1. გაკვეთილი № 19
საშინაო დავალების შემოწმება:
2. m (CH3COOC2H5) = 146,7გ
6. m(NaOH) = 13,48გ
7.განვიხილოთ ეთილის სპირტის ქიმიური თვისებები:
ა) ურთიეთქმედება მეტალებთან:
ბ) ურთიეთქმედება ჰალოგენწყალბადებთან:
გ) დეჰიდრატაციის რეაქციები:
უფრო მაღალ ტემპერატურაზე
დ) ერთდროული დეჰიდრატაციის და დეჰიდრირების რეაქციები:
ე) ეთილის სპირტის დაჟანგვით მიიღება ძმრის ალდეჰიდი
თუ მიღებულ ალდეჰიდს არ მოვაშორებთ სარეაქციო არეს, მაშინ დაჟანგვის რეაქცია
გაგრძელდება
ანუ CH3 – CH2 – OH CH3 - COOH
ვ) მჟავებთან ეთილის სპირტი წარმოქმნის რთულ ეთერებს

2. -2-
ამ რეაქციის კატალიზატორია H2SO4.
R – COOH + HO – C2 H5 R – COOC2H5 + H2 O
ნახშირწყლები
ნახშირწყლები უმნიშვნელოვანესი ბუნებრივი ნაერთებია. ეს ნაერთები
მცენარეული წარმოშობისაა. ნახშირწყლები აუცილებელი საკვები ნივთიერებებია.
ცხოველები იღებენ მათ მცენარეული საკვების ათვისებისას. მტაცებლები კი ბალახის
მჭამელი ცხოველებისგან.
სახელწოდება ნახშირწყალი დაფუძნებულია ამ ნივთიერებათა შედგენილობაზე.
ამ კლასის ნაერთების უმეტესობის შედგენილობაა Cn(H2O)m. ნახშირწყლებს ყოფენ ორ
ჯგუფად: მონოსაქარიდებად და პოლისაქარიდებად. მონოსაქარიდები კიდევ უფრო
მარტივ ნახშირწყლებად არ ჰიდროლიზდებიან. პოლისაქარიდები კი ჰიდროლიზის
შედეგად უფრო მარტივ ნახშირწყლებს წარმოქმნიან.
ნახშირწყლები წარმოიქმნება მცენარეთა ფოთლებში ფოტოსინთეზის რეაქციის
შედეგად ქლოროფილის მონაწილეობით.
ზოგადად nCO2 + mH2O CnH2mOm + nO2
ფოტოსინთეზის შედეგად მზის ენერგიის გარდაქმნა და “ქიმიურ ენერგიად”
დაგროვება (აკუმულირება) ხდება. რაც მთავარია ამ გზით ხდება ჟანგბადის
რეგენერაცია.
მონოსაქარიდები.
გლუკოზა მონოსაქარიდებს (მარტივ შაქრებს) მიეკუთვნება. მას “ყურძნის
შაქარსაც” უწოდებენ. იგი შედის ყურძნის წვენის შემადგენლობაში (20-25%). მას
შეიცავს მრავალი სხვა მცენარის როგორც ნაყოფი, ისე ყვავილი და მცენარის სხვა
ორგანოები. ის შედის ადამიანის სისხლის შემადგენლობაშიც (0,2%).
გლუკოზა მყარი ნივთიერებაა. ფხვნილს თეთრი ფერი აქვს. წყალში კარგად
იხსნება, ტკბილია.

3. -3-
გლუკოზის მოლეკულა ალდეჰიდის ჯგუფს და ხუთ ჰიდროქსილის ჯგუფს
შეიცავს.
გლუკოზის მოლეკულის 1 და 5 ნახშირბადატომები სივრცეში შესაძლებელია
ერთმანეთს დაუახლოვდნენ. ამ დროს მარტივი გარდაქმნის შედეგად გლუკოზის
ღიაჯაჭვიანი მოლეკულა ციკლურ მოლეკულად განიცდის იზომერიზაციას.
წყლახსნარებში მყარდება წონასწორობა:
( -გლუკოზის მოლეკულაში 1 და 2 ნახშირბადატომებთან დაკავშირებული
წყალბადატომები ციკლის მიმართ ერთ მხარეზეა მოთავსებული, -გლუკოზის
შემთხვევაში კი – სხვადასხვა მხარეს. ამასთანავე ციკლის ხუთ წვეროში ნახშირბადის
სიმბოლო იგულისხმება და არ იწერება)
საკვებ პროდუქტებში გლუკოზის შემცველობისას მისი “წვის” შედეგად დიდი
რაოდენობით ენერგია გამოიყოფა.
მიკროორგანიზმების გავლენით ყურძნის წვენი (აგრეთვე ყველა ტკბილი ხილის
წვენი) განიცდის “სპირტულ დუღილს”.
როგორც ვიცით ყურძნის მოსავლის უდიდესი ნაწილი ღვინის დასამზადებლად
გამოიყენება. ღვინის წარმოება კი სწორედ ამ რაქციაზეა დაფუძნებული.
რძემჟავას ბაქტერიების ფერმენტული მოქმედებით “რძემჟავულ დუღილი”
მიმდინარეობს.
რადგან გლუკოზა შეიცავს ალდეჰიდის ჯგუფს, მისთვის დამახასიათებელია
“ვერცხლის სარკის” რეაქცია
(ამ რეაქციას სარკის დასამზადებლად იყენებენ)
გლუკოზის იზომერია ფრუქტოზა. ფრუქტოზას სხვაგვარად “ხილის შაქარს”
უწოდებენ. ფრუქტოზის მოლეკულა კეტონის ჯგუფს და 5 ჰიდროქსილის ჯგუფს
შეიცავს.

