Praca jest analizą, filozoficzną i metodologiczną, dwóch nurtów współczesnego językoznawstwa ogólnego: generatywizmu i kognitywizmu. Jest ona prowadzona w aparacie Idealizacyjnej Teorii Nauki (Nowak, 1974, 1976, 1977, 2004). Przedmiotem analizy są wybrane założenia filozoficzne obu omawianych nurtów, ze szczególnym uwzględnieniem prac Noama Chomsky’ego i George’a Lakoffa. Omawia się również badania empiryczne prowadzone w ramach obydwu omawianych nurtów. Celem pracy jest wykazanie podobieństw i różnic między generatywizmem i kognitywizmem językoznawczym oraz wskazanie w jakim stopniu założenia filozoficzne determinują metody i zakres badań prowadzonych przez językoznawców.

1. Wybrane założenia filozoficzne
oraz procedury badawcze w językoznawstwie
kognitywnym i generatywnym
Analiza porównawcza z perspektywy
Idealizacyjnej Teorii Nauki
mgr Barbara Konat
Praca doktorska napisana pod kierunkiem
prof. dr. hab. Krzysztofa Łastowskiego
1

2. Prezentacja na podstawie pracy doktorskiej
Konat, B. 2012. Wybrane założenia filozoficzne oraz procedury
badawcze w językoznawstwie kognitywnym i generatywnym.
Analiza porównawcza z perspektywy Idealizacyjnej Teorii Nauki.
Niepublikowana praca doktorska. Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu.
dostępnej on-line w repozytorium UAM:
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/61
23/1/Barbara_Konat_Praca_Doktorska_2013.pdf
2

3. Dziedzina: ogólna metodologia nauk.
Zakres badań: założenia filozoficzne i procedury
badawcze językoznawstwa
generatywnego i kognitywnego.
Metoda badań: Idealizacyjna Teoria Nauki.
3

4. 1. Jaka jest struktura metodologiczna
językoznawstwa generatywnego?
2. Jaka jest struktura metodologiczna
językoznawstwa kognitywnego?
3. Czy struktury te są podobne
czy odmienne?
4
Pytania stawiane
w pracy doktorskiej

5. Generatywizm Kognitywizm
Sformułowanie
założeń
filozoficznych
Noam Chomsky George Lakoff
Procedury
badawcze w
językoznawstwie
Analiza
przypadka
w języku polskim
i eksperyment.
Analiza
przypadka
w języku polskim
i badania
korpusowe.
5

6. 6
Noam Chomsky George Lakoff

7. Leszek Nowak
Tadeusz Zgółka
Władysław Zabrocki
Jerzy Pogonowski
Jerzy Bańczerowski
Tadeusz Grucza
Henryk Kardela
Roman Kalisz
Randy Allen Harris
John Lyons
Frederick Newmeyer
Gilles Fauconnier
Vyvyan Evans
Laura Janda
Jordan Zlatev
7

8. Praca jest pierwszą próbą podania
systematycznego opisu porównawczego
generatywizmu i kognitywizmu w ramach jednej
koncepcji metodologicznej.
8

9. Pytania szczegółowe
1. Jakie obszary badane są rozpoznawane w ramach
generatywizmu, a jakie w ramach kognitywizmu?
2. Jakie obiekty i jakie zmienne bada generatywizm,
a jakie kognitywizm?
3. Który z badanych czynników jest najistotniejszy
według generatywizmu, a który według
kognitywizmu?
4. Czy treść założeń filozoficznych w generatywizmie
jest odmienna od tej przyjmowanej w kognitywizmie?
5. W jaki sposób założenia filozoficzne determinują
sposób prowadzenia badań empirycznych oraz
zakres formułowanych wyjaśnień, w ramach obydwu
omawianych nurtów?
9

10. CZĘŚĆ PIERWSZA
IDEALIZACYJNA TEORIA NAUKI
10

11. Rozdział 1.
Zarys Idealizacyjnej Teorii Nauki
Rozdział 2.
Podstawowe pojęcia Idealizacyjnej Teorii Nauki
Rozdział 3.
Procedury badawcze według Idealizacyjnej
Teorii Nauki
11

12. „Zadanie nauki polega na tym, aby
dotrzeć do owej wewnętrznej natury
rzeczywistości pomijając w «pierwszym
przybliżeniu» to, co jest w niej
przypadkowe. Tak postępując, nauka
sprzeciwia się zdrowemu rozsądkowi,
według którego wszystko co widać, jest
ważne po trochu”
(Nowak, 1977, s. 12).
12

