòåðèàëûí çàðöóóëàëò, òàéëàíã
òóñàä íü ãàðãàæ, òóõàéí ºäðººð ºðòºã çàðäëûí òîîöîî õèéæ åðºíõèé人 õýâøñýí
áàéíà. Ãýñýí ÷ àóäèòàä õàìðàãäñàí áàéãóóëëàãóóä ¿äèéí öàéíû ìºíãºí õºðºíãèéí
çàðëàãûã 12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàñàí áºãººä ýíý íü ¯äèéí
öàéòàé õîëáîîòîé ãàðñàí øàëãàëòûí àêòûí òºëáºðò øèëæ¿¿ëñýí 5,001.1 ìÿíãàí
òºãðºã, çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëñàí 7,537.7 ìÿíãàí òºãðºã áàéíà. ªºðººð õýëáýë ¿äèéí
öàéíû çàðöóóëàëòààñ áóöààí òºâëºð¿¿ëýõ ìºí㺠12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð íýìýãäýõ
áîëîìæòîé áàéñàí áàéíà. /Õàâñðàëò 2/
̺í æèíõýíý õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí ìºíãèéã ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä 26,711.0
ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàæ, òàéëàí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã
4
- 5. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
àëäàãäóóëñàí, òàéëàíãèéí ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äýä àëäààòàé ìýäýýëýë õ¿ðãýñýí íîöòîé
çºð÷èë ãàðãàñàí áàéëàà.
¯¿íýýñ ãàäíà õóâèéí ñóðãóóëèóä ¿äèéí öàéíû õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðö,
ºðòãèéã òîîöîæ, á¿ðòãýë, òàéëàíã ¿íýí çºâ õºòëºõã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë:
• “Èðâýñ” ñóðãóóëü ¿äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí òàéëàíã ñàð á¿ð, ¿äèéí öàéíû öýñèéã
ºäºð á¿ð ãàðãàæ çàðöóóëàëòûí òîîöîîã õèéñýí áîëîâ÷ ¿äèéí öàéíû íýã õ¿¿õäýä
íîîãäîæ áàéãàà ºðòãèéã îãò òîîöîîã¿é áàéñàí òºäèéã¿é ìàòåðèàëûí òàéëàí, ¿äèéí
öàéíû öýñýýñ 1,285.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí çºð¿¿òýé áàéëàà.
• “Áèëã¿¿í” äóíä ñóðãóóëüä 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëýýð àâ÷ ¿çýõýä æèæ¿¿ðèéí
èðöèéí á¿ðòãýë, ¿äèéí öàéíû ò¿ãýýëòèéí á¿ðòãýëýýñ 8872 õ¿¿õýä ºäðººð çºð¿¿òýé.
• “Ãóðâàí òàìèð” äóíä ñóðãóóëü 2010 îíä 7,961.6 ìÿíãàí òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò
àâñàí áîëîâ÷ á¿ðòãýë, òàéëàíã çîõèõ ò¿âøèíä õºò뺺ã¿é, 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí
æèëèéí æóðíàëààñ 1-5 ñàðûí èðöèéí á¿ðòãýëèéã ãàðãàâàë 8889 õ¿¿õýä ºäºð áàéãàà
áºãººä òóõàéí õóãàöààíû ñàíõ¿¿æèëòààð ¿äèéí öàéíû çàðäëûã òîîöîæ íîðìàòèâòàé
õàðüöóóëáàë 97.59 òºãðºãººð õýòð¿¿ëýí çàðöóóëñàí òîîöîî ãàð÷ áàéíà. ªºðººð
õýëáýë 2010 îíû 1-5 ñàðä ¯äèéí öàéíû íîðìàòèâûã 867477 òºãðºãººð õýòð¿¿ëñýí
ãýæ ¿çýõýýð áàéíà.
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 13.2 “Óëñûí
òºñâèéí áàéãóóëëàãà áàòëàãäñàí òºñâèéã çîðèóëàëòûí äàãóó çàðöóóëíà” ãýñýí
çààëòûã çºð÷èæ çàðèì ñóðãóóëü “¯äèéí öàé”-íû òºñ⺺ñ õ¿¿õä¿¿äýä áýëýã àâ÷ ºãñºí
áàéëàà. Òóõàéëáàë:
• “Èðýýä¿é” ñóðãóóëü 8.7 ºäðèéí õ¿¿õäèéí ¿äèéí öàéíû ìºí㺺ð,
• Õ¿ì¿¿í 2 äóãààð ñóðãóóëü 6.7 ºäðèéí ¿äèéí öàéíû ìºí㺺ð,
• 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 2.2 ºäðèéí ¿äèéí öàéíû ìºí㺺ð õ¿¿õä¿¿äýä áýëýã ºã÷ òºñâèéã
çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëñàí áàéíà.
Õóâèéí ñóðãóóëèóäàä òºðººñ òàâèõ õÿíàëò îðõèãäñîí áàéíà.
1.3 Àéìãèéí Çàñàã äàðãûí çàõèðàìæààð 9 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé îðîí òîîíû áóñ
õÿíàëòûí çºâëºë áàéãóóëàãäàæ, çºâëºëèéí àæèëëàõ ä¿ðìèéã áàòàëñàí áºãººä
õÿíàëòûí çºâëºë íü öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷äûí õîîë,
õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàëä õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðýãòýé áîëîâ÷ òîäîðõîé õèéñýí àæèë
áàéõã¿é áàéëàà.
Òºñºâ õºðºíãèéí çàðöóóëàëòûí áîäèò áàéäàë, õ¿¿õäèéí òîîíû ººð÷ëºëò,
øèëæèëò õºäºë㺺íä ÿìàð íýã õÿíàëò áàéäàãã¿éãýýñ çàðèì õóâèéí ñóðãóóëèóäûí
õ¿¿õäèéí òîîíû õàñàãäñàí /õè÷ýýëëýõ íºõöºë áàéäëààñ ãîëëîí øàëòãààëæ íèëýýä
áàéäàã/ ººð÷ëºëòèéã õàðãàëçàëã¿é õè÷ýýëèéí æèëèéí ýõýíä á¿ðòãýñýí õ¿¿õäèéí
òîîãîîð ¿äèéí öàéíû ñàíõ¿¿æèëòèéã á¿ðýí îëãîñîí áàéíà.
