11.sınıf bilgi felsefesi konusu

1. Bilgi FelsefesiBilgi Felsefesi
(EPİSTEMOLOJİ(EPİSTEMOLOJİ

2. >Doğayı meydana getiren ana öğe (arkhe)’nin ne olduğunun
>merak edilip araştırılmasından itibaren ortaya çıkan
>felsefeye önceleri İlkçağ Felsefesi daha sonra Metafizik
>denilmiştir. Metafiziğin başlıca problemlerinin (Varlık,
>Tanrı, Ruh) duyu organlarımızın sağladığı bilgilerle
>çözümlenemeyeceği anlaşılınca; bu problemlerin akıl ve
>sezgiye başvurularak çözülebileceği görüşü ortaya çıkmıştır.
>O halde bu yetiler (akıl ve sezgi ) gerçekten insan zihninde
>var mıdır? Varsa,varlığın gerisindekileri bilmemizi sağlar
>mı? Türünden sorular ortaya çıkmıştır. Bu ve buna benzer
>soruların cevaplarının araştırılması,bilgi felsefesini ortaya
>çıkaran en önemli gelişme olmuştur. Çünkü bu tür
>problemler bilgi felsefesini ilgilendirmektedir.

4. >> Bilgi felsefesinin konusu : Akıl ve sezgi gibi>> Bilgi felsefesinin konusu : Akıl ve sezgi gibi
yetiler gerçekten insan zihninde var mıdır? Varsa,yetiler gerçekten insan zihninde var mıdır? Varsa,
görünüşlerin ötesinde kalan varlığı bilmemizigörünüşlerin ötesinde kalan varlığı bilmemizi
sağlayabilirler mi? türünden sorular bilgisağlayabilirler mi? türünden sorular bilgi
felsefesinin konusunu oluştururfelsefesinin konusunu oluşturur..
>>Bilgi kuramı (Epistemoloji) : Bilgi kuramı bilginin>>Bilgi kuramı (Epistemoloji) : Bilgi kuramı bilginin
ne olduğunu, hangi yolla elde edildiğini, amacınıne olduğunu, hangi yolla elde edildiğini, amacını
araştırır. Bir yandan bilginin özünü, ilkelerini,araştırır. Bir yandan bilginin özünü, ilkelerini,
kökenini, yapısını, kaynağını araştırır, diğer yandankökenini, yapısını, kaynağını araştırır, diğer yandan
bilginin yöntemini, geçerliliğini, koşullarını, olanakbilginin yöntemini, geçerliliğini, koşullarını, olanak
ve sınırlarını sorgularve sınırlarını sorgular..

6. Bilgi kuramının temel kavramları :
•Bilgi Kuramının Temel Kavramları:
Bilgi kuramının temel kavramları“suje”,”obje”, ve
“bilgi” kavramlarının yanında;
“doğruluk(hakikat,verite)”,
”gerçeklik(realite)”,”temellendirme” dir.
Doğruluk(hakikat,verite):
Algılar,kavramlar,bilimsel kuramlarla nesnel gerçek
arasındaki uygunluktur.Yani bir ifadenin nesnesine
uygunluğudur.Dünyadaki şeylerin ve olayların (olup
bitenlerin)doğru ya da yanlış olması söz konusu
değildir.Doğruluk, sadece düşüncelerin,
yargıların,önermelerin özelliğidir.

8. >>Gerçeklik (realite):
Zamanda ve mekanda var olanların tümüdür.Gerçeklikle hakikati
(doğruluğu) birbiriyle karıştırmamak gerekir.Çünkü gerçeklik, somut
olarak var olanların bütünüdür.Hakikat (doğruluk)ise, var olana (ister
gerçek var olana ister düşünsel var olana) ilişkin bilginin özelliğidir.
Örneğin;Pamuğun yumuşaklığı-Gerçeklik
Yer çekimi kanunu-Hakikat(doğruluk) tur.
Matematik ve mantık kuralları da bir hakikattir.
>> Temellendirme:
Bir düşüncenin, bir yargının,önermenin doğruluğunu gösterme,bu
doğruluğun dayanaklarını gerekçelerini ortaya koyma demektir.
Doğrulama daha çok deneysel bilimlerin,Temellendirme ise formel
bilimler ile felsefenin başvurduğu bir yoldur.
Örneğin:Felsefede önermelerin yargıların deney ve gözlem yoluyla
doğrulanması söz konusu olmadığından gerekçe ve dayanak göstererek
temellendirme yoluna gidilir.Bilgi Kuramı temellendirmek istediği
kavram ya da soruları derinliğine,genişliğine araştırır ve aydınlatmaya
çalışır.Bunu da genellikle çözümleme (analiz) ve betimleme (tasvir etme)
yoluyla yapar.

10. Bilgi kuramının temel soruları
-Bilginin değeri ile ilgili sorular;
Varlığın doğru bilgisi var mıdır?
Varsa bu bilgiler gerçek midir?
Elde edilen bilgiler kesin midir?
Kesin ve doğru bilgilerin ölçütü nedir?
Hakikat var mıdır?
Zihnimiz hakikate erişebilir mi?

