2. Inhoud
1. Introductie
2. Omgeving 2025 – de waarom vraag
Schets van de meest relevante trends en trendvraagstukken worden in dit hoofdstuk
geschetst. Deze zijn in belangrijke mate gebaseerd op de circa 20 interviews met
stakeholders.
3. Systeem – de wat vraag
Hoe ziet het Smart Grid er uit in 2025? Welke technologieën, hoe ver reikt het, welke
rollen zijn ingevuld. Dit hoofdstuk beschrijft onze visie op het Smart Grid in 2025.
4. Proces – de hoe vraag
Dit hoofdstuk beschrijft wat de kernelementen zijn die onderdeel vormen om te
komen tot Smart Grids in 2025.
5. Netbeheer vraagstukken & keuzes
Een aantal dilemma’s en nader te maken keuzes wordt hier benoemd. Dit zijn de
issues waarop wij de komende jaren alert moeten zijn.
4. Voorwoord
Voor u ligt de visie Smart Grids van Netbeheer Nederland. Dit rapport Wij hebben TNO de opdracht gegeven om de netbeheerders in dit
is opgesteld door de projectgroep Smart Grids van Netbeheer proces te ondersteunen bij de ontwikkeling van een visie op smart
Nederland. grids, met een tijdshorizon van circa 15 jaar (jaar 2025).
De komende jaren hebben belangrijke ontwikkelingen in de omgeving Een belangrijk gezamenlijk issue is hoe netbeheerders kunnen
direct effect op de energievoorziening en de taken van netbeheerders, bijdragen aan de realisatie van de energietransitie, oftewel het
zoals: realiseren van een duurzame energievoorziening en het faciliteren van
• Groeiende afhankelijkheid van elektriciteit, zodat behoud of de verdere ontwikkeling van de vrije energiemarkt.
zelfs verbetering van de hoge leveringszekerheid nodig is. Deze ontwikkelingen stellen nieuwe eisen aan de rol van de
• Vraag om kostenefficiency (druk op tarieven). netbeheerder en aan de fysieke energie‐infrastructuren.
• Energiebesparing met bijbehorende nieuwe toepassingen,
zoals warmtepompen, elektrisch vervoer en rijden op aardgas. Visie
• Opkomst van duurzame energieopwekking, zowel grootschalig Vanuit een proactieve houding presenteren de netbeheerders een
als decentraal met afhankelijkheid van weersomstandigheden. gezamenlijke en gedragen visie op de bijdrage die Smart Grids kunnen
• Nieuwe dienstverlening op de vrije energiemarkt. leveren aan ontwikkelingen in de omgeving en vanuit de
• Druk op de openbare ruimte, zowel boven‐ als ondergronds, netbeheerders mede richting geeft aan de benodigde vernieuwing.
zodat slim met de bestaande fysieke infrastructuur (die ook Wij hebben ons als doel gesteld deze visie compact, concreet,
aan het verouderen is) omgegaan moet worden. uitnodigend, richtinggevend en haalbaar te formuleren.
De netwerkbedrijven moeten hun koers bepalen in een omgeving U bent van harte uitgenodigd om vragen te stellen, mee te denken en
waarin de dynamiek sterk is toegenomen. De technologische te discussiëren over deze visie en de verdere invulling hiervan in de
ontwikkelingen op het gebied van ICT ‐ en Smart Grids in het praktijk. Zo geven wij in het laatste hoofdstuk ‘Vraagstukken en
bijzonder maken allerlei nieuwe toepassingen en oplossingen keuzes’ een aanzet voor deze discussie.
mogelijk. Tegen de achtergrond van het veranderende speelveld Hierdoor hopen we samen te kunnen werken bij het realiseren van
waarin de partijen zich bevinden, is gezamenlijk een aantal activiteiten een duurzaam energiesysteem waarin Smart Grids een belangrijke rol
in gang gezet. De visieontwikkeling op Smart Grids in 2025, is vervult.
ondergebracht bij de projectgroep Smart Grids, die valt onder de
taakgroep Duurzaamheid & Innovatie (TDI).
Martijn Bongaerts
voorzitter projectgroep Smart Grids
Netbeheer Nederland
pag. 4 juli 2009
5. Inleiding
Dit sheetbook is de eindrapportage van het visieontwikkelingstraject Wat zijn Smart Grids?
