1. Лабораторийн ажил 6
Архи болон спиртийн физик химийн їзїїлэлтийг
тодорхойлох
 Хэрэглэгдэх багаж хэрэгсэл :
1) Хуруу шил
2) Хундага
3) Цилиндр 150-250 мл
4) Колбо 150-250 мл
5) Секундомер
6) Шимїїр
7) Термометр
8) Спиртомер, Ареомер
9) Нэрлэгийн тєхєєрємж
10) Колориметр
 Урвалж:
1) Этилийн спирт
2) 0,1н НСI
3) Метилоранж
4) Фенолфтлалеин
5) Бромтимол хєх
6) Хїхрийн хїчил
7) Марганц хїчлийн кали
8) Натрийн шїлт
9) Хїхэрлэг фуксин /I/
10) Хїхэрлэг фуксин /II/
11) Нэрмэл ус

2. 1. Єнгє, тунгалагжилт тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Шинжлэх архийг нэрмэл устай
харьцуулан харж мэдрэхїйн аргаар тодорхойлоно.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö : Архины єнгє, тунгалагжилтыг тодорхойлохын
тулд адил єндєр голчтой хоёр хуруу шил авч нэгд нь 10мл архи,
нєгєєд нь 10мл нэрмэл ус хийж гэрлийн шууд тусгалд єнгийг
харьцуулан тунгалагжилтыг тодорхойлно.
2. Їнэр, амт тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Мэдрэхїйн эрхтэнээр їнэр, амтыг
шалгаж їнэлгээ єгнє.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: 50мл шинжлэх архийг амталгааны
зориулалттай аяганд хийж сайтар сэгсэрсний дараа їнэр, амтыг
тодорхойлно.
Хэрэв харьцуулах эталон архи байвал тїїнтэй харьцуулан
амталж болно. Мэдрэх эрхтэнээр їнэлэх їзїїлэлтийг цэвэр,
саруул, агааржуулсан, гадны янз бїрийн їнэргїй єрєє, тасалгаанд
шалгана.
3. Гадаад байдлыг тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Мэдрэхїйн аргаар бїтээгдэхїїний
гадаад байдлыг тодорхойлно.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Архийг гадаад байдлаас лонхыг доош
харуулан дотор, гадна нь янз бїрийн жижиг хольц байгаа эсэх,
тунадас буусан, булингартсан эсэхийг шалгахаас гадна. Шилний
гадаад тал цэвэр эсэх, хаягийг тэгш зєв наасан эсэх, он, сар,
єдєр тэмдэглэсэн эсэх, бєглєсєн байлдлыг шалгана.
4. Савалгааны дїїргэлтийн хэмжээг тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Савласан архины эзэлхїїнийг
тоäîðõîéëîõîä îðøèíî.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Шилтэй архийг урьдчилан угааж цэвэрлээд
шинжлэх архиар зайлсан 500 мл-ийн хэмжээт колбонд
болгоомжтой юїлнэ. Дуслыг 30 секунд шавхана. Архи тогтоосон
хэмжээндээ хїрэхгїй бол 10мл-ийн хуваарьтай шимїїрээр тухайн

3. шинжлэх архинаас хийж хэмжээс хїртэл дїїргээд нэмсэн
хэмжээг тооцоолно. Хэрэв тогтоосон хэмжээнээс илїї бол 10 мл-
ийн хуваарьтай соруулаар сорон авч илїї хэмжээг тооцоолно.
Архины савлалтын хэмжээг 200С ын температурт тодорхойлно.
Хэрэв температур нь 200С –ээс их буюу бага тохиолдолд 3-р
хїснэгтийг ашиглана. Архины дїїргэлтийг шалгахдаа єнгєгїй
архийг цилиндрийн хэмжээсийн доод тївшингээр, єнгєтэй архийг
цилиндрийн хэмжээсийн дээд тївшингээр харна.
Тайлбар : Архи 200С –ээс их температуртай їед температурын
коэффициентийн архины эзэлхїїнээс хасч, 200С –аас бага
температуртай їед нэмж 200С-тай їеийн савлалтын эзэлхїїнийг
гаргана.

4. Àðõèíû ä¿¿ðãýëò
òåìïåðàòóðûí õàìààðàë
Õ¿ñíýãò 3
Ý çýëõ¿¿í
t0 Àðõèí û ÷àí ãà
100 ñì 3
500 ñì 3
250 ñì 3
30 -7.3 -3.6 -1.8
29 6.5 3.3 1.0
28 5.8 2.9 1.4
27 5.6 2.5 1.3
26 4.8 2.1 1.1
25 3.6 1.6 0.9
24 2.9 1.4 0.7
23 2.1 1.1 0.4
22 1.4 0.7 0.4
21 0.7 0.4 0.2
20 0.0 0.0 0.0
19 +0.7 0.3 +0.2
18 1.4 0.7 0.4
17 2.1 1.0 0.5
16 2.8 1.4 0.7
15 3.5 1.7 0.9
14 4.1 2.1 1.0
13 4.8 2.4 1.2
12 5.5 2.7 1.4
11 6.1 3.1 1.5
10 6.8 3.4 1.7
9 7.4 3.7 1.9
8 8.0 5.0 2.0
7 8.7 4.3 2.2
6 9.8 4.7 2.3
5 10.0 5.0 2.5