12. Bilgi Teorisinin Başlıca Problemleri
•Bilginin imkânı problemi
•Bilginin doğruluğu problemi
• (Ölçüt,Kriter)
•Bilginin kaynağı problemi
• (Duyu,Akıl,Deney)
•Bilginin sınırları problemi

14. Bilgi Kuramının Temel problemi
Bilginin kaynağı ile ilgili sorular:
İnsanın elde ettiği bilgilerin kaynağı nedir?
Bilgilerimiz doğuştan mıdır?
Bilgi kuramının problemleri arasında, genel-geçer doğru bilgi var
mıdır? sorusunun önemli bir yeri vardır.
Bu soru birbirinden farklı cevaplarverilmiştir.
Bunlar:
Akla dayanan bilgi doğru bilgidir (Rasyonalizm,İnneizm,Apriorizm)
Deneye,tecrübeye dayanan bilgi doğrudur.(Empirizm)
Fayda ve başarı sağlayan bilgi doğrudur (Pragmatizm)
Olgulara dayanan bilgi doğrudur. (Pozitivizm)
Duyulara dayanan bilgi doğrudur. (Sensüalizm)
Sezgiye dayanan bilgi doğrudur. (Entüisyonizm)
İnsanın iç tecrübesinden elde ettiği bilgi doğrudur.(Mistisizm)
Vahye ve İmana dayanan bilgi doğrudur. (Fideizm)
Saf fenomenlere dayanan bilgi doğrudur. (Fenomenoloji)

16. MANTIKMANTIK
Mantık;insan aklının kendi hakkındaki
bilgisidir.Dar anlamda doğru düşünme kurallarını
öğreten bilgidir.
Bilgi Kuramı–Mantık ilişkisi;
-Bilgi Kuramı bilginin objesi ile uygunluğunu
temellendirirken mantığın kural ve ilkelerine
dayanır.
-Mantık,düşüncenin akıl yürütme yoluyla
ilgilenir,yargılar arası ilişkilerin doğruluğu
önemlidir,
Bilgi kuramı için ise, içeriklerin doğruluğu
önemlidir.

18. BİLGİ KURAMININ TEMEL
PROBLEMLERİ
:
• Bilgi Kuramının temel problemi DoğruBilgi Kuramının temel problemi Doğru
bilginin imkanı (mümkün olup olmadığı)bilginin imkanı (mümkün olup olmadığı)
problemidir.problemidir.
İlkçağ filozofları bilginin kaynağınıİlkçağ filozofları bilginin kaynağını
sorgulamadan önce,bilginin değeri yanisorgulamadan önce,bilginin değeri yani
kesin doğru bilginin olup olmadığıkesin doğru bilginin olup olmadığı
üzerinde durmuşlardır.Bu soruya ikiüzerinde durmuşlardır.Bu soruya iki
şekilde cevap verilmiştirşekilde cevap verilmiştir

20. 1-Doğru Bilginin İmkansızlığı :
>İlkçağ felsefesinin ilk dönemi bir doğa felsefesi niteliği
gösterir.O >dönemin filozofları sadece duyularla evrenin
açıklamasını yapmaya >çalışmışlardır.Yani naif
(yöntemsiz,sistemsiz) bir empirizm >(deneycilik) ile
evren hakkında kesin bilgilere varılabileceğini
>sanmışlardır.
>Evrenin oluşumu ve varlıkların kökeni ile ilgili sorulara
cevap verilirken çelişkili görüşlerin ortaya çıkması,her
filozofun kendi görüşlerinin doğru,diğerinin yanlış
olduğunu iddia etmeleri,bu tür görüşleri şüphe(kuşku) ile
karşılayan sofist denilen yeni bir grup >düşünürün ortaya
çıkmasına neden olmuştur. Sofistler genel-geçer doğru
bir bilginin varlığından ilk kez şüphe edenlerdir

22. SOFİSTLER
• Sofistler, M.Ö. 5. yüzyılda ortaya çıkmış, şehirlerde dolaşarak
insanlara eğitim veren, "insan felsefesi" olarak adlandırılan
felsefenin kurucuları olan filozofları ifade etmek için kullanılır.
Relativist ve kuşkucu düşüncenin köklerini atmışlar ve geliştiricisi
olmuşlardır.
• Ancak felsefe tarihinde sofist denildiğinde akla gelen negatif bir
anlam sözkonusudur ve bu anlam Sokrates'in, Platon'un ve
Aristoteles'in sofistlere karşı yürüttükleri mücadeleden ileri
gelmektedir.Sofistler sürekli bu düşünürler tarafından yerilmiş ve
kücük görülmüştür.Bununla birlikte felsefe tarihi içinde çok önemli
soruların sorulmasında ya da yeni yaklaşımlar geliştirilmesinde
sofistler her dönem önemli etkilere yol açmışlardır. Önemli sofist
düşünürler her zaman etkili olmakla birlikte, birçok sofist düşünür
de kendi etkinliklerini oyuna ve safsataya dönüştürme eğilimi
göstermişlerdir. Sistemli filozoflar, bu akıma karşı bu eğilimden
hareketle onları hor gören yaklaşımlar sergilerler.Bir de para
karşılığında ders vermeleri o dönemlerde yadırgatıcı olmuştur.

