SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  160
Leon Figura

Cięcina
KOŚCIÓŁ PARAFIA GMINA

„Narody bez przeszłości
stają sie narodem
bezdomnym bez przyszłości”.
Ks. Kardynał Stefan Wyszyński

Cięcina 2013
Redakcja: Leon Figura
Tekst: Leon Figura

Zdjęcia:
Zdjęcia pochodzą w większości ze zbiorów autora oraz członków Stowarzyszenia Ochrony Zabytków
i Rozwoju Cięciny–Magura–w Cięcinie. Nazwiska autorów pozostałych zdjęć: Ryszard Taran (R.T.), Leszek Olejnik (L.O.), Eugeniusz Karasiński (E.K.), Jan Brodka (J.B.), Jacek Kliś (J.K.), Józef Dańda (J.D.),
L. Święcki (L.Ś.), Andrzej Heindrich (A.H.), Grzegorz Proksa (G.P.), Gerard Figura (G.F.), Maria Figura
(M.F.), Franciszek Ozimiński (F.O.), Stefania Jasiurkowska (S.J. redaktor Gazety Żywieckiej), Starostwo
Żywieckie, Wydawnictwo „Promo” w Krakowie, Foto Bednarz i Pasko – Żywiec

Dziękujemy Wszystkim osobom, za których przyczyną powstała niniejsza publikacja. Serdecznie też
dziekujemy Tym osobom, które wskazały ciekawe miejsca przedstawione w tym dziele

ISBN: 978-83-60431-83-2

Wydawca:
Stowarzyszenie Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny–MAGURA–w Cięcinie
ul. Św. Floriana 5
34-350 Cięcina

Współwydawca, skład, łamanie, druk:
Offsetdruk i media sp. z.o.o.
ul. Frysztacka 48
43-400 Cieszyn
tel. 33 857 70 90
Cięcina z 1890 r.
Fragment mapy terenu
w okolicach kościoła
p.w. Św. Katarzyny
Plan ulic w Cięcinie

RADA GMINY
WĘGIERSKA GÓRKA UCHWAŁA Nr XIV/116/2000
z dnia 27 czerwca 2000 r.
w sprawie: nadania nazw ulic
w miejscowości Cięcina.
Na podstawie art.l8.ust.2.pkt.
13(Ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym - t.jedn.
Dz.U.Nr.13 z 1996 r. poz.74
z póżn. zm.,oraz §.19.ust.l. pkt.13)
Statutu Gminy Węgierska Górka,
Rada Gminy Węgierska Górka
p o s t a n a w i a, co następuje:
§.1.
Nadaje się nazwy ulic położonych
w miejscowości Cięcina - Gmina
Węgierska Górka w brzmieniu
określonym w zał. Nr 1 do niniejszej uchwały.
§.2.
Wykonanie uchwały,w tym
w zakresie umieszczania i utrzymywania tabliczek z nazwą ulicy
oraz oznaczania nieruchomości
numerami porządkowymi, a także
w zakresie ewidencji ludności
powierza się Zarządowi Gminy.
§.3.
1. Uchwała podlega ogłoszeniu
przez rozplakatowanie na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy oraz
tablicach ogłoszeń sołectw wchodzących w skład gminy.
2. Zobowiązuje się Wójta Gminy
do dokonania ogłoszenia niniejszej uchwały, w formie określonej
w ust.l w terminie do 30 czerwca
2000 r.
§4.
Uchwała wchodzi w życie z dniem
01 września 2000 r.

4
Recenzja
P

raca Leona Figury pt. „Cięcina- kościół, parafia, gmina”. Jest efektem kilkunastu lat żmudnej pracy
autora polegającej na poszukiwaniu, kopiowaniu, filmowaniu cennych materiałów z przeszłości Cięciny i okolic z nią związanych poprzez przynależność do parafii czy gminy. Są też w niej nazwy osobowe
i miejscowe związane z osobą i pracą autora tworząc wspólny obraz Żywiecczyzny należącej dzisiaj do
Województwa Śląskiego.
W wielu dokumentach historycznych Cięcina jest wymieniana zaraz po Żywcu. Bibliografia podana
na końcu publikacji świadczy o analizie bogatej literatury z zakresu historii, kościoła, gospodarki itp.
potwierdzającej autentyczność, prezentowanych wydarzeń, opisów czy dokumentów.
Najwięcej miejsca w albumie poświęca autor zabytkowemu parafialnemu kościołowi p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie z 1542 roku. Jest zaliczony do najcenniejszych zabytków nie tylko Żywiecczyzny, ale
całego Województwa Śląskiego. Liczne fotografie i dokumenty prezentują historię tego kościoła, parafii
oraz zmagania mieszkańców o jego renowację i zabezpieczenie.
Szeroko jest przedstawiony rok liturgiczny uwzględniając obrzędowość związaną z odpustami parafialnymi, oktawą Bożego Ciała, kolędowaniem, Zaduszkami, Wielkanocą i in. O życiu religijnym mieszkańców Cięciny świadczą nie tylko kościoły i nabożeństwa, lecz również prezentowane kaplice, cmentarze, wizyty dostojników kościelnych obrazki prymicyjne księży pochodzących z Cięciny . Spośród księży
rodaków Cięciny kilka fotografii i dokumentów przedstawia postać ks. dr. Franciszka Figury a to dlatego,
że są w posiadaniu autora. Zawierają one treści związane z rozwojem edukacji od Szkoły Podstawowej
w Cięcinie aż do uzyskania doktoratu teologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Dokumenty,
listy i zaświadczenia związane z tą osobą oraz wpisy, pieczęcie szkół, urzędów i organizacji działających
w latach 1925-1986 r. są unikalne. Wszystkie osoby przedstawione w albumie wniosły znaczny wkład do
rozwoju Cięciny poprzez udział w walkach obronnych nie tylko swojej ukochanej „małej ojczyzny”, ale
całej Żywiecczyzny ;a nawet Polski. Przykładem jest śp. Jan Kowalczyk, który poległ na polu chwały pod
Monte Cassino, śp. plutonowy Maksymilian Ciurla jeniec sowiecki w Ostaszkowie zamordowany przez
NKWD w Miednoje w 1940 r. i wielu innych. Profesor inż. Jerzy Buzek mieszkaniec Cięciny (krewniak
obecnego prof. Jerzego Buzka - eurodeputowanego) wykładowca „Odlewnictwa na Wydziale Hutniczym” Akademii Górniczej w Krakowie, oprócz pracy naukowej był równocześnie dyrektorem miejscowej Odlewni Żeliwa „Węgierska Górka”. W latach 1923-1924 był radnym Gminy Cięcina, a w latach
1925-27 wójtem tej gminy.
Śp. Jan Kittner-Wójt Zbiorczej Gminy Cięcina, zginął za Polskę w Dachau 21.12.1940 roku.
Śp. Wincenty Osuch - oficer Wojska Polskiego, Kierownik Szkoły Podstawowej Nr 1 w Cięcinie zginął
w Łapczycy koło Bochni w pierwszych dniach września 1939 r. w walkach obronnych.
W książce Leona Figury jest przedstawiona postać księdza Bernarda Poethera. Był Niemcem. Pracował jako wikariusz i katecheta w Cięcinie w latach 1935-1936. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim,
uczył się języka polskiego celem duszpasterstwa wśród ludności polskiej w Westfalii. Ksiądz arcybiskup
Sapieha zamianował go duszpasterzem w Cięcinie, w której w tym czasie żyło kilkanaście rodzin niemieckich. Niestety, gdy powrócił do Niemiec, gestapo zainteresowało się działaczami polonijnymi. Został aresztowany i skończył życie w Dachau 05.08.1940 r.
Czas nagli, aby takie wydarzenia przekazywać społeczeństwu naszego Województwa i nie tylko. Uważam, że jest zapotrzebowanie na tego rodzaju dzieła.
Album zatytułowany „Cięcina - kościół, parafia, gmina” zawiera wiele interesujących omówień, dokumentów i fotografii. Czytelnik może w tym dziele znaleźć piękny krajobraz beskidzkiej ziemi, w której

5
zabudowania, gospodarka, zwyczaje i obyczaje stanowią jeszcze dziś więź z przeszłością. „Stróżem” tych
tradycji jest prastary zabytkowy kościół p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskie w Cięcinie z 1542 r. jak też
i szkoła, której korzenie wyrosły przy opisywanym kościele. Gmina Cięcina również ma bogatą historię
odtworzoną w omawianej książce.
Tę beskidzką miejscowość odwiedzali hierarchowie kościelni; książę kardynał Stefan Sapieha, kardynał
Karol Wojtyła, działacz ludowy ks. Stanisław Stojałowski, pisarz Gustaw Morcinek. W roku 1938 mieszkało w Cięcinie 824 wczasowiczów. 25 listopada 2010 r. odwiedził Cięcinę Pierwszy Wicewojewoda
Śląski Stanisław Dąbrowa i Barbara Klajmon Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, uczestnicząc w poświęceniu gontowego dachu i drzwi w zabytkowym kościele.
Na mocy uchwały nr. XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia
1972 r. Cięcina traci swą administracyjną samodzielność. Mimo to mieszkańcy Cięciny organizują się,
tworząc Radę Sołecką, stowarzyszenia, koła, kluby itp.
Dnia 12.03.2001 r. zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym w Bielsku-Białej „Stowarzyszenie Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny - Magura - w Cięcinie” pod numerem 0000003123.
Głównym celem działania Stowarzyszenia jest organizacja i wspieranie działań w zakresie ratowania
i ochrony zabytków, prowadzenie działalności naukowej, oświatowej ukierunkowanej na rozwój zainteresowań mieszkańców przeszłością i obecną kondycją swojej miejscowości...
W Statucie Stowarzyszenia Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny - Magura - w Cięcinie jest zapis:
Terenem działania Stowarzyszenia jest obszar Rzeczpospolitej Polskiej.
Autor w książce zatytułowanej „Cięcina - kościół, parafia, gmina” trafnie przedstawił metody, jak
osiągnąć określony cel:
- Renowacja kamiennej figury przydrożnej trzykondygnacyjnej w Cięcinie z II połowy XIX w.
- Przebudowa dachu na zabytkowym kościele parafialnym p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie i renowacja
ołtarzy, troska o zabezpieczenie kościoła, plebanii wraz z innymi budynkami kościelnymi.
Na podkreślenie zasługują formy podziękowania osobom wspierającym prace renowacyjne.
Dość szeroki opis wstępny jest dobrym i celowym wprowadzeniem do książki. Jest tłem do prezentowanych zdjęć z różnych dziedzin życia.
Książka autorstwa Leona Figury pt. „Cięcina - kościół, parafia, gmina” zachęca mieszkańców naszego Województwa Śląskiego do odwiedzenia Cięciny (Ziemi Żywieckiej), aby obejrzeć piękny parafialny
zabytkowy kościół p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej
Województwa Śląskiego. W Cięcinie można zaczerpnąć czystej wody płynącej ze źródeł górskich. Tu,Przedsiębiorstwo Żywiec-Zdrój czerpie wodę i wysyła w świat...
„Cięcina - kościół, parafia, gmina” to interesująca i piękna książka, ciekawa dla tych,którzy interesują
się Żywiecczyzną. Zasługuje na wydanie.
Dr Marian Deptuła
Prezes Towarzystwa Miłośników
Ziemi Żywieckiej
Wstęp
„Niech nic z przeszłości nie zginie – gdyż
zawsze wcześniej czy później,
zajmie się ktoś ową cenną spuścizną
po dziadach i pradziadach”
				
				
W. Jagosz1

J

ak fala morska tym wyżej się wznosi , im z większego zagłębienia idzie tak i rozkosz tym wyższą
bywa, im głębszy ból ją poprzedził.Z głębokim wczuciem się w tę prawdę spotykamy się śledząc historię kochanej Cięciny. Powiedział ktoś: „Różni jesteśmy” i to prawda. Biorąc pod uwagę sferę uczuć
estetycznych dotyczących dzieł sztuki można je traktować jako uczucia nie nasze, lecz autora, można
też doznawać takich uczuć, w których wyraża się nasz stosunek do dzieła, tj. współczucie dla cierpiącego bohatera lub jego idei przewodniej, odraza dla złego charakteru lub podziw jego działań albo też
uznawać dzieło sztuki za swoje własne, gdyż występują w nim nasze uczucia całkowicie osobiste, więc:
nasze przygnębienie, nasze podniecenie, podniesienie naszego ducha.2 Wśród nich najbardziej podmiotowym będzie uczucie intensywnego przeżywania wszystkiego jako mojego własnego. Pisząc tę pracę,
chciałbym nakłonić czytelników do większej troski i zaangażowania się w całokształt działań dla dobra
naszej wspólnoty cięcińskiej wyróżniającej się wyjątkowym rodowodem, kształtowanym przez kulturę,
tradycję, obyczaje lokalne, a także wpływy sąsiednich wspólnot.
W dobie euroregionalizacji, a nawet globalizacji mimo postępujących procesów integracyjnych i wielu korzyści jakie dzięki nim odnosimy – dla wspólnot lokalnych niezwykle ważne jest także pielęgnowanie ich tożsamości lokalnych, przede wszystkim informacji o korzeniach historycznych, kulturalnych,
tradycjach i zwyczajach wywodzących się od przodków , co pomaga także lepiej zrozumieć współczesność tych małych ojczyzn, jako spuściznę ich wielowiekowej ewolucji w zmieniających się warunkach
gospodarczych i społecznych.
Dla społeczności lokalnej miejscowości Ciecina, która szczyci się nie tylko długą historią, ale także
wspaniałym dorobkiem kulturalnym i społecznym, jaki wypracowały zamieszkujące tu pokolenia na
przestrzeni wieków, niezwykle ważne jest zaakcentowanie własnej odrębności, szczególnie na tle gminy Węgierska Górka, do której teraz administracyjnie Cięcina należy, jak też na tle całego regionu Żywiecczyzny. Dla mieszkańców istotnym jest, aby uchronić historię naszej miejscowości przed zatarciem,
szczególnie po to, aby móc utrwalić ją i przekazać kolejnym pokoleniom młodych mieszkańców Cięciny,
jak też i tym wszystkim, którzy odczuwają potrzebę identyfikowania się z tym miejscem, opierania na
miejscowości Cięcina swojego rodowodu osobistego, czy też dla tych, którzy są zainteresowani historią
i kulturą tego regionu.
Dla mieszkańców urokliwej Cięciny, posiadających w swojej historii piękne karty, ważne dla regionu
wydarzenia, cenne zabytki i bohaterskie czyny, wiodących jednakże często także zwykłe życie, zgodne
z przyjętą tradycją i kulturą lokalną – wyodrębnienie własnej tożsamości ma szczególne znaczenie wyróżniające na tle mapy regionu, nadające im wyrazistą tożsamość oraz integrujące wokół wspólnych
spraw. W publikacji zatytułowanej: „Cięcina – kościół, parafia, gmina” wielu z obecnych mieszkańców

1	
2	

Włodzimierz Jagosz, Dzieje miasta Żywca, Cieszyn
Myśli zaczerpnięte z Rozprawy Akademii Umiejętności w Krakowie, Wydział filologiczny, Seria II, tom IX.

