1. Лабораторийн ажил 4
Øàð àéðàãíû физик химийн їзїїлэлтїїд тодорхойлох
1. Øàð àéðàãíû дээж авах
Øàð àéðàãíû äýýæèéã шїїлтийн дамжлага болон танкнуудаас, ñàâëàñàí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ
хэсэг тус бїрээс авна. Хэсэг гэдэг нь нэгэн тєрлийн øàð àéðàãíààñ дээж авна гэсэн їг. Дээжинд
ойролцоогоор 1 литр øàð àéðàã авна. Мєн агуулах болон худалдаанаас цэгээс дээж авч
шинжилдэг. Мэдрэхїйн їнэлгээ болон физик химийн їзїїлэлтийг тодорхойлохын тулд хэсэг тус
бїрээс 6 шил дээж авах шаардлагатай. Торхтой øàð àéðàãíààñ дээж авахдаа 5 торхыг нэг хэсэг
гэж тооцоод дээж бэлтгэдэг. Нїїрсхїчлийн хийг торхонд тодорхойлохдоо 2 торхыг сонгож
урьдчилан бэлтгэсэн 10мл 0,1 н NaOH агуулсан 0,5литрийн шилэн лонхонд хийж дээжийг
бэлтгэнэ.
2. Амталгааны дээж
Дээжийг дээрхийн адил авч їнэлгээг 100 îíîîãîîð їнэлнэ. Øàð àéðàãíû хэм нь 120С байна. Øàð
àéðàãíû мэдрэхїйн їнэлгээг доорх баллаар їнэлнэ. Їїнд:
1. Тунгалаг
2. Хєєсрєлт
3. Їнэр
4. Амт
5. Гадаад байдал
Бїгд 100 õ¿ðòýë îíîîãîîð їнэлнэ.
3. Øàð àéðàãíû хєєсрєлт тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх багаж, хэрэгсэл:
1) Шилэн стакан
2) Секундомер
3) Хуваарьт шугам
4) Øàð àéðàãíû бєглєє авагч
Òîäîðõîéëîõ ÿâö : Øàð àéðàãíû хєєс нь удаан хєєсєрч жижиг бємбєлєг їїсгэх шаардлагатай.
Стаканд øàð àéðàãèéã хийхэд хєєс нь 3-4 минут байх ёстой. Стаканы єндєр нь 105-110мм,
диаметр нь 73-75мм байна. Хєєсрєлтийн єндрийг шугамаар хэмжиж 2-3 удаа туршина. 20мм-ийн
єндєртэй 5 минут барьж байвал сайн гэж їнэлэх ба торхны пиво 30мм єндєртэй 4 минут хєєсрєлтєє
барьж байвал хэвийн гэж їзнэ. Хэрвээ хєєс нь хэтэрхий тїргэн арилвал муу гэж їзнэ. Ингээд гадаад
байдлыг харгалзан їзнэ.
4. Спиртийг тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх багаж, хэрэгсэл:
1) Хавтгай буюу бєєрєнхий ёроолтой колбо
2) Нэрлэгийн тєхєєрємж
3) Аналитик жин
3) Аналитик жин
4) Цилиндр
5) Пикнометр
6) Рефрактометр
Òîäîðõîéëîõ ÿâö:Спиртийн хэмжээг тодорхойлохын тулд øàð àéðàãèéã нїїрсхїчлийн хийнээс бїрэн
салгасны дараа 200 мл пиво хэмжин авч 750-800 мл-ийн багтаамжтай хавтгай буюу бєєрєнхий
ёроолтой колбонд хийнэ. Уг колбоны хоёр нїхтэй бєглєєний нэгийг дусал баригчтай холбож дусал
баригчийн нєгєє їзїїрийг хєргєгчтэй резинэн хоолойгоор тус тус холбоно. 300 мл багтаамжтай
хїлээн авах колбонд 10-15мл нэрмэл ус хийж нугалсан иш хоолойтой резинэн бєглєєгєєр
хєргєгчтэй холбоно. Спиртийг ууршуулахгїйн тулд хїлээн авах колбыг мєстэй саванд байрлуулна.