24. • Yunan sofistleri olarak bildiğiniz insanlar, hem yetenek
hem de görüşler açısından birbirlerinden büyük ölçüde
ayrılıyorlardı; bir eğilimi ya da hareketi temsil
etmektedirler, bir okulu değil.) böylece ilgilendiği
konuyla -insan uygarlık ve töreleri- eski Yunan
felsefesinden ayrılıyordu: büyük -evrenden çok küçük-
evreni ele alıyordu. Böylece görüş ve inanç ayrımları
üzerine toplamış oldukları olgular yığınından herhangi bir
pekin bilgiye ulaşmanın olanaksız olduğu vargısını
çıkarabiliyorlardı. Ya da değişik uluslara ve yaşam
yollarına ilişkin bilgilerinden uygarlığın kökenine ya da
dilin başlangıcına ilişkin bir kuram oluşturabiliyorlardı. Ya
da yine kılgısal vargılar çıkarabiliyorlardı, örneğin toplum
şu ya da bu yolda örgütlenmiş olsaydı en etkili bir
biçimde örgütlenmiş olurdu gibi. Sofizmin yöntemi,
böylece, görgücü-tümevarımcı bir yöntemdi

26. 1.Protagoras:
• Protagoras: ‘İnsan tüm şeylerin ölçüsüdür, onların olduklarının,ve
olmayanların olmadıklarının.’ Bu ünlü deyiş üzerine getirilecek yorum
konusunda dikkate değer bir tartışma olmuş ve kimi yazarlar ‘insan’ ile
Protagoras’ın bireysel insanı değil ama türsel anlamda insanı:demek istemiş
olduğu görüşünü illeri sürmüşlerdir. Eğer böyle olmuş olsaydı, o zaman
demiş ‘sana gerçek olarak görünen senin için gerçektir, ve bana gerçek
olarak görünen benim için gerçektir’ anlamına gelmeyecek, ama daha çok
topluluğun ya da kümenin ya da bütün insan türünün geçeğin ölçütü ya da
ölçünü olduğunu anlatacaktır.
• Tartışma şeylerin yalnızca duygusal-algı nesneleri olarak mı,yoksa değerler
alanıda kapsayacak yolda mı anlaşılmaları gerektiği sorusuna da dönmüştür.
Ama Protagoras’ın kendisiyle tutarlı kılınması gerektiği kabul edilse bile,hiç
kuşkusuz duygusal-algı nesneleri açısından doğru olanın tam bu olgu
nedeniyle törel değerleri için de doğru olduğunu düşünmek gereksizdir.
Belirtilebilir ki Protagras tüm şeylerin ölcüsü olduğunu belirtmektedir,öyle
ki eğer duygusal-algı nesneleri açısından bireyselci yorum kabul edilecek
olursa,bunun ayrıca törel değerlere ve yargılara da genişletilmesi gerekir,ve,
evrik olarak,eğer törel değerler ve yargılar açısından kabul edilmeyecek
olursa,duygusal-algı nesneleri açısından da kabul edilmemesi gerekir:

28. • Yasa genel olarak tüm insanlara aşılanmış belli törel eğilimler
üzerine kuruludur,ama Yasanın tikel Devletlerde bulunduğu
biçimiyle bireysel değişiklikleri görelidirler-bir Devletin yasası
başka bir Devletinkinden ‘daha doğru’ olmaksızın,belki de daha
yararlı yada daha elverişli olması anlamında ‘daha sağlam’ olmak
üzere . Bu durumda birey değil ama Devlet yada kent topluluğu
yasanın belirleyicisi olacak,ama somut Nomos belirlenimlerinin
göreli ıraları sürdürülecektir.
• Geleneğin ve toplumsal uylaşımın bir savunucusu olarak
Protagoras eğitimin Devletin törel geleneklerinin özümlenmesinin
önemini vurgulamakta ve bu arada bilge insanın Devleti ‘daha iyi’
yasalara götürebileceğini kabul etmektedir. Bireysel yurttaş söz
konusunun olduğu sürece,onun geleneğe,topluluğun kabul edilmiş
ölçünlerine sarılması gerekir-ve, herhangi bir ‘yol’ bir başkasından
daha doğru olmadığı için, sıkı sıkıya sarılması gerekir. Hiçbir
kurallar tümünü bir başkasından ‘daha doğru’ değildir, öyleyse
kendi özel yargınızı Devletin yasasına karşı koymayınız.