5. 1. Архины жинхэнэ ба їзэгдэх чангыг тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Архины спиртийн хэмжээг эзэлхїїний хувиар тодорхойлно.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Архины этилийн хэмжээг /чангыг/ нарийн хуваарьтай металл ба шилэн
спиртомерээр тодорхойлно. Мєн жинхэнэ эзэлхїїний хувьд байгаа архины чанга /спиртийн
хэмжээ/ -ыг нэрэх аргаар буюу архи хийж байгаа усны хуурай їлдэгдлийн хэмжээгээр їзэгдэх
чангад засвар хийж тооцох замаар тодорхойлно.
Архинд ууссан байдалтай бодисууд / эрдэс, давс, сахар, органик/ нь архины чангыг багасгах
нєлєєтэй байгаагаас архины этилийн спиртийн хэмжээ бодит байдалд жинхэнэ чангаас доогуур
байдаг. Иймд архины жинхэнэ чангыг тодорхойлохын тулд 250 мл архи авч нэрлэгийн колбонд
хийж шулуун хєргєчтэй холбон дээжийн 3/2-ийг нэрэн авна. Энэ нэрэгдэс дээр эзэлхїїнийг анхны
хэмжээс хїртэл нэрмэл ус хийж 200С-ийн температуртай болгон чангыг спиртомер буюу
пикнотетрээр тодорхойлно.
2. Архины шїлтийг тодорхойлох
Аргын мєн чанар: 100мл архийг саармагжуулахад зарцуулах 0,1н давсны хїчлийн
хэмжээгээр шїлтийг тогтооно.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: 250мл багтаамжтай шувтан колбонд 100мл архи хэмжиж хийгээд хоёр дусал
метилоранж дусааж 0,1н давсны хїчлийн уусмалаар ягаан єнгє їїстэл саармагжуулна. 100мл архийг
саармагжуулахад зарцуулсан 0,1н давсны хїчил нь архины шїлтлэгийн хэмжээ болно.
3. Альдегид тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Харьцуулах уусмал ба шинжлэх архины альдегидыг хїхэр хїчлийн
фуксинтай урвалд оруулж харьцуулах уусмалын єнгєтэй шинжлэх архины єнгийг харьцуулан
колориметрээр тодорхойлно.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Ижил єнгєтэй, ижил хэмжээтэй хоёр хуруу шил авч аль нэгэнднь 10мл
харьцуулах уусмал, нєгєєд нь 10мл шинжлэх архи хийж хуруу шил бїрт хїхэрлэг фуксин хийж
зєєлєн сэгсэрч холиод 200С –д (2) 20 мин байлгана. Дараа нь хїхэрлэг фуксины урвалжтай
шинжлэх архи ба харьцуулах уусмал урвалд орсны дараа цагаан дэлгэц дээр харьцуулан харах
эсвэл фотоэлектрокалориметрийн 20мм-ийн зузаантай тэвшинд ногоон гэрэл шїїгч хэрэглэн єнгийг
харьцуулж тодорхойлно. Шинжилж байгаа архины єнгє нь харьцуулах уусмалаас тод биш байвал
зохино.
4. Сувсны тосны хэмжээ тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Архи ба харьцуулах уусмалд агуулагдах сувсны тосыг хїчтэй
хїчиллэг орчинд салициллийн альдегидтэй урвалд оруулж їїссэн єнгєний эрчимчилтээр сувсны
тосны хэмжээг тодорхойлно. .
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Нарийн хїзїїтэй /50-70мл-ийн багтаамжтай/ хоёр колбо авч нэгэнд нь
50 мл шинжлэх архи, нєгєєд нь 50 мл харьцуулах уусмал хийж тус бїрт нь 0,2мл 1%-ийн
салицилийн харьцуулах уусмал хийх ба 10мл хїчтэй хїхрийн хїчил колбоны ханыг дагуулан маш
болгоомжтой хийж зєєлєн сэгсэрч холиод, 200С –д 20 минут байлгасны дараа єнгийг цагаан
дэлгэц дээр харьцуулан харах эсвэл фотоэлектрокалориметрийн 20мм-ийн зузаантай тэвшинд
ногоон гэрэл шїїгч хэрэглэн єнгийг харьцуулж тодорхойлно. Шинжилж байгаа архины єнгє нь
харьцуулах уусмалаас тод биш байвал зохино
5. Нийлмэл эфир тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Архинд агуулагдах эфирийг шїлтээр саармагжуулан нийлмэл
эфирийн хэмжээг тодорхойлно.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Нэрлэгийн колбонд шинжлэх архинаас 200мл-ийг авч дээр нь 10мл 10%-ийн хлорт
барийн уусмал хийж шулуун хєргєгчтэй холбон нэрлэгийг явуулна. Дээжийн 2/3 ийг нэрж аваад
дээр нь нэрмэл ус нэмж 200мл эзэлхїїнтэй болгоод 500мл-ийн багтаамжтай шувтан буюу хавтгай
ёроолтой колбонд шилжїїлэн хийж эсрэг хєргєгчтэй холбон угсарч 15 мин буцалгаад (нїїрс
хїчлийн хийнээс чєлєєлєхийн тулд цахилгаан халаагуур дээрээс авч эсрэг хєргєгчийн дээр
натрийн шохой бїхий хоолойгоор бєглєн) тасалгааны температур хїртэл хєргєнє. Хєргєсний дараа