5
- 6. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
• “Ãóðâàí òàìèð” äóíä ñóðãóóëèéí 2010-2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 1 ä¿ãýýð àíãèéí
18 õ¿¿õäýä ¯äèéí öàé ºãäºã ãýñýí ìýäýý á¿ðòãýëòýé áîëîâ÷ Àóäèòûí øàëãàëòààð
¿çýõýä 1 ä¿ãýýð àíãè 3 õ¿¿õýäòýé òóë ººð àíãèòàé öóã õè÷ýýëëýäýã áàéíà. Ýíä 15
õ¿¿õäèéí îéðîëöîîãîîð 800.0 ãàðóé ìÿíãàí òºãðºãèéí ¯äèéí öàéíû ñàíõ¿¿æèëò èë¿¿
îëãîãäñîí ãýæ ¿çýõýýð áàéíà.
“Ãóðâàí òàìèð”, “Áèëã¿¿í”, “Ìàòåìàòèê” õóâèéí ñóðãóóëèóäààñ áóñàä á¿õ
ñóðãóóëüä ¯äèéí öàéíû ¿éë÷èëãýýíä õÿíàëò òàâèõ êîìèññ çîõèîí áàéãóóëàãäàí çîõèõ
¸ñîîð àæèëëàæ áàéíà. Òóõàéëáàë:
• “Õ¿ì¿¿í” 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëü, ªíäºð-Óëààí, Òºâøð¿¿ëýõ ñóìûí ñóðãóóëüä 5-7 õ¿íèé
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õÿíàëòûí êîìèññ àæèëëàäàã áºãººä ãèø¿¿ä 7 õîíîãîîð ýýëæëýí ºäºð
á¿ð õÿíàëò õèéõ ãðàôèê ãàðãàí, õîîëíû öýñ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðö íîðì, àìò ÷àíàð, ãàë
òîãîîíû ýð¿¿ë àõóé, ñàâ ñóóëãàíû öýâýðëýãýý, àðèóòãàë, äýýæ õàäãàëàëò, õ¿íñíèé
õàäãàëàëò õàìãààëàëòûã õÿíàæ, àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, øèíæèëãýý, àíãè
òàíõèìûí àðèóí öýâýð, ñóðаã÷äûí ãàð óãààëãà, õîîë áýëòãýëèéí õýðýãëýëä ¿íýëãýý ºã÷
õ¿ñíýãòýýð òýìäýãëýë õºòºëæ 7 õîíîã á¿ðèéí ýöýñò òîâ÷ òàéëàí áè÷èæ, àíõààðàõ
àñóóäàë áàéâàë çàñàæ çàëðóóëàõ àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàñàí íü áóñàä ñóðãóóëèóäàä
íýâòð¿¿ëýõ¿éö ¿ð ä¿íòýé àæèë áîëñîí áàéëàà.
“Ãóðâàí òàìèð”, “Áèëã¿¿í”, “Ìàòåìàòèê” çýðýã õóâèéí ñóðãóóëèóäûí
óäèðäëàãà ¯äèéí öàéíû ¿éë àæèëëàãààã õàíãàëòã¿é çîõèîí áàéãóóëæ
áàéãàà áºãººä ¿¿íèé íýã èëðýë áîë ò¿¿íä òàâèõ õÿíàëòûí òîãòîëöîîã
îðõèãäóóëñàí ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð òóõàéí òºñºâ õºðºíãèéí
çàðöóóëàëòûн áîäèò áàéäëûã íóóí äàëäëàõ áîëîìæèéã ººðñäºäºº áèé
áîëãîñîí áàéíà.
Õóâèéí ñóðãóóëèóä õ¿¿õäýýð äàëèìäóóëàí òºñºâ õºðºíãèéã ¿ðýëãýí òîîöîîã¿é
çàðöóóëñàí áàéíà
1.4 “Ãóðâàí òàìèð” ñóðãóóëü ¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí òàéëàíãèéí çàðöóóëàëòûí
á¿ðòãýë áàéõã¿é, òàéëàí ãàðãààã¿é, áàéãóóëëàãóóäààñ àâñàí áàðàà ìàòåðèàëûí
íýõýìæëýë, çàðëàãûí ïàäààíààñ ººð áàðèìòã¿é, ò¿¿í÷ëýí ¿äèéí öàé îëãîëòîíä òàâèõ
õÿíàëòûã çîõèîí áàéãóóëààã¿éãýýñ õîîëíû àìòëàãàà, ÷àíàð ñòàíäàðòûã õÿíàñàí
òîõèîëäîë îãò áàéõã¿é.
2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéãàà áàðèìòíààñ ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä ñóðãóóëèéí çàõèðëûí
áàòàëñàí ¿äèéí öàéíû öýñíýýñ æèëä õèéõ 7 íýðèéí õîîëíû òîîã ãàðãàæ ò¿¿íèé
îðöíîîñ 5 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé øààðäàãäàõ õýìæýýã òîîöîîëæ ãàðãààä,
ìàòåðèàëûí òàéëàíãààðõ òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàðöóóëñàí òîî õýìæýýòýé
õàðüöóóëàõàä çàðöóóëàëò íü äàðààõ áàéäàëòàé áàéëàà.
6
- 7. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
ÀØÁ-ààð Õîîëíû Ǻ𿿠Íá¿ Á¿ãä
Ý çàðöóóëñàí îðöîîð /òºã/ /òºã/
í /êã/ çàðöóóëàõ /êã/
1
ä Ìàõ 566 333.2 232.8 2100 488880
2
ý Òºìñ 990 333.2 656.8 500 328400
3
ý Ëóóâàí 75.5 258.4 -182.9 600
4
ñ Áóäàà 660 333.2 326.8 1240 405232
5 Ãóðèë 385 83.7 301.3 680 204884
Á¿ãä 1427396
õ
àðàõàä 4 íýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàðëàãûã 1,427.4 ìÿíãàí òºãðºãººð õóäëàà
òàéëàãíàæ õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí ìýòýýð òàéëàí ìýäýýíä õàðàãäóóëñàí áàéíà.
Çàðöóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëàà𠺺ð ñóðãóóëüòàé æèøèæ
õàðâàë 334 õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ òºìñíèé õýìæýýíýýñ “Ãóðâàí
òàìèð” ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ òºìñíèé õýìæýý 1.6 êã-ààð èë¿¿ áàéãàà íü
àíõààðàë òàòàæ áàéãàà áºãººä äýýðõ õóäëàà òàéëàãíàëûã áàòàëæ áàéíà.
Íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë
Õ¿¿õ/òîî ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí
4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 334 4.4 5 5.7 2.1
ãóðâàí òàìèð 136 4.1 2.8 7.3
Ǻ𿿠1.6/7.3-5.3/
“Ìàòåìàòèê”ñóðãóóëü ¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí òàéëàíãèéí çàðöóóëàëòûí á¿ðòãýë
õºòºëæ, ºäºð ºäðººð òàéëàí ãàðãàñàí áîëîâ÷ 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìòíààñ
ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä ñóðãóóëèéí çàõèðëûí áàòàëñàí ¿äèéí öàéíû öýñíýýñ æèëä
õèéõ 11 íýðèéí õîîëíû òîîã ãàðãàæ ò¿¿íèé îðöíîîñ 8 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
øààðäàãäàõ õýìæýýã òîîöîîëæ ãàðãààä, ìàòåðèàëûí òàéëàíãààðõ òóõàéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàðöóóëñàí òîî õýìæýýòýé õàðüöóóëàõàä çàðöóóëàëò íü äàðààõ
áàéäàëòàé áàéëàà.
ÀØÁ-ààð Õîîëíû îðöîîð Ǻ𿿠Íá¿ Á¿ãä
çàðöóóëñàí çàðöóóëàõ /êã/ /òºã/ /òºã/
/êã/
1 Ìàõ 997.7 744.7 253 2400 607200
2 񼓖 846.0 699.8 146.2 800 116960
3 Ëóóâàí 283.1 174 109.1 800 87280
4 ìàíæèí 280.3 174 106.3 800 85040
5 áàéöàà 223.7 524.7 -301 1000
6 ãîéìîí 94.5 90.4 4.1 1200 4920
7 Ãóðèë 322.2 216.3 105.9 680 72012
7
- 8. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
8 Áóäàà 138 80.2 57.8 1750 101150
Á¿ãä 1074562
Ýíäýýñ õàðàõàä 7 íýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàðëàãûã 1,074.6 ìÿíãàí òºãðºãººð õóäëàà
òàéëàãíàæ õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí ìýòýýð òàéëàí ìýäýýíä õàðàãäóóëñàí áàéíà. ̺í 1
òºðëèéí ìàòåðèàëûí çàðöóóëàëò íü îðö õýìæýýíýýñ äóòóó áàéãàà íü òîãòîîñîí îðö
õýìæýýã áàðèìòàëäàãã¿é íü õàðàãäàæ áàéíà.
Çàðöóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëàà𠺺ð ñóðãóóëüòàé æèøèæ
õàðâàë 334 õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ ìàõíû õýìæýýíýýñ
“Ìàòåìàòèê” ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ ìàõíû õýìæýý 1.61 êã-ààð èë¿¿ áàéãàà
íü àíõààðàë òàòàæ áàéãàà áºãººä äýýðõ õóäëàà òàéëàãíàëûã áàòàëæ áàéíà.
Íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë
Õ¿¿õ/òîî ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí
4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 334 4.4 5 5.7 2.1
ìàòåìàòèê 165 6.01 1.9 5.1 1.7
Ǻ𿿠1.61
“Áèëã¿¿í” ñóðãóóëü Àóäèòûí ÿâöàä äýýðõ õóâèéí ñóðãóóëüòàé ÿã àäèëõàí áàéäëààð
¯äèéí öàéíû õýðýãæèëòýíä õàíäñàí áàéñàí. Àóäèòàä õàìðàãäñàí áàðèìòíààñ
õàðàõàä ñàð á¿ð õóâààðüò ñàíõ¿¿æèëòàà á¿ðýí àâ÷, áàðàà ìàòåðèàë áîëãîäîã íü
õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä 199 õ¿¿õäèéí õýðýãöýýíä äàðààëñàí 2 ñàðä 250 êã ãóðèë,
250 êã ìàõ àâñàí áàéõ æèøýýòýé. 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ¯äèéí öàéíû
ìàòåðèàëûí çàðöóóëàëòûã 334 õ¿¿õýäòýé 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëèéí “¯äèéí öàé”-íû
ìàòåðèàëòàé æèøèæ õàðàõàä äàðààõ áàéäàëòàé áàéëàà.
Íèéò çàðöóóëàëò
ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí
Áèëã¿¿í ñóðãóóëü 1615 êã 1635 êã 810 êã 535 êã
4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 1480.5 êã 1674.4 êã 1916.3 êã 715.2 êã
Ǻ𿿠134.5 -39.4 -1106.3 -180.2
Íýã õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí áàéäàë
ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí
Áèëã¿¿í ñóðãóóëü 8.1 8.2 4.1 2.7
4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 4.4 5.0 5.7 2.1
Ǻ𿿠3.7 3.2 -1.6 0.6
Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä Áèëã¿¿í ñóðãóóëü íü 334 õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèéí æèëèéí
õýðýãöýýíèé ìàõíààñ 134.5 êã ìàõ èë¿¿ õýðýãëýæ áàéãàà áºãººä íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ
8
- 9. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
áàéäëààð õàðàõàä 0.6 äàõèí îëîí õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèàñ ìàõ 3.7, ãóðèë 3.2, ìàíæèí
0.6 êã-ààð èë¿¿ õýðýãëýñýí áàéíà.
Ýíý áàéäàë íü ýöñèéí ýöýñò õ¿¿õäèéí ýðõ àøãèéã õîõèðîîñîí, õ¿¿õäýýð
äàëèìäóóëàí òºñºâ õºðºíãèéã ¿ðýëãýí òîîöîîã¿é çàðöóóëñàí íºãººòýéã¿¿ð õóâèéí
ãýäýã íýðýýð òºðèéí ìºíãºíèé ¿íý öýíèéã àëäàãäóóëñàí áàéíà ãýæ ä¿ãíýõýä
õ¿ðãýæ áàéíà. /äýýðõè õóâèéí ñóðãóóëèóäàä õèéñýí ñóäàëãààíä àâàãäñàí íîòëîõ ìàòåðèàëóóä àæëûí
áàðèìòàíä áàéãàà/
¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí ¿ëäýãäýë íü çîðèóëàëò áóñ õýòð¿¿ëýí çàðöóóëàõàä øóóä
íºëººëñºí áàéíà.