30. Prodikus
• Prodikus Ege’deki Keos adasından geliyordu. Bu adada yaşayanların
kötümser eğilimli oldukları söyleniyor ve Prodikus’a yurttaşlarının
eğilimi yükleniyordu,çünkü düzmece-Platonik diyalog Aksiokhüs’de ona
yaşamın kötülüklerinden kaçmak için ölümün istenebilir olduğu
düşüncesi yüklenmektedir. Ölüm korkusu usdışıdır, çünkü ölüm ne
yaşayanları nede ölüleri ilgilendirir-birinci henüz yaşamakta oldukları
için ikincileri yaşamamakta oldukları için. Bu alıntının doğruluğunu
tanıtlamak kolay değildir.
• Prodikus’un ilgiyi başlıca yanı belki de dinin kökeni üzerine kuramıdır.
Ona göre başlangıçta insanlar tanrılar olarak güneşe, aya, ırmaklara,
göllere, meyvelere vb. başka bir deyişle, onlara yararlı olan ve besin
veren şeylere tapıyorlardı. Ve bir örnek olarak Mısır’daki Nil kültünü
vermektedir. Bu ilkel bir başkası tarafından izleniyordu, ve bu ikinci
evrede değişik sanatların tarım,bağcılık,metal işçiliği vb. yaratıcılarına
Demeter, Dionisius, Hephaestus vb. gibi tanrılar olarak tapınılıyordu.
Prodikus bu din görüşü üzerine duanın gereksiz olduğunu düşünüyordu,
ve öyle görünmektedir ki başı Atina’daki yetkinlikler ile derde girmiştir.
Prodikus ta Protagoras gibi dil bilimsel çalışmalarıyla dikkati çekiyordu
ve anlamdaşlar üzerine bir inceleme yazmıştı. Anlatım biçimleri yoğun
bir bilgiçlikle yüklüymüş gibi görünmektedir.

32. 3. Hippias:
• ‘Yasa insanların tiranı olarak,onları doğaya
aykırı pek çok şey yapmaya
zorlar.’Söylenmek istenen şey öyle
görünmektedir ki kent-devletinin yasasını
genellikle dar ve tiransal olduğu,doğal
yasalarla uyum içinde olmadığıdır.

34. Gorgias:
• Gorgias’a göre,(i)Hiç bir yoktur,çünkü eğer
herhangi bir şey olmuş olsaydı,o zaman bengi
olacak yada varlığa gelmiş olacaktı. Ama varlığa
gelmiş olmaz,çünkü ne Varlıktan nede Yokluktan
herhangi bir şey gelmez. Nede bengi olabilir,
çünkü eğer bengi olmuş olsaydı,o zaman sonsuz
olması gerekecekti. Ama sonsuz şu nedenle
olanaksızdır Bir başkası olmaz, ama nede
kendinde olabilir,öyleyse hiçbir yerde
olmayacaktır. Ama hiç bir yerde olmayan ise
hiçbir şeydir.

36. • Eğer herhangi olmuş olsaydı,o zaman
bilinmeyecekti. Çünkü eğer olanın bilgisi varsa, o
zaman düşünülen olmalıdır,ve olmayan
düşünülemez. Bu durumda hiç bir şey yanlış
olmayacaktır,ki saçmadır. Giderek olanın bilgisi
olsaydı bile,bu bilgi bildirilmeyecekti. Her im
imlenen şeyden ayrıdır; örneğin renklerin bilgisini
sözcükle bildirebiliriz,çünkü kulak sesleri
iştir,renkleri değil? Ve aynı varlık tasarımı iki kişide
birden nasıl olabilecektir,çünkü birbirlerinden
ayrıdırlar?

38. Sofizm:
• Vargı olarak yine belirtebiliriz ki büyük Sofistlere din ve
ahlakı yıkma niyetini yüklemek için hiç bir neden yoktur;
Protagoras ve Gorgias gibi insanların böyle bir amaçları
yoktu. Gerçekten de, büyük Sofistler bir ‘doğa yasası’
düşüncesinin yandaşlarıydılar,ve sıradan yunan
yurttaşının dünya görünüşünü genişletme eğilimini
taşıyorlardı;Yunanistan’da eğitici bir güç
oluşturuyorlardı.
• Aynı zamanda yine doğrudur ki ‘belli bir anlamda
Protagoras’a göre her görüş doğrudur; Gorgias’a göre her
görüş yanlıştır.’ Gerçeğin saltık ve nesnel ırasını
yadsımaya yönelik bu eğilim kolaylıkla Sofistlerin
hangileri bir kimseyi inandırmaya çalışmak yerine bir şeyi
ona kabul ettirmeye çalışacakları sonucuna
götürmektedir.

40. • Gerçekten de, daha düzeysiz insanların elide Sofizm çok geçmeden hoş
olmayan bir yan anlam kazanıyordu-‘Safsata’ anlamını. Atinalı Antifon’un
kozmopolitancılığına ve geniş dünya görüşüne ancak saygı duyulabilirken,
bir yandan bir Trasimakhüs’ün güç haktır kuramı ve öte yandan bir
Dionisodorus’un kılı kırk yaran gevezelikleri ancak kınanabileceklerdir.
• Büyük Sofistler söylemiş olduğumuz gibi, Yunanistanda eğitsil bir güç
oluşturuyorlardı: ama Yunan eğitiminde besledikleri başlıca etmenlerden
biri, diluzluğu idi. Ve diluzluğunun açık tehlikeleri vardı. Çünkü konuşmacı
kolaylıkla bir konunun kendisinden çok ustaca sunuluşuna önem vererek
dikkatini bu yönde yoğunlaştırabilirdi. Dahası, geleneksel kurumların,
inançların ve yaşam yollarının saltık temellerinin sorgulayarak, Sofizm
göreci bir tutumu besliyordu. Ve gene de Sofizmde gizli yatan kötülük daha
çok sorunları ortaya çıkarmış olması değil, ama bu sorunlara herhangi bir
doyurucu anlıksal çözüm sağlayamamış olması olgusunda yatıyordu.
Sokrates ve Platon bu göreceliliğe karşı tepki gösteriyorlar, gerçek bilginin
ve törel yargıların güvenilir temelini kurmaya çalışıyorlardı