7
Cięciny będzie mogło bowiem odnaleźć fakty związane z historią własnej rodziny, sąsiadów, znajomych
bądź potwierdzenie licznych przekazów zasłyszanych od starszych pokoleń historii i opowiadań, które
teraz zostaną utrwalone na kartach tej publikacji. W jej opracowaniu mają swój osobisty udział mieszkańcy nie tylko Cięciny, ale i okolicznych miejscowości, którzy dostarczają mi informacji i faktów z życia
minionego okresu, które są im znane, a w tej chwili nabierają także znaczenia historycznego i kulturalnego.
Dyrektor Szkoły Podstawowej w Radziechowach Franciszek Ozimiński przesyłając mi 12.09.1984 r.
trzy zdjęcia pamiątkowe z uroczystości nauczycielskich z roku 1977 tak pisze: „Szanownemu Panu Leonowi Figurze przesyłam zdjęcia małżonki i swoje, o które Pan Kolega prosił. Może kiedyś wzbudzą
wspomnienia, jakie kiedyś przeżywaliśmy. Z pozdrowieniem Ozimiński Franciszek.”
Przedsięwziecie, którego dokonuje Stowarzyszenie Ochrony Zabytków i Rozwoju Cieciny –Magura –
w Cięcinie, będzie dla mieszkańców ważnym czynnikiem integrującym, budując ich jedność w oparciu
o wspólną tożsamość i dumę z dokonań wcześniejszych pokoleń, które przez lata zmieniały i rozwijały
Cięcinę. Będzie to także inspiracja do podejmowania kolejnych przedsięwzięć na rzecz rozwoju kulturalnego Cięciny, aby początek wieku XXI również zapisał się chlubnie w jej historii i mógł być w przyszłości wspominany równie pozytywnie. Publikacja „Cięcina – kościół, parafia, gmina” jest adresowana do
wszystkich mieszkańców Cięciny, w tym m.in. do młodego pokolenia, dla którego to wydawnictwo kulturalne może stać się głównym źródłem wiedzy o własnym rodowodzie historycznym, a zarazem istotnym czynnikiem kształtującym i umacniającym tożsamość lokalną w kolejnych pokoleniach. Wiedza
o potencjale rozwojowym tej miejscowości, który przez wieki pozwolił na zbudowanie silnej i barwnej
społeczności lokalnej pozwoli pielęgnować na mapie kulturalnej regionu Żywiecczyzny określonej odrębności kulturowej miejscowości Cięcina, oraz upowszechniać wiedzę na ten temat nie tylko w gminie,
ale w całym regionie Żywiecczyzny. Utrwalona i uporządkowana wiedza o historii, kulturze, tradycjach
i zwyczajach wspólnoty lokalnej dawnej Cięciny może być pomocna różnym zainteresowanym osobom
i instytucjom. Publikacja „Cięcina - kościół, parafia, gmina ma również na celu upowszechniać wyjątkowe rysy historyczne Cięciny na przestrzeni wieków, w tym m.in. informację o zabytkowym kościele
w Cięcinie, znajdującym się na szlaku drewnianych zabytków Województwa Śląskiego.
Jako nauczyciel i samorządowiec (radny prawie z 30-letnim stażem), mam obowiązek wobec mieszkańców Cięciny, Gminy Węgierska Górka, Żywiecczyzny i Województwa Śląskiego przekazać i utrwalić
moją pracę. Jest ona wynikiem zbierania materiałów i zdjęć przez dziesiątki lat.
Chcę podziękować wszystkim, a w szczególności członkom i sympatykom „Stowarzyszenia Ochrony
Zabytków i Rozwoju Cięciny – Magura – w Cięcinie” za wszelką pomoc i wsparcie mające na celu wydanie pracy zatytułowanej: „Cięcina – kościół, parafia, gmina”. Wszystkie informacje historyczne zawarte
w tym albumie posiadają udokumentowanie w materiale źródłowym, który jest w moim posiadaniu.
Leon Figura

8
Wincenty Pol, Do zielonego Beskidu3
„Beskidzie graniczny! Beskidzie zielony!
Od Boga pomiędzy narody rzucony!
Coś źródła podzielił na morza, na dwoje;
O powiedz mi, powiedz, czy jeszcze twe zdroje
Tak żywo jak dawniej i grają i pienią?
Czy szumią twe lasy jak dawniej wesoło?
Czy trzemielą tak smukło te świerki wokoło?
Czy sklepią się jeszcze twe buki jak wprzódy?
A jawor czy chyli się jeszcze do wody?
Beskidzie zielony! W trzy rzędy sadzony!
Beskidzie graniczny! Beskidzie kochany!
I chłodem jelenim i mgłami owiany ...”
Stanisław Paleczny, Beskid4
„(…) Tu, w Beskidzie mój dom i życie,
tu się ojczyste strony świecą,
tu się wzmaga w mym sercu bicie,
tu mi dni ptakiem tak lecą.
Tu, w Beskidzie mój dom i ziemia,
tu ludzie bliscy, tu są bracia,
tu dla mnie każde ptaszę śpiewa,
tu żyć w radości czy w płaczu.”
Maria Konopnicka, Pod Beskidami5
„Ani wy mi Tatry,
Ani mi Karpaty,
Ani po was sokół lata,
Halny wiatr skrzydlaty.
(…)
Ale wy poklękły
Pod świerkowym borem
Odziały się w maj nadziei
Wiośnianym kolorem.”

3	 Wincenty Pol, Do zielonego Beskidu, Beskidzkie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Bielsku-Białej, w Gronie nasze
gronie, Edmund Rosner	
4	 Tamże, ... s. 41	
5	 Tamże, ... s. 9	

9
Cięcina dawniej a dziś
POŁOŻENIE CIĘCINY

W

centrum malowniczego Beskidu Żywieckiego leży prastara wieś Cięcina. Położona jest w południowej części województwa śląskiego. Należy do powiatu żywieckiego i obecnie do Gminy Węgierska Górka. Leży 9 km od Żywca, 30 km od Bielska- Białej, około 90 km od Katowic i około 105 km
od Krakowa.
Cięcina położona jest około 380 m n.p.m. w Kotlinie Żywieckiej w dolinie rzeki Soły i prawobrzeżnego jej dopływu potoku Cięcinka. Zajmuje przestrzeń kilkunastu kilometrów długości. Wieś graniczy od
północy i wschodu z Gminą Radziechowy-Wieprz, tj. sołectwem Przybędza i wsiami Wieprz, Brzuśnik,
Bystra, a od południa z sołectwem Żabnica, należącym do Gminy Węgierska Górka; od południowej strony i zachodniej sąsiaduje ze wsią Węgierska Górka, która do 17 marca 1953 r. stanowiła integralną część
Cięciny. Obszar Cięciny wyznaczają pasma grzbietowe ze szczytami: Groń 637m, Kiczora 838m, Magura
891m, Abrahamów 857m i Horolna zwana Radziechowską Górką 501m. W południowej stronie wsi Cięciny jest Węgierska Górka (wzniesienie 511m n. p. m. pod 36ş48’ wsch. dł. geogr. a 49ş36’ płn. szer. geogr.).
Wzniesienie to należy do ostatnich stoków podkarpackich wysuwających się pomiędzy potokami Cięcinką a Żabnicą. Wygląda jak płaski garb wśród otaczających ja dolin. Obniża się łagodnie ku dolinie Soły.
Zbocza pozostałe są bardziej strome. Względne wzniesienie nad doliną Cięciny około 73m.6 W pobliżu tej
górki od wieków prowadziła droga na Węgry, stąd nazwa Węgierska Górka. W północnej części Cięciny na
małym odcinku jest zbudowana nowa droga ekspresowa S 69.
Z Cięciny jest doskonały punkt wyjścia w Beskid Śląski na Baranią Górę, Glinne, Skrzyczne także w grupę Pilska, a szczególnie na Romankę poprzez Słowiankę. Swoim bogactwem może oczarować turystę Żywiecki Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego. Sieć dróg lądowych i połączeń kolejowych sprzyja rozwojowi obsługi krajowego i międzynarodowego ruchu towarowego i pasażerskiego.

BUDOWA GEOLOGICZNA KRAJOBRAZ I HYDROLOGIA
Beskid Żywiecki w tym też Cięcina są pasmami górskimi zbudowanymi z kompleksu utworów fliszowych, sfałdowanych w początkach neogenu i powtórnie w środkowym miocenie. Łupki, piaskowce i zlepieńce to główne składniki warstw płaszczowin nasuniętych, które tworzą wzniesienia Beskidu Żywieckiego. Od Cięciny po Stary Żywiec Kotlina Żywiecka stanowi „oko tektoniczne”, w którym spod płaszczowiny
godulskiej wyzierają utwory płaszczowiny cieszyńskiej.7 Głównym czynnikiem wpływającym na kształtowanie terenu była woda płynąca, która ze skał tzw. mało odpornych tworzyła obniżenia a z bardziej odpornych wzniesienia. Zróżnicowany krajobraz zdecydowanie wpływa na rozwój turystyki, a hamuje rolnictwo.
O występowaniu w Cięcinie piaskowca na zboczach wzniesień, świadczą kamieniołomy.
Klimat w Cięcinie jest charakterystyczny dla klimatu górskiego. Zauważa się różnice opóźnienia wiosny nawet o 2-3 tygodnie w okolicach Magury i dłuższy czas zalegania tam pokrywy śniegowej. Stan za6	 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. pod red. Bronisława Chlebowskiego,
T. XI, Warszawa 1893.
7	 Antoni Hołowiński, Pochwała Żywiecczyzny, w Ziemia Żywiecka, Kraków 1964.

10
nieczyszczenia powietrza z każdym rokiem ulega poprawie poprzez wprowadzenie m. in. ekologicznych
kotłów do ogrzewania mieszkań, uruchomienie elektrycznych linii kolejowych.
W Cięcinie na Sole przepływy osiągały wartości: przepływ średni – 8,8m3/s, przepływ max – 300m3/s,
przepływ minimalny 0,9m3/s. Wahania stanu wody w korycie rzeki Soły dochodzą do 4,1m. Spad wody
Soły w Cięcinie wynosi 384m do poziomu morza. Dolina Soły osiąga prawie maksimum szerokości na
terenie wsi Cięcina, Soła płynie przez jej obszar na odcinku około 3 km tocząc spokojnie swoje skąpe
wody, ale w czasie ulewnych deszczów czerwcowych czy lipcowych względnie w czasie wiosennych roztopów zmienia się w straszny żywioł. Marcin Niżyński tak ją przedstawił w swoim wierszu pt. „Soła”:
„... Lecz gdy na wiosnę stopnieją śniegi.
Ach! Jak się burzy, jak zrywa brzegi …
Ruda Solica chytra wodnica,
nocą pod ludzkie skrada się sioła,
wpada do domów, dudni w piwnicach
i kradnie wszystko co unieść zdoła!
Całe zagrody,
płoty, ogrody,
strzechy i wozy, krowy i konie,
wszystko wokoło w jej nurtach tonie!... ”8
Soła jest rzeką szybką. Była wykorzystywana do spławu drewna. Prawobrzeżnym dopływem Soły jest
rzeka Cięcinka zwana w przeszłości Cięciną lub Cięcinem.9 Po obu jej stronach na długości około 8 km znajduje się zwarta zabudowa mieszkaniowo – zagrodowa. Są to najczęściej domy jednorodzinne murowane
a dziś bardzo rzadko drewniane. Źródła Cięcinki znajdują się na zboczach Abrahamowa i stokami Beskidu
Żywieckiego ich wody spływają do Soły w pobliżu mostu kolejowego w Cięcinie. Wody tej rzeki zwłaszcza
w górnym jej biegu są krystalicznie czyste i zdrowe. W latach dziewięćdziesiątych (1992) minionego stulecia rozwinęło tu działalność Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe Żywiec-Zdrój, które buduje
ujęcia wodne dla własnych potrzeb i miejscowej ludności.
Potok Loraniec wypływa ze źródłowisk spod Kiczory i Magury. Płynie wartkim biegiem w skalistym
korycie wyżłobionym w beskidzkich stokach. Nad brzegami Lorańca jest rozmieszczonych ponad 100
budynków mieszkalnych wraz z zagrodami gospodarczymi tworząc przysiółek o nazwie Potok, a dziś
jego główna ulica nosi nazwę Bystry Potok. Mieszkańcy tego terenu przez wieki korzystali z czystej wody
Lorańca. Polskie Wojsko w dolinie Lorańca w okresie międzywojennym zorganizowało strzelnicę, do
której jeszcze w latach powojennych prowadziła droga powiatowa. W latach sześćdziesiątych minionego
wieku RZGW w Żywcu wybudował na potoku Loraniec tamę kamienno - betonową celem ograniczenia
szybkiego nurtu wody i zatrzymania rumowiska rzecznego. Mieszkańcy Cięciny wnioskują do RZGW
w Krakowie i Wójta Gminy o modernizację tamy i zorganizowania zbiornika retencyjnego, który oprócz
korzyści gospodarczych mógłby spełniać walory turystyczne.
Do większych rowów należą Olejnik płynący przez Las Bartni i jest prawobrzeżnym dopływem Soły.
Znany jest też rów o nazwie Stara Cięcinka, która płynie środkową i dolną częścią Cięciny. Do koryta
tego rowu na długości 3km spływają wody od Bukowiny i Żabnicy aż po zabytkowy kościół w Cięcinie.
Jest to lewobrzeżny dopływ Cięcinki. Wody tych cieków nigdy nie wysychają, a w czasie ulewnych deszczów i wiosennych roztopów czynią duże szkody, zalewając pola uprawne i zabudowania. Te długie cieki
wodne wymagają na pewnych odcinkach regulacji. Przed czterystu laty tymi rowami zaczęto doprowadzać wodę do czterech folwarcznych stawów, które zajmowały znaczne tereny Cięciny. Dzisiaj pozostały
po nich groble i przepusty wodne.