“Smart Grids 2025” van Netbeheer Nederland, de brancheorganisatie van
Eurelectric
de regionale en landelijke netbeheerders. A smart grid is an Electricity network that can intelligently integrate the
De visie geeft ons beeld van hoe wij Smart Grids plaatsen in de behavior and actions of all users connected to it (generators, consumers
and those that do both) in order to efficiently ensure sustainable,
energietransitie die gaande is vanuit het maatschappelijk belang dat wij economic and secure electricity supply.
vertegenwoordigen en onze rol daarin. Met een proactieve houding willen
Epic
wij komen tot een toekomstvisie die aansluit bij ontwikkelingen in de sterk A Smart Grid generates and distributes electricity more effectively,
veranderende omgeving. economically, securely and sustainably. It integrates innovative tools and
technologies, products and services, from generation, transmission and
Want dat de omgeving aan het veranderen is, mag duidelijk zijn. Of het nu distribution all the way to the customer appliances and equipment using
geopolitieke ontwikkelingen zijn en onze afhankelijkheid van fossiele advanced sensing, communication and control technologies. It enables two-way
exchange with customers providing greater information and choice, power
bronnen die onze kwetsbaarheid duidelijk maken, of dat het de export capability, demand participation and enhanced energy efficiency.
veranderende wensen vanuit consumenten zijn, onze omgeving verandert
en de infrastructuur moet daar tijdig klaar voor zijn. Voorbeelden hiervan
Xcel Energy Smart Grid
zijn vraagsturing, decentrale opwek en elektrisch vervoer. While details vary greatly, the general definition of a smart
grid is an intelligent, auto-balancing, self-monitoring power
De veranderingen stellen nieuwe eisen aan de energie‐infrastructuur. De grid that accepts any source of fuel (coal, sun, wind) and
technologische ontwikkelingen op het gebied van energietechnologie, ICT ‐ transforms it into a consumer’s end use (heat, light, warm
en Smart Grids in het bijzonder ‐ maken optimale inpassing en gebruik van water) with minimal human intervention.
allerlei nieuwe toepassingen mogelijk. Vanuit onze rol willen wij in deze
veranderende omgeving de energietransitie en de verduurzaming van de Wikipedia
energievoorziening zo optimaal mogelijk faciliteren. ‘Optimaal mogelijk’ zien A smart grid delivers electricity from suppliers to consumers
using digital technology to save energy, reduce cost and
wij daarbij vanuit het maatschappelijk belang dat wij vertegenwoordigen.
increase reliability and transparency.
Ondanks dat de toekomst niet te voorspellen is, wil dat niet zeggen dat je er
je niet op kunt voorbereiden. Gezien de lange levensduur van onze
KEMA, Reflections on smart grids for the future
infrastructuren is het ook van belang dat wij vooruit kijken en in contact The concept of a Smart Grid is sometimes described as ‘more internet like’. This
staan met onze omgeving. Alleen op die wijze kunnen wij pro‐actief can be helpful in describing the idea of much greater distributed intelligence on
the networks, more autonomous behaviours by equipment and network zones,
participeren in het vormgeven van de energievoorziening van de toekomst, and a design flexibility that enables a high degree of freedom of action by its
die een grote mate van flexibiliteit vereist. users..
pag. 5
9. Omgeving 2025: trends & drivers
• Belangrijke veranderingen 2009 ‐ 2025 = nieuwe eisen aan
energie‐infrastructuur
• Trendanalyse op basis van PEST
– Politieke trends
– Economische trends
– Sociaal‐culturele trends
– Technologische trends
• Noodzaak en drijfveren: nieuwe eisen aan het systeem
• Conclusies ‘omgeving’
pag. 9
10. Belangrijke veranderingen 2009 – 2025
= nieuwe eisen aan energie-infrastructuur
groei van kleinschalige
decentrale opwekking van toename van warmtepompen in
elektriciteit en biogas woningen
in 2025 bedraagt de kleinschalige in 2025 heeft circa 80% van de
decentrale productie tussen de 15 en 20% nieuwbouwhuizen een warmtepomp
van de totale productiecapaciteit van
elektriciteit
keten / systeem optimalisatie
coördinatie van verschillende
energiesystemen draagt bij tot
energetische efficiëntie verbeteringen
groei en verandering van de
elektrificatie van vervoer energievraag efficiënt faciliteren
in 2025 is de vraag naar elektriciteit tussen
in 2025 rijden er circa 1 miljoen elektrische
de 32% en 45% toegenomen, de vraag
auto’s in Nederland
naar gas zal met name door betere isolatie
van huizen zijn afgenomen
Cijfer bron:
• gemiddelden uit tabel 3.2 blz. 79 Energierapport 2008
pag. 10 • Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening
• Actieplan elektrisch rijden
11. Trendanalyse op basis van PEST
Verkenning en analyse van relevante trends vormt een belangrijke basis
voor de toekomstverkenning, in het bijzonder om meer inzicht te krijgen in
de ‘waarom’ vraag achter de visie op Smart Grids. Invloeden van buitenaf
vormen belangrijke drivers en barrières voor gewenste of noodzakelijke
veranderingen.