42. • Septisizm; her tür bilgi savını kuşkuyla karşılayan, bunların temellerini,
etkilerini ve kesinliklerini irdeleyen, ayrıca aklın kesin bir bilgi elde
edemeyeceğini, hakikate erişilse dahi sürekli ve tam bir şüphe içinde
kalınacağını, mutlak`a ulaşmanın mümkün olmadığını savunan felsefi görüştür.
Septisizm felsefe tarihi açısından çok önemli bir yere sahiptir; zira felsefe tarihi
boyunca yerleşik kanılar ve inançları sarsmış, felsefe, bilim ve özellikle din
konusunda birçok anlayışın değişmesine ortam hazırlamıştır
Thales’ten beri ortaya atılan felsefi açıklamalarının çokluğu ve çeşitliliği doğal
olarak eleştiriyi ve şüpheyi gerektirmiştir. Antik çağ Yunan bilgiciliğinin
kurucusu Protagoras tarihte ilk şüphelenen, şüpheci (septisist) düşünürdür.
Protagoras “Her şeyin ölçüsü insandır. Her şey bana nasıl görünürse benim için
öyledir. Üşüyen için rüzgar soğuk, üşümeyen için soğuk değildir. Her şey için
birbirine tümüyle karşıt iki söz söylenebilir” diyerek tümel (külli) bir hakikatin
var olmadığını, her insanın kendine ait kanaat ve düşünceleri olabileceğini
belirtmiştir. Buna göre Protagoras’ın şüpheciliği göreli şüphecilik olarak
tanımlanır. Bilgi sorununu sistematik olarak inceleyen ilk şüpheci filozof ise
Pyrrhon'dur. Pyrrhon ile birlikte şüphecilik görüşü okullaşmıştır.
SEPTİKLER

44. PİRRON
(PYRRHON)
• Elealı Pirrhon (M.Ö 365-275) kuşkuculuğun kurucusudur. Sokrates gibi
oda hiç yazmamıştır. Düşüncelerini öğrencileri aracılığı ile tanıyoruz.
Hekim Sextus Empiricus, Pirrhoncu betimlemelerde kuşkucu öğretileri
özetlemiştir.(M.Ö 3. Yy)
• Pirrhon’a göre evrendeki her şey aynıdır. Değişik bir şey yoktur. Evren
ne düşünce ile kavranabilir ne de üstüne bir yargıya varılabilir. Hiçbir
tutanağımız yoktur, hiçbir tarafa yönelemeyiz. Gerçeği doğrudan
doğruya bilemediğimize göre, gerçek üstüne yargılardan sakınmalıyız.
• Kuşkuculuğun ahlaksal sonuçları da vardır: madem dünya da değişik
bir şey yoktur, duygu ve isteklerimizi de yok etmeliyiz. Ölümdeki
duygusuzluğa isteksizliğe ulaşmalıyız. Kurgusal düşünceyi ve sonuçlar
çıkarma eylemini de ortadan kaldırmalıyız. Bundan dolayı Pirrhon hiç
yazmamıştır.
•

46. TİMON
•
• Pirrhon’un ardılı Timon, bununla birlikte grek mantığının görüş noktasından,
karşılık vermenin çok güç olduğu ve zekayla ilgili kimi kanıtlar ileri sürdü.
Gerkler yönünden tek kabul edilmiş mantık, tümdengelimseldi. Bütün
tümdengelimse Eukleides gibi, apaçık sayılan genel ilkelerden başlamak
zorunda idi.
• Timon bu tür ilkeler bulma olanağını kabul etmeli. Böylece her şey başka bir
şeyin yardımıyla belgelenebilecek. Ve bütün kanıt ya dönel (circular), ya da bir
hiçten sarkan bitimsiz bir zincir olacaktır. Her iki durumda da hiçbir şey
saptanamaz. Görebildiğimiz denli, bu kanıt, orta-çağlara egemen olan
Aristoteles felsefesini kökünden koparmıştır.
• Günümüzde bütünüyle kuşkucu olmayan kişilerce savunulan kimi kuşkuculuk
biçimlerini, eski çağın kuşkucuları görememişlerdi. Onlar, görüntülerden
kuşkulanmamışlar ya da kendi kanılarınca, yalnızca görüntülerle ilgili dolaysız
bilgimizi dile getiren önermeleri kuşkulu bulmamışlardır.
• Timon’nun yapıtlarından çoğu yok olmuştur. Elimizde bulunan iki parça bu
noktayı açıklayacaktır. Bunlardan biri “görüntünün tümüyle geçerli” olduğunu
söyler, öbüründeyse şunlar okunmaktadır: “bal tatlıdır” demem, “bal tatlı
görünür”. “balın tatlı olduğunu ileri sürmeyi hatırlıyorum. Onun tatlı
göründüğünü bütünüyle evetlerim” derim.