8	
9	

M. Niżyński, Soła
Słownik geograficzny …, T. XIII.

11
WARUNKI NATURALNE ROLNO-KLIMATYCZNE
Czynniki klimatyczne, krótki okres wegetacyjny 180-190 dni, zakwaszenie gleby powodują ograniczenie upraw pszenicy czy jęczmienia. Powszechnie uprawiane rośliny to owies, żyto, ziemniaki, koniczyna
z trawą. Mechanizacja upraw jest ograniczona, a niegdzie wykluczona. Może tu rozwijać się gospodarka
hodowlana (owce, bydło, konie). Z każdym rokiem ubywa upraw rolnych.
Powierzchnia Cięciny wynosi 1650,4ha, z czego 627ha to grunty orne, 456ha lasy i grunty leśne,
216ha pastwiska trwałe, 95 ha łąki trwałe, 12 ha sady, 23 ha rowy, 11ha wody płynące, 23,6 ha grunty
zadrzewione i zakrzewione, 97,5 ha drogi, 14,5 ha kolejowe i inne tereny komunikacyjne, 41 ha tereny
zabudowane, 36 ha tereny różne i nieużytki. Około 1200 ha gruntów rolnych i leśnych należy do indywidualnych właścicieli, 264 ha to lasy i grunty resortu leśnictwa10
W najbliższym czasie przeznacza się w Cięcinie ok. 120 ha powierzchni gruntów pod zalesienie. Są to
gleby w klasie V i VI a jednocześnie ich położenie utrudnia prowadzenie innych upraw rolnych. Obecnie
359,0 ha gruntów w Cięcinie posiada V klasę gleboznawczą, a 100,0 ha klasę VI. Procesy glebotwórcze
i właściwości ekologiczne gleb w tym rejonie uzależnione są od znacznej wysokości, dużego nachylenia
zboczy, podłoża skalnego, dużej ilości opadów, zróżnicowanego klimatu i erozji. Duże rozdrobnienie
gospodarstw rolnych sprzyja występowaniu licznych zadrzewień i zakrzewień śródpolnych.

ŚWIAT ZWIERZĄT I ROŚLIN
W cięcińskich lasach tj. Magura, Groń, Gminniok, Las Bartni, Abrahamów i in. znajduje się ostoja
jeleni, saren, dzików, zajęcy, lisów, kun leśnych, łasic i gryzoni: mysz leśna, nornica ruda, wiewiórka i in.
Obecnie setki hektarów niezagospodarowanych pól sprzyjają rozwojowi różnorodnej zwierzyny: gadów,
ptaków i owadów. Kornik i opieńka powodują masowe obumieranie przede wszystkim świerka. Są jeszcze enklawy pięknego lasu jodłowego, bukowego, sosnowego czy brzozowego, zwłaszcza w rejonach
Magury czy Ficońki. Pomnikiem przyrody jest lipa drobnolistna obwód 305 cm, wysokość 20 m ponad
200 lat, rośnie przed budynkiem restauracji Gronie w Cięcinie dolnej przy ul. Jana Pawła II.
Wielowiekowe dęby i jesiony wycięto w latach osiemdziesiątych minionego stulecia przy zabytkowym
Kościele p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie zwłaszcza od wschodniej strony kościoła i nad potokiem Cięcinka. W obszarze źródlisk i dorzecza Cięcinki znajdują się kompleksy leśne o cechach zbiorowisk naturalnych (partie regla górnego), zbiorowiska leśne drzewostanu w starszych klasach wieku ponad 100 lat. Są
to cenne przyrodnicze tereny.

NAZWA CIĘCINA
Dość łatwe jest tłumaczenie etymologii nazwy miejscowości Cięcina. Pochodzi od czasownika „ciąć”.
Wiadomo, że przed wiekami Żywiecczyznę pokrywały lasy, które wycinano, a potem karczowano.
10	 Dane Urzędu Gminy W. G. z 2001 roku
Obj. Wojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Bielsku - Białej z siedzibą w Żywcu z 1990 roku opracował charakterystykę przydatności terenu dla produkcji rolnej m. in. w Cięcinie:
Rejon korzystny 30% 296 ha
Rejon średnio korzystny 35% 345 ha
Rejon niezbyt korzystny 32% 315 ha
Rejon niekorzystny 3% 30 ha
Rejon korzystny i średnio korzystny dla rolnictwa to użytki rolne położone na terenach dolin o spadkach do 15o i umiarkowanych warunkach klimatycznych.
Rejon niezbyt korzystny... str. 32

12
Andrzej Komoniecki uważał, że Cięcina nazwana jest od lasu cienkiego wycięcia, gdzie przedtem
cienko wyrastający był, mówiąc: „cięcina to sama”.
W dokumentach średniowiecznych spotyka się nazwę „Czancina”, Czaucina. Taki zapis widnieje w kościelnych rejestrach podatkowych z roku 1358 (Józef Putek). Jan Długosz używa nazwy Czączyna.
W okresie okupacji hitlerowskiej w dokumentach niemieckich pisano: Ciencina11, Ciecina12.
Ludność miejscowa przez stulecia, aż do dnia dzisiejszego, używa nazwy Cięcina. Stara się ją popularyzować i osłaniać przed likwidacją bądź zniekształceniem.
Cięcina jest rzeczownikiem rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej i odmienia się podobnie jak rzeczownik „kobieta” (Cięcina, -y, -e, -ę, -ą, -e …)

HERB CIĘCINY
Urząd Parafialny w Cięcinie posługiwał się w całej swej historii pieczęcią okrągłą. W wolnym polu
pieczęci tors Św. Katarzyny z koroną na głowie i palmą w prawej ręce symbolem męczeństwa. U dołu
torsu półkolisty napis w języku łacińskim: S. Catharina V. M. W otoku pieczęci napis: Urząd Parafialny
*Cięcina*.
Szkoda, że już rzadziej, a nawet bardzo rzadko w ostatnich latach używa się takiej pieczęci. Postać
Św. Katarzyny, jest aktualną patronką Parafii Cięcina. Świadectwa z nauki religii, czy też obrazki komunijne są stemplowane pieczęcią z krzyżykiem. Używało się też pieczęci podłużnej o treści: Parafia Rzym.
- Kat. Cięcina Pod Wezwaniem Św. Katarzyny...
Pieczęcie powiatu żywieckiego pochodzą z czasów porozbiorowych. Występują na nich przedmioty
i narzędzia, zwierzęta, człowiek, świat roślinny, budynki i wyjątkowe ciała niebieskie, żywioły, postacie
fantastyczne i figury heraldyczne13.
Nasi praojcowie jako herb14 swej miejscowości Cięciny wybrali pogoń, jeźdźca na koniu.	
Włodzimierz Budka z Krakowa w swej pracy pt. Pieczęcie wiejskie powiatu żywieckiego15, wylicza
(cytuję):
Pieczęć okrągła, średnicy 27mm odciśnięta sadzą z laku. W wolnym polu pieczęci jeździec na koniu,
zwrócony w lewo. Napis półkolisto: Gmina Cięcina i poziomo N 243 (?). Występuje w latach 1819-1898.
Pieczęć okrągła średnicy 31 centymetrów, do tuszu, napisowa: *Urząd Gminny* W Cięcinie. Lata
występowania nie znane.
Pieczęć okrągła, średnicy 32 mm, do farby, napisowa, ściśle jak pod. 2, występuję w roku 1906.
Pieczęć okrągła, średnicy 32 mm, do farby. W wolnym polu pieczęci znak napieczętny jak pod. 1.
Napis kulisty: Urząd Gminy w Cięcinie. Występuje w 1926r.
Pieczęć okrągła średnicy 34 cm do farby. W wolnym polu pieczęci przedmiot jak pod. 1. Napis otokowy: Urząd Gminny *W Cięcinie* występuje w roku 1909.

11	 1 Kreis Saybusch, Ost-Oberschlesien, 1941r.
12	 2 Der Siegin Polen (1939) – Infanterie stiirmt polnisch Bunker.
13	 heraldyka (niem. Heraldik) nauka pomocnicza historii badająca początki, rozwój, znaczenie prawne oraz zasady kształtowania plastycznego herbów
14	 herb (niem. E = dziedzictwo)
hist. znak dziedziczny w rodzie szlacheckim, używany jako pieczęć, umieszczany na tarczach chorągwiach itp.
godło państwa ziemi, miasta lub instytucji umieszczane na flagach monetach itp.
15	 Gronie R. II. MR 2 - 3, 1939 s. 111

13
PRZYSIÓŁKI CIĘCIŃSKIE
Zjeżdżając z Horolnej w kierunku południowym przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 69 z drogą
wojewódzką nr ewid. 6187/1, 6110/1, 2771/40 znajduje się plac Juraszków powszechnie zwany Pod Juraszkami. Zajmuje on powierzchnię około 16 ha. Mieszkańcy tego terenu chociaż byli związani z Cięciną
poprzez uczęszczanie do jednej szkoły, kościoła, spółdzielni, to do drugiej wojny światowej należeli do
gminy Radziechowy. Po drugiej wojnie światowej zostali wpisani w ewidencję Urzędu Stanu Cywilnego
w Cięcinie, a w roku 1993 całkowicie do niej włączeni. Wezbrane wody Soły zawsze ogarniają niepokojem mieszkańców tego przysiółka.
Dalej po lewej stronie drogi wojewódzkiej w kierunku południowym to plac Szczuronie. Tu mają swe
ujścia Cięcinka i Loraniec. Potoki te często zalewają piwnice zabudowań i okoliczne pola. Soła tez w tym
rejonie czyni spustoszenie, podmywa przyczółki mostu drogowego i kolejowego.
Za torem i przystankiem PKP Cięcina Dolna to Solany, plac leżący nad Sołą w sąsiedztwie Figurów
przysiółka należącego do wsi Wieprz. Na tym odcinku Soła również często zalewa pola i podbiera wojewódzką drogę.
Tereny znajdujące się od strony wschodniej, pomiędzy drogą a Sołą, to plac Gawlińskich i Zarębek.
Tuż nad brzegiem Soły wybudowano w latach 1960-1970 ładne boisko sportowe i pawilon należący do
Ludowego Klubu Sportowego „Świt” w Cięcinie.
Nieco dalej w kierunku południowym jest wybudowana restauracja „Gronie” w Cięcinie – własność
miejscowej Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska.
Teren Zarębka sięga aż do ulicy Granicznej w pobliżu nowego Kościoła p. w. Przemienienia Pańskiego.
Właściciele tych terenów cieszyli się z urodzajnych gleb, z których zbierali obfite plony. W latach siedemdziesiątych poprzedniego stulecia tu usytuowano oczyszczalnię ścieków, którą ostatnio zdecydowanie
rozbudowano, aby służyła nie tylko mieszkańcom naszej gminy, ale również sąsiedniej Milówki, Rajczy,
Ujsół. Właściciele długo nie wyrażali zgody na sprzedaż swoich gruntów pod budowę oczyszczalni ścieków. Jednak zostali nakłonieni przez władze samorządowe do zmiany swoich postanowień. Sprzedali nie
tylko teren pod oczyszczalnię, lecz również ponad 2 ha pod nowy komunalny cmentarz.
Dworek: Teren nad Cięcinką w pobliżu przystanku PKP w Cięcinie. Pozostałość nazwaną po dawnym
cięcińskim dworze – folwarku założonym w roku 1706.
Po pierwszej wojnie światowej dwór ten został rozparcelowany pomiędzy inwalidów wojennych.
Znaczną część tych gruntów przydzielono Szkole Podstawowej nr 1 w Cięcinie i parafii.
Potok stanowi zwartą zabudowę (około 100 budynków) w dolinie cieku Loraniec. Północną jego część
nazwano Kańcugiem16. Kociołki, Dziedzice, Stolarczyki i Grenie to place, w których już w XVIII w. pojawiają się te nazwiska jako właścicieli półrolków w dolnej części Cięciny. Natomiast nad przystankiem
PKP w Cięcinie wyróżnia się place: Lipowscy, Waligórzy, Kowale, Pawlusi i Stopkowie. Do większych
skupisk domostw tworzących odrębne place w górnej części Cięciny na wysokości 800m n.p.m. należą
Stefki, Bieguni, Fabisie i Ficońka.
Bukowina: teren w kierunku południowym nad przystankiem PKP w Cięcinie.
Suchankowie – skupisko domów na wschód od kościoła p.w. Św. Katarzyny w rejonie jednego z dawnych cięcińskich stawów. W pierwszej połowie XVIII w. Jakub Suchanek był stawowym. Do mniejszych
skupisk domów należą place: Pod Kopcem, Pod Groniem, Za Gorami, Pod Brańkowem, Na Dolince, Na
Cięcince, Pod Borem, We Młynie, Księżorka, Koluszka, Zagroda i Paborek. Jeszcze w roku 1953 przysiółkami Cięciny były Węgierska Górka, Zielona i Zawodzie. Dzisiaj tworzą wieś o wspólnej nazwie
Węgierska Górka.
Mimo wydzielonych skupisk domów zwanych placami, Cięcina stanowi zwartą zabudowę tworząc
malowniczy beskidzki krajobraz.