Тодорхойлолтыг явуулахын ємнє нэрэх ба хїлээн авах колбоны жинг 0,1гр нарийвчлалтайгаар
хэмжсэн байна. Багажаа хий гаргахгїй сайн угсраад нэрэх колботай дээжээ зєєлєн халаана.
Жигдхэн буцалж ирмэгц халаалтыг нэмнэ. Авсан øàð àéðàãíû 2/4 – 1/4 нь їлдтэл нэрсний дараа

2. багажаа салгаж хїлээн авах колботай нэрмэлийг усаар 200гр хїртэл шингэлж зайлаад 20 0С-ийн
температурт пикнометрээр харьцангуй нягтыг тодорхорйлно.
5. Øàð àéðàãíû хандлаг бодисын хэмжээг тодорхйолох
Àðãûí ìºí ÷àíàð:Энэ арга нь нэрэлтээс їлдсэн шингэний хувийн жинг тодорхойлоход
їндэслэгдэнэ.
Спиртийг нэрсний дараа колбонд їлдсэн шингэнийг хєргєєд 200мл ба хэмжээнд хїртэл нэрмэë
усаар дїїргэж холüсны дараа харьцангуй нягтыг пикнометрээр тодорхойлно.
Çóðàã 7. Íýðëýãèéí òºõººðºìæ
6. Àнхны ø¿¿ñíèé нягтыг тодорхойлохÍýðëýãèéí êîëáî
1.
250-400мл øàð àéðàã аваад 1 литрийн колбонд хийж тасалгааны хэмд байлган сэгсрээд дотор талд
даралт їїсгэнэ. Дараа нь рефрактометрийн áàðèã÷
2. Äóñàë багажаар хуурай бодисыг тодорхойлно. Нягтыг
тодорхойлохдоо урьдчилан жинг тогтмолжуулан пикнометрээр хэмжиж їнэлгээг гаргана. Øàð
àéðàãíû хандлаг ба спиртийн хэмжээг3. Òîñãóóð êîëáî анхны шїїсний нягтыг олдог. Шинжилгээний
тодорхойлсноор
дїнг дараах томъёогоор олно.
4. ̺ñòýé ñàâ
( A × 2.0664 + e) × 100
Х=
100 + A × 1.0665
А – Øàð àéðàãíä агуулагдсан спиртийн хэмжээг, %
е – Øàð àéðàãàíä агуулагдах хандлаг бодисын хэмжээ,%
2,0644 – 1гр спирт гаргаж авахад зарцуулагдсан хандлага бодисын хэмжээ, гр
1,0665 – исэлдэлтээр 1гр спирт гаргавал зохих бодисын хэмжээ, гр
7. Øàð àéðàãíû исэлтийн зэрэг тодорхойлох
100 мл øàð àéðàã нїїрсхїчлийн хийнээс чєлєєлєєд дээр нь 10гр дрожжи хийгээд 300-500мл
колбонд хийж сэгсэрнэ. Хєрєнгєнєєс øàð àéðàãèéã салгаж шїїнэ. Шїїгдсийг нягтыг пикнометрээр
тодорхойлно.
(d 2 − d1 )
V2 =
C
V2 – эцсийн исэлтийн зэрэг
d2 – анхны нягт
d1 –исгэсэн øàð àéðàãíû нягт
Тооцоо анхны нягт 11,06% исгэсэн øàð àéðàãíû нягт 1,0104 /2,661%/
(11.06 − 2.661)
V2 =
11.06 = 75.94%
8. Хїчиллэг тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх багаж, хэрэгсэл:
1) Хавтгай ёроолтой колбо
2) Термометр
3) Халаагуур
 Урвалж:
1) 0.1 н идэмхий натри
2) 1% фенолфталеин
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Нїїрсхїчлийн хийг гаргасан øàð àéðàãèéã 50мл авч хавтгай ёроолтой
колбонд хийж 30 минут 400С –д хутгаад хєргєнє. Дараа нь 3 дусал фенолфталеин дусааж 0,1н
NaOH -аар ягаан єнгє їїстэл титрлэнэ. Титрлэхэд орсон шїлтийг 0,2 –оор їржїїлээд 100мл øàð
àéðàãíû хїчиллэг мл-ээр тодорхойлогдоно.
