1. A ESPAÑA DO SÉCULO XIX: A
CONSTRUCIÓN DUN RÉXIME LIBERAL
Cabo FISTERRA 4
2. 04
A España do século XIX: a construción dun
réxime liberal
1. Guerra e revolución liberal(1808-1814)
2. Entre o absolutismo e o liberalismo (1814-1833)
3. Independencia das colonias americanas (1808-1826)
4. A revolución liberal (1833-1843)
5. A etapa isabelina: o liberalismo moderado (1843-1868)
6. O Sexenio democrático (1868-1874)
7. A Restauración monárquica (1874-1898)
Cabo FISTERRA 4
3. 04
Introdución
• Durante o século XIX, España viviu un proceso de construción
dun réxime político liberal. Ao morrer Fernando VII culminou a
instauración en España do liberalismo.
• Os monarcas viron limitados os seus poderes pola Constitución e
o Parlamento.
• Así e todo, o réxime liberal español caracterizouse pola constante
intervención do exército na vida política, por unha participación
moi restrinxida e pola limitación de liberdades.
• Os intentos de democratización durante o Bienio Progresista
(1854-1856) e, sobre todo, o Sexenio Democrático (1868-1874)
fracasaron.
Cabo FISTERRA 4
4. 1. Guerra e revolución liberal (1808-1814)
1.1. A crise da monarquía borbónica
1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)
• A Guerra da Independencia (mapa)
1.3. As Cortes de Cádiz
Cabo FISTERRA 4
5. Cronoloxía e etapas
1759 1788 1808 1814 1833
Carlos III Carlos IV Fernando VII
Invasió napoleònica
Xosé Bonaparte Absolutismo
Despotismo Ilustrado
Guerra de
Independencia
1820-23
Cádiz (1812) Trienio liberal
primeira Constitución
Cabo FISTERRA 4
6. 04
1.1. A crise da monarquía borbónica
• A reacción da monarquía de Carlos IV fronte á Revolución
francesa foi declararlle a guerra a Francia (1793-1795),
temerosa da expansión das ideas liberais.
• A guerra foi un fracaso e a partir de 1799, Manuel Godoy,
o ministro máis influente, aliouse con Napoleón para
enfrontarse a Gran Bretaña.
• Godoy autorizou o exército francés a atravesar España para
atacar Portugal (Tratado de Fontainebleu, 1807).
• O descontento de parte da poboación coas decisións de
Godoy provocou o estalido do Motín de Aranjuez (1808).
Cabo FISTERRA 4
8. 04
1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)
• Xosé Bonaparte foi nomeado novo rei de España (por Napoleón) e os
acontecementos sucedidos provocaron a rebelión popular. O 2 de
maio de 1808, Madrid levantouse contra as tropas francesas.
• Creáronse Xuntas para dirixir a resistencia, coordinadas por unha
Xunta Suprema Central, mentres grupos de patriotas se organizaron
en guerrillas.
• No ano 1812, a campaña de Rusia obrigou a Napoleón a desprazar
parte do seu exército a aquel país.
• A axuda ofrecida polas tropas británicas foi decisiva e, a finais de
1813, os franceses abandonaran o territorio español.
• En 1813 asinouse o Tratado de Valençay, polo que Fernando VII
recuperaba a Coroa e Napoleón retiraba as súas tropas.
Cabo FISTERRA 4
15. 04
A Guerra da Independencia en Galicia (1808)
Cabo FISTERRA 4
16. 04
1.3. As Cortes de Cádiz
• As abdicacións de Baiona deixaron un baleiro de poder, xa
que o rei Xosé I non gozou nunca da aceptación dos españois.
• Por iso, en 1810, a Xunta Central convocou unha reunión de
Cortes en Cádiz, único territorio non ocupado polos franceses.
• As Cortes decidiron que todos os asistentes, independentemente
da súa orixe, se reunían nunha única Asemblea e o seu voto
tiña o mesmo peso.
• A cámara redactou unha Constitución, aprobada en 1812, que
reflectiu os principios básicos do liberalismo político.
• Pero a situación bélica impediu aplicar todo o lexislado en
Cádiz.
Cabo FISTERRA 4
21. 04
2. Entre o absolutismo e o liberalismo (1814-33)
2.1. A restauración do absolutismo (1814-1820)
2.2. O Trienio Liberal (1820-1823)
2.3. A década ominosa (1823-1833)
Cabo FISTERRA 4
22. 04
2.1. A restauración do absolutismo (1814-20)
• Fernando VII regresou a España en 1814. O rei,
convencido da debilidade dos liberais, impulsou un golpe
de Estado mediante o cal clausurou as Cortes e anulou a
Constitución.