1.5 Àóäèòààð íèéò 37,601.9 ìÿíãàí òºãðºãèéí òºëáºð çºð÷èë èëýðñýíèé 77.8% áóþó
29,255.5 ìÿíãàí òºãðºãºíä òºëáºðèéí àêò òàâèãäëàà. Èëýðñýí íèéò òºëáºð çºð÷èë íü
Çàñãèéí ãàçðûí 45 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí ¯äèéí öàéíû çàðäëûí íîðìàòèâûã
áàðèìòëàëã¿é õýòð¿¿ëñýí ýñâýë õýìíýëò ãàðãàæ ìàòåðèàë èõ õýìæýýãýýð íººöºëñºí,
çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëñàíòàé õîëáîîòîé áàéëàà.
¯äèéí öàéíû çàðöóóëàãäààã¿é ìºíãºí ¿ëäýãäýëèéã òóñãàé çîðèóëàëòûí
ñàíãèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó áóöààí òºâëºð¿¿ëäýã áºãººä ¿¿íýýñ áîëæ òºñºâ çàõèðàã÷
íàð çàðöóóëàãäààã¿é ìºíãºí ¿ëäýãäýë ãàðãàõ ñîíèðõîëã¿é áîëæ ìàòåðèàë õýëáýðýýð
çàðöóóëààã¿é õºðºíãèéã àâ÷ ¿ëääýã àðãàòàé áîëñîí áàéíà.
2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ýöýñò àóäèòàä õàìðàãäñàí 23 ñóðãóóëèàñ 15
ñóðãóóëü íü 72.5-8436.6 ìÿíãàí òºãðºã áóþó íèéò 22,693.7 ìÿíãàí òºãðºãèéí áàðàà
ìàòåðèàë õýëáýðýýð íººöëºí àâ÷ ¿ëäñýí ба ¿¿íèéã äàðàà æèëèéí ñàíõ¿¿æèëòààñ
ñóóòãàí òîîöîëã¿é îðõèãäóóëñàíààð õºòºëáºðèéí õºðºíãèéã çîðèóëàëò áóñ õýòð¿¿ëýí
çàðöóóëàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. /õàâñðàëò 3/
Ǻâëºìæ:
Àéìãèéí ÁÑÃ-ûí äàðãà Ëõàìæàâò:
• “¯äèéí öàé “ õºòºëáºðèéí ìàòåðèàëûí òàéëàíã òóñàä íü ãàðãóóëæ, ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíä òóñãóóëæ õýâøèõ, æèëèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õàâñðàëò òàéëàíãóóäûí
óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ
• Õÿíàëòûí çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã èäýâõèæ¿¿ëæ, õºòºëáºðèéí òºñºâ õºðºíãèéí
áîäèò çàðöóóëàëò òàëààñ õÿíàõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ, õºòºëáºðèéí õºðºíãèéí
çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëàëòààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâàõ ÿëàíãóÿà õóâèéí
ñóðãóóëèóäûã èë¿¿ àíõààðàõ
9
- 10. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà õàíãàõóéö á¿òýýãäýõ¿¿í
Çîðèëò 2
íèéë¿¿ëýãäýæ áóé ýñýõ
պ人 ñóìàíä æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë õºã溺ã¿é áàéãàà íü æóðìûí õýðýãæèëòýíä
ñºðºãººð íºëººëæ áàéíà.
2.1 ¯äèéí öàéíû áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èéã õýðõýí ñîíãîæ áàéãààã àæèãëàõàä õºäºº ñóìàíä
òàëõ íàðèéí áîîâíû æèæèã ¿éëäâýðëýë õýðýãöýýã õàíãàõ õýìæýýíä õºã溺ã¿é,
õºãæ¿¿ëýõ òàë äýýð òóõàéí ñóìäûí óäèðäëàãà äîðâèòîé àðãà õýìæýý àâààã¿é íèéòëýã
äóòàãäàë áàéãàà íü æóðìûí õýðýãæèëòýíä ñºðºãººð íºëººëºõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
Èõýíõ ñóìäûí ñóðãóóëèóä çàðäàë ãàðãàí àéìàã ðóó ÿâæ, “Ãîñò òðåéä” ÕÕÊ-
ààñ á¿òýýãäýõ¿¿íýý àâäàã, áàðàà ìàòåðèàëûí õóâüä òóõàéí ñóìàíä áàéãàà õ¿íñíèé
äýëã¿¿ðýýñ àâ÷ áàéíà. Ìºí “Ìàòåìàòèê” õóâèéí ñóðãóóëü ìàõ, òºìñ õ¿íñíèé
íîãîîãîî õ¿íñíèé çàõààñ àâäàã, áóñàä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýý çàõèðëûí õóâèéí
äýëã¿¿ðýýñ àâäàã. Ýíä õàìãèéí ãîë íü ÓÁ õîòûí “ªãººæ” êîìïàí, àéìãèéí “Ãîñò
òðåéä” ÕÕÊ-èóäûí ãóðèëàí á¿òýýãäõ¿¿í, àéìãèéí “Á¿ðýí” êîìïàíèé çàðèì áàðààã
óã äýëã¿¿ðýýð äàìæóóëàí ¿äèéí öàéíû õýðýãëýýíä àâ÷ áàéãàà íü æóðìûí 1.5-ä
çààñàí “ Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ãýðýýò áîðëóóëàã÷ààð äàìæóóëàõ, õóâü õ¿íýýñ
õóäàëäàí àâàõûã õîðèãëîíî” ãýñýí çààëòòàé çºð÷èëäºæ áàéãàà áºãººä õ¿¿õä¿¿äýä
øèíý, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä íèéöñýí, õàäãàëàëòûí ãîðìûã áàðèìòàëñàí
á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýãäýõ íü ó÷èð äóòàãäàëòàé áîëæ áàéíà. Òóõàéëáàë:
• ×óëóóò ñóìûí àõëàõ ñóðãóóëüä ¿äèéí öàéíä Àéìãèéí òºâèéí “Ãîñò òðåéä” ÕÕÊ-íû
¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ºã÷ áàéõòàé òààðñàí áºãººä óã á¿òýýãäýõ¿¿í íü
çîðèóëàëòûí óóò, ñàâëàãààã¿é, á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðö íîðì øîøãî áàéõã¿é, õýçýý
¿éëäâýðëýãäñýí íü òîäîðõîéã¿é, ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é õàòñàí áàéëàà.
