...başak

1. IŞIK VE SES
İlköğretim 5. Sınıf 7. Ünite

2. Işık Nasıl Yayılır?
• Bir kaynaktan çıkan ışık, doğrusal olarak yayılır.
• Bir ışık kaynağından çıkan ve ışığın yolunu belirten
doğrulara ışık ışınları denir.
• Bir kaynaktan çıkan ışık, bir engelle karşılaşmadığı
sürece her yönde yayılabilir.
• Işığın iki nokta arasında izlediği yol, ışınlar çizilerek
gösterilebilir.
Varlıkları onlardan yansıyan ışığın gözümüze gelmesi sonucu görürüz.

3. Doğal Işık Kaynakları: Yapay Işık Kaynakları:
Yıldızlar
(güneş ve
diğerleri)
Doğal
Işık
Kaynakları
Doğa olayları Bazı canlı
(şimşek hayvanlar
yıldırım) (ateşböceği)

4. Işığı geçirgenliğine
göre
maddeler
Yarı saydam
Saydam maddeler Opak maddeler
maddeler

5. IŞIK BİR ENGELLE KARŞILAŞIRSA NE OLUR?
Maddeleri ışığı geçirip geçirmemesine göre 3 gruba ayırabiliriz.
1. Saydam Maddeler: Gelen ışığı tamamen diğer tarafa geçiren
maddelerdir. Cam, su hava vb.
Şekil 1: Saydam cisim ışığı aynen geçirir.

6. 2. Yarı Saydam Maddeler: Gelen ışığın bir kısmını geçiren,bir
kısmını geçirmeyen maddelerdir.Bu tür maddelerin diğer tarafı
net görünmez. Buzlu cam, sis, yağlı kağıt vb.”
Şekil 2: Yarı saydam ışık kaynağından
Işık yarı netlikte geçer.

7. Saydam Olmayan Maddeler: Işığı geçirmeyen
maddelerdir. Bunlara opak maddeler de denir. Tahta,
taş, plastik, kağıt vb.
Şekil 3: Ağaç bir saydam cisimdir

8. GÖLGE
Işık doğrular halinde yayıldığından dolayı saydam olmayan maddelerin arkasını

9. Yarı saydam ve hatta saydam maddelerin bile gölgesi oluşabilir. Yarı saydam
maddelerin gölgesi opak maddelere göre daha belirsizdir. Saydam maddelerin
gölgesi ise neredeyse belirsizdir.
Tam ve yarı gölge
Şekil 4: Noktasal ışık kaynağı Şekil 5: Noktasal olmayan ışık kaynağı

10. Güneş ve Gölge
Güneş'in gökyüzündeki konumu gün boyunca değişir. Güneş
sabah ve akşam saatlerinde yere daha yakın, öğle saatlerinde
tepede görünür. Bu durumun sebebinin, Dünya'nın kendi
etrafındaki dönme hareketi olduğunu öğrendik. Ancak
Güneş'in hareketli görünmesi ve gökyüzünde yer değiştirmesi
sebebiyle yerdeki cisimlerin gölgesi sürekli hareket eder. Açık
ve güneşli bir havada yere sabitlenmiş bir çubuğun gün
boyunca farklı uzunluklarda ve yeri değişen gölgesi oluşur.
Gölge boyunun önce kısalması sonra tekrar uzaması güneş
saati modeli için kullanılır.
Bu modelde çubuğun boyunun günün farklı zamanlardaki
boyu ve yeri belli olduğundan gölgenin bir süre sonraki
durumu önceden söylenebilir.

11. Ay Tutulması
Dünya ve ay, Güneş’in etrafında dolanırken bazen güneş,
dünya ve ay aynı doğrultuda olur.
Ay, Dünya’nın gölgesinde kalır ve görünmez. Buna ay tutulması denir.

12. Güneş Tutulması
Ay, güneş ile dünya arasına girdiğinde Ay’ın gölgesi Dünya’nın bir bölümünü kapatır.
Dünya’nın o bölgesi Güneş’ten tam ışık alamaz. Bu olaya güneş tutulması denir.
Güneş tutulmasında Ay, Güneş'e daha yakın konumdadır.
Ay tutulmasında ise Dünya Güneş'e daha yakındır.

13. Gölgeden Yararlanarak Saati Bulma: Güneş Saatleri
meraklısına ileri güneş saati

14. SES
Kulağın duyabileceği basit titreşimlerdir.
İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları, duygu ve
düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları
gerekir. Konuşmanın temel öğesi sestir.

15. SES KAYNAKLARI
Ses çıkaran her madde veya cisme ses kaynağı adı verilir. Ses kaynaklarının
çıkardığı sesler birbirinden farklıdır. Bazı sesler doğaldır. Bazıları ise
insanlar tarafından yapay olarak oluşturulabilmektedir.
1.Doğal Ses Kaynakları: Kuş sesleri, deredeki suyun sesi,rüzgarın sesi,
dalgaların sesi doğal seslerdir. Doğal sesleri üreten varlıklara doğal ses
kaynakları denir.
2.Yapay Ses Kaynakları: Müzik aletlerinden çıkan sesler, taşıtların
çıkardığı sesler, hoparlörün, radyonun ve televizyonun çıkardığı sesler
yapay seslerdir.
Yapay sesleri üreten varlıklara yapay ses kaynakları denir.
Müzik aletlerinden çıkan sesler, taşıtların çıkardığı sesler, hoparlörün,
radyonun ve televizyonun çıkardığı sesler yapay seslerdir. Yapay sesleri
üreten varlıklara yapay ses kaynakları denir.

16. Ses, bir kaynaktan çıkar. Suda oluşan dalgalar gibi etrafa yayılır.
Bizler de etrafa yayılan bu sesleri kulaklarımızla işitiriz.
Sesin yayılmasını, suyun içine atılan bir taşın oluşturduğu
halkalara benzetmek mümkündür. Durgun suya atılan taşın
değdiği noktada oluşan dalgalar sıktır. Dalga kaynağından
uzaklaştıkça bu dalgalar seyrekleşir. Ses de buna benzer.
Kaynağa yakınken güçlü duyulur. Kaynaktan uzaklaştıkça sesi
duymak güçleşir.
Yakınımızdaki radyodan çıkan sesi kolayca duyabiliriz. Ancak
radyodan uzaklaştıkça sesini duymak zorlaşır. Daha da
uzaklaşırsak radyodan çıkan sesi duyamayız. Bunun sebebi
radyodan uzaklaştıkça, radyodan gelen sesin şiddetinin
azalmasıdır.

18. Etkinlik
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayınız.
Röntgen-ses-ışık-kulak-şiddetini-yayılma-sonar-mikrofon-madde-güneş saati
Maddenin titreşimi sonucu..................................meydana gelir.
Ses ...................................... olan her ortamda yayılır.
.............................olmasaydı görme olayı da olmazdı.
Megafon sesin......................... arttıran bir araçtır.
Gölgenin farklı vakitlerdeki boyunun ölçülmesinden
yararlanılarak.......................... yapılmıştır.
.................................X ışınlarının tıptaki kullanım alanlarıdır.
Maddede tanecikler arası mesafe arttıkça sesin......................... hızı azalır.
............................sağlığımız için yüksek sesle müzik dinlememeliyiz.
Denizaltılar engellerin yerini...........................cihazları ile tespit ederler.
...............................sesin şiddetini arttırmak için kullandığımız bir araçtır.