16	 Ta część zabudowań Potoka sąsiaduje z torem kolejowym

14
Rozważania nad
początkami Cięciny
ZWIĄZEK Z ŻYWCEM

C

ięcina jest prastarą wsią na Żywiecczyźnie. Świadczą o tym dzieła naukowe. Przez całe minione stulecia państwowości Polski była po Żywcu w tutejszym nadgranicznym terenie najważniejsza osadą.
Potwierdzają to dawni właściciele Żywiecczyzny od Piastów Śląskich z Oświęcimia i Zatora, Komorowscy, Wielopolscy, rodziny królewskie Wazów i Habsburgów.
Z bardzo starych dokumentów informujących o tym wymienić należy: „Listy świętopietrza”, które zaraz
po Żywcu wymieniają Cięcinę z Lipową w roku 1358. Podobnie Cięcinę wymienia Jan Długosz i dokumenty
Cystersów z Rud Raciborskich, którzy kolonizowali z polecenia książąt śląskich zachodnią Żywiecczyznę.
Według obliczeń prof. Waltera Kuhna z Wrocławia w XIV w. Żywiec liczył 400 mieszkańców, Cięcina
250, Sucha 50, a cała Żywiecczyzna od Suchej po Bielsko-Białą i Zwardoń 1500 (Kuhn, s. 6).

POCZĄTKI CIĘCIŃSKIEGO KOŚCIOŁA I UTRATA SAMODZIELNOŚCI PARAFII
W drugiej połowie XIV w. istniała już parafia w Żywcu oraz w Cięcinie i Lipowej. Około roku
1358 Cięcina była jedyną miejscowością z kościołem leżącą na południe od Żywca. Taki stan mógł się
utrzymać kilkadziesiąt lat. W którym roku Cięcina przestała być parafią nie wiadomo. Księża przenieśli
się do nowej miejscowości Radziechowy i z Lipowej tak samo.
Józef Łepkowski w Przeglądzie zabytków przeszłości z okolic Krakowa uważa, że można przyjąć rok
1390 jako rok powstania parafii Radziechowy, ale nie jest to pewne. Wieś Radziechowy jest wspominana dopiero w XV w. w dokumentach i prawdopodobnie została założona przez Radwanitów, gdyż rok
1492 to data procesu Mikołaja Radwana z Janem Komorowskim o tę wieś. Z tego wynika, że Radziechowy mogły być czwartą parafią utworzoną na Żywiecczyźnie.
Do parafii Radziechowy w roku 1598 po wizytacji biskupiej włączono Lipową i przed tym rokiem
Cięcinę.
W XVI wieku dzięki dynastii Wazów, a w szczególności Konstancji królowej matce Jana Kazimierza i jego
staraniem utworzono parafie: w Milówce, Rajczy, Jeleśni oraz w Cięcinie (drugi raz), podobnie Łodygowice.
W wieku XVIII jest w dokumentach jeszcze jedna wzmianka o erekcji parafii Cięciny w roku 1786. Na pewno
przyrost ludności i wylewy kapryśnej rzeki Soły spowodowały utworzenie nowej parafii z terenów leżących
po prawej stronie rzeki Soły. Były to wsie Cięcina, Wieprz, Juszczyna, Brzuśnik i Bystra. Taki stan przetrwał aż do lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku.

ADMINISTRACYJNA PRZYNALEŻNOŚĆ CIĘCINY
Cięcina od początku swego istnienia była miejscowością rdzennie polską. Należała do powiatu żywieckiego, województwa krakowskiego a od 1973 roku do nowo powstałego województwa bielskiego.

15
Była samodzielną gminą do 1973 roku. Należały do niej wsie (gromady): Wieprz, Juszczyna, Brzuśnik, Bystra i Żabnica należąca w przeszłości do parafii Milówka. Gromady miały własnych sołtysów
i pieczęcie (pierwsza połowa XIX w.). U schyłku XIX wieku w każdej z wymienionych gromad powstały
Urzędy Gminne. (podobny podział administracyjny istnieje do dzisiaj na Słowacji u naszych południowych sąsiadów).
Po pierwszej wojnie światowej Cięcina znów była gminą zbiorczą dla Wieprza, Juszczyny, Brzuśnika,
Bystrej i Żabnicy.
W XIX i XX wieku właściciel dworu w Cięcinie, rozparcelowanego po pierwszej wojnie światowej,
także i dyrektorzy fabryki „Węgierska Górka” byli najczęściej wójtami w Cięcinie. Np. Kehrt (z odlewni)
przed I wojną światową uregulował potok Cięcinkę na odcinku 9 km długości, podobnie inż. Jerzy Buzek, inż. Kulczycki wybudował nowe drogi w Cięcinie i zelektryfikował częściowo Cięcinę. Ostatni wójt
Cięciny Jan Kittner także wiele zrobił dobrego dla społeczeństwa. Dbał o drogi, rozwijał melioracje i zaczął komasacje gruntów. Został zamordowany przez okupantów w obozie koncentracyjnym. Ten ostatni
był sklepikarzem w Cięcinie.
Mieszkańcy Cięciny wykazali wiele wysiłku i bohaterstwa w walce z najeźdźcą hitlerowskim w pierwszych dniach września 1939 roku. Zagadnienie to w dotychczasowych publikacjach jest traktowane bardzo pobieżnie, i dlatego w następnym rozdziale postaram się szerzej ten temat rozwinąć.
Już 2 września w godzinach popołudniowych niemieccy żołnierze wkroczyli do Cięciny a 3 września
już ją okupowali. Taki stan trwał aż do 5 kwietnia 1945r., do chwili wyzwolenia jej przez oddziały czwartego Frontu Ukraińskiego.
Gmina Cięcina należała do Rzeszy Niemieckiej i uważana przez okupanta za tereny rdzennie niemieckie. Była również gminą zbiorczą. Należały do niej miejscowości:
	
Brzuśnik (Brzusnic)

liczący 417 mieszkańców,

Bystra (Bystrai)

licząca 502 mieszkańców,

Cięcina (Ciencina)

licząca 3972 mieszkańców,

Juszczyna (Jużcyna)

licząca 999 mieszkańców

Radziechowy(Radziechowy)

liczące 4116 mieszkańców

Wieprz (Wieprz)

liczący 2071 mieszkańców

Żabnica (Żabnica)

licząca 2297 mieszkańców

Name com des Umtscumissars Barrée17

17

Po wyzwoleniu Cięcina ponownie zostaje gminą zbiorczą. Należy do największych w powiecie żywieckim. Północna jej granica opiera się na Grojcu (612m n.p.m.). Sąsiaduje z gminami: Zabłocie, Sporysz, Jeleśnia, Ujsoły, Milówka i Radziechowy.
Lata pięćdziesiąte (czasy stalinowskie) bardzo niekorzystnie zaznaczyły się w historii Cięciny. Rozporządzeniem Ministra Administracji Publicznej z dnia 18 stycznia 1950r. z gminy wiejskiej Cięcina wyłącza się część gromady Wieprz, stanowiącą przysiółek Pawlusie18 (Browar). Nowa granica miasta Żywca
biec będzie na odcinku gromady Wieprz: od punktu przecięcia granicy gromad Radziechowy i Wieprz
przez potok „Rybny” w kierunku wschodnim, lewym brzegiem tego potoku do jego ujścia do rzeki Soły,
gdzie styka się z granicą dotychczasowa gromady Zabłocie. Decyzję powyższą podpisał Minister Administracji Publicznej Władysław Wolski i opublikowano w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej,
Warszawa z dnia 17 lutego 1950 r. Nr 3 poz. 22.
17	 1941, Geimatkalender des Beskidenkreises Saybusch
18	 Dziś osiedle miasta Żywca z Browarem – Żywiec wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1893. Spis Miejscowości PRL, Warszawa 1968

16
Warto nadmienić, że w tym samym czasie gromadę Zabłocie włączono do miasta Żywca.
W 1956 roku gromady: Wieprz, Bystra i Brzuśnik utworzyły Gminną Radę Narodową z siedzibą
w Wieprzu. Podobnie też poczyniono w Juszczynie i w Żabnicy.
Na podstawie zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 17 marca
1953r. o obrębie gromady Cięcina, w Gminie Cięcina powiatu żywieckiego wyłączono przysiółki Węgierska Górka, Zawodzie, Zieloną i utworzono samodzielną gromadę pod nazwą Węgierska Górka. W granice gromady Węgierska Górka weszły wszystkie parcele gruntowe i budowlane gminy katastralnej Cięcina położone na zachód od linii granicznej oddzielającej nowo powstałą gromadę od gromady Cięcina.
Włączono również grunty należące do Szkoły Podstawowej nr 1 w Cięcinie i grunty, które stanowiły
własność Parafii Cięcina. Posiadłości te były nadane szkole i parafii po pierwszej wojnie światowej po
parcelacji dworu w Cięcinie.
Nowa linia graniczna rozpoczyna swój bieg od północno-wschodniego narożnika pgr. Nr 5287/2,
gminy katastralnej Cięcina, leżącego u styku północnej granicy dotychczasowej gromady Cięcina
i południową granicą gromady Radziechowy i biegnie w kierunku południowym, wschodnią granicą
pgr. Nr 5287/2 na całej długości, przecina koryto rzeki Soły wzdłuż północnej granicy mostu drogowego i biegnie dalej w kierunku południowo-wschodnim, a potem południowo-zachodnim, północno-wschodnią granicą drogi pgr. Nr 6033, przecina drogę pgr. 6034 i biegnie północno-wschodnią
granicą drogi pgr. Nr 6035 i pgr. 6341, przecina tor kolejowy Żywiec – Zwardoń i biegnie dalej wschodnimi granicami drogi pgr. Nr 6091/3 i Nr 6097, osiągając na południowo-wschodnim narożniku
tej ostatniej parceli dotychczasową granicę gromad Cięcina i Żabnica.
Decyzję Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie podpisał Jan Antoniszczak – sekretarz prezydium.
Taką decyzję musiało akceptować ówczesne społeczeństwo Cięciny bowiem były to czasy bardzo
trudne, a nawet najtrudniejsze politycznie w powojennej historii Polski. Nie pomogły żadne odwołania.
Cięcina mimo okrojonych granic i niewielkiej ilości zatrudnionych urzędników należy do czołowych
GRN w powiecie żywieckim. Rozbudowuje budynki szkolne, dom Kółka Rolniczego, rozwija działalność Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Cięcinie (duża ilość placówek handlowych i bogate
zaplecze magazynowe). Rozwija się czytelnictwo poprzez Bibliotekę Gromadzką i punkty biblioteczne.
Kulturę szerzą zespoły artystyczne skupione przy miejscowych szkołach i Kole Gospodyń Wiejskich.
Chór szkolny pod kierownictwem pana mgr Krzysztofa Staszkiewicza wyjeżdża ze swym programem do
różnych miast, a także występuje w telewizji.
Mieszkańcy Cięciny budują dwa domy nauczyciela, uruchamiają przedszkole, budują siedzibę Banku
Spółdzielczego, powstaje nowe boisko sportowe z pawilonem świetlicowym i zapleczem dla sportowców
zrzeszonych w Ludowym Klubie Sportowym zwanym „Świt” w Cięcinie. Wiele trudu przy organizacji
boiska sportowego i jego zaplecza poświęciła pani Zofia Tomiczek i inni.
W dziedzinie rolnictwa Cięcina otrzymuje Sztandar Przechodni za trzy kolejne lata uzyskania pierwszego miejsca w konkursie „Agrominimum”. Planowano jeszcze wiele …
Cięcina dotąd gmina samodzielna na mocy uchwały Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej
w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972r. traci swą administracyjną samodzielność na rzecz utworzonej gminy Węgierska Górka.
Mimo próśb przesłanych do KC PZPR i WRN w Krakowie – Cięcinie nie pozostawiono samodzielności. Nie przyniosły żadnego skutku spotkania mieszkańców Cięciny z redaktorami Gazety Krakowskiej
i przedstawicielem Wydziału Organizacyjno – Prawnego Prezydium WRN w Krakowie. Fragmenty tego
zebrania są udokumentowane w jednym z artykułów Gazety Krakowskiej z uwzględnieniem wypowiedzi najaktywniejszych uczestników spotkania tj. Michała Stolarczyka, Ludwika Ficonia, Stanisława Figury i Jana Figury.19
Od stycznia 1973 r. wszystkie decyzje dotyczące Cięciny są podejmowane wspólnie z radnymi wsi
Cisiec, Węgierska Górka i Żabnica. Ówczesna Rada Gminy Węgierska Górka liczy 22 radnych. Cięcina
6 radnych, Węgierska Górka 6 radnych, Cisiec 5 radnych i Żabnica 5 radnych.
19	 Artykuł z Gazety Krakowskiej...

17
Działania zmierzające do utrzymania a później przywrócenia Cięcinie statusu gminy trwają z mniejszymi lub większymi przerwami od 1953r.
W maju 1991 r. na Zebraniu Wiejskim została podjęta uchwała w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej
usamodzielnienia tj. przywrócenia Cięcinie statusu gminy. Zebranie wiejskie powyższą uchwałą zobowiązało
Radę Sołecką w Cięcinie do przeprowadzenia w terminie do 30 czerwca 1991r. konsultacji społecznej w formie
podpisów obywateli uprawnionych do głosowania. Na ogólną liczbę 2998 uprawnionych w konsultacji wzięło
udział 1960 osób tj. 65,3% ogółu wyborców. Z tej liczby 1931 osób było „za” a 29 osób było przeciwnych.
Uważano, że małe jest piękne, mniejszy organizm – mniejsze potrzeby. Cięcina nie będzie musiała
stale prosić o zainteresowanie się remontem dróg, budową chodników, oświetlenia ulicznego, utrzymania przedszkola i oddziałów klasowych w szkole z mniejszą ilością uczniów itp.
Gmina Cięcina należałaby do średniej wielkości gmin w województwie istniejących do dziś. Dochody jej nie byłyby mniejsze od innych. Przykładem może być gmina Łękawica i gmina Ślemień, które
w tym czasie tj. w 1991 roku otrzymały samodzielność administracyjną. Porad prawnych w tym temacie
udzielali prawnicy zatrudnieni w Urzędzie Wojewódzkim w Bielsku-Białej. Sporządzono komplety map
Cięciny (fizycznych, ewidencyjnych i geodezyjnych).
Rada Gminy Węgierska Górka nie uznała konsultacji w formie złożonych podpisów i ustaliła ponowną konsultacje w formie referendum na dzień 7 czerwca 1992r.
Remisowy wynik referendum nie pozwolił Cięcinie na uzyskanie samodzielności administracyjnej
w odrodzonej Rzeczpospolitej Polskiej.