48. ŞÜPHECİLİK TÜRLERİ:
– Tavır olarak şüphecilik: Felsefenin önemli niteliklerinden
biri eleştirici olmasıdır. Felsefe tarihi içerisinde hemen
hemen bütün filozoflar birbirlerinin görüşlerine eleştirel
bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır.
– Bir yöntem olarak şüphecilik: Şüpheciliğin bir yöntem,
belli bir doğrulara ulaşmak üzere bir araç olarak
kullanılmasıdır. Yöntemsel kuşkuculuğun bilinen en iyi
örneği Descartes’tir.
– Aşırı şüphecilik: Sofistlerde ve bunlara benzer
filozoflarda görülen hiçbir doğruluğun olmadığını
savunan görüşlerin ifadesi olan şüpheciliktir.

50. 2- Doğru bilginin İmkanı
>Doğru Bilginin mümkün olduğunu ileri
>sürenlerdir. Burada bilginin değeri ve
>kaynağı konusu birleştirilmiştir. Bunlara
>Dogmatikler de denilebilir.
Dogmatizm: Bir takım ilkelerle insan bilgisinin
mutlak hakikate ulaşabileceğini iddia eden
anlayışa denir. Septisizmin tam zıddıdır.

51. Anne Bizim Halimiz Ne Olacak

52. a. Rasyonalizm
• : Rasyonalizm, bilginin akıl ve onun bir işlevi olan düşünme gücü ile
oluştuğunu benimseyen, doğru bilginin ölçütünü de duyular da değil
akıl da bulan bir öğretidir. Rasyonalizme göre insan aklı birtakım
ilkeler ya da yetilerle donatılmıştır. Evreni oluşturan tüm nesneler
hakkında kesin bilgi edinmemiz için sadece bu ilkelere uygun bir
biçimde mantığımızı kullanmamız yeterlidir.
• * Sokrates (M.Ö. 469 – 399 ) : Ahlaki doğruların ve erdemlerin
bilgisinin insanın ahlaklı olabilmesinin zorunlu koşulu olarak gördüğü
bilgidir. Sokrates’e göre bu bilgi doğuştandır yani insan dünyaya bu
bilgiyle gelir. Fakat insan bu dünyaya geldiğinde bunları unutmuştur.
Bu yüzden bu bilgilerin hatırlanması ve bilinç düzeyine çıkarılması
gerekir. Bunun Sokrates maiotik (doğurtma) yöntemi kullanır.
• * Platon (M.Ö. 427 – 347) : Platon’un bilgi felsefesi varlık görüşüne
dayanır. Platon’a göre varlık görünüşler dünyası ve idealar dünyası
olmak iki evren vardır. Gerçek bilgi, ideaların bilgisidir. İdealar
değişmez, gözle görülemez, duyularla algılanamaz olan varlıklardır.
İdealar ancak akıl yoluyla bilinebilir. Bunu da filozoflar yapabilir.

54. • * Aristoteles (M.Ö. 384 – 322) : Aristoteles’e göre var olan bir şeyle
ilgili olarak gerçek bir bilgiye sahip olabilmek için onun varlığa gelişini
sağlayan dört nedenin bilinmesi gerekir. Bunlar; maddi neden, formel
neden, fail neden, amaçsal nedendir. Aristoteles’e göre, bilimin asıl
amacı ve genel anlamı, tekili bilmektir. Bunun için yapılması gereken
tekil ve tümel arasında bağ kurmak, tekili tümelden çıkarmaktır.
Aristoteles’e göre, akılda bilgi üretme yetisi vardır. Varlığı varlığa
getiren genel nitelikler o varlığın kendisindedir, içindedir. Masa
masadır.
• * Farabi (870 – 950) : Akılda bir sezgi gücü bulunduğunu, insan
zihninde doğuştan getirilen düşünceler olduğunu kabul eder. Farabi
bilginin üç kaynağı olduğunu söyler. Bunlar duyu, akıl ve nazardır. İşte
Farabi’nin nazar dediği doğuştan fikirlerdir. Farabi’ye göre ayrıca insan
zihninde sezgi adı verilen bir güç vardır. Sezgi, apaçık ve kesin bilgiye
ulaşma aracıdır.