• Nos meses seguintes produciuse a restauración de todas as
antigas institucións e restableceuse o réxime señorial. Era a
volta ao Antigo Réxime.
Réxime
• Co apoio dos sectores máis liberais do exército, os
opositores do absolutismo organizaron múltiples
pronunciamentos, a maioría reprimidos.
pronunciamentos
Cabo FISTERRA 4
24. 04
2.2. O Trienio Liberal
• En 1820, un pronunciamento que tivo como protagonista ao coronel
Riego logrou triunfar, inaugurando o Trienio Liberal (1820-1823).
• As novas Cortes restauraron gran parte das reformas de Cádiz.
Creouse a Milicia Nacional, un corpo de voluntarios armados que
defendían a orde liberal.
• Este proceso reformista non lle agradaba a Fernando VII, que lles
pediu axuda ás potencias europeas para restaurar o absolutismo.
• A Santa Alianza encargoulle a Francia a intervención militar en
España e, en 1823, os Cen Mil Fillos de San Luís derrotaron os
liberais e repuxeron a Fernando VII como monarca.
Cabo FISTERRA 4
27. 04
2.3. A década ominosa
• A volta ao absolutismo implicou a destrución da obra lexislativa do
Trienio. Pero os gobernos de Fernando VII non lles souberon dar
solución aos problemas do país.
• Existía unha difícil situación económica.
económica
• Era imprescindible unha reforma fiscal que obrigase os privilexiados
a contribuír cos seus impostos.
• Produciuse un conflito dinástico. Fernando VII tivera só fillas e a Lei
dinástico
Sálica impedíalles ás mulleres reinar en España.
• Déuselle o trono a Isabel, grazas á Pragmática Sanción, ditada polo
Sanción
rei. Pero moitos absolutistas non aceptaron o cambio.
Cabo FISTERRA 4
31. 04 3.
Independencia das colonias americanas (1808-1826)
4.1. As causas da independencia
4.2. A fin do Imperio americano
4.3. Os problemas das novas repúblicas
• Independencia da América Hispana (mapa)
Cabo FISTERRA 4
32. 04
4.1. As causas da independencia
• A comezos do século XIX, o malestar nas colonias desde había décadas
estoupou en forma de guerras de independencia. Varios factores contribuíron
a iso:
• A difusión das ideas ilustradas e dos principios de liberdade e igualdade
promovidos pola Revolución francesa.
• O éxito da revolta das colonias británicas de América do Norte, que acabou
coa proclamación da independencia de Estados Unidos en 1776.
• O descontento da burguesía crioula.
MAPA
Cabo FISTERRA 4
33. 04
4.2. A fin do Imperio americano
• A Guerra da Independencia en España suscitou a formación de
Xuntas tamén nas colonias americanas, que non acataron a
monarquía de Xosé Bonaparte.
• Os membros das Xuntas negáronse a aceptar a autoridade da
Xunta Central Suprema.
• Os focos máis importantes de secesión orixináronse en
Venezuela e no vicerreinado da Prata: Paraguai e Arxentina
foron as primeiras nacións independentes.
• Finalmente, España perdeu todas as sús colonias agás Cuba,
Filipinas e Porto Rico.
Cabo FISTERRA 4
34. 04
4.3. Os problemas das novas repúblicas
• As novas repúblicas americanas naceron con graves problemas,
xa que os intereses dos caudillos locais impediron a creación
dunha América unida.
• América fragmentouse en múltiples repúblicas. Consolidouse o
poder dos xefes militares e a constante intromisión do exército
na vida política.
• Esquecéronse as necesidades da poboación indíxena, negra e
das clases populares. De aí que a sociedade poscolonial nacese
con grandes desigualdades sociais e económicas.
Cabo FISTERRA 4
35. 04
Independencia da América Hispana
Cabo FISTERRA 4
36. 04
4. A revolución liberal (1833-1843)
5.1. A guerra carlista
5.2. As reformas liberais
5.3. A rexencia de Espartero
Cabo FISTERRA 4
37. 1833 1843 1868
Periodo liberal
Rexencias O Reinado de Isabel II
Mª Cristina Espartero 1868
1840
As principais características do periodo liberal
Desputas entre Carlistas e Isabelinos
Guerras Carlistas
División entre os liberais (isabelinos)
Moderados e Progresistas
Cabo FISTERRA 4
Proceso con moita inestabilidade política
38. 04
4.1. A primeira guerra carlista (1833-39)
• Á morte de Fernando VII, desencadeouse unha guerra civil por mor dos
partidarios de Carlos, irmán do rei defunto á Coroa, e de María Cristina,
filla do rei.