6. колбо руу 10 дусал бромтимол дусааж 0,05н натрийн шїлтийн уусмалаар хєх єнгє їїсгэн 1-2
минут арилахгїй болтол саармагжуулна. Ингэж саармагжуулсны дараа 10мл 0,1н шїлтийн уусмал
нэмж дахин эсрэг хєргєгчид холбон 1цаг буцалгана. Дараа нь тасалгааны хэм хїртэл натрийн
шохойн нунтагтай хоолойгоор эсрэг хєргєгчийг їе їе бєглєж хєргєнє. Хєргєсний дараа 10мл 0,1н
хїхрийн хїчлийн уусмал нэмж илїїдэл хїхрийн хїчлийн хэмжээг 0,05н натрийн шїлтийн уусмалаар
саармагжуулна.
Эфирийг саармагжуулахад зарцуулсан 0,1н натрийн шїлтийн уусмалын мл-ийн хэмжээнд їндэслэн
1000мл усгїй спиртэн дэх цуу этилийн эфирийн хэмжээг дараах томъёогоор бодож, мг –ээр
илэрхийлнэ.
8.8 × 100 × Y × 5 4400 × Y
X = =
C C
8,8 – 0,1 н натрийн шїлтийн уусмалын 1мл-т харгалзах цуу этилийн эфирийн хэмжээ
Y - эфирийг саармагжулахад зарцуулсан 0,1н натрийн шїлтийн уусмалын хэмжээ, мл
5 – 1мл-т шилжїїлсэн коэффициент, %
С – шинжилж байгаа архины чанга, %
100
C - усгїй спиртэнд шилжїїлсэн тооцоо
Эфирийг саармагжуулахад зарцуулсан 0,1н натрийн шїлтийн /Y/ уусмалыг дараах томъёогоор
бодно.
Y2
Y =( + 10) × K − 10
2
Y2 – илїїдэл хїхрийн хїчлийг саармагжуулахад зарцуулсан 0,05 н натрийн шїлтийн хэмжээ, мл
10 – 0,1 н натрийн шїлт ба хїхрийн хїчлийн хэмжээ, мл
K – 0.1 н натрийн шїлтийн уусмалын засварын коэффциент. Засварын коэффциентийг дараах
томъёогоор бодож олно.
10
K=
Y
10 + 3
2
Y3 – илїїдэл хїхрийн хїчлийг саармагжуулахад зарцуулсан 0,05 н натрийн шїлтийн хэмжээ, мл
10 – 0,1 н натрийн шїлт ба хїхрийн хїчлийн хэмжээ, мл
Натрийн шїлтийн уусмалыг бэлтгэхэд засварын коэффциент нь 0,97 -1,0 байх шаардлагатай.
Шинжилгээний эцсийн дїнг зэрэгцээ хоёр шинжилгээний дїнгийн дунджаар авах ба зєвшєєрєгдєх
зєрїї нь 10%- иас ихгїй байна.
6. Метилийн спирт тодорхойлох
Аргын мєн чанар: Хїхэр хїчлийн фуксиныг формальдегидтэй урвалд оруулан
марганц хїчлийн калиар метилийн спиртийг исэлдїїлэхэд їїссэн эрчмийг калориметрээр хэмжихэд
їндэслэгдэнэ.
Òîäîðõîéëîõ ÿâö: Їрмэл бєглєєтэй хоёр хуруу шил авч нэгд нь шинжлэх архинаас 0,2 мл
нєгєєд нь 0,2 мл харьцуулах уусмал хийж колбо тус бїрд 5мл 1%-ийн марганц хїчлийн уусмал ,
1%-ийн хїхэр хїчлийн калийн уусмал 0,4 мл, 0,4 мл хоёр дахин сулруулсан хїхрийн хїчил нэмж
бєглєєд сэгсэрч тавиад 3 минут байлгана. Дараа нь 1мл хурган чихний ханасан уусмал нэмж
хийнэ. Хуруу шилтэй шингэн цайвар шар єнгєтэй болоход хуруу шил бїрт хїчтэй хїхрийн хїчил 1мл
хийнгїїт сэгсэрч уусмалыг єнгєгїй болгоно. Єнгєгїй болсон уусмалд тус бїрд нь 5мл фуксин /II/ буюу
хїхэрхїчлийн фуксины урвалжийг нэмнэ. 35 минут байлгасны дараа єнгїїдийг харьцуулан харна.
Архины єнгє харьцуулах уусмалын єнгєтэй адил буюу сулавтар байвал зохино.

7. Òóðøèëòûí ¿ð ä¿í
Ä¿ãíýëò