We hebben het dan over de ‘contextuele omgeving’, namelijk de
ontwikkelingen die van buitenaf op ons afkomen en van invloed zijn (of
kunnen worden), maar die we niet kunnen beïnvloeden. (De omgeving die
een organisatie via haar strategie direct of indirect kan beïnvloeden wordt
de ‘transactionele omgeving’ genoemd)
PEST1 is een veelgebruikte ‘kapstok’ die wordt toegepast bij het
inventariseren en analyseren van relevante omgevingstrends. PEST staat
voor vier perspectieven om voor een sector of bedrijf relevante externe
ontwikkelingen in kaart te brengen, namelijk: Politiek, Economisch, Sociaal(‐
Cultureel ‐Demografisch) en Technologisch
Deze indeling is gebruikt als raamwerk om relevante trends en drivers te
identificeren (uit de expert interviews). Tenslotte is de impact van deze
trends op eisen aan het energiesysteem en aan het noodzakelijke
(veranderings)proces geanalyseerd.
trends geven inzicht in drivers en
1.
veelgebruikte indeling o.a. gehanteerd door Kotler. alternatieve indelingen bevatten vaak
dezelfde ingrediënten, maar splitsen verder uit zoals STEEP, SEPTED, PESTEL, STEEPLE et cetera.
barrières die onze toekomst vormen
pag. 11
12. Politieke trends & drivers
We signaleren de volgende relevante politieke omgevingstrends & drivers:
De wens tot minder afhankelijkheid van fossiele bronnen als aardgas en olie
“duurzaam =
vanuit het besef dat geopolitieke verhoudingen een bedreiging kunnen vormen voor de energietoevoer,
ook naar Nederland. Conflicten zoals tussen Rusland en de Oekraïne over gas en de oorlog in Irak
minder afhankelijk
versterken dergelijke gevoelens. van olie en gas”
Minder afhankelijk worden van fossiele bronnen vormt een driver voor decentrale opwekking van zowel
elektriciteit als gas en warmte. Een verwachting is dat rond 2025 meer dan 30% van de elektriciteit in
huishoudens zal worden opgewekt.
“elektrificatie =
Ambitieuze (inter)nationale energie‐ en klimaatdoelstellingen voor verminderen van energieverbruik en
CO2 uitstoot, zoals via het kabinetsprogramma 'Schoon en Zuinig’ (en op langere termijn 2020 – 2050 de minder CO2”
Energietransitie), de EU‐doelstelling voor duurzaam energieverbruik en de Kyotodoelstellingen voor CO2
reductie.
De wens/noodzaak om CO2 uitstoot te verminderen zorgt o.a. voor het stimuleren van energiebesparing,
meer gebruik maken van duurzame energie en een toenemende elektrificatie (bijvoorbeeld de e‐auto).
Dit stelt nieuwe eisen aan de energie‐infrastructuur.
“marktwerking
Vergroten van de marktwerking op nationaal en Europees niveau door liberalisering van de gas‐ en
elektriciteitsmarkt, om concurrentie en keuzevrijheid te bevorderen. efficiëntie en innovatie”
Een gevolg is onder meer nieuwe toetreders tot de Nederlandse markt.
De marktwerking wordt gezien als een trigger voor efficiëntie en innovatie. Het stelt tegelijkertijd nieuwe
eisen aan de energie‐infrastructuur als het gaat om het (kunnen) faciliteren hiervan.
pag. 12
13. Economische trends & drivers
Op zowel macro‐, meso‐ als microniveau zijn economische trends en drivers te identificeren:
Door strengere eisen ten aanzien van CO2 uitstoot lopen de mainports (havens en luchthavens) en “innovatie =
binnensteden aan tegen de grenzen van hun groei. Omdat dit de economische groei belemmert wordt
gezocht naar een verlaging van de CO2 uitstoot elders in het land. flexibiliteit”
Het op nationaal niveau realiseren van milieudoelstellingen (terwijl economische groei mogelijk blijft) kan
mede worden gerealiseerd door toenemende elektrificatie en duurzame opwekking van energie.