10
- 11. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
• Áàòöýíãýë ñóìûí àõëàõ ñóðãóóëü íü õ¿íñíèé íîãîîã ñòàíäàðò ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà
õàíãàõã¿é ãàçàð õàäãàëñíààñ áàéöàà, ìàíæèí, ëóóâàí çýðýã íîãîî ìóóäàæ ÷àíàðàà
àëäñàí áàéõàä äîòóóð áàéðíû áîëîí ¿äèéí öàéíû õîîë õ¿íñýíä õýðýãëýæ áàéñàí
íîöòîé çºð÷èë àóäèòûí ÿâöàä èëýðñíèéã òóõàéí ¿åä íü òàñëàí çîãñîîõ àðãà õýìæýý
àâñàí.
11
- 12. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Õàðèí Àéìãèéí òºâèéí ñóðãóóëèóä íü îðîí íóòàãòàà ¿éëäâýðëýë ÿâóóëäàã áýëòãýí
íèéë¿¿ëýã÷äээс òàëõ íàðèéí áîîâ, òºìñ õ¿íñíèé íîãîîãîî àâäàã áайна. Òóõàéëáàë:
• Õ¿ì¿¿í 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëü íü òºìñ õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëäàã “Îä êîð” õîðøîî, òàëõ
íàðèéí áîîâíû “Óëàì áàÿæèõóé”ÕÕÊ çýðýãòýé ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Æóðìûí 1.5-ä çààñíû äàãóó “ ñóðãóóëèéí òóñëàõ àæ àõóéã ò¿øèãëýí ¿äèéí öàéíä
õýðýãëýãäýõ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áýëòãýíý” ãýñýí çààëò îãò õýðýãæèõã¿é áàéíà.
Õàðèí “Ãóðâàí òàìèð” õóâèéí ñóðãóóëü òºìñ õ¿íñíèé íîãîîãîî ººðèéí òóñëàõ àæ
àõóéä ò¿øèãëýí áýëòãýæ áàéãàà íü журамтай нийцэж áàéíà.
¯äèéí öàéíû áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷, ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîñîí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéæ
¿çýõýä òóõàéí ñóðãóóëèéí çàðèì àëáàí òóøààëòàí õóâèéí àøèã ñîíèðõîëäîî
íèéö¿¿ëñýí áàéäàë àæèãëàãäñàí. Òóõàéëáàë:
• Èõ òàìèð ñóìûí ñóðãóóëü çàõèðëûíõàà “Áîíä ñåðâèñ” ÕÕÊ-ààñ,
• Èðýýä¿é ñóðãóóëèéí 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í òàòàí àâñàí áàéãóóëëàãóóäàä
ñóäàëãàà õèéõýä íèéò òàòàí àâàëòûí 30.7% áóþó õàìãèéí èõ íü “Òýðã¿¿í ñ¿ëä”
ÕÕÊ áóþó íÿãòëàí áîäîã÷èéí êîìïàíèас,
• Ìàòåìàòèê ñóðãóóëü çàõèðëûí õóâèéí äýëã¿¿ðýýñ,
• Õàíãàé ñóìûí ñóðãóóëèéí 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í òàòàí àâñàí
áàéãóóëëàãóóäàä ñóäàëãàà õèéõýä íèéò òàòàí àâàëòûí 21.5% íü “×àìèíöýöýã” ÕÕÊ-
ààñ áóþó çàõèðëûí õ¿¿õäèéí êîìïàíèàñ,
• Öýíõýð ñóìûí ñóðãóóëü 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í òàòàí àâàëòûí 49.6% áóþó
õàìãèéí èõ íü “Öýíõýð õàíãàéí õèøèã” ÕÕÊ áóþó íÿãòëàí áîäîã÷èéí õ¿¿õäèéí
êîìïàíèàñ,
• Õîòîíò ñóìûí ñóðãóóëü 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé 30%-èéã íÿãòëàí áîäîã÷èéí
êîìïàíèàñ тус тус àâñàí áàéëàà.
Äýýð äóðäñàí ¿éëäë¿¿ä íü Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëèéí 20.1.2
“ ªºðèéí àæèë ¿¿ðãèéí äàãóó øóóä õÿíàëò òàâüäàã àëáàí òóøààëûí
àæëûã õàâñðàí ã¿éöýòãýõèéã õîðèãëîíî”, Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëèéí
15.1.11 “ Àëáàí òóøààë ýðõýëäýã òºðèéí áàéãóóëëàãàä, ýñâýë øóóä
óäèðäëàãà, õÿíàëòàíä àæèëëàäàã áàéãóóëëàãàä ãóðàâ äàõü ýòãýýäèéí
òºëººëºã÷ áóþó èòãýìæëýãäñýí ýòãýýä áàéõûã õîðèãëîíî.”ãýñýí
çààëòóóäûã òóñ òóñ çºð÷ñºí áàéíà.
Æóðìûã çºð÷èæ ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ÿâóóëæýý.
2.2 Ýðäýíýáóëãàí ñóìûí засаг даргын 2011 îíû 3 ñàðûí 2-íû à/182 òîîò çàõèðàìæààð
“¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õîîë õ¿íñíèé ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýõ ýðõèéã 1-
2 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä äàâóó ýðõ îëãîí, áàòëàìæ ºãñºí áºãººä ýäãýýð
áàéãóóëëàãàòàé ãýðýý áàéãóóëàõûã ¿¿ðýã áîëãîñîí áàéíà. Ýíý íü ¯äèéí öàé
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ìºðäºх æóðìûí 1.2 “çîðèóëàëòûí ãàë òîãîîã¿é
12
- 13. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí çàõèðãàà õîîë õ¿íñíèé ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã
àæ àõóéí íýãæòýé ãýðýý áàéãóóëàõ”, 1.3 “ñóðãóóëèéí çàõèðàë àæ àõóé íýãæòýé
áàéãóóëàõ ãýðýýã 2-3 ñàðûí õóãàöààòàé áàéãóóëæ, ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéã
ä¿ãíýñíèé ¿íäñýí äýýð ñóíãàõ ýñýõýý õÿíàëòûí çºâëºëòýé õàìòðàí øèéäâýðëýíý”
ãýñýí çààëòûã çºð÷ñºí ìºí Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà ñàíõ¿¿æèëòèéí õóóëèàð
çààñàí òºñâèéí øóóä çàõèðàã÷èéí ýðõýíä õàëäñàí ¿éëäýë áîëñîí áàéíà. ͺ㺺òýéã¿¿ð
ýíý íü îðîí íóòãèéí õýìæýýíä æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèæ, õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí
áîäëîãîòîé óÿëäàõã¿é áàéíà.