• Os partidarios do carlismo (nobreza agraria, clero e campesiñado) eran os
defensores do Antigo Réxime.
• Os isabelinos presentaban distintos intereses. A monarquía e a nobreza
defendían o trono e os seus privilexios, pero viron que uníndose aos liberais
se poderían enfrontar ao carlismo.
• A guerra prolongouse durante sete anos (1833-1840). O Convenio de
Vergara púxolle fin á guerra, pero o carlismo mantívose ao longo de case
todo o século XIX.
Cabo FISTERRA 4
40. 04
4.2. As reformas liberais
• Os liberais atopábanse divididos en dúas faccións: os moderados e os
progresistas.
• En medio da guerra carlista, María Cristina impulsou a formación dun
goberno liberal. Primeiro intentou facelo cos moderados, pero ao final
chamou ao goberno aos progresistas.
• Entre 1835 e 1837, os progresistas implantaron un réxime liberal. Este
proceso culminou coa Constitución de 1837, que inaugurou un período de
monarquía parlamentaria en España.
• O novo texto recoñecía a soberanía nacional e os dereitos individuais pero
aceptaba o papel moderador da Coroa.
Cabo FISTERRA 4
43. 04
4.3. A rexencia de Espartero
• En 1837, os moderados, co apoio de María Cristina, accederon ao goberno
e intentaron darlle un xiro conservador ao proceso de revolución liberal.
• Un movemento de oposición alzouse contra a Rexente, que se viu obrigada a
dimitir en 1840.
• O progresista xeneral Espartero foi nomeado rexente, pero as medidas
librecambistas e o autoritarismo con que gobernou valéronlle a oposición de
boa parte do país.
• En 1843, Espartero dimitiu e as Cortes adiantaron a maioría de idade de
Isabel II e proclamárona raíña.
Cabo FISTERRA 4
45. 04
5. A etapa isabelina: o liberalismo moderado
(1843-1868)
5.1. A Década Moderada (1843-1854)
5.2. Do Bienio Progresista á crise do sistema isabelino
• A ideoloxía de moderados e progresistas (ilustración)
Cabo FISTERRA 4
46. 1833 1843 1868 1874
Periodo liberal Periodo democrático
Rexencias O Reinado de Isabel II Sexenio Revolucionario
Mª Cristina Espartero 1868 1873
1840 Monarquía Primeira
democràtica República
As principais características do periodo liberal
Desputas entre Carlistas e Isabelinos Amadeo I
Guerras Carlistas
División entre os liberais (isabelinos)
Moderados e Progresistas
Proceso con moita inestabilidade política
Cabo FISTERRA 4
47. 04
5.1. A Década Moderada (1843-1854)
• Durante o reinado de Isabel II, o Partido Liberal Moderado estivo á fronte
do goberno co apoio da monarquía.
• Nesa etapa consolidouse un liberalismo conservador e centralista.
Impúxose o sufraxio censatario, houbo unha grande intervención da Coroa
na política e limitación das liberdades.
• Nos dez primeiros anos da maioría de Isabel II, promulgouse a Constitución
de 1845 e a soberanía compartida entre as Cortes e o rei.
• Asinouse un Concordato coa Santa Sé (1851), que configuraba un Estado
confesional.
Cabo FISTERRA 4
51. 04
5.2. Do Bienio Progresista á crise do sistema
isabelino
• En 1854 triunfou un pronunciamento militar, apoiado por progresistas e
por moderados descontentos que fundaran a Unión Liberal.
• Entre 1854-1856, os progresistas de Espartero intentaron restaurar os
principios do réxime constitucional de 1837 e realizar reformas económicas.
• A derradeira etapa do reinado de Isabel II foi de alternancia no poder entre
os moderados e a Unión Liberal. Impulsouse unha política colonialista
(Guerra de África).
• A oposición ao réxime foi en aumento e xurdiron novos grupos políticos, os
demócratas e os republicanos.
Cabo FISTERRA 4
54. 04
6. O Sexenio Democrático (1868-1874)
6.1. A Revolución de 1868
6.2. A monarquía democrática (1870-1873)
6.3. A Primeira República (1873-1874)
Cabo FISTERRA 4
55. 1833 1843 1868 1874
Periodo liberal Periodo democrático
Rexencias O Reinado de Isabel II Sexenio Revolucionario
Mª Cristina Espartero 1868 1873
1840 Monarquía Primeira
democràtica República
As principais características do periodo liberal
Desputas entre Carlistas e Isabelinos Amadeo I
Guerras Carlistas
División entre os liberais (isabelinos)
Moderados e Progresistas
Proceso con moita inestabilidade política
Cabo FISTERRA 4
56. 04
7.1. A Revolución de 1868
• A partir de 1866 produciuse unha grave crise económica que, unida ao
desgaste político do réxime isabelino, desencadeou unha revolución contra a
monarquía.