(Investerings)kostenafwegingen spelen een belangrijke rol: verzwaren v/d infrastructuur of slim sturen? “elektrificatie en
Uitbreiden van de fysieke capaciteit van het energienetwerk is minder efficiënt op het moment dat met
‘slimme’ infrastructuur dezelfde doelen op een goedkopere wijze behaald kunnen worden.
verduurzaming =
ruimte voor groei”
Positionering Nederland als innovatieland op het gebied van duurzaamheid in relatie tot energie
Dit biedt kansen en stimulansen om onze internationale kennispositie op het gebied van innovatieve
energiesystemen te versterken, nieuwe werkgelegenheid te creëren (anders verdwijnt die kennis naar het
buitenland) en om de aantrekkelijkheid van de sector – ook in relatie tot een voorspelde krappe “meer ≠ slimmer”
arbeidsmarkt ‐ te vergroten.
De trend van liberalisering leidt tot nieuwe toetreders tot de markt.
Nieuwe toetreders vragen om het faciliteren van nieuwe diensten en concepten zoals decentrale
“innovatie =
toelevering en de mogelijkheid om lokale energienetten aan te leggen zoals voor een huizen‐ of
appartementenblok.
exportproduct”
Ook bij de consument speelt de wens/noodzaak tot besparing op energiekosten een rol.
Hiervoor zijn adequate besturings‐ en regelmechanismen en informatievoorziening nodig bij gelijkblijvend “inzicht =
comfortniveau.
besparingskans”
Vanuit de aanbodzijde van bijvoorbeeld producenten van intelligente producten voor energie‐
infrastructuren of onderdelen daarvan, kan de markt een impuls geven en een economische driver vormen.
pag. 13
14. Sociaal – Culturele trends & drivers
Algemeen
Vanaf eind 19e eeuw vond industrialisatie plaats, waarbij de energiesector een belangrijke rol heeft “technologie maakt
gespeeld. In de energiesector heeft een trend plaatsgevonden naar grootschaligheid. Inmiddels is een
sterke decentralisatietrend te constateren. Hierin is met meer aandacht voor de directe leefomgeving decentralisatie
en de menselijke maat. Nieuwe technologie maakt dit mogelijk en creëert nieuwe versie van oude mogelijk”
vormen.
Er is meer behoefte aan controle over de eigen energievoorziening. Communityvorming en peer‐to‐peer
(p2p) initiatieven zijn hier exponenten van, ook op het gebied van energie. In Nederland voorzien wij dat
het net altijd een backbone zal blijven waarmee opslag en balancering wordt bewerkstelligd.
“maatschappelijke
Mensen zijn in hun rol van klant of burger de afgelopen decennia mondiger en kritischer geworden. De
vergroeiing van de maatschappij met internet zorgt voor machtsverschuivingen. Informatie is snel
legitimiteit =
beschikbaar en wordt gemakkelijk gedeeld. voorwaarde”
Mensen kunnen zich snel organiseren en hun stem laten klinken. Wij moeten er voor zorgen dat de
discussie op feiten wordt gevoerd waarbij de maatschappelijke legitimiteit een belangrijke voorwaarde is.
Energie “grotere
Onze toenemende afhankelijkheid van energie in onze maatschappij maakt dat de betrouwbaarheid van afhankelijkheid =
het netwerk zeer hoog moet zijn.
Door de toenemende afhankelijkheid van een kwalitatieve en betrouwbare energie‐infrastructuur mag hogere eisen aan
de betrouwbaarheid niet lager worden, ondanks de toenemende complexiteit in de toekomst.
betrouwbaarheid”
Een andere driver vanuit de consument is om duurzamer om te gaan met energie. Dit bij een
toenemende elektriciteitsvraag, die voortkomt uit het gebruik van decentrale energietoepassingen
(voorlopig vooral warmtepompen) en elektrische auto’s.