Õàðèí ¿үний îðîíä Àéìãèéí òºâä õ¿íñíèé ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
12 æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààнд òàâèãäàõ øààðäëàãûг өндөр болгож, үйл
ажиллагааг äýìæèí, çîõèîí байгуулалтàíä оруулж чадвал, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä
íèéöñýí øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýãäýæ, íºãºº òàëäàà àæèëã¿éäýë òîäîðõîé
õýìæýýгээр буурч, орон нутгийн төсвийн орлого нэмэгдэхийн зэрэгцээ, аймгийн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд өсөлт гарч хүнсний бүтээгдэхүүний баталгаат байдал
хангагдах сайн талтай гэж үзэж байна.
Æóðìààð ¿äèéí öàéíä îëãîõûã õîðèãëîñîí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàðèì ñóðãóóëü ñóðàã÷äàä
îëãîæýý. Òóõàéëáàë:
• “Ãóðâàí òàìèð”, Èðýýä¿é, Õàíãàé ñóìûí ñóðãóóëèóäûí ¯äèéí öàéíä îëãîñîí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿íèé 39.6-90% íü õîðèãëîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ ºíäºãòýé ïå÷åíü,
æèãíýìýã, âàôëè, ÷îêîéïàé, êåêñ, ðóëåò, ýêëåð, ñîëî, ïå÷åíü çýðãèéã ºãñºí áàéíà.
13
- 14. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Àóäèòûí ÿâöàä õèéñýí ñóäàëãààãààð àóäèòàä õàìðàãäñàí óëñûí 23, õóâèéí 4
ñóðãóóëèéí 1-ýýñ áóñàä íü ¿äèéí öàéã ñóðãóóëèéí ãàë òîãîîíä áýëòãýäýã. Èõ òàìèð,
×óëóóò ñóìä, мөн àéìãèéí 2 äóãààð ñóðãóóëü, 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëèóä íü ãàë òîãîîíû
òîíîã òºõººðºì溺ð á¿ðýí òîíîãëîãäñîí áàéíà. Õàðèí ×óëóóò ñóì, 4 ä¿ãýýð
ñóðãóóëèéí õ¿¿õä¿¿ä ãýðýýñýý àÿãà òàâãàà àâ÷èðäàã áàéíà.
Òóõàéí õîîëîíä çàðöóóëàãäàõ ìàòåðèàëûí îðö íîðìûí æèøèã òîãòîîæ ìºðä¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàé áàéíà.
2.2 Æóðìûí äàãóó àóäèòàä õàìðàãäñàí ñóðãóóëèóä á¿ãä áàãà ¿ä áîëîí ¿äèéí äàðààõ
öàéãààð àâàõ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íäñýí øèìò áîäèñ áà èë÷ëýãèéí õýìæýýã
áàðèìòàëñàí ¿äèéí öàéíû öýñèéã áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áàéíà. Èõýíõ ñóðãóóëèóä
õè÷ýýëèéí 5 ºäðèéí 3-ò íü õîîë, 2-ò íü á¿òýýãäýõ¿¿í ºãºõ ìºí áàéãàëèéí ãàðàëòàé
æèìñ æèìñãýíý, âèòàìèíû ø¿¿ñèéã ºãºõººð õèéñýí áàéíà.
Ãýâ÷ Àéìãèéí òºâèéí ñóðãóóëèóäûí ¿äèéí öàé îëãîñîí áàðèìòíààñ õàðàõàä öýñýýð
áàòàëñàí õýìæýýã åðºíõèéä íü áàðèìòëàí îëãîæ áàéãàà ÷ èë÷ëýãèéí õýìæýý íü
Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàòàëñàí õýìæýýíýýñ õàðüöàíãóé çºð¿¿òýé áàéõ
òîõèîëäëóóä íèëýýä áàéëàà. Òóõàéëáàë:
14
- 15. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
• 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëü íîãîîòîé øºëíèé èë÷ëýãèéã öýñýýð 500.45 êêàë áàéõààð áàòàëñàí
áîë îëãîëòûã õàðàõàä 631.3 êêàë áàéõ,
• 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 419.14 êêàë áàéõààð öýñ áàòàëñàí áîëîâ÷ îëãîëòûã õàðàõàä 443.99
êêàë áàéõ æèøýýòýé áàéíà. Ãýòýë õóâèéí ñóðãóóëèóä õàðèëöàí àäèëã¿é “Áèëã¿¿í”
ñóðãóóëü íîãîîòîé øºëèéã 433.35 êêàë áàéõààð öýñ çîõèîñîí áîëîâ÷ õýðõýí îëãîñîí
íü áàðèìòààð íîòëîãäîîã¿é, “Ãóðâàí òàìèð” õóâèéí ñóðãóóëü õîîëíû öýñ ãýæ
áàòàëñàí áîëîâ÷ øèì òýæýýëèéí áîäèñ, èë÷ëýãèéí õýìæýýã òîîöîîã¿é çýðýã íü
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ æóðìûã ìºðäºõã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Ñóìäûí ñóðãóóëèóä òóõàéí õîîëíû îðö õýìæýýã åðºíõèé äóíäàæ õýìæýýíýýñ
õýòð¿¿ëæ îëãîñîíîîñ íýã õ¿¿õäèéí íîðìàòèâò ºðòãèéã áàðèìòàëæ ÷àäàõã¿éä õ¿ðñýí
áàéäàë àæèãëàãäñàí. Òóõàéëáàë:
• Áóëãàí ñóìûí ñóðãóóëüä íîãîîòîé øºëíèé ºðòºã 620 òºãðºã èë÷ëýã íü 578.82 êêàë,
îðöîîð íýã õ¿¿õäýä 120 ãð ìàõ, 120 ãð òºìñ,
• Èõ òàìèð ñóìàíä 458.8 òºãðºã èë÷ëýã íü 458.86 êêàë, îðöîîð íýã õ¿¿õäýä 70 ãð
ìàõ, 90 ãð òºìñ òóñ òóñ ºãñºí íü ºðòºã áîëîîä èë÷ëýãèéí õýìæýýíä øóóä íºëººëñºí
áàéíà. /Õàâñðàëò 4/
¯¿íýýñ ãàäíà íýã òºðëèéí õîîëîíä ººð ººð îðö íîðì áàðèìòàëæ áàéãàà áàéäàë çàðèì
ñóðãóóëüä àæèãëàãäëàà. Òóõàéëáàë:
• “Ñóðãóóëèéí ¿äèéí õîîë” òºñºë õýðýãæèæ áàéãàà Àéìãèéí òºâèéí 2 äóãààð
ñóðãóóëüä èæèë òºðëèéí õîîëîíä ìàõíû îðö 14.8-22.5 ãð, áóäàà 2-18 ãð-
ààð çºð¿¿òýé ãýõ ìýò÷èëýí çàðöóóëñàí áàéãààã ¿íèéí ä¿íãýýð òîîöîæ
¿çýõýä íèéò 800.0 ãàðóé ìÿíãàí òºãðºãèéí çºð¿¿ ãàð÷ áàéãàà íü òîãòñîí
õýìæýý, íîðì, íîðìàòèâ áàðèìòëàõã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Õîîë ç¿é÷èéí òàéëáàðààð áîë èë÷ëýãèéã íîðìàòèâò õýìæýýíä áàéëãàõûí òóëä îðö
ººð÷ëºãääºã ìºí ìàõ, õ¿íñíèé íîãîîíä õîðîãäîë òîîöîæ ºãººã¿é íü èéì áàéäàëä
õ¿ðãýñýí ãýñýí òàéëáàð ºãñºí áºãººä ¿¿íèéã íÿãòëàæ ¿çýõýä èæèë òºðëèéí õîîëíû
èë÷ëýãèéí õýìæýýíä îíöûí ÿëãàà õàðàãäààã¿é.