56. • Descartes (1596 – 1650) : Bilginin kaynağında yalnızca aklın olduğunu
ve insan zihninde doğuştan düşünceler bulunduğunu
savunur.Descartes’a göre insan zihninin iki temel gücü vardır. Bunlar
sezgi ve tümdengelimdir. Sezgi, zihinde hiçbir kuşkuya yer bırakmayan
ve en yüksek derecede açık olan bir kavrayış faaliyetidir. İnsan sezgi
yoluyla bazı şeyleri açık seçik olarak bilir.Tümdengelim ise sezgi
yoluyla açık seçik olarak bilinen doğrulardan ve tam bir kesinlikle
bilinen olgulardan sonuç çıkarmadır.
• * Hegel (1770 – 1831) : Hegel’e göre insan; varlık hakkında duyuları
hiç kullanmaksızın yalnızca akıl yoluyla gerçek ve kesin bir bilgiye
ulaşabilir. Çünkü aklın yasalarıyla varlığın yasaları bir aynıdır. Bunu da
“Akla uygun olan gerçek, gerçek olan da akla uygundur.” şeklinde
açıklamıştır. Hegel aklın ve varlığın yasaları konusunda geleneksel
mantık ilkelerini reddederek diyalektik yasalar adını verdiği yasalar
ortaya koymuştur. Bu yasalara göre varlığın kendini tez-antitez-sentez
şeklinde açtığını savunur. (Varlık-yokluk-oluş). Bu aşamanın sonunda
Mutlak Ruh vardır. Mutlak ruh gelişim aşamasını tamamlamış ve varlık
dünyasını kavramıştır.

58. b. Ampirizm
• : Ampirizm, bilgimizin kaynağında yalnızca deneyin bulunduğunu söyleyen görüştür.
Ampirizme göre insan zihni doğuştan boş bir levha gibidir. Bu boş levha sonradan deney
yoluyla dolar.
• * Locke (1632 – 1704) : Ampirizmin kurucudur. Locke’a göre tüm düşüncelerimizin ve
bilgilerimizin kaynağında deney vardır. Locke iki türlü deney olduğunu söyler. Birincisi
dış deney, diğeri iç deneydir. Dış deneyde dış dünyadaki varlıklar, duyularla denenir. İç
deneyde ise insanın kendi zihninde ve ruhunda olup bitenlerin bilincine varılır.
• Locke’a göre, insan zihninde kompleks düşüncelerin ve dolayısıyla bilginin meydana
gelmesi için şu yetilere ihtiyaç vardır: Algı, bellek, ayırt etme, karşılaştırma, birleştirme
ve soyutlama yetileri. Locke üç türlü bilgi kabul eder. – Sezgisel bilgi, kendi varlığının
bilgisine sahip olmasını sağlar
• - Duyusal bilgi, dış dünyadaki nesnelerin bilgisine sahip olmayı sağlar.
• - Tanıtlayıcı bilgi, Tanrının varolduğunu kanıtlamayı sağlar.
• * David Hume (1711 – 1776) : Hume, insanın her şeyi algı yoluyla bildiğini söyler. Ona
göre algılar iki şekilde ortaya çıkar. Bunlar; - İzlenimler, - İdeler (kavramlar ve
düşünceler)
• Zihinde bulunan her şeyin, tüm izlenim, kavram ve düşüncelerin temelinde, dış
dünyanın duyular yoluyla algılanması vardır. Bu algılarda belli özellikler bulunduğu
zaman bunlar birbirleriyle birleştirilir.
• Buna bağlı olarak Hume, nedensellik ilkesinin deneyin sonucu olan bir düşünce olması
gerektiğini söyler. Yani nedensellik bir zorunluluk değil, bizim bir alışkanlığımızdır.

60. c. Kritisizm :
• İnsan zihninin güçlerine ve insanın neyi bilip bilemeyeceğine ilişkin bir
araştırmadan meydana gelen felsefi yaklaşımdır. Kurucusu Kant’tır.
• * Immanuel Kant (1724 – 1804) : Felsefede rasyonalizm ve ampirizm
akımlarının bir sentezini yapmıştır. Kant’a göre, bilgi deneyle başlar
fakat deneyle sona ermez. Kant, insan zihninde apriori (önsel) bir bilgi
olduğunu savunur. Bir kısım bilgi de aposteriori olarak sonradan elde
edilir.
• İnsan, bilgi sürecinde, pasif olmayıp aktif bir biçimde duyular yoluyla
gelen izlenimleri sınıflar, kalıplara yerleştirir ve yorumlar. Kant’a göre
insan bilgisi sınırlıdır. İnsan zihni, nesneleri ve olayları gerçekte
oldukları şekliyle bilemez. Nesneler, zihnin imkanlarına, yapısına ve
formlarına göre bilinebilir. İnsan zihni fenomenleri (görüngü) bilebilir.

62. d. Entüisyonizm
: Bilginin, doğrudan ve aracısız bir bilme tarzına karşılık gelen sezgi yoluyla
elde edilebileceğini savunan görüşe entüisyonizm (sezgicilik) denir.
Sezgiye önem veren filozoflar, rasyonel bilginin uygulama ve eylem için
önem taşıdığını kabul eder. Ancak akla dayanan bilgi, nesnelerle kurulan
doğrudan ve aracısız temasın sonucunda ortaya çıkan sezgisel bilginin
tamlığından ve kesinliğinden yoksundur.
* Gazali (1058 – 1111) : Ona göre insan, bilgi yolunda duyulardan da
akıldan da yararlanabilir ancak bu yetiler insana gerçek varlığın bilgisini
veremez.Zira, gerçek ve kesin bilgi, sezgi yoluyla elde edilir. Bu bilgi türü,
insan gönlüne yüce ve manevi bir algı olarak iner. Gazali, iki göz ya da
akıl bulunduğunu savunur. Bunlardan birincisi, normal fiziki göz ya da
akıldır. İnsan bununla maddi dünyaya yönelir ve birtakım bilgilere
ulaşılır.
İnsanda bir de kalp gözü vardır. Kalbin kendisi manevi bir töz olduğu için
insan onunla yani sezgiyle gerçekleri bütün açıklığıyla kavrar.