De verwachting is dat rond 2025 circa 80% van de nieuwbouwhuizen geleverd zal worden met een “duurzaam = driver
warmtepompsysteem. Voor bestaande woningen is de verwachting dat een combinatie van
warmtepompen en HRe ketels de bestaande verwarming zal gaan vervangen. De consument vraagt om
voor consument”
groene elektriciteit uit zon en wind en wil hier zelf een bijdrage aan leveren door deze zelf op te wekken.
pag. 14
15. Technologische trends & drivers
Energietechnologie
De huidige energie‐infrastructuur ‐ die voor een groot deel uit de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw
stamt ‐ begint steeds verder te slijten. Het waarborgen van de betrouwbaarheid en leveringszekerheid
“veroudering energie‐
kan grootschalige vervanging van componenten noodzakelijk maken. infrastructuur =
De veroudering van de energie‐infrastructuur is een belangrijk uitdaging. Dit momentum geeft kansen
voor vernieuwingen. belangrijke uitdaging”
Voor energiegebruik zullen nieuwe energiebesparende technologieën worden toegepast, zoals “stijging vraag
elektrische warmtepompen voor verwarming en elektrisch vervoer voor onze (veelal lokale) mobiliteit.
Dit leidt tot een stijging van de vraag naar elektriciteit. elektriciteit =
De verwachting is dat rond 2025 circa 1 miljoen elektrische auto’s in Nederland zullen rondrijden. Dit aanpassingen
vraagt om aanzienlijke aanpassingen in het netwerk, zodat wanneer we thuiskomen van het werk en de
auto wordt opgeladen dit zonder problemen plaats kan vinden. Daarnaast moet de rekening naar de netwerk”
juiste gebruiker gaan op het moment dat de auto elders wordt opgeladen.
Een belangrijk aspect waarin zal moeten worden voorzien, is het timingverschil tussen (duurzame en/of ‐ “decentrale
decentrale) energieproductie en het moment van gebruik. Hiervoor zal in toenemende mate gebruik
moeten worden gemaakt van energieconversie en/of ‐opslag oplossingen. opwekking =
kwaliteitseisen en
Voor energieopwekking vindt een overgang plaats van opwekking uit de klassieke fossiele brandstoffen
naar ‐ zo mogelijk decentraal ‐ opwekking uit duurzame energiebronnen. balancering”
Het inpassen van grote hoeveelheden decentraal opgewekt vermogen (elektriciteit en bijvoorbeeld
biogas) vormt een grote uitdaging wanneer de betrouwbaarheid en andere kwaliteitscondities
gehandhaafd moeten blijven. Hierdoor ontstaat de noodzaak tot introductie van lokale “sensoren =
balanshandhaving die aan sluit bij de landelijke en Europese balanshandhaving.
ICT technologie monitoring”
Algemene ICT trends beïnvloeden ook de energiesector. Een zeer belangrijke trend is de miniaturisering.
Hierdoor zal ICT namelijk goedkoper worden en in meer producten verschijnen. Een gevolg hiervan is de
enorme toename van het toepassen van sensortechnologie.
Op veel plaatsen kan de toestand van het leidingnet/gas worden gemeten en kan worden gestuurd
(condition monitoring). Hierdoor nemen betrouwbaarheid en ‘up‐time’ toe.
pag. 15
16. Noodzaak en drijfveren:
nieuwe eisen aan het systeem
Vanuit de externe omgeving zien we een vijftal belangrijke uitdagingen op
ons afkomen. Dit zijn:
• duurzaamheideisen
• het behoud of verbetering van de betrouwbaarheid en veiligheid
• efficiencydruk
• het in staat moeten zijn de vrije markt en nieuwe diensten te
faciliteren
• hoge leeftijd van componenten in de energienetten
Door technologische ontwikkelingen als duurzame opwekking, decentrale
opwekking, warmtepompen en e‐auto’s zullen deze uitdagingen worden
aangegaan.
Daarnaast voorzien we voor de netbeheerders zelf een faciliterende en
actieve rol ten aanzien van eerdergenoemde uitdagingen, zoals bv:
• ‘duurzame’ projectontwikkeling
• energieoptimalisatie over verschillende energiedragers heen
• balanshandhaving op het relevante niveau
• verlagen van verliezen in de energie‐infrastructuur
• aanbieden en beheren van energieopslag systemen
• standaardisatie voor smart‐grids
pag. 16
19. Smart Grid: Het systeem
In de publieke discussie is het Smart Grid een verzamelnaam voor allerlei
‘slimme’ energieoplossingen. Naast de verwijzing naar de slimme netwerken,
verwijst de term dan ook naar de slimme keuzes die gemaakt worden om op
diverse punten problemen op te lossen of mogelijkheden te benutten.
