1. IΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
1. ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ
ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
Σελ.
48
http://xtsat.blogspot.gr/

3. Μια βόλτα στην τον
σε φέρνει αντιμέτωπο με ποικίλες
, άλλες « »
και άλλες « ». Ας τις γνωρίσουμε.

4. Τι ήταν οι ;
Ποιοι περιλαμβάνονταν
σε αυτούς; Από πού
προέρχονταν τα
εισοδήματά τους;
Ποιοι καλλιεργούσαν
τη γη τους; Πώς
ζούσαν οι δυνατοί;
Ποια ήταν η
συμπεριφορά τους;

5. Ποιες ομάδες
συγκροτούσαν την τάξη
των ; Από
ποιους κινδύνευαν οι
ανεξάρτητοι αγρότες;

6. Οι
γαιοκτήμονες –
αριστοκράτες
χάνονται (λόγω
εχθρικών
επιδρομών)
νέα
αριστοκρατία
της γης
( )
Αριστοκρατία
των
αξιωμάτων
( )
Συγχώνευση
σε ενιαία
τάξη με
επιγαμίες 
πολιτικοί
άρχοντες
στρατιωτικοί
άρχοντες
θρησκευτικοί
άρχοντες
διαχειριστές
περιουσίας
κρατικής,
αυτοκρατορικής,
εκκλησιαστικής,
μοναστικής
Αγροτικές
μάζες
ελεύθεροι
γαιοκτήμονες
ακτήμονες
γεωργοί
(μίσθωναν γη
για καλλιέργεια)
πάροικοι (ήταν
δεμένοι με τη γη ή
είχαν προσωπική
εξάρτηση από
τους κυρίους της)

7. ΑΙΤΙΕΣ:
Περιουσία στα χέρια των μεγαλοκτηματιών
•Νόμιμα ( αγορά ή κληροδοσία)
•Παράνομα
Φορολογική πίεση στους αγρότες
από κράτος

8. Τρόπος ζωής
ευγενών
(Δυνατών)
Πολυτελής,
κυριαρχεί η
χλιδή
Εισοδήματα
ευγενών
μισθοί ως
αξιωματούχοι
από τα
ή
(διάσπαρτες
εκτάσεις γης)
Τα
τα καλλιεργούν
Ελεύθεροι
αγρότες
(ενοικιαστές)
ή πάροικοι
Απροθυμία επενδύσεων
από Δυνατούς ( σε
εγκαταστάσεις, μέσα,
τεχνικές παραγωγής)
Αγροτική
παραγωγή
στάσιμη
ευάλωτη σε
κρίσεις

10. Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας
Ο Φιλάρετος, γιος του Γεωργίου από την Παφλαγονία]
συγκαταλεγόταν στους ευγενείς του Πόντου και της
Γαλατίας. Ήταν ζάπλουτος και κατείχε πολλά κοπάδια:
εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα,
οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα
άλογα και μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα
χιλιάδες πρόβατα.
Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων
αγροκτημάτων (προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια,
ήταν ωραία και πολύ μεγάλης αξίας, καθώς από τα υψώματα
που βρίσκονταν απέναντι από αυτά ανέβλυζε κάθε φορά μια
πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα χωράφια που
χρειάζονταν πότισμα διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες και
πάρα πολλά πλούτη.
Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος (τέλη 8ου αι.), έκδ.
Μ.-Η. Fourmy - M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 113-
115.
Ποιες κατηγορίες
αγαθών περιλάμβανε και
πού οφειλόταν η
ευφορία των κτημάτων
του Φιλάρετου;

11. Ο μεγαλογαιοκτήμονας Φιλάρετος παραθέτει γεύμα
στους βασιλικούς (τέλη 8ου αι.)
Αφού ετοιμάστηκε το τραπέζι, μπήκαν οι
βασιλικοί (δηλαδή οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι)
και αντίκρισαν ένα ωραιότατο μεγάλο τρίκλινο
(πολυτελής αίθουσα για επίσημα δείπνα). Στο κέντρο
έστεκε ένα αρχαίο τραπέζι, από ελεφαντόδοντο με
χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο και υπερβολικά
μεγάλο, που χωρούσε τριάντα έξι άνδρες. Πάνω σ'
αυτό είδαν σερβιρισμένα φαγητά που ταίριαζαν σε
αυτοκράτορες. Εκεί είδαν και το σεβάσμιο άνδρα με
το όμορφο παράστημα (το Φιλάρετο) και
ευχαριστήθηκαν πάρα πολύ.
Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, έκδ. M.-H.
Fourmy - Μ. Leroy, Byzantion 9 (1934) 137-
138.
Αξιοποιώντας τα δεδομένα του
σχετικού παραθέματος και τις
λεπτομέρειες της εικόνας του δείπνου,
να εντοπίσεις τα στοιχεία που
δείχνουν την πολυτέλεια της ζωής της
βυζαντινής αριστοκρατίας (φαγητά,
σερβίτσια, σκεύη, έπιπλα).