4. -4-
ღიაჯაჭვიანი ფორმა ადვილად გადადის ციკლურ ფორმაში.
(ამ ფორმის დამახსოვრება აუცილებელი არ არის)
გლუკოზა და ფრუქტოზა ჰექსოზებს მიეკუთვნებიან (ჰექსოზა – ექვსი
ნახშირბადის შემცველი ნახშირწყალი.
ბუნებაში გვხვდება აგრეთვე პენტოზებიც. მათ შორის უნმიშვნელოვანესია
რიბოზა და მისი ნაწარმი დეზოქსირიბოზა. (აქ მოტანილი ფორმულების
დამახსოვრება აუცილებელი არ არის)
რიბოზა და დეზოქსირიბოზა შედიან ნუკლეინის მჟავების შედგენილობაში.
დისაქარიდები:
დისაქარიდები ორი მონოსაქარიდის ერთმანეთთან დაკავშირებით მიიღება.
ყველაზე მნიშვნელოვანი დისაქარიდია საქაროზა. მას სხვაგვარად “ჭარხლის შაქარს”
უწოდებენ. ჩვეულებრივი შაქარი, რომელსაც ჩვენ ვიყენებთ საკვებად სწორედ
საქაროზაა. საქაროზას გარდა ჭარხლისა და ლერწმისა შეიცავს მრავალი სხვა
მცენარის ნაყოფი. (მაგ: ნესვი, საზამთრო). საქაროზას შეიცავს აგრეთვე არყის ხის და
ნეკერჩხლის წვენი. შაქარი ყველა ჩვენთაგანისთვის ცნობილია. თეთრი ფერის
ფხვნილია, ტკბილი გემო აქვს (საქაროზა გლუკოზაზე ორჯერ ტკბილია), წყალში
კარგად იხსნება. მისი შედგენილობაა C12H22O11. მჟავე არეში შეძლება ჩავატაროთ მისი
ჰიდროლიზის რეაქცია. რეაქციის შედეგად გლუკოზა და ფრუქტოზა მიიღება.
საქაროზას სტრუქტურული ფორმულა შემდეგი სახისაა: (დამახსოვრება
აუცილებელი არ არის)
შაქრის წამოება რამოდენიმე საფეხურისაგან შედგება: გარეცხილ შაქრის ჭარხალს
(ან შაქრის ლერწამს) დაჭრიან ბურბუშელებად და მოათავსებენ მდუღარე წყალში.
ნედლეულის შემადგენლობაში მყოფი ყველა წყალში ხსნადი ნივთიერება
წარმოქმნის სიროპს. სიროპში გარდა შაქრისა შედის აგრეთვე ორგანული მჟავები,
ცილები და სხვა ნივთიერებები. მიღებული მასის კალციუმის ჰიდროქსიდით
დამუშავების შედეგად შაქრისგან მიიღება წყალში ხსნადი კალციუმის საქარატი,

5. -5-
ხოლო სხვა ნივთიერებები ილექებიან კალციუმის უხსნადი მარილების წარმოქმნის
გამო. გაფილტრული კალციუმის საქარატის ხსნარი დამუშავდება ნახშირორჟანგით,
შედეგად წარმოიქმნება სუფთა შაქრის ხსნარი და ილექება კალციუმის კარბონატი.
კიდევ ერთხელ გაფილტვრისას მიღებული ხსნარიდან წყლის აორთქლების შედეგად
მიიღება სუფთა შაქარი.
საშიანაო დავალება:
1. რამდენი ლიტრი ( =0,8) 96%-იანი სპირტის მიღება შეიძლება 100კგ ყურძნის
წვენის სპირტული დუღილისა და მიღებული ღვინის გამოხდის შედეგად
ყურძნის წვენში (გლუკოზა)=22%.
2. რამდენი კილოგრამი საქაროზის მიღება შეიძლება 1 ტონა შაქრის ჭარხლის
გადამუშავებით თუ შაქრის ჭარხალში საქაროზას შემცველობა 21%-ია, ხოლო
წარმოების პროცესისას იკარგება 5% შაქარი?
3. რა აქვს საერთო და რა აქვს განსხვავებული გლუკოზისა და ფრუქტოზის
მოლეკულებს?
4. საქაროზას მოლეკულა არ რეაგირებს ვერცხლის ოქსიდის ამიაკიან ხსნართან
(ვერცხლის სარკის რეაქცია), ხოლო მისი იზომერი მალტოზა (ალაოს შაქარი),
რომლის ფორმულაა
რეაგირებს. რატომ?