In deze visie willen wij het Smart Grid belichten als een ‘enabling’ technologie
voor de energietransitie. Specifieke functies voor netbeheerders als online
monitoring, foutplaatslokalisatie, self healing grids etc. worden hier niet
behandeld. Het Smart Grid zien wij niet als een doel op zich, maar een
instrument om veranderingen in de buitenwereld maatschappelijk optimaal
te faciliteren.
De eerder beschreven trends geven aan dat in de netwerken van de toekomst
ruimte moet zijn voor diverse duurzame en efficiënte invoeders, van
grootschalige windparken via warmtekrachtkoppelingen van tuinders en
biogas tot aan zonnecellen en HRe‐ketels (μWKK’s) in huishoudens. De
kwaliteit van elektriciteit, gas en warmte van deze invoeders zal nauwlettend
in de gaten gehouden worden. Hierbij wordt vraag en aanbod afgestemd
balanshandhaving op het juiste relevante niveau.
Daarnaast zullen ook diverse nieuwe afnemers aangesloten worden die veelal
een hoge belasting kennen. De op dit moment bekende nieuwe afnemers zijn
elektrische auto’s en warmtepompen. Deze vragen veel vermogen, wat een
aanslag pleegt op het beschikbare productievermogen en op de beschikbare
transportcapaciteit. De grotere afnemers zullen ook elektriciteit op andere
tijdstippen dan de duurzame opwekkers produceren. Desondanks zal het
Smart Grid robuust genoeg blijven om alle nieuwe toepassingen te kunnen
faciliteren en tegelijkertijd de flexibiliteit bieden om op een zo efficiënt
mogelijke manier met de beschikbare energie om te gaan.
pag. 19
20. Smart Grid: Scope
Smart Grids lopen van het hoogspanningsnet en hogedruknet tot achter de
meter. Het Smart Grid strekt zich dus uit van de centrales tot in huishoudens
comfort
en bedrijven. Daarnaast strekt het zich uit over alle energienetwerken. Op dit
moment zijn dat de gas, de warmte‐ en de elektriciteitsnetwerken.
Wij, de netbeheerders, zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit, stabiliteit en
het beheer van het netwerk vanaf het hoogspanningsnet of hogedruknet tot
aan het huishouden. Door randvoorwaarden te geven vanuit zowel het
hoogspanningsnet en hogedruknet als de huishoudens zal de kwaliteit en
leveringszekerheid gewaarborgd worden. Hiervoor zal op alle vlakken
gemeten en gestuurd kunnen worden. Dit geldt dus ook voor het verbruik en
privacy ‘in control’
de opwek van elektriciteit, warmte en gas in het huishouden. zijn
De netbeheerder zal de privacy en het comfort van de klanten in het Smart
Grid waarborgen bij het meten en aansturen van apparaten. De klant kan er
voor kiezen op basis van eigen voorwaarden toe te staan of, en door wie het
verbruik of de opwek van zijn apparaten gestuurd wordt. Een voorbeeld van
eigen voorwaarden is het niveau van privacy en comfort.
De energie‐infrastructuur vervult daarmee een maatschappelijke en
economische functie, waarbij beheer en standaardisatie belangrijke aspecten
zijn. Wij willen de energievoorziening, als totaal systeem, optimaliseren. Dit
betekent voor ons enerzijds betrokkenheid bij onze klanten, maar ook dat wij
moeten zorgen voor meer bewustzijn van onze klanten bij het belang van de
energievoorziening en de rol die zij daar zelf in spelen.
pag. 20
23. Proces: Politiek
• Het succesvol implementeren van Smart Grids strekt zich uit
over meer domeinen dan het energiedomein alleen, dit vraagt
om een holistische benadering en besturing. “energietransitie vraagt om visie”
• Voor het behalen van de duurzaamheiddoelstellingen van de
overheid (20/20/30) is het Smart Grid een onmisbaar middel.
• De politiek zal een nationaal en internationaal consequent
debat moeten voeren over de regulering ten aanzien van de
netbeheerder.
“implementatie van visie
• Er zal regionaal en nationaal een consistent beleid gevoerd
moeten worden over de investeringen ten behoeve van de vraagt om verregaande
energietransitie. samenwerking”
• Er is een noodzaak tot verregaande samenwerking om de
energietransitie succesvol vorm te geven.