9. Øàð àéðàãíû тунгалагжилтыг тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх шил сав :

3. 1.Колбо 25-30 мл
2. Шїїлтийн цаас
3. Юїлїїр
4. Хуруу шил, шимїїр (пипетка)
 Урвалж :
1) 45 гр хїхэр хїчлийн аммони дээр 60мл ус нэмээд маш сайн хутгаж шїїнэ.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: 10мл øàð àéðàãèéã хєргєсний дараа 0,5мл хїхэр хїчлийн аммони нэмээд, хєргєєд
1 цагийн турш тунадас буух эсэхийг ажиглана. Хуруу шилэнд 10мл øàð àéðàã хийгээд дээрээс нь
0,5 0,6 0,7 1,2 1,3 1,4 мл хїхэр хїчлийн аммони хийнэ. 20 0С-д 15 минут байлгана. Хэрвээ
тунадас буувал орсон хїхэр хїчлийн аммонийн хэмжээг 10-аар їржїїлж тунадасжилтыг тооцно.
10. Øàð àéðàãíû булингар тодорхойлох
Øàð àéðàãíû булингарыг їїсгэж байгаа шалтгаанаас нь болж доорх байдлаар ангилна.
1. Цавууëàãèéí булингар
2. Уургийн булингар
3. Дрожжийн булингар
4. Талслаг булингар
5. Гимотиний булингар
6. Давирхайлаг булингар
7. Бактерийн булингар ãýõ ìýò.
 Хэрэглэгдэх багаж, хэрэгсэл:
1) Бюретка
2) Хуруу шил
3) Микроскоп
4) Индикаторын цаас
 Урвалж:
1) 0,1% иодын уусмал
2) 10% КОН буюу сульфат аммонийн уусмал
1. Цавуулаг булингар нь чихэржилт явагдаагїйгээс болж їїснэ. Иодын уусмал дусаахад ягаан ба
хєх єнгє єгнє.
2. Уургийн булингар нь їїссэн булингартай øàð àéðàãíààñ дээж авч 10%-ийн КOH дусаахад шар ба
улаан єнгє єгнє.
3. Гимотиний булингар нь уургийн булингартай нэг тєрєл бєгєєд микроскопоор харахад жижиг
бємбєлєг хэлбэртэй коктой тєстэй, 10%-ийн КOH дусаахад уургийн бємбєлєг нь арилж 35-400С –д
халаахад булингар арилна.
4. Давирхайлаг булингарыг тодорхойлохдоо савалсан øàð àéðàã нь барилтын хугацаа дуусгалгїй
булингар їїсгэдэг тул микроскопоор харж тодорхойлно.
5. Бактерийн булингарыг тодорхойлохдоо øàð àéðàãíààñ дээж авч микроскопоор харахад сїїн
хїчлийн бактери ба булингар харагдана. Энэ їед пивоны рН єндєр байна. Шїїхэд єнгє арилахгїй.
11. Øàð àéðàãíû тотворжилтыг тодорхойлох
2 шил øàð àéðàã аваад 200С –д харанхуй газар тавина. Тунадас їїссэн єдрєєс хугацааг тооцно.