• Os sublevados foron aqueles grupos marxinados do poder: unionistas,
progresistas e demócratas.
• O movemento estalou en 1868 coa sublevación da escuadra do brigadier
Topete na badía de Cádiz.
• Formouse un goberno provisional que impulsou un programa de reformas.
• Finalmente, elixíronse unhas novas Cortes, que aprobaron a Constitución de
1869, de carácter democrático.
Cabo FISTERRA 4
59. 04
7.2. A monarquía democrática (1870-1873)
• A Constitución de 1869 establecía a monarquía como forma de
goberno e houbo que buscar un rei entre as dinastías europeas.
O escollido foi Amadeo de Savoia.
• Pero Amadeo contou sempre coa oposición dos moderados, dos
carlistas e da Igrexa, que se mantiveron fieis aos Borbón.
Moitos demócratas proclamáronse republicanos.
• Ademais, o novo rei tivo que lle facer fronte ao estoupido de
dous conflitos armados: unha insurrección na illa de Cuba
(1868) e unha nova guerra carlista, que se iniciou en 1872.
• Amadeo de Savoia renunciou ao trono en febreiro de 1873.
Cabo FISTERRA 4
61. 04
7.3. A Primeira República (1873-1874)
• Ante a abdicación do rei, as Cortes españolas votaron a
proclamación da República (1873).
• A República naceu con escasas posibilidades de éxito, aínda
que foi recibida con entusiasmo polos sectores populares das
cidades.
• Os republicanos tiñan un amplo programa de reformas sociais e
pretendeuse organizar o Estado de forma federal.
• En xaneiro de 1874, un golpe de Estado levado a cabo polo
xeneral Pavía disolveu as Cortes e entregoulle a presidencia do
executivo ao xeneral Serrano.
Cabo FISTERRA 4
64. 04
8. A Restauración monárquica (1874-1898)
8.1. O sistema canovista
8.2. Os nacionalismos
8.3. A crise do 98
Cabo FISTERRA 4
65. 1875 1885 1902 1931
Alfonso XII Rexencia Alfonso XIII
Maria Cristina
Restauración I Restauración II
1898
Pérdida de Cuba e Filipinas
Alfonso proclamou os seus principios
Alfonso proclamou principios
no “Manifesto de Sandhurst”
no
Cabo FISTERRA 4
66. 04
8.1. O sistema canovista
• O sistema político configurado por Cánovas del Castillo tiña un
carácter conservador e fundamentábase nun sistema
parlamentario liberal, pero pouco democrático.
• Existían dous grandes partidos:
• O partido conservador era partidario do inmobilismo político,
da defensa da Igrexa e da orde social.
• O partido liberal amosábase inclinado a un reformismo de
carácter máis democrático, laico e social.
• A estabilidade do sistema viuse favorecida pola redacción
dunha nova Constitución (1876), de carácter moderado.
Cabo FISTERRA 4
70. 04
8.2. Os nacionalismos
• O afianzamento dun Estado centralizado e uniformista provoca
emerxencia de movementos nacionalistas:
• En Cataluña, a Renaixença, un movemento que reivindicaba a lingua e a
cultura catalás, deu paso ao xurdimento de organizacións políticas que
pedían a autonomía.
• No País Vasco, a abolición dos foros, despois da derrota carlista, xerou un
movemento de protesta que culminou na creación do Partido Nacionalista
Vasco.
• En Galicia, o galeguismo mantívose durante moitos anos como un
movemento cultural con poucas repercusións políticas.
Cabo FISTERRA 4
71. 04
8.3. A crise do 98
• No ano 1895 estalou unha nova insurrección en Cuba pola incapacidade da
administración española para facer reformas políticas, dotala de autonomía e
reducir o control económico.
• Ademais, Estados Unidos apoiaba os insurrectos por mor dos aranceis que
impedían o comercio.
• A fin do conflito chegou en 1898, cando EUA lle declarou a guerra a
España, tras o afundimento do acoirazado americano Maine no porto da
Habana.
• Despois dunha curta guerra, España foi derrotada e perdeu as súas últimas
colonias: Cuba, Porto Rico e Filipinas.
Cabo FISTERRA 4