Politiek
Economisch
Sociaal
Technisch
pag. 23
24. Proces: Economisch
• Voor het betaalbaar houden van de energie en de
energievoorziening, wordt gebruik gemaakt van
optimalisatiemodellen die zowel de verschillende soorten “optimalisatie vergt
energieproductie, alsook het energietransport in acht nemen. explicitering kosten”
Dit betekent dat er op het relevante systeemniveau (huis,
straat, wijk, stad, regionaal, nationaal, internationaal)
geoptimaliseerd wordt.
• De inzet van (energie) optimalisatiemodellen dwingt tot
explicitering van de kostencomponenten over de gehele keten
• De milieubelasting (bv CO2) wordt integraal onderdeel van de
kostprijs van energiedragers
• Stimuleringsregelingen ten behoeve van verduurzaming zijn
doelmatig en consequent en komen daarbij voort uit een
integrale benadering
Politiek
Economisch
Sociaal
Technisch
pag. 24
25. Proces: Sociaal & Cultureel
• De maatschappij zal bewust moeten worden gemaakt van de
noodzaak van Smart Grids (legitimiteitdiscussie) en de rol die
de maatschappij speelt in het ‘smart’ zijn van Smart Grids “maatschappij is bewust
• De klant wordt bewust gemaakt van de verschillen tussen van de noodzaak”
decentraal & duurzaam en de integrale milieueffecten van
energieverbruik en verduurzaming
• Comfort‐ en kostenniveau worden voor de klant de
belangrijkste frequent instelbare parameters
• De privacy van de klant is gewaarborgd (en de waarborg
geaccepteerd), ondanks het verregaande informatie en de
besturing van de energiestromen vanuit het Smart Grid
Politiek
Economisch
Sociaal
Technisch
pag. 25
26. Proces: Technisch
• Nationaal en internationaal moet worden gewerkt aan een
referentiearchitectuur en bijkomende standaardisatie, zodat
het Smart Grid in de tijd kan worden opgebouwd. Wij willen “drie woorden:
hierin een proactieve houding tonen door initiatiefnemer te •standaardisatie,
zijn in het opstellen van deze standaarden. •standaardisatie,
• Het opslaan van energie wordt een integraal onderdeel van •standaardisatie”
een Smart Grid en wordt automatisch ingeregeld op lokaal,
regionaal en (inter)nationaal niveau. Dit is een systeemtaak
die door de netbeheerders uitgevoerd wordt.
• ‘Slim witgoed’, maar belangrijker nog de ‘slimme
warmtepomp’ en het ‘slimme oplaadstation voor de auto’
werkt volgens ‘open’ protocollen. De apparaten participeren in
een ‘smart home’. Waar mogelijk en nodig anticiperen ze op
informatie vanuit het Smart Grid.
• Voor de ICT en elektronica tbv Smart Grids zijn er
ontwerpregels zodat de juiste balans tussen levensduur en Politiek
flexibiliteit wordt bereikt Economisch
• Alle ICT en infrastructuur zal sterk beveiligd zijn. Sociaal
Technisch
pag. 26
28. Dilemma’s
Hoe worden kosten verdeeld? De hier genoemde open vragen
De ontwikkeling van Smart Grids vraagt een aanzienlijke investering. Het huidige reguleringskader dat zijn issues en aannames die het
afrekent op prestaties in het verleden belemmert het zetten van stappen in deze ontwikkelingen. Gaan effect kunnen zijn van Smart
wij alleen de kosten dragen van deze evolutie, of worden deze gedragen door de leveranciers, de Grids of van invloed zijn op
klanten en de maatschappij die het meest profiteren van de toegevoegde waardediensten? Smart Grids.
Sociale onrechtvaardigheid door decentrale opwekking?
Opwekkers in woningen kunnen deze woningen voorzien van goedkope stroom, goedkoper dan op dat
moment aangeboden wordt via het net. Woningen die niet de mogelijkheid hebben decentraal energie
op te wekken zijn daarmee aangewezen op duurdere stroom. Ontstaat hierdoor sociale
onrechtvaardigheid?
Investeren in gas onder druk
Alternatieven om te voldoen aan de vraag naar warmte zijn in opkomst. Dit brengt onzekerheden met
zich mee om investeringen in het gasnet te doen?
Wie neemt de regie in handen?
Het Smart Grid zet de klassieke rol van ons als centrale sturingsorganisatie onder druk. De technologie
maakt het immers mogelijk veel decentraler te gaan werken. Verschillende partijen zouden graag eigen
lokale netwerkjes oprichten, maar staan wij dan buiten spel, of moeten wij juist meer een regierol gaan
aannemen?
Klant is koning, maar regeert hij ook?