Àóäèòûí ÿâöàä ºãñºí çºâëºìæèéí äàãóó òóõàéí ñóðãóóëü áóñàä ñóðãóóëèàñ
óã õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ îíöëîã ÿëãàà áàéãàà òóë áàòëàãäñàí ýðõ ç¿éí
àêòûí äàãóó õîîëíû ìàòåðèàëä õîðîãäëûí õóâü õýìæýýã òîãòîîëãîñîí
åðºíõèé ìåнåæåðèéí øèéäâýðèéã ãàðãóóëëàà.
¯¿íýýñ ãàäíà Үдийн цайнû öýñ áîëîâñðóóëàõàä ìºðäºæ áàéãàà ýðõ ç¿éí àêò îëîí ÿíç
áàéíà. Òóõàéëáàë:
• Óëñûí òºëºâëºãººíèé êîìèññûí 1982 îíû 71 ä¿ãýýð òîãòîîë,
• ÝÌÑ, ØÓÁÑ-ûí õàìòàðñàí 1992 îíû À/142/451 òîîò òóøààë,
15
- 16. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
• àçèéí îðíû áàðèìòàëäàã îðö, íîðìûí ñòàíäàðò,
• ÁÑØÓÑ, ÝÌÑ-ûí 2006 îíû 379/341 ä¿ãýýð òóøààë çýðýã áàéíà.
Òàíàé ñóðãóóëü ¿äèéí öàéíä ñóðàã÷äàä ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í
ºã÷ ÷àäàæ áàéíà ãýäýãòýé ñàíàë íèéëýõ ¿¿? ãýñýí àñóóëãàíä 200 áàãø õàðèóëñàíû
69.3% íü “á¿ðýí íèéëíý”, 30.7% íü “çàðèì òàëààð ñàíàë íèéëíý” ãýæ õàðèóëñàí
áºãººä “îãò ñàíàë íèéëýõã¿é” ãýñýí õàðèëóòûã õýí ÷ ºãººã¿é áàéíà.
¯äèéí öàéíû îð÷èí íºõöºë ÿìàð âý? ãýñýí àñóóëãàä îðîëöîã÷äûí 24.4% íü ñàéí,
47.7% íü äóíä, 27.9% íü òààðóó ãýæ õàðèóëñàí áàéíà.
2007 îíä 6 íàñòàé õ¿¿õäèéí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýýð òºðººñ òîäîðõîé
õýìæýýíèé õºðºí㺠çàðöóóëñàíààð ¯äèéí öàé õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ òîäîðõîé íºõöºë á¿ðäñýí áàéõ ¸ñòîé áîëîâ÷
ýíý íü òîäîðõîé ¿ð ä¿íä õ¿ðýýã¿éã äýýðõ àñóóëãûí ä¿í õàðóóëæ áàéíà.
Õóâèéí ñóðãóóëèóä íü öýâýð áîõèð óñíû ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿éãýýñ ãàð óãààõ íºõöºëèéã
øààðäëàãûí õýìæýýíä íü á¿ðä¿¿ëæ ÷àäààã¿é áàéíà. ̺í çàðèì õóâèéí ñóðãóóëèóä
Òóõàéëáàë:
• “Ãóðâàí òàìèð” äóíä ñóðãóóëü 2010 îíû 9 ñàðûí 10-íû ºäºð Àéìãèéí ÁÑÃ-ò
èð¿¿ëñýí àëáàí áè÷èãò 2010 îíû 9 ñàðûí 20-íû äîòîð ñóðãóóëèéã öýâýð áîõèðûí
ñèñòåìòýé õîëáîæ, ñóðàã÷äûí ãàð óãààëòóóð, æîðëîíòîé áîëãîõ àñóóäëûã
øèéäâýðëýíý ãýñýí áîëîâ÷ Àóäèòûí ÿâöàä ãàíö íýã ãýðèéí íºõöëèéí ãàð óãààëòóóðûã
ýñ òîîöâîë ãàð óãààõ íºõöºëèéã îãò á¿ðä¿¿ëýýã¿é áàéëàà.
Ǻâëºìæ:
ÁÑØÓ-íû ñàéä Îòãîíáàÿðò:
• Õ¿¿õäèéí õîîëíû îðö õýìæýýíä öýâýð æèíã áàðèìòàëæ, òîäîðõîé õóâü õýìæýýíèé
õîðîãäëûã øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
• ̺í ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí Õ¿¿õäèéí õîîëíû îðö õýìæýý, èë÷ëýã,
çàðäëûí õýìæýýã õîîðîíä íü óÿëäóóëñàí íîðì, íîðìàòèâûí æèøèã òîãòîîæ ºãºõ íü
ç¿éòýé áàéíà.