64. • Bergson (1859 – 1941) : Ona göre gerçekten varolan,
durağan madde değil süredir. Başka deyişle gerçeklik hayattır
ve bunu yalnızca sezgi kavrayabilir. Bergson’a göre bilmenin
birbirlerinden tümüyle farklı olan iki yolu vardır:
• a) Bilimlerde geçerli olan analitik yol : Akıl yada zeka yoluyla
bilmeye karşılık gelen bu bilme tarzında gerçekliğin
maddeden oluştuğu düşünülür. Bilimler varlık alanını
parçalara ayırır. Her bilimin araştırdığı alan farklıdır. Bilimler
varlığın özüne nüfuz edemez.
• b) Varlığın özüne nüfuz eden sezgi : Bergson’a göre sezgi,
gerçekliğin temelinde yaratıcı yaşam atılımının bulunduğunu
yaşayarak anlar. Sezgi, gerçekliği yani süreyi, yaşamı içten içe
duyup yaşayarak kavrar.

66. e. Pozitivizm :
• İnsan için bilgide önemli olanın yalnızca olguları
araştırmak olduğunu savunan akıma pozitivizm
denir. Kurucusu A. Comte’tur.
• * A. Comte (1798 – 1857) : Comte, toplumu bilim
yoluyla yeni baştan düzenlemeyi amaçlamıştır.
Ona göre düşüncelerdeki anarşinin toplumda
karmaşaya yol açtığı bir çağda, toplumun
kurtuluşunu sağlayacak tek çözüm
pozitivizmdir.Comte, insan için olumlu ve yapıcı
olanın, yalnızca olguları gözlemleyerek tasvir
etmek olduğunu öne sürer.

68. f. Analitik Felsefe :
• Neo pozitivizm yada mantıkçı pozitivizm olarak da bilinen bu anlayışa göre
felsefenin asıl uğraş alanı dildir. Bu yaklaşıma göre; felsefe, varlık, değer ve Tanrı
üstüne doğruluğu test edilemeyen öğretiler öne sürmemelidir. Felsefenin görevi
dildeki kavramları çözümlemektir.
• * Wittgenstein (1889 – 1951) : Wittgenstein, dili çevremizde olup biten bir şey,
karmaşık insan faaliyetlerinin oluşturduğu bir bütün olarak görmüştür. Bütün
felsefe problemlerini bir dil problemine indirgeyen Wittgenstein, felsefenin
özünde bir kuram değil faaliyet olduğunu söyler.
• g. Pragmatizm (Faydacılık) : Doğruyu ve gerçekliği eylemlerin sonuçları
değerlendiren ve onlara fayda açısından yaklaşan felsefi akımdır. Bu akıma göre
bir düşüncenin değeri, o düşüncenin pratik amaçlarına bağlıdır. Savunucuları
James ve Dewey’dir
• * William James (1842 – 1910) : Bütün kavramlar, bilgiler insan yaşamına, insan
amacına yardımcı oldukları zaman doğrudur. James’e göre “bir düşünce yararlıdır,
çünkü doğrudur; bir düşünce doğrudur çünkü yararlıdır.” Doğru bilginin ölçütü
yararlı olmasıdır.
• * John Dewey (1859 – 1952) : Dewey’e göre kişiye yararlı olan ve ona mutluluk
veren düşünceler doğrudur. Ona göre düşünce çevreye uymayı, doğadan
yararlanmayı ve mutlu olmayı sağlayan bir alettir. Bilimsel yasalar ve kuramlar
başarılı olursa, yani uygulamada bir işe yararsa iyi ve doğrudur, aksi olursa
yanlıştır

70. h. Fenomenoloji :
• Kurucusu Edmund Husserl’dir. Fenomenoloji özün
bilinebileceğini ileri süren bir görüştür. Bu görüşe
göre öz fenomenin içinde vardır ve bilinç onu
yakalayabilir. Öz bilgisine varabilmek için önce
bütün verilmiş bilgileri parantez içine alıp ortadan
kaldırmak, yok saymak gerekir. Yani insan günlük
yaşamdan edindiği bilgileri, önyargıları, din, bilim
vb yolla elde ettiği tüm görüşleri bir tarafa
bırakarak, onlardan arınarak, duyularla algılanan
nesnelerin ötesinde bulunan ideal özlükler alanına
ulaşabilir.

72. HAZIRLAYANLAR
• >>MUHARREM BAĞLAMIŞ
• >>BURAK GEYLANİ
• >>HAMZA ŞAT
• >>HABİB FERHAT KURTAY