12. Øàð àéðàãíû нїїрсхїчлийн хийг тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх багаж, хэрэгсэл:
1) Цоолох їзїїртэй, манометртэй багаж
2) Усан банн
3) 25-30см-ийн єндєртэй цилиндр
Òîäîðõîéëîõ ÿâö : Øàð àéðàãòàé шилийг урьдчилан бэлтгэсэн 250С-той усан банн дээр 1 цаг
байлгана. Дараа нь øàð àéðàãíû тївшинг харандаагаар тэмдэглэнэ. Дараа нь манометрийн доод
хэсгийг тавьж эргїїлээд, бєглєєнд суурилуулсан цоологчоор цоолно. Манометрийн зїї цоолсны
дараа даралтыг хэмжиж авна. Дараа нь øàð àéðàãèéã юїлээд шилийг усаар дїїргэж тївшинг зурж
тэмдэглэнэ. Цилиндрт ус хэмжиж, шилний хоосон зайг усаар дїїргэж хоосон зайг хэмжиж олно.

4. C = ( P + 1)(0.122 + A)
С - нїїрс хїчлийн хий %
Р - лонхтой øàð àéðàãèéã сэгсэрсний дараах манометрийн заалт
А - хийн эзэлхїїнээс хамаарах коэффициент (тусгай таблицаас харна)
Õèéí çàéíààñ õàìààðàõ коэффициент
Õèéí çàéíû õýìæýý, ìë 0,5 ë-èéí õýìæýýòýé øàð 0,33ë -èéí õýìæýýòýé øàð
àéðàãíû коэффициент àéðàãíû коэффициент
8-12 0,003 0,0506
13-17 0,005 0,009
18-22 0,007 0,011
18-27 0,009 0,013
28-32 0,001 0,016
38-37 0,010 0,019
38-42 0,014 0,022
13.Øàð àéðàãíû єнгийг тодорхойлох
150-200мл-ийн багтаамжтай 2 адилхан шил авч цагаан цаас буюу цагаан хавтан дээр тавина. 2
шил аяганы нэгэнд 100мл øàð àéðàã нєгєєд нь 100мл нэрмэл ус хийж устай шилэнд микро
бюреткээр 0,1н иодын уусмалаар øàð àéðàãíû єнгєтэй адил болтол титрлэнэ. Иодыг дусаахад
шилэн савхаар сайтар хутгах шаардлагатай. Хоёр шингэний єнгийг дээр, доор, хажуу талаас нь
сайн харах хэрэгтэй. 100мл нэрмэл усанд орсон иодын уусмалаар єнгийг тодорхойлно. Жишээ нь:
100мл нэрмэл усанд орсон иодын уусмал 0,98мл бол пивоны єнгє 0,98 болно.
13. Гашуун бодисыг тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх багаж, хэрэгсэл:
1) Усан банн
2) Секундомер
3) Шилэн юїлїїр
4) Шїїлтийн цаас
5) Спектрофотометр
 Урвалж:
1) 3н давсны хїчил
2) Изооктан
3) Этилийн спирт (кювет угаах)
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Нїїрсхїчлийн хийнээс чєлєєлсєн 10мл øàð àéðàã дээр 1мл 3н давсны хїчил, 20мл
изооктан нэмээд сайтар таглаад 200С-д байлгана. 30 секунд сэгсрээд 1 цаг байлгахад уусмал нь
їеэр нь ялгарна. Дараа нь шїїлтїїрээр уусмалын дээд їенээс шимїїрээр авч кюветэнд хийгээд
спектрофотометрийн багажинд изооктантой харьцуулж хэмжинэ.
Гэрлийн долгионы урт Д= 275нм байна.
Изогумулон, мг/л= 57,2Д275 – 5,9
Жишээ нь: оптик нягт нь Д275 = 0,720 (кюветын зєрїїг 0,004 єєр авдаг)
Зєрїїгийн алдаа 0,004 (кювет) гэвэл гашуун бодис нь мг/л) =(0,720+0,004)* 57,2-5,9 = 35,51 болно.
Òóðøèëòûí ¿ð ä¿í

5. Ä¿ãíýëò