12. Η πλουτοπαραγωγική πηγή, από την οποία ο
πληθυσμός προσποριζόταν το μεγαλύτερο όγκο των
καταναλωτικών αγαθών και το κράτος τα κύρια έσοδα,
ήταν η αγροτική οικονομία γενικά. Τεράστια κρατικά
αγροκτήματα, μεγάλα ιδιωτικά κτήματα, εκκλησιαστικά
και μοναστηριακά κτήματα υπήρχαν σε όλη την έκταση
του βυζαντινού κράτους με βασικές καλλιέργειες τα
δημητριακά, την ελιά, τα αμπέλια. Εξακολουθούσαν
βέβαια να υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό και μικροί
γεωργικοί κλήροι ελεύθερων γεωργών. Οι πάροικοι
ήταν ελεύθεροι γεωργοί προσκολλημένοι όμως στη γη
που καλλιεργούσαν, την οποία δεν μπορούσαν να
εγκαταλείψουν. Αποτελούσαν όχι μικρό ποσοστό του
αγροτικού πληθυσμού. Αντίθετα, ο αριθμός των
δούλων, εξαρχής περιορισμένος στο Βυζάντιο,
μειώνεται διαρκώς με την πάροδο του χρόνου.
(Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τόμος Α,
σελ. 358)
Ποιοι είχαν
στην κατοχή
τους τα μεγάλα
κτήματα στο
Βυζάντιο και τι
καλλιεργούσαν
σε αυτά;
Τι ήταν οι
πάροικοι; Σε τι
διέφεραν από
τους
ελεύθερους
γεωργούς;

13. Μεγάλα κτήματα κατείχαν: το κράτος,
ιδιώτες, η εκκλησία και τα μοναστήρια.
Καλλιεργούνταν σε αυτά δημητριακά, ελιές,
αμπέλια.
Οι πάροικοι ήταν ελεύθεροι γεωργοί
προσκολλημένοι όμως στη γη που καλλιεργούσαν
(η οποία ανήκε στους δυνατούς), αφού δεν
μπορούσαν να την εγκαταλείψουν. Οι ελεύθεροι
γεωργοί μπορούσαν να εγκαταλείψουν τη γη και
να εγκατασταθούν στις πόλεις.
Mικρογραφία με σκηνές
από την αγροτική ζωή.
11ος αι., Άγιον Όρος,
Μονή Εσφιγμένου

14. Τα βάσανα ενός φτωχού γεωργού, όπως φαίνονται σε βυζαντινό κείμενο του 9ου αιώνα:
Κάποιου φτωχού γεωργού το βόδι έπεσε και ψόφησε ξαφνικά την ώρα που όργωνε το χωράφι του. Ο
φτωχός δεν μπορούσε πια να βαστάξει τις συμφορές κι απ’ τον καημό τον πήραν τα κλάματα. Άρχισε να
χτυπιέται και να θρηνολογεί λέγοντας τα παράπονά του στον Θεό.
«Κύριε, τίποτ’ άλλο βιος ποτέ μου δεν είχα παρά αυτό μονάχα το ζευγάρι και μου το στέρησες κι αυτό.
Τώρα από πού θα θρέψω τη γυναίκα μου και τα εννιά παιδάκια μου; Πώς θα πληρώσω τους φόρους στο
βασιλιά; Τα δάνεια ποιος θα μου τα ξεπληρώσει; Εσύ, Κύριέ μου, το ξέρεις βέβαια, και πολύ καλά
μάλιστα, πως και αυτό το βόδι που τώρα ψόφησε τόχα χρεωμένο. Τι να κάνω πια δεν ξέρω. Θα
παρατήσω το σπίτι μου και θα το σκάσω σε χώρα μακρινή, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν
σαν τα κοράκια πάνω μου και τ’ άγρια θεριά».
Ελεύθερη απόδοση από τον Βίο Φιλαρέτου
Ι. Καραγιαννόπουλος, «Η Βυζαντινή ιστορία από τας πηγάς», Θεσ/νίκη 1974
http://www.e-yliko.gr/htmls/istoria/gr_piges/fikeimbz1.aspx
Ποια προβλήματα
απασχολούσαν τις
αγροτικές μάζες
στο Βυζάντιο;

15. Οι φτωχοί γεωργοί – έδιναν μάχη επιβίωσης. Ήταν
εξαθλιωμένοι κι εξασφάλιζαν με δυσκολία τη διατροφή τους
μετά από σκληρή δουλειά. Δυσκολεύονταν να θρέψουν την
οικογένειά τους αφού δεν είχαν τα οικονομικά μέσα να
αγοράσουν βόδια που θα τους βοηθούσαν στο όργωμα.
Υποχρεώνονταν να δανειστούν βάζοντας υποθήκη τη γη τους
για να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα υλικά για τη σπορά. Αν
πάθαιναν κάποια ζημιά (όπως να ψοφήσουν τα ζώα τους)
τότε δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους ή να
πληρώσουν τους φόρους που επέβαλλε το κράτος. Η μόνη
λύση ήταν να εγκαταλείψουν τη γη τους και να διαφύγουν
πριν τους βρουν οι δανειστές τους.