… en als die lokale netwerkjes ontstaan, wie beheert die dan? Wordt de klant dan verantwoordelijk voor
dat netwerk met alle bijbehorende rechten en plichten? Gaat de klant dan ook regeren binnen dat
lokale netwerk?
Investeren in een back‐up voorziening?
Een extreme vorm van decentrale energievoorziening is die van zelfvoorzienende (autonome)
huishoudens. Als de focus zo extreem op decentraal zou komen te liggen, wordt het net gereduceerd tot
achtervang. Moet er dan nog wel in geïnvesteerd worden? Of zijn investeringen juist noodzakelijk om
een goede back‐up voorzieningen te kunnen aanbieden?
pag. 28
29. Keuzes en issues Early warning signalen
Communicatiekanaal naar huishoudens
Om te kunnen meten en sturen, is het belangrijk dat er een communicatiekanaal naar huishoudens “open oor voor
gerealiseerd wordt. Of over dat communicatiekanaal stuurinformatie, meetgegevens, prijsplannen, klantwensen”
parameters of al deze gegevens gestuurd worden is nog niet duidelijk. Tevens is het nog onduidelijk wie
de gegevens verstuurd. Gaan wij hierin een faciliterende rol spelen, of acteren wij proactiever in deze
communicatie? Hoe dan ook is het noodzakelijk een open communicatiekanaal te krijgen.
“open oor voor
commerciële
Meten is weten
In de komende jaren zal er veel geïnvesteerd moeten worden in het bemeten van het
initiatieven”
middenspanningsnet en het laagspanningsnet. Dit om optimaal te kunnen sturen in het transport en de
capaciteit optimaal te benutten. Netbeheerders zullen deze investeringen op zich moeten nemen. De
“volgen van de
tarieven zullen moeten worden aangepast om dit voor ons mogelijk te maken. plaatsing van grote
Elektrisch vervoer vragers en
Eén van de belangrijkste drivers in het verduurzamen van de maatschappij is elektrisch vervoer. Dit legt opwekkers van
echter een grote belasting op het elektriciteitsnet. Naast het initiatief voor oplaadpalen, nemen de
netbeheerders ook het initiatief om het sturen van het laden van elektrisch vervoer te ontwerpen en te energie”
standaardiseren.
Diversificatie gas
“monitoring van de
Invoeding van diverse andere gassen dan aardgas in het gasnetwerk zal toenemen. De manieren om noodzaak tot uitbreiding
meerdere gassoorten in het netwerk te transporteren en de veiligheid van deze gassen heeft de hoogste
aandacht van netbeheerders.
van de netten”
“blijven bewaken
van de
gaskwaliteit”
pag. 29
30. Utrechtseweg 310
6812 AR ARNHEM
Postbus 1156
6801 BD ARNHEM
T 026 – 356 95 00
F 026 – 442 83 20
Secretariaat@netbeheernederland.nl
www.netbeheernederland.nl
31. Outside in, geïnterviewde experts
Bijlage 1
projectgroep en Consumentenbond
VNG
Michiel Karskens
Richard van Vliet
beleidsadviseur
senior beleidsmedewerker
Kiwa Gastec (& UT Twente) Mannes Wolters technology manager
geïnterviewden Universiteit Groningen
Ministerie van Economische Zaken
Linda Steg
Medewerker Rijk
hoogleraar omgevingspsychology
beleidsmedewerker
De projectgroep Smart Grids Netbeheer
Siemens Jan Langedijk divisiemanager transmissie en distributie
Nederland bestaat uit:
Alfen Ton Dalmeijer directeur
•Martijn Bongaerts IBM Detlef Meijer & Arnoud managing consultant
Backers
•Joris Knigge
Qurrent renewable energy Igor Kluin founder & managing director
•Mart van der Meijden
Platform DEV Harry Droog voorzitter
•Theo Meeks Essent Henri Giesen senior productontwikkelaar
•Gerrit Scharrenberg Oxxio Hilbrand Does manager metering
•Piet Oosterlee Aedes Albert Koedam manager special services
•Gerard Geist Platform Nieuw Gas Ulco Vermeulen voorzitter
tevens lid Regie Orgaan Eenergietransitie
•Vincent van Hoegaerden Alliander Dirk Jansen directeur intelligent netbeheer
DNWB Arjen Jongepier manager techniek
Netbeheer Nederland Jeroen de Swart voorzitter
Enexis Han Slootweg manager innovatie