DWÓR SZLACHECKI W CIĘCINIE
W świetle opracowań Józefa Brody sądzimy, że Cięcina należy do obszarów „starego osadnictwa”20
rozwijającego się do połowy XV w.
Starsze osadnictwo zajęło przede wszystkim urodzajne pobrzeża rzeki Soły , zwykle słabo zalesione.
Mieszkańcy zajmowali się głównie uprawą zbóż i hodowlą.
Natomiast „młodsze osadnictwo”21 rozwijające się po XV w. wiąże się z osadnictwem ludności napływowej , głównie wołoskiej, opanowując obszary górskie i z migracją ludności rodzimej , która z różnych
przyczyn opuszczała swe dotychczasowe miejsca zamieszkania. Posuwała się ona dolinami i potokami
w górę, by tam na stałe się osiedlić. Przyczyną przemieszczeń ludności było organizowanie folwarków
w Państwie Żywieckim w latach 1608-1720. Pierwszy folwark zwany Zamkowy albo Obszar, został założony na części gruntów należących do miasta Żywca i wsi Sporysz w roku 156722. Np. folwark w Wieprzu
powstał w roku 1608 na gruntach stanowiących nadziały 12 wieprzskich rolników (Wieprz Wielki).
Z tego powodu chłopów z terenów przesiedlono na prawy brzeg Soły do osady o nazwie Wieprz Mały,
zlokalizowanej wcześniej na południowym zboczu Grojca.23
Najmłodszy syn Krzysztofa, Mikołaj Komorowski (1608-1622) objąwszy Żywiecczyznę posiadaniem
postanowił zwiększyć swoje dotychczasowe dochody poprzez wprowadzenie gospodarki folwarczno
-pańszczyźnianej. Najprawdopodobniej w 1608r. połączył folwarki żywieckie zwane zamkowym i obszarskim. Nowe powstały również w starym Żywcu , Wieprzu , Lipowej i Jeleśni. Te folwarki Andrzej
Komoniecki zalicza do powstałych przed 1608 r.
Natomiast z gruntów stanowiących nadziały rolników z Cięciny i Ciśca w późniejszych latach (tj.
1608-1620) utworzono folwark noszący nazwę Węgierska Górka, ponieważ na tej górze był położony.24
20	
21	
22	
23	
24	

18

Z. Poniedziałek; Procesy osadnicze w Państwie Żywieckim, Karta Groni, R. 1980, Nr IX-X
Tamże... s.46
Tamże... s.48
Zygmunt Poniedziałek, Procesy osadnicze w Państwie Żywieckim, Karta Groni, R. 1980, Nr IX-X
Tamże... s.54 (przypisy)
Na gruntach w Cięcinie obok dawnego folwarku powstaje w roku 1706 nowy dwór specjalizujący
się w produkcji hodowlanej (stąd nazwa Dworek- plac i ulica koło przystanku PKP Cięcina). Został on
założony na gruntach jednego z czterech cięcińskich zarębników25.
W Cięcinie w roku 1712 mieszkało 18 rolników, młynarz, 3 zarębników, 8 zagrodników, 10 chałupników i 16 komorników.
Nazwiska półrolników cięcińskich: Błażej Kociołek, Urban Kocieł, Janek Chudy, Tomek Dziedzic,
Urban Greń, Piotr Greń, Maciek Pejko, Maciek Niewiadomy, Franek Biegon, Maciej Stopka, Błażej Chyla, Jakub Misik, Błażej Pawlus, Wojciech Gęga, Stanik Stefko, Wojciech Biegon, Marcin Derlaga i Błażej
Sitarz, który prowadził urząd sołtysa cięcińskiego i z tego powodu był zwolniony od odbywania 1 dnia
pańszczyzny, a zwolnienie od drugiego opłacał kwotę 20 zł rocznie. Wszystkie pozostałe należności musiał wykonywać.
Półrolnicy zajmowali 18 półrolków posiadali po 4 konie. Tygodniowe świadczenia pańszczyźniane: po
2 dni konne i po 4 dni „powabne” (pilne roboty) rocznie, płacili czynnie pięciorkowe (tj. opłata za zwolnienie
od przewozu 5 tramów drzewnych na brzeg rzeki do spławu) po 5 zł i pilne (zwolnienie od przewozu drzewa
na tartak pański) po 2 zł i 15 gr. odstawiali do piły po 1 tramie26 i na brzeg rzeki Soły po 1 siądze szczepu.
Oddawali po 1 gęsi, 1 kurze i 1 kapłonie oraz po 15 jaj, przędli za pieniądze po 6 łokci oprawy i wywozili
z Wieliczki po 3 beczki soli.
Półrolnicy posiadający półrolki dł. 3-5 km byli najbogatszymi gospodarzami. Mieli po kilkadziesiąt
morgów ziemi ornej, dzięki nim Cięcina była wsią powoźną. Każdy „półrolnik” zobowiązany był dwa dni
w tygodniu „ od roku do roku , od tygodnia do tygodnia, tak zimie jako i lecie stawać do pracy na pańskim
z parą koni, a jeśliby pieszo kazano, ma każdy półrolnik na jeden dzień dwoje ludzi posłać, z czym i gdzie każą,
a gdy radlić czy włóczyć będą , to z bronami i radłem... ”
Chłopi zobowiązani byli nie tylko do odrabiania pańszczyzny pieszo czy konno, własnymi przyrządami, ale równocześnie wyznaczono im dokładnie czas, który muszą na to poświęcić, a także ilość pracy,
jaką muszą wykonać. Należało „na pańszczyznę rano równo ze wschodem słońca” stawiać się , „zjeżdżać
zaś o zachodzie”. Odpoczynek południowy „na wielkim dniu” trwał półtorej godziny i godzinę „na małym”. Samowolne skracanie dnia pracy powodowało niezaliczenie całego dnia.
Młynarz robił 2 dni powabne, płacił czynsz młyński 10 zł, oddawał 2 kury, prządł za pieniądze 1 sztukę oprawy i dawał 6 kop raków z przykop młyńskich. Znany był młynarz Tomasz Pieczarka.
Stawowy pilnował stawów, w zimie wycinał przeręble oraz dostarczał corocznie do pańskiej kuchni
po 12 kop raków wielkich. Pilnował również sadów i szczepów.
Na terenie Cięciny znajdowały się 4 stawy: nad Pejkiem, pod Wójcickiem, nad Greniem i nad Koziem
(obecnie pozostały po nich rowy i groble).
Zarębnicy odrabiali tygodniowo pańszczyznę po 3 dni piesze i rocznie po 4 dni powabne. Czynszu „ketnarowego”27 płacili po 12 zł. Odstawiali pod 2 siągi szczepu, oddawali po 1 gęsi, 1 kurze, 1 kapłonie oraz 150jaj.
Przędli za pieniądze po 1 sztuce oprawy z własnego lnu. Zarębnicy: Jan Skrzypek, Grześ Brandys i Grześ Opaś.
Antoni Koźbiał, Wojtek Wajdziak, Michał Stopka, Tomek Śpiewak i Piotr Chudy „odrabiali jedynie 2 dni „powabne” w roku, płacili po 6 zł „przenajmu” i przędli po 6 łokci „oprawy ze lnu pańskiego”.
Natomiast zagrodnicy odrabiali rocznie po dwa dni powabne, płacili przenajmowego po 20zł i przędli
po 1 sztuce pańskiej oprawy.Gromada cała płaci rogowego po 1zł i 18gr. , a z tytułu daniny oddaje 4 jarzębie i 1 ciele. Stosowano zróżnicowane powinności wobec dworu z racji wykonywania innych prac np.
dozorowania stawów czy szynkowania. Zagrodnicy: Koźbiał, Wojciech Ruta, Majcher Stolarczyk, Jurek
Dziedzic, Jan Kowal, Kazimierz Dziedzic, Jakub Suchonek, Maciej Niewiadomy. Jakub Suchonek był
stawowym i korzystał z przywilejów z tym związanych. Podobnie Maciej Niewiadomy „Zbywał ciężary
poddańcze szynkując gorzałkę z pańskiej Gorzelni”.
25	 Franciszek Lenczowski, Inwentarze dóbr żywieckich z XVIII w. s. 65 i Andrzej Komoniecki Chronografia albo Dziejopis
Żywiecki. Żywiec, 2005 T.M.Z.Ż str.306
26	 Tram - Kloc drzewa, pień
27	 Ketnarowe - opłata 12 zł zamiast spuszczania na rzekę 15 drzew

19
Chałupnicy wykonywali jedynie 2 dni powabne w roku, płacili po 6 zł „przenajmu” i przędli po 6 łokci „oprawy” ze lnu pańskiego. Maciek Suchonek, Jakub Piorunek, Antoni Chudy, Wojtek Sitarz, Walek
Czarny.
Komornicy: Michał Bubaczek, Grześ Święty, Błażej Kociołek, Piotr Chudy, Grześ Czech, Michał Greń,
Wojciech Sitarz, Sobek Rzadziej, Walek Stopka, Bartek Czerny, Błażek Chyla, Oleś Misik, Józef Stopka,
Tomek Dziedzic, Kacper Biegun i Wojtek Stopka „obowiązani byli do 1 dnia pieszego pańszczyzny w tygodniu, dwa dni „powabnych” i przędli po 6 łokci „oprawy” ze lnu pańskiego”.
Na Żywiecczyźnie folwarki powstają o prawie 150 lat później niż w reszcie kraju. To opóźnienie skróciło wyzysk chłopa w tej części Polski. Znaczna ilość rąk roboczych oraz możliwości zbiegostwa i zbójnictwo chroniły chłopów przed zbyt wielkim uciskiem.
Józef Mikś w swoim artykule zatytułowanym: „Taniec zbójnicki w Żywiecczyźnie”28 wylicza miejscowości, a wśród nich Cięcinę, w których 76 ważniejszych zbójników znalazło chętnych do swego towarzystwa. Zbójnicy chcieli m.in. „równać świat” ale także bronić słabszych jak również Ojczyzny. W okresie
najazdu szweckiego chwycili za broń i walczyli z najeźdźcą. Po pierwszej wojnie światowej folwark został
rozparcelowany. Część gruntów przydzielono Parafii Cięcina, Szkole Podstawowej w Cięcinie, rodzinom,
które poniosły znaczne straty wojenne (inwalidzi) i pracownicy Gminy Cięcina. Sprzedaży dokonywał
Powiat.

SERWITUTY
Podobnie jak i na innych terenach Polski chłopi cięcińscy mieli prawo do zbiórki drzewa na opał
w lasach pańskich przed i po zniesieniu poddaństwa.
Otrzymali też prawo do poboru drzewa budulcowego i sprzętowego. Przywilej ten gwarantował osadom z Gminy Cięcina uprawnionych do poboru drzewa na opał, dokument wydany przez Cesarko Królewskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z polecenia Cesarsko- Królewskiego Namiestnictwa
jako Komisji Krajowej do wykupu i regulacji ciężarów gruntowych. (Lwów 13 grudnia 1867 r.). Są jeszcze gospodarze w Cięcinie, którzy każdego roku korzystają z tego przywileju i zbierają drzewo opałowe
w lasach państwowych w rejonach zwanych Cięcinką, Romanką, Suchą, Baranią i inne.
Spis uprawnionych do poboru drzewa na opał, osad w Gminie Cięcina powiat Żywiec (Żywiec, dnia
10 kwietnia 1867)

28	 Karta Groni, 1980, Nr IX-X, s. 85-99.
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
22
Uprawnionym do poboru drzewa budulcowego i sprzętowego wydzielono u schyłku XIX w. piętnastohektarowy obszar leśny zwany Las Gminniak (Gminniok) obecnie Wspólnota Leśna Wsi Cięcina.
Członkowie tej wspólnoty wybierają spośród siebie Zarząd, wcześniej wybierano Komisję Lasów Uprawnionych Wsi Cięcina.
Obecnie Cięcina liczy 4408 mieszkańców, wśród których najczęściej powtarzają się nazwiska: Juraszek, Biegun, Jurasz, Pawlus, Skrzypek, Dziedzic, Dyrlaga, Figura, Stolarczyk...