13. „Filozofia formułuje, systematyzuje
i uzasadnia przyjmowane milcząco
w nauce zasady”
(Nowak, 1974, s. 83).
13

14. CZĘŚĆ DRUGA
ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE
14

15. Rozdział 4.
Założenia filozoficzne językoznawstwa
generatywnego
Rozdział 5.
Założenia filozoficzne językoznawstwa
kognitywnego
Podsumowanie Części Drugiej
Założenia filozoficzne językoznawstwa
generatywnego i kognitywnego
15

16. Idealizacja Nauki
przyrodnicze
Noam
Chomsky
Pseudoidealizacja Biologia
Darwinowska
George
Lakoff
16

17. Generatywizm Kognitywizm
Struktura
esencjalna
czynnika A
(1) Gg
(0) Gg, kg
(1) Kk
(0) Kk, gk
17

18. Prawo idealizacyjne
Generatywizm
Jeśli W(x) i kg(x) = 0, to Ag(x) = f(Gg(x)).
Kognitywizm
Jeśli W(x) i gk(x) = 0, to Ak(x) =h(Kk(x)).
18

19. CZĘŚĆ TRZECIA
PROCEDURY BADAWCZE
19

20. Rozdział 6.
Procedury badawcze językoznawstwa
generatywnego
Rozdział 7.
Procedury badawcze językoznawstwa
kognitywnego
Podsumowanie Części Trzeciej
Wybrane procedury badawcze językoznawstwa
generatywnego i kognitywnego
20

21. Generatywizm
(Miechowicz-Mathiasen
i Witkoś, 2008;
Pesetsky i Torrego, 2011).
Kognitywizm
(Rudzka-Ostyn, 2000).
Przedmiot Analiza przypadka Analiza przypadka
Metoda Wybrane przykłady
i introspekcja
Wybrane przykłady
i introspekcja
Sposób budowania
wyjaśnień
Opis derywacji w
komponencie
syntaktycznym
Opis kognitywnych
podstaw semantycznej
struktury kategorii
przypadka
Kontrola empiryczna prawa idealizacyjnego
21

22. Generatywizm
(Sprouse, 2007).
Kognitywizm
(Fabiszak et al., 2012).
Przedmiot Badanie ocen
akceptowalności zdań
niegramatycznych
Badanie korpusowe
dopełnień czasownika
‘wierzyć’
Metoda Kwestionariusz, badanie
eksperymentalne; zmienna
manipulowana:
gramatyczność.
Obserwacja korpusowa;
zmienne gramatyczne i
kognitywne.
Sposób budowania
wyjaśnień
Współzależności
komponentów
gramatycznych
i kognitywnych.
Współzależności
komponentów
kognitywnych
i gramatycznych .
Kontrola empiryczna
konkretyzacji prawa idealizacyjnego
22

23. NAJWAŻNIEJSZE
USTALENIA PRACY
23

24. 1. Językoznawstwo kognitywne rozpoznaje takie samo uniwersum badane
jak językoznawstwo generatywne.
2. Uniwersum to składa się ze zbioru wypowiedzi, na którym opisane są
zmienne: akceptowalność (zmienna badana), gramatyczność
i kognitywność.
3. Omawiane nurty odmiennie rozpoznają czynnik główny (posiadają zatem
odmienne struktury esencjalne).
4. Dla generatywizmu głównym czynnikiem, wpływającym na
akceptowalność, jest gramatyczność.
5. Dla kognitywizmu głównym czynnikiem, wpływającym na akceptowalność,
jest kognitywność.
6. Struktury te są zatem – w ujęciu ITN – zasadniczo odmienne, wykazują
jednak liczne podobieństwa.
7. Uczeni z obydwu nurtów respektują te struktury esencjalne w praktyce
badawczej. Stwierdzaną empirycznie wartość akceptowalności wyjaśniają
odwołując się przede wszystkim do gramatyczności lub kognitywności.
8. Badacze podejmują próby sprawdzania konkretyzacji prawa
idealizacyjnego, to znaczy uwzględniania także wpływu czynników
ubocznych na czynnik badany. 24

25. Dziękuję za uwagę
25

26. Wykorzystane zdjęcia:
Autor: Duncan Rawlinson [CC-BY-2.0
(http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)], via Wikimedia
Commons
Autor: Jere Keys from San Francisco, USA (George Lakoff) [CC-BY-2.0
(http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)], undefined
Konat, B. 2012. Wybrane założenia filozoficzne oraz procedury
badawcze w językoznawstwie kognitywnym i generatywnym.
Analiza porównawcza z perspektywy Idealizacyjnej Teorii Nauki.
Niepublikowana praca doktorska. Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu.
26