ÁÑÃ-ûí äàðãà Ñ.Ëõàìæàâò
• Õ¿¿õäèéí õîîëëîõ ýð¿¿ë àõóéí îð÷èí íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä íýí ò¿ð¿¿í àÿãà òàâàã
ìýò õîîëíû õýðýãëýë¿¿äèéã ñóðãóóëèàñ õàíãàõ, ò¿¿íèé óãààëãà, àðèóí öýâðèéí
àñóóäàë, òºñºâ õºðºíãèéã ñóäàëæ, õîëáîãäîõ ãàçàðò àñóóäàë áîëîâñðóóëæ îðóóëàõ
16
- 17. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Àéìãèéí Çàñàã äàðãàä:
• “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí æóðàì çºð÷ñºí ¿éë àæèëëàãààã äýìæñýí Ýðäýíýáóëãàí
ñóìûí çàñàã äàðãûí 2011 îíû à/182 òîîò çàõèðàìæèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîõ
• Òóõàéí ñóì îðîí íóòàãò òàëõ íàðèéí áîîâíû ÷èãëýëýýð çýýë àâñàí õ¿íñíèé æèæèã
öåõ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã “¯äèéí öàé” õºòºëáºð, ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéðíû
õ¿¿õäèéí õîîë áîëîí àðä èðãýäèéí õ¿íñíèé õàíãàìæòàé õîëáîæ, Æį-èéã äýìæèõ
òºðèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ
“¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæ¿¿ëñýíýýð
Á¿ëýã 3 ñóðàã÷äûí ñóðëàãà, èðöýä ¿ð ä¿í ãàð÷ áàéãàà ýñýõ
“¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëò íü îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò ìýäýãäýõ¿éö
äýì áîëæ áàéíà
3.1 ¯äèéí öàé õºòºëáºð õýðýãæñýíýýð ÿìàð àõèö ãàð÷ áàéíà ? ãýñýí àñóóëãàä ñóì
îðîí íóòãèéí 200 áàãø îðîëöñîíû 17 % íü “ñóðãóóëü çàâñàðäàëò áóóðñàí”, 27 %
íü “õè÷ýýëèéí èðö ñàéæèðñàí”, 28.5 % íü “îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò
ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéãàà”, 23.0% íü “ñóðàã÷äûí èäýâõè, ñóðëàãûí ÷àíàð
íýìýãäñýí” ãýæ õàðèóëñàí áîë 4.5% “òîäîðõîé ººð÷ëºëò ãàðààã¿é” ãýæ õàðèóëñàí
áàéíà.
Ýíäýýñ õàðàõàä ñóðàã÷äàä ¿äèéí öàé ºãñºíººð õºäººãèéí àìüäðàë ÿäóó, àéëä
ñóóäàã, îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéãàà íü èë¿¿òýé
õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä äàðàà íü õè÷ýýëèéí èðö, ñóðëàãûí ÷àíàð èäýâõèä
ìýäýãäýõ¿éö íºëººëæ áàéãàà íü òîäîðõîé áàéíà.
Ýíý íü äàðààõ ñòàòèñòèê ìýäýýíèé ¿ç¿¿ëýëòòýé òîõèð÷ áàéíà.
¯äèéí öàé õºòºëáºð õýðýãæèõýýñ ºìíºõ áóþó õýðýãæñýíýýñ õîéøõè ¿åèéí 4 æèëèéí
áàéäëààð ñóðëàãûí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýä ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä õýðýãæèæ ýõýëñýíýýñ
õîéøõè õóãàöààíä ñóðàã÷äûí ñóðëàãûí ÷àíàð æèëä äóíäàæààð 2.26-8.9%-èàð ºññºí
áºãººä 4 æèëèéí äóíäàæààð ºñºëò íü 5.2% áàéãàà íü õºòºëáºð õýðýãæèõýýñ ºìíºõ 4
æèëèéí äóíäàæ ºñºëòººñ 2.6 äàõèí áóþó 3.16%-èàð èë¿¿ áàéíà.
17
- 18. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Сурлагын чанар /хувиар/
80
60
40
20
0
2000- 2001- 2002- 2003- 2004- 2005- 2006- 2007-
- 2008- 2009-
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
1-р анги 50.1 45.2 50.1 51.8 53.7 58.1 57.1 61.4 57.7
2-р анги 46.5 43.1 45 47 53.5 49.5 50.3 54.3 60.4 59.2
3-р анги 43.2 42.2 41.2 44.1 49.1 46.6 47.3 50 56.4 56.3
4-р анги 36.2 35 44 43.3 42.9 45.5 46.6 52.6 50.6 53
5-р анги 14.7 17.1 26.8 30 31.6 42.4 44.5 45.2 50.2 47.2
Õàðèí ñóðãóóëü çàâñàðä
çàâñàðäñàí õ¿¿õäèéí òîîã 5 æèëèéí øàòëàëààð àâ÷ ¿çâýë õºòºëáºð
õýðýãæñýíýýñ õîéøõè õóãàöààíû ñóðãóóëü çàâñàðäàëòûí äóíäàæ õýìæýý ºìíºõ
ñýíýýñ
íäàæòàé õàðüöóóëàõàä 3.1 äàõèí áóóðñàí áàéíà.
æèë¿¿äèéí äóíäàæòàé õàðüöóóë
Сургууль завсардалт /тоогоор/
180
169
160
140
120
100 87 89
80 86 79
1-5 дугаар анги
60 54
40 39
33
19
20
20
0
18
- 19. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñýíýýð ñóðàã÷äûí ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýã ººð÷ëºëò ãàðñàí
ýñýõèéã òîîöîõ áîëîìæã¿é ÷ òºâèéí 2 äóãààð ñóðãóóëüä õýðýãæèæ áóé “Ñóðãóóëèéí
¿äèéí õîîë” òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä õºòºëáºð
õýðýãæèæ áàéãàà ¿åèéí ºñºëò íü õýðýãæèõýýñ ºìíºõ ¿åèéí õ¿¿õäèéí ºñºëòººñ
äóíäàæààð 1.87 ñì-ýýð, æèí íü 1.796 êã-ààð èë¿¿ áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéëàà.
ïÉÖÝÒÃÝËÈÉÍ ÀÓÄÈÒÛÍ ÁÀÃ
19
- 29. АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР
Холбогдох байгууллагын ир лсэн саналд
г х тайлбар
Аймгийн БСГ-ын 2011 оны 5 сарын 25-ны өдрийн 164 тоот албан бичгээр ирүүлсэн
саналыг судалж үзээд тухайн асуудлууд тайлангийн төслийн танилцуулах үед яригдаж,
Аудитын тайланд дэлгэрэнгүй тусгагдсан.Төлбөрийн актны хувьд өөрчлөх боломжгүй, харин
холбогдох албан тушаалтнуудад хариуцлагын арга хэмжээ авахуулах тухай албан бичиг
төлөвлөгдөж байна.
29