POWSTANIE HUTY ŻELAZA
„Do założenia odlewni żeliwa w Cięcinie lub właściwie Górce zachęciły arcyksiążęce Kuźnice w obszarze”29.
„Podaje się, że tygodniowo przetapia się w piecu w Cięcinie 350 cetnarów w żelazo i przekuwa się go
młotami na sztaby...”30
„1839 rok – 24 sierpnia była niezwykła powódź, która wyrządziła wielkie szkody w nowych budowach
zapór arcyksięcia w Górce i Obszarze, tutaj również zasypała 	całkowicie żwirem rów leśny”31
Kronika parafialna w Cięcinie o powstaniu huty żelaza „Węgierska Górka”
Węgierską Górkę należy zaliczyć do najmłodszych osad w powiecie żywieckim, powstała bowiem dopiero w XIX stuleciu na miejscu dawnego folwarku, zwanego również Węgierską Górką. Do jej powstania przyczyniło się w głównej mierze założenie huty żelaznej. Fakt ten jest opisany w kronice parafialnej
w Cięcinie. Opinii tego dokonał naoczny świadek tych wydarzeń jakim jest cięciński ks. Józef Olesiak,
który spędził 39 lat w Cięcinie, początkowo jako wikary, a następnie proboszcz w latach 1809 - 1848.
W opisie informacyjnym o założeniu huty jest wzmianka o zwożeniu kamieni do budowy „hamrów”32,
o nabożeństwie odprawionym z okazji poświęcenia kamienia węgielnego, o powodzi, która zabrała jaz
29	 Czyt. „Kroniki Żywieckie Ks. Franciszka Augustina” Żywiec - Kraków Towarzystwo Naukowe Żywieckie. Towarzystwo
Wydawnicze „Historia Jagellonica” Żywiec - Kraków 2007 str. 617
30	 Tamże str. 670
31	 Tamże str. 619
32	 „Hamry” = Hammerwerk. Zakład żelaza składający się z jednej albo kilku świeżarek, wytwarzających surówkę wielopiecową na żelazo kowalne, które wykuwano na żelazo prętowe, sztabowe, taśmowe za pomocą młotów wodnych

23
na Sole i sam fakt poświęcenia wystawionych hamrów. Fragment o założeniu huty cytuję w całości i dosłownie.
„Rok 1838. Podpisany na prośbę miejscowego Państwa, niemającego do wożenia siąg kamiennych
na wystawienie nowych hamrów w kluczu Górki Węgierskiej, w parafii podpisanego których w tych
dobrach nigdy nie było, zjednać, zwołał trzech gospodarzy Józefa Gawła z gruntu inwentarskiego, Józefa
Gałuszkę z gruntu wolnego i Michała Niewiadomego z roli plebańskiej, aby zrobili pierwszą próbę zwiezienia po jednej siądze kubicznej, gdy inni nakłonić się nie dali.
Pomienieni gospodarze na żądanie moje, wywieźli każdy po jednej siądze kubicznej dnia 15 Januar
1838, po której próbie tak ci gospodarze, jak dominium przybyli do mnie i ugoda stanęła: od jednej siągi
kubicznej bez wykładania w miejscu na dwa złote reńskie w srebrze z przyczyny tej, że jedna siąga kubiczna
zabrała 14 fur dobrze naładowanych, parokonnych z dwiema ludźmi, a wiec przez dwa dni 14 razy, dobrze
się wijawszy, trzeba było z tym ciężarem nawrócić. Ta ugoda stała się 15 Januar 1838 z kondycją, aby każdy
po wywiezieniu jednej sięgi zaraz przez ręce moje odebrał omówioną zapłatę i tak za tymi pierwszymi,
widząc w wypłaceniu rzetelność, inni do wożenia się udali...
Ta nowość w tej księdze pro memoria sukcesoram33 się opisała.
I tak wieś Cięcina jako najprzychylniejsza 89, Wieprz 9, Juszczyna 4, Bystra 10, Brzuśnik 4. Te wsie
z parafii cięcińskiej: Cisiec 9, Milówka 1. Te dwie wsi z parafii milowskiej. Radziechowy 4. To wieś z parafii radziechowskiej. Razem 130 siąg kubicznych, te wsie do 10 kwietnia 1838 wywiezły i z rąk moich
zapłatę odebrały.
Dnia 21 kwietnia 1838r. odprawiła się solenna wotywa34 z wystawieniem, na której państwo z oficjalistami i ze wszystkiem ludem do tej fabryki przeznaczonym, się znajdowali, bo takie państwa przed
zaczęciem tej fabryki życzeniem było, aby od Boga początek miała z Bogiem się budowała, i z Boską
pomocą pożytek wydawała. Po której wotywie i boskim błogosławieństwie, najprządł przekopa wodna
ryć się rozpoczęła, a po tym inne tej fabryki przygotowania.
Dnia 15 maja 1838 r. odprawiło się uroczyste z wystawieniem nabożeństwo. Pleban miejscowy miał sumę.
Jemu obok asystowali Wielmożny Jegomość Ksiądz Mikołaj Krzyżowski, pleban radziechowski i Wielmożny
Jegomość Ksiądz Marcin Pająk, pleban milowski. W dalmatykach35 zaś byli: Jegomość Ksiądz Ignacy Byrski,
wikary radziechowski i Jegomość Ksiądz Jan Babczyński, wikary cieciński. Przy tych, że: Jegomość Ksiądz
Józef Komperda, wikary ekporitus z Lipowej i Jegomość Ksiądz Jerzy Rak, wikary milowski.
Takie życzenie J.W.P. Dziedzicznego aby z pomocą Boga się budowało.
Temu Nabożeństwu przytomni byli:
Jaśnie Wielmożna Pani Hrabina z domu... 36 Wielopolska dziedziczka dóbr Bobrku i Pieskowe Skały
z przyległościami, Klucza Lipowskiego z przyległościami, Klucza Górki Węgierskiej z przyległościami w którym to kluczu te hamry się fundują- i dziedziczny Pan Ujsół, a syn wyżej wyrażonej hrabiny.
Wielmożny Jegomość Pan Seweryn Jordan dziedzic dóbr Kozy z przyległościami, Wielmożny Jegomość Pan Anastazy Siemański, dziedzic dóbr Barwałdu i Rayczy, Wielmożny Pan Wilhem Homolacz,
Wielmożny Pan Antoni Homolacz, Wielmożny Pan Franciszek Kutscha, tych hamrów director, Jegomość Pan Alojzy Thoma, directora sekretarz, Wielmożny Pan Walenty Arzt, sędzia dóbr żywieckich.
Teraz następują oficjaliści37 tego Państwa:
Wielmożny Pan Józef Riedl, sędzia,
Wielmożny Pan Alfred Baran Escherich dominii reprezentant,
Wielmożny Pan Wacław Komorek, Generalny director ekonomiczny,

33	 Sukcesor-potomek, następca...
34	 wotywa- (łac. votiva = ślubowanie) - msza odprawiona na specjalną intencję.
35	 dalmatyka- (łac. dalmaticus = dalmatyński) - uroczysty strój liturgiczny diakonów, przypominający ornat...
36	 Tu w rękopisie zostawiono okienko do wpisania nazwiska panieńskiego
37	 Oficjalista- dawna nazwa niższego urzędnika lub funkcjonariusza zatrudnionego w zarządzie fabryki; niekiedy także
urzędnika sądowego.

24
Wielmożny Pan Jan Kybass38, Nadleśniczy,
Pan Mauricy Nowotny, leśniczy w Sekcji Górki Węgierskiej
Pan Józef Szczotka, leśniczy w Sekcji Ujsolskiej,
Pan Józef Widra, leśniczy w Sekcji Lipowskiej
Pan Franciszek Nawsath, leśniczy w Sekcji Międzybrodzkiej,
Pan Karol Bochacz, podleśniczy w Sekcji Bystrzańskiej
Pan Dominik Giral, podleśniczy w Sekcji Złatniańskiej
Pan Kajetan Tomczyński, ekonom klucza Górki Węgierskiej 	
Oprócz tu wyrażonych była znaczna ilość obcych sąsiedzkich gości, pospólstwa miejscowego i obcego. Po skończonym nabożeństwie udali się wszyscy do miejsca, gdzie podpisany w asystencji wyżej wyrażonego duchowieństwa i państwa, najprzód fundament już gotowy wybrany, a potem kamień węgielny
poświecił. Po skończonym poświęceniu tenże kamień węgielny sama Jejmość Wielmożna Hrabina, wyżej wyrażonego tychże dóbr dziedzica matka, własną swoją ręką, dawszy odgłos z moździerzy założyła.	
I tak ten akt z najczulszym sercem wszystkich najprzód dla chwały Boga, a potem dla użytku każdego się
zakończył, trzymając się rozkazu bożego: „módl się i pracuj, a będziesz szczęśliwy”.
Z dnia 16 na 17 Octobris 1838 w nocy powódź wody Soły jaz na hamry robiony, zupełnie zabrała.
Szkoda wynosiła przeszło 8 tysięcy złot. reńskich w srebrze. Przyczyną temu była opieszałość rządcy
Franciszka Kutscha, hamrów direktora, który namową swego sekretarza Alojzego Jana Thomy dał się
powodować - a nie dozór Pana Dziedzicznego Adama Wielopolskiego we Wiedniu hulającego.
Dnia 6 Novembris 1838 Adam z desperacji Arcyksięciu Karolowi dobra sprzedał. Dnia 7 Decembris
1838 we Lwowie życie zakończył. 1844. Dnia 14 lipca odprawiła się solenna wotywa na intencje nowo wystawionych hamrów, po której udałem sie do Górki39 do poświęcenia tychże hamrów w asystencji księdza
mego, wielu oficjalistów, rzemieślników, mnóstwa ludzi i tak ubrany w komżę, stułę i kapę, położywszy krzyż
na ubrany stolik - przy którym stali chłopcy ubrani z chorągiewkami jeden po prawej, drugi po lewej
stronie, a trzeci z kociołkiem, z woda święconą,- zacząłem najprzód święcic Introit Porta Principolis40,
po wtóre całą oficynę, po trzecie Carbones - wągle, po czwarte ogień, po piąte Minerale, to jest gęsi tak
zwane, po szóste Rotas - koła, po 7 Maleos, to jest 4 młoty, po ósme wodę, każde z osobna z pokropieniem wody święconej.
Przytomni oficjaliści tego Państwa:
Ludwik Hohenegger, direktor wszystkich werków41 Arcy - Księcia
Ludwik Ölwein, Hitmaister42 w Górce
Alfred Baron Escherich, dominii reprezentant,
Józef Kelerman, Bergmaister43
Franciszek Kutscha, Hitmaister z Trzyńca
Carolus Ulik, Hitmajster z Obszaru44,
Jan Kybast, Waldberaiter45 Państwa,
Carolus Krautwurst, Retmaister46 z Żywca,
Józef Strobel47, Kasjer Państwa w Górce,
38	 Winno być Kybast
39	 Tej nazwy używa ks. Franciszek Augustyn, Kroniki Żywieckie. Żywiec - Kraków 2007 s. 570, 620.
40	 Wejście bramy głównej
41	 Siedziba dyrekcji wszystkich zakładów była w Cięcinie
42	 Hitmaister = hiittenmeister, kierownik huty
43	 Brgmaiste = Bergmeister, kierownik kopalni.
44	 Folwark dworski w Sporyszu
45	 Waldberaiter - niem. raiten - stary wyraz na rechner (rachować). Kontrolujący organ dawnych urzędów leśnych
(Waldamt), zajmujący się przeważnie rachunkowością
46	 Dziś główny kasjer
47	 Ma być Strobel

25
Jan Sznapka, Adjunkt z Górki,
Antoni Ruprecht, Adjunkt z Górki,
Tyle podaje kronika parafialna w Cięcinie o powstaniu huty w Górce.

DALSZA HISTORIA I ROZWÓJ ZAKŁADU „WĘGIERSKA GÓRKA”
30 kwietnia 1847r. umiera arc. Karol Ludwik. Dobra żywieckie łącznie z dobrami na Śląsku, Morawach i Węgrzech dziedziczy arc. Albrecht Habsburg. Po jego śmierci w r. 1895 dobra ulegają podziałowi.
To co było położone na Śląsku, Morawach i Węgrzech dostaje arc. Fryderyk (były naczelny wódz armii
austriacko - węgierskiej w wojnie światowej 1914 - 1918). Dobra żywieckie, oprócz zakładów przemysłowych w Górce, Sporyszu, otrzymuje arc. Karol Stefan z Żywca. Zakłady żelaza w Trzyńcu, Ustroniu, Baszce, Górce, Sporyszu i in. oraz koksownie i kopalnie węgla w Karwinie, na mocy testamentu
arc. Albrechta obejmuje z dniem 1 stycznia 1906r. spółka akcyjna, założona pod nazwą Österreichische
Berg und Hüttenwerksgesellschaft z siedzibą w Wiedniu (Austriackie Towarzystwo Górniczo - Hutnicze). Ta spółka przetrwała do roku 1920. W tym roku traktatem pokojowym w St. Germain wymienione
towarzystwo nabyli Francuzi. Również w tym samym roku po niesprawiedliwym podziale Śląska Cieszyńskiego, Trzyniec i Karwina zostały przydzielone Czechosłowacji.
1 stycznia 1923 roku powstaje polskie towarzystwo akcyjne pod nazwą „Węgierska Górka”, Górnicza
Hutnicza Spółka Akcyjna z siedzibą w Krakowie, Spółka ta posiada wszelkie uprawnienia górnicze.
W roku 1905 zostaje zburzony wielki piec hutniczy i „Węgierska Górka” specjalizuje się w odlewaniu rur i żelaza. Odlewnie w latach 1906-1910 zdecydowanie powiększono a w 1913 r. wybudowano
nową odlewnię rur zgodnie z najnowszymi wymaganiami techniki odlewnej. W 1925 r. zakład się znów
doskonali i powiększa przez wybudowanie nowoczesnej odlewni rur o dużych średnicach od 300 do
1200 mm. Prawie 5 lat później zostają wzniesione nowe warsztaty mechaniczne. W 1937 r. ukończono
budowę stolarni i składnicy modeli, kończy się budowę urządzenia metalowni, dostosowanej do nowego
działu produkcji jakim jest ciężka armatura wodociągowa. 4 lipca 1938r. rozpoczęto budowę emalierni.
Swoją świetność zakład jak i gmina Cięcina zawdzięcza inż. Jerzemu Buzkowi (1874-1939), profesorowi Akademii Górniczej w Krakowie, jednemu z najwybitniejszych polskich fachowców w dziedzinie
odlewnictwa. Był znany w kraju i zagranicą ze swych badań i publikacji naukowych. Stał na czele zakładu
od 1911-1933 r.

NARODOWE SPRAWY
Tradycje patriotyczne na terenie gminy i parafii Cięcina rozwijał przede wszystkim Kościół i Szkoła.
Corocznie 3 Maja organizowano dodatkowe nabożeństwa, pochody i przemówienia, aby w ten sposób przekazywać potomnym wydarzenia patriotyczne związane z uchwaleniem Konstytucji w 1791 r.
Nie bez powodu nadano Szkole Podstawowej Nr 1 w Cięcinie imię Konstytucji 3 Maja. Szkoła i rodzice wybrali to imię spośród innych propozycji tj. Komisji Edukacji Narodowej, kpt. Magurskiego Ciapkę, a w latach osiemdziesiątych proponowano postać nauczyciela Mariana Batko, który oddał życie
za współwięźnia w Oświęcimiu w czasie okupacji hitlerowskiej. Konsultację z nauczycielami i środowiskiem dotyczącą wyboru patrona szkoły przeprowadził ówczesny dyrektor szkoły Janina Jura i nauczyciele. Wniosek do Rady Gminy Węgierska Górka złożył następny dyrektor szkoły Ryszard Taran. Rada
Gminy podjęła uchwałę, na mocy której Szkole Podstawowej Nr 1 w Cięcinie nadano imię Konstytucji
3 Maja. Wiele pracy włożył dyrektor szkoły Ryszard Taran, nauczyciele, rodzice i młodzież,
w organizację nadania szkole imienia Konstytucji 3 Maja. Było to 27 września 1997 r.
Historię już 222-letniej Szkoły w Cięcinie przestawił redaktor Hieronim Woźniak w artykule: 100- lecie Szkoły Podstawowej w Cięcinie zamieszczonym w Gazecie Żywieckiej Nr 10/109- Miesięcznik 26
Październik, 1997 s.15. Treści podane w tym artykule są niepodważalne i mają potwierdzenie w innych
dokumentach. Obecny dyrektor szkoły Wojciech Jeleń zbiera materiały związane z przeszłością i wybranym imieniem szkoły.
Krzewieniem oświaty i umiłowania Ojczyzny zajmowały się szkoły zarówno te dawne parafialne czy
niedzielne jak również te lepiej zorganizowane.
W 1789 r. kolejny już raz erygowano parafię p.w. Świętej Katarzyny w Cięcinie. Równocześnie w tym czasie powstajeszkołaparafialna.Naukapoczątkowoodbywałasięwmałymdrewnianymbudynku.Staraniempierwszego
proboszcza Marcelego Słupeckiego w roku 1804 wybudowano nowy murowany budynek szkolny zwany „organistówką”, ponieważ w jednej części mieszkał organista. Ten pierwszy murowany budynek w Cięcinie istnieje do
dziś. W pomieszczeniach tego budynków w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku mieściły się dwie sale lekcyjne.
Jednocześnie z jednej korzystało Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej. Ktoś Stalinowi na zdjęciu z gazetki klasowej wydarł oczy i z tego powodu przeprowadzono śledztwo nie tylko wśród dzieci, ale i rodziców. Jednak sprawcy nie wykryto. Podobnie nauka odbywała się w dwóch pomieszczeniach Kółka Rolniczego w Cięcinie
i w prywatnym budynku obok przystanku kolejowego w Cięcinie (u Grzegorzka). Budynek macierzysty wybudowanej szkoły w 1897 r. nie mieścił wszystkich dzieci.
W latach 60-tych minionego stulecia Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Cięcinie początkowo za symboliczną złotówkę wydzierżawiła od Parafii Cięcina budynek tzw. „organistówkę” , w którym
na owe czasy wybudowano nowoczesną piekarnię parową. Dobudowano w tym budynku piętro i przeznaczono je na biura Gminnej Spółdzielni użytkując je do obecnej chwili. Jest to jeden z piękniejszych
budynków w Cięcinie, Mieszkali w nim dwaj księża wikariusze do czasu wybudowania nowej plebanii
przy kościele Przemienienia Pańskiego. Mieszkał też w tym budynku organista Władysław Pietraszewski, którego tam odwiedził Ks. Kardynał Karol Wojtyła późniejszy Ojciec Święty Jan Paweł II obecnie
błogosławiony. W tych odwiedzinach uczestniczył kościelny Michał Jeleśniański. Utrzymanie tego budynku jak też modernizacja trzech nowoczesnych sklepów w Cięcinie, restauracji „Gronie” z uwzględnieniem stylowego dachu, przeznaczenie części działki Stowarzyszeniu Ochrony Zabytków i Rozwoju
Cięciny - Magura - w Cięcinie pod budowę pomnika poświęconego Tym mieszkańcom Cięciny, którzy
zginęli w czasie II wojny światowej, pomoc miejscowym organizacjom to zasługa Zarządu Spółdzielni,
którego prezesem od 1985 r. jest Czesław Micorek oraz jego zastępca Antoni Gołuch, a od 1989 r. główną
księgową jest Lidia Krzempek.
O rozwój polskości w Galicji szczególną troskę przejawiał kierownik cięcińskiej szkoły Błażej Kowicki (1904-1914). On poprzez naukę pieśni patriotycznej i ludowej zjednywał miejscową ludność
a przede wszystkim dzieci i młodzież. Jako działacz Towarzystwa Szkoły Ludowej zapraszał na spotkania „ludowców m.in. ks. St. Stojałowskiego wydawcę pisma „Wieniec i Pszczółka”, które było chętnie
czytane przez mieszkańców Cięciny. Chciał on wskazać ludowi jak stać się dobrym obywatelem, katolikiem i Polakiem. Jedno z takich spotkań „ludowców” odbyło się w Cięcinie dnia 27 V 1906 r. w sali
„Przyjaźni” (dzisiejsze Kółko Rolnicze), której udzielił miejscowy proboszcz ks. Władysław Dobrzański.
Na zgromadzenie przybyło przeszło 700 chłopów i robotników. Wzywano do rozwoju oświaty, kółek
rolniczych i kas48.
W Cięcinie rozwija się OSP założone w 1905 roku, kółko rolnicze i kasa pod nazwą Spółka Oszczędnościowo - Pożyczkowa w Cięcinie (29 maja 1911). Spółka została zarejestrowana w Sądzie Handlowym
w Wadowicach w 1911r. Szczególną działalnością w tej spółce wykazali się: ks. Antoni Wyrobek, dr Władysław Nowak, Jan Kania, Jan Stana, Tomasz Czernek, Józef Juraszek, Roman Kłósak, Franciszek Walter,
Jan Leśniowski, Józef Mieszczak i kasjer Ignacy Cichoń ( miejscowy organista kościelny)
Gdy w latach 1914-1917 były tworzone w Polsce Legiony to w Cięcinie również znaleźli się ochotnicy
(m.in. Baszczyk). Zaangażował się w tym zadaniu Błażej Kowicki, kierownik miejscowej szkoły, Michał
Gołek, Jan Rusek, Karol Pyclik, Hutyra, Bieguni, Juraszkowie, Grenie49.

48	 „Wieniec i Pszczółka” , r.1906 nr 23, Gronie 1939, Nr 2-3, str. 137
49	 Zofia Rączka, Listopad 1918 r. w Żywiecczyźnie, Karta Groni, 1991 – Nr XVI, s. 132

27
WRZESIEŃ 1939 r.
Wielu mieszkańców Cięciny i okolicznych miejscowości często wspomina wydarzenia związane
z wrześniem 1939r. Jednoznacznie określa się te dni jako ciężkie.
W latach poprzedzających rozpoczęcie II wojny światowej żołnierze Wojska Polskiego stacjonowali
w Szkole Podstawowej Nr 1 w Cięcinie i okolicznych domach w ramach ćwiczeń. Zdarzało się, że sprzęt wojskowy mieli ulokowany w prywatnych domach. Byli to żołnierze przynależni do Baonu Korpusu Ochrony
Pogranicza i żołnierze z Obrony Narodowej. Początkowo budowali na terenie Cięciny i Górki forty. Pomagała
im ludność cywilna. Mimo wysiłku nie udało się żadnego ze schronów wykończyć, brakowało im kopuł
pancernych50, nie posiadały łączności telefonicznej (żołnierze musieli porozumiewać się za pomocą sygnałów optycznych lub gońców). Brakowało oświetlenia elektrycznego z własnych prądnic ( zastępowały
je lampy naftowe). Nie miały własnych ujęć wodnych (wodę magazynowano w beczkach i konewkach).
Do jednego ze schronów w przededniu wojny dostarczono dwa działka 75mm oraz ponad 1000 pocisków, ale niestety, tylko z bardzo małą ilością zapalników.
Natomiast do trzech działek ppanc., w które były uzbrojone inne obiekty, dostawano tylko po 24 pociski na działo51.
Niemcy w swoich sprawozdaniach wojennych wymieniają bunkier w Cięcinie jako dobrze uzbrojony,
ale mimo to został szybko rozbity52.
Budowano pospiesznie rowy strzeleckie i stanowiska ogniowe w północno-wschodniej części Cięciny. Plan obrony doliny Soły przewidywał , że owe obiekty forteczne nie mogą walczyć same, lecz muszą
posiadać odpowiednie wsparcie. Ma nim być batalion KOP-u „Berezwecz”. Była to kampania uformowana z dawnych oddziałów KOP i Brygady Strzelców Górskich oraz bateria artylerii53.
Kompania „Berezwecz” obsadziła pozycje obronne przed i za fortami przez pierwszy batalion KOP.
55 pluton artylerii pozycyjnej, 151 bateria artylerii górskiej 65 mm ( d-ca kpt. Aleksander Dunin-Żuchowski). Zajęły stanowiska w rejonie Cięciny. Byli doskonale zamaskowani w zaroślach Kopca w kierunku Potoka. Ludność miejscowa pomagała im w tym działaniu. Wyznaczali i maskowali stanowiska
dla dział i ckm.
Walka obronna w Cięcinie trwała kilka godzin. Punkt kulminacyjny przypadł na 2 IX 1939 r. w okolicach szkoły i kościoła płonęły zabudowania rodziców Anny i Franciszki Tomiczek54, spłonął też budynek gospodarczy Ignacego Cichonia. Grad szrapneli posypał się na inne budynki. Do dziś są widoczne
odpryski na murach budynków w placu Stolarczyków, Greniów, Solanów i in.
Mieszkańcy Cięciny Jan i Stanisław Czechowie opowiadają o tamtych wydarzeniach jak to polscy
żołnierze wspierani przez ludność cywilną bronili nie tylko Cięciny, ale całej doliny Soły i Polski.
W ich mieszkaniu leżał ciężko ranny Polski żołnierz i w ciężkim stanie został przewieziony do szpitala
w Żywcu. W pobliżu ich zabudowań został zastrzelony Wawrzyniec Szpak, który jest pochowany nie
wiadomo gdzie. Zginął tam również cywil Franciszek Nieuważny mieszkaniec Cięciny. Polacy strzelali
do przeciwnika na południowy zachód w okolice Koniakowa. Osłaniali w ten sposób bunkry jednocześnie zatrzymywali napór wroga.
Ludność cywilna w panice opuszczała swoje domostwa, udając się do sąsiednich miejscowości (Bystra, Juszczyna) Mijała pobliski Las Bartni, gdyż dostęp do niego blokowały umocnienia i stanowiska
polskich żołnierzy.
Wielu decydowało się na dalszą tułaczkę na wschód Polski (Tarnów, Lwów). Ci wrócili dopiero po
kilku a nawet po kilkudziesięciu dniach.
50	
51	
52	
53	
54	

28

Obecne wyposażenie bunkra muzealnego „wędrowiec” w wieżę i działko uzupełniono w 1989r.
Wspomnienia Bolesława Surówki.
Der sieg in Polen. Berlin 5 Januar 1940 s.30 Herausgegben vom Oberkammando Der Wehrmacht...
Wspomnienia Bolesława Surówki.
Pisemne oświadczenie.
Byli śmiałkowie, którzy przetrwali ten krwawy nalot w swoich domostwach. Należy tu wymienić
Marię i Ludwika Dziedziców, którym chyba starość i przywiązanie do swojego domostwa nie pozwoliła
opuszczać rodzinnego miejsca. Miejscowy organista kościelny Ignacy Cichoń został zabrany przez najeźdźców jako zakładnik. Uwolniono go po Świętach Bożego Narodzenia.
Rankiem 3 września 1939r. tj. w niedzielę powrócił jeden z trzech miejscowych księży ks. wikariusz
Władysław Gacek i odprawiał mszę niedzielną w ocalałym drewnianym, parafialnym kościele.
W nocy z 2 na 3 września 1939r. zostały wyminowane dwa mosty na rzece Sole (kolejowy w placu
Solanów i drogowy pod Juraszkami). Z pobliskich domów wyleciały szyby z okien i spadły dachówki
z budynków. Straty materialne po nalocie szacowano wysoko.

OKUPACJA I WYZWOLENIE
W nocy z 2 na 3 września Niemcy zajęli Cięcinę i okupowali ją do 5 kwietnia 1945 r. do moentu wkroczenia wojsk radzieckich (4 front Ukraiński)55.
Jak już wspominałem Cięcina była w czasie okupacji gminą zbiorową należącą do Rzeszy Niemieckiej. Życie mieszkańców stało się koszmarem (przestrzeganie godziny policyjnej, przymusowe roboty,
obozy, kartki żywnościowe, walka z polskością).
Mieszkańcy Cięciny współtworzą tajne związki np.(TON) Tajna Organizacja Nauczycielską, ruch oporu
przy AK. Lasy cięcińskie (setki hektarów) sprzyjały rozwojowi tego ruchu. Są publikacje potwierdzające ten
stan rzeczy. Szczególnie na terenie górnej części Cięciny, ludność cywilna wspomagała partyzantów.
Jeden z nich zginął w walce z Niemcami w placu Szczuronie gdzie równocześnie został zastrzelony
niemiecki dygnitarz „Rolny”.
Temat okupacji wymaga odrębnej pracy, aby wnikliwiej przedstawić obraz tych lat. Należy nadmienić,
że mieszkańcy Cięciny też byli przesiedlani ze swoich posiadłości. Niemcy zmuszeni do opuszczenia Żywca
i Wieprza wyminowali w Cięcinie znów dwa mosty. Zabierali ze sobą co się dało, przede wszystkim bydło.
Polska ludność cywilna musiała pędzić zabrane bydło i transportować ich ekwipunek.
Wkraczające wojska radzieckie zachowały się w stosunku do miejscowej ludności dość przyzwoicie,
przez co zjednały sobie sympatię.
W placu Kociołków na skarpie torów kolejowych usypano kilka mogił na grobach żołnierzy radzieckich. W 1947 roku zwłoki ich ekshumowano i przewieziono do zbiorowych mogił na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich w Moszczanicy koło Żywca.

LATA POWOJENNE
Wójt Cięciny Jan Kittner zginął w Dachau w obozie koncentracyjnym. Zaraz po wojnie objął ten urząd
Władysław Żur a po nim Józef Figura. Szkołą Podstawową Nr 1 w Cięcinie kieruje Pani Julia Hylińska,
a Szkołą Podstawową Nr 2 w Cięcinie Józef Guniewicz. Chociaż wszędzie widoczne jest spustoszenie powojenne to jednak wszystko garnie się do życia. Dzieci uczęszczają do szkoły ( oddziały klasowe bardzo liczne,
zaległe roczniki), młodzież dojeżdża na rowerach do szkół żywieckich. Dużą renomą cieszy się Gimnazjum
im. M. Kopernika w Żywcu.
W Cięcinie przez krótki okres czasu funkcjonuje gimnazjum zorganizowane przez kapitana Józefa
Ciapkę w domu byłego wójta Jana Kittnera. Po jego rozwiązaniu pani Jadwiga Noszkiewicz organizuje
i prowadzi Zawodową Szkołę Rolniczą w Cięcinie w budynku prywatnym Józefa Fijaka (dzisiaj w 1/2 tego
budynku mieści się przedszkole w Cięcinie). Szkoła cieszy się popularnością. Uczennice mają zajęcia praktyczne i teoretyczne. Poza nauką w szkole biorą udział w zajęciach teatralnych przygotowując różne przed55	 Z. Poniedziałek, Radziecka ofensywa 1945 roku w Beskidach i Kotlinie Żywieckiej, Karta Groni, 1976, Nr XII-XIII

29
stawienia. Dużą popularność zyskały jasełka wystawiane corocznie w okresie Świąt Bożego Narodzenia.
Tradycje teatralne są podtrzymywane przez miejscową szkołę podstawową. W tym zakresie wyróżnili się
nauczyciele, Błażej Kowicki w czasach przed pierwszą wojną światową, a później jego spadkobiercami po
drugiej wojnie światowej byli: Jadwiga Noszkiewicz i Krzysztof Staszkiewicz. Ten drugi prowadził jeszcze
chór szkolny, znany nie tylko w byłym województwie krakowskim, ale również w znacznej części Polski.
Wyjeżdżał na występy do studia telewizyjnego w Warszawie i do Polskiego Radia. Sam opracowywał piosenki, specjalizował się w wykonywaniu piosenek regionalnych.
Sytuacja z chwilą powstania Rad Narodowych szybko się zmienia: zmiany na stanowisku kierowniczym
szkoły podstawowej, likwidacja szkoły rolniczej, podział gromady Cięcina, przewodniczący Gminnej Rady
Narodowej w Cięcinie z mianowania (p. Ostrowski), działalność Gminnego Komitetu PZPR i ZMP w Cięcinie, trudności w przyjęciu do szkół średnich dla dzieci pochodzenia chłopskiego, obowiązkowe dostawy
zboża, mięsa, mleka..., lansuje się spółdzielnie produkcyjne, świecki charakter nauczania w szkole itp.

Z dziejów kościoła
i Parafii Cięcina
L

iczne dokumenty kościelne i świeckie podają rok 1542 jako datę konsekracji kościoła p.w. św. Katarzyny w Cięcinie.
Do roku 1644 Cięcina należała do dekanatu oświęcimskiego, a potem do nowopowstałego dekanatu
żywieckiego. Stan ten przetrwał do roku 1965 kiedy to utworzono dekanat Żywiec-Południe. Był wtedy
metropolitą krakowskim J. Em. Ks. Kardynał Karol  Wojtyła.
Od 1785r. tj. daty erygowania parafii Cięcina przy kościele parafialnym p.w. św. Katarzyny, zawsze
mieszka ks. proboszcz i pomocniczy księża wikariusze.

PARAFIA CIĘCINA W NIEKTÓRYCH KATALOGACH KOŚCIOŁÓW I DUCHOWIEŃSTWA
ARCHIDIECEZJI KRAKOWSKIEJ
Cała Parafia Cięcina w roku 1880 liczy 4858 kat. , 40 ewang. i 28 izrael.56
W 1925 r. Cięcina należy do dekanatu Żywieckiego. Dziekanem żywieckim jest ks. Jan Gwoździewicz
proboszcz z Rychwałdu, vice dziekan ks. Michał Grudziński proboszcz z Rajczy, notariusz ks. Piotr Radykuła proboszcz z Milówki. Ks. Stanisław Makowski proboszcz Parafii p.w. św. Katarzyny w Cięcinie.
Ks. Józef Ludkowski wikariusz w Cięcinie ur. 1887 r. w Jadownikach Podgórnych ( Diecezja Tarnowska), wyświęcony w 1912 r. , rezydował w Cięcinie od 1956 r. do 3 XI 1972.
W Cięcinie mieszka 2900 katolików, w Wieprzu 1550, w Juszczynie 1300, w Brzuśniku 560 i w Bystrej 570.

56	 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydanych pod redakcją Filipa Sulimierskiego,
Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego, Tom I, W-wa 1880, s. 701.

30
Patronus (opiekun parafii): Ser. Carolus Stephanus, Archidux57
W roku 1929 parafią Cięcina zarządzał proboszcz ks. Stanisław Makowski (ur. w 1875 r. w Dolnej
Wsi, wyświęcony w 1901 r. , beneficjatus 1920 r.).
Cooperator ( współpracujący ) ks. Józef Dusza ur. 1896 r. w Odrowążu, święcenia kapłańskie przyjął
w 1922 r.
Parafia liczy 6545 katolików:
w Cięcinie 2860, w Wieprzu 1480, w Juszczynie 1160, w Brzuśniku 515, w Bystrej 530.
Patronus: Ser. Carolus Stephanus Archidux58

ROK 1938
Dziekan żywiecki: ks. Jan Satka, proboszcz Żywca
Vice dziekan: ks. Michał Grudziński, proboszcz Rajczy
Proboszcz Cięciny: ks. Stanisław Makowski
I Wikariusz : ks. Tomasz Wróbel, ur. 1892 w Zarytem, par. Rabka, święcenia kapł. przyjął 1916 r.
II Wikariusz : ks. Stefan Mrajca, ur. 1903 r. w Tomice par. Wadowice, święc. kapł. przyjął w 1929 r.
Parafia liczy : 8752 katolików, w Cięcinie mieszka 4000; w Wieprzu 1970; w Juszczynie 1545 r.; w Brzuśniku 600; w Bystrej 637.
Partonus: Ser. Carolus Olbracht Habsburg Archidux59.

ROK 1946
Vice dziekan żywiecki: Józef Pułka (exp. im. Ujsoły)
Proboszcz Parafii Cięcina: ks. Stanisław Makowski
I Wikariusz: ks Władysław Gacek. ur. w 1910 r. w Skomielnej Białej, święcenia kapłańskie przyjął
w 1934 r.
II Wikariusz: ks. Jan Bryndza, ur. w 1909r. w Choczni. święcenia kapłańskie przyjął w 1934 r.60

ROK 1949
Dziekan żywiecki: ks. Józef Pułka (Ujsoły)
Notariusz: ks. Augustyn Jurasz (Łękawica, Rychwałd)
Proboszcz Parafii Cięcina: ks. Stanisław Makowski 	
Administr. in spirit. et temp. : ks. Jan Bryndza
I Wikariusz: ks. Tadeusz Wojniak, ur. w 1914 r. w Kętach święcenia kapłańskie przyjął w 1940 r.
II Wikariusz: ks. Edward Piekarz ur. w 1920 r. w Krakowie, święcenia kapłańskie przyjął w 1943 r.
Parafia liczy: 9144 katolików, w Cięcinie z Węgierką Górką 4600; w Wieprzu 1943 r.; w Juszczynie
1402; w Brzuśniku 578; w Bystrej 62161
57	
58	
59	
60	
61	

Elenchus Venerabilis Cleri (Dioeceseos Cracoviensis 1925r)
Tamże.. 1929 r.
Tamże.... 1938r.
Tamże.... 1946r. (Zapis w języku łacińskim)
Tamże... 1949r.

31
ROK 1972
Dekanat Żywiec 2 (Południe)
Dziekan: ks. Stanisław Słonka (Żywiec - Zabłocie)
I Vice dziekan: ks. Jan Bryndza (Cięcina)
II Vice dziekan: ks. Józef Piotrowski (Ujsoły)
Notariusz: ks. Zbigniew Guszkiewicz (Rajcza)
	

CIĘCINA
Par. eryg. 1785 Kość. konsekrowany 1542 r. Tyt. kość. Św. Katarzyny P.M. Patron drugi M. B. Różańcowa. P- ta Węgierska Górka; pow. Żywiec; przystanek autobusowy, stacja kolejowa 1; woj. Kraków.
Miejscowości należące do parafii, odległość od kość. par:
Cięcina
Węgierska Górka - 0,5 - 2,5 km
Punkt katechetyczny w Cięcinie.
Prob. par. ks. Jan Bryndza
Wik. Współpracujący ks. Piotr Kałamacki, ur. w 1939 r. w Porębie Żegoty, wyśw. w 1963 r., wikariusz
1969 r.
Wik. Współpracujący ks. Józef Malec, ur. w 1942 r. w Jeleśni, wyśw. w 1966, wik. w 1971.
Rezydent - ks. Józef Ludkowski E. c. ur. w 1887 w Jadownikach Podgórnych (Diec. Tarn.) wyśw. 1912
(rezydent Cięciny od 1956r.62).

ROK 1983 - CIĘCINA
Dekanat Żywiecki. Dziekan ks. Józef Piotrowski.
Parafia Św. Katarzyny, II Patron: Matka Boża Różańcowa
34-350 Węgierska Górka, Cięcina 237 tel. Weg. G. 212,
wikar. 211, gm. Węgierska Górka, woj. bielskie miejscowości należąca do parafii:
Cięcina - ok. 4000 mieszk.
Węgierska Górka - ok. 3500 mieszk. (4 km)
Wszystkich mieszkańców ok. 7500
Parafia erygowana w 1789. Księgi metrykalne: chrztów od 1858, ślubów od 1864, pogrzebów od
1785. Kronika od 1967.
Kościół parafialny wybud. w 1542, rozb. w XVII i XIX w., drewniany, konsekr. 1542, nieogrzewany.
Nowy kościół w budowie od 1977 - na terenie Węgierskiej Górki.
Kaplica par. w Cięcinie Górnej, p. w. NMP Częstochowskiej.
Punkty katechetyczne (liczba salek) :
Cięcina Górna - dom prywatny
Cięcina - przy kościele,
Węgierska Górka - dom parafialny
Cmentarz parafialny (150 m od kościoła).
Kaplica cmentarna p. w. Matki Bożej Bolesnej. Wizytacja kanoniczna 1978 - Bp. Albin Małysiak
Prob. par. Ks. Mgr Tadeusz Masny, Wicedziekan, E. c. , ur. 1926r. w Pietrzykowicach, wyśw. 1953, prob. 1976.
62	 Zapis w języku polskim Katalog kościołów i duchowieństwa Archidiecezji Krakowskiej 1972r.

32
Wik. Współpr. Ks. Jan Kopytko, ur. 1937. w Kluszkowcach, par. Maniowy, wyśw. 1974, wik 1979.
Wik. Współpr. Ks. Jan Kachel, ur 1937. w Krzeszowie, wyśw. 1967r., wik. 1981.
Wik. Współpr. Ks. Marek Laskowski, ur. 1950. w Krakowie, wyśw. 1973, wik.1982.
Rezyd. Ks. Władysław Wolny, ur. 1912 w Cięcinie wyśw. 1941 (wrocł.)
Z parafii pochodzą: Ks. Władysław Wolny (1941, wrocł.),
Ks. Franciszek Figura (1943), Ks. Roman Sapeta (1952), Ks. Franciszek Juraszek (1954), Ks. Stanisław Juraszek (1954), Ks. Marian Juraszek (1958), Ks. Eugeniusz Stopka (1966), Ks. Stanisław Janik
(1967, włocł.), Ks. Szymon Górny (1982), Ks. Józef Talik SDB (1965), O. Andrzej Hutyra OFM Bern
(1978), 10 sióstr zakonnych.63
Po tym roku otrzymali święcenia: ks. Wiesław Ryżka, ks. Mieczysław Sprycha, ks. Marek Pawlik,
ks. Aleksander Salamon, ks. Zbigniew Jurasz, ks. Jan Skrzypek, ks. Tomasz Juraszek i inni.
W świetle tych kilku wpisów można się zorientować jak kształtowała się organizacja Kościoła w Parafii Cięcina w okresie międzywojennym i powojennym, oraz w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych minionego stulecia.
W ciągu minionych wieków do Kościoła Parafialnego p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie przyjeżdżało wielu dostojnych i znanych osobistości. Byli wśród nich misjonarze i Ordynariusze Diecezji. Spośród tych
pierwszych należy wymienić redemptorystę Bernarda Łubieńskiego64 (1846-1933), który w cięcińskim
kościele przed pierwszą wojną światową prowadził misje wielkopostne. Jego niezwykłość misjonarska
utrwalona została w tradycji tutejszej parafii. Szerzył Kult Maryjny (M. N. Pomocy). Obraz przywieziony
przez niego znajduje się w skarbcu kościelnym. Zwano go Kulawym Misjonarzem.
Spośród Ordynariuszy Diecezji Krakowskiej wymienia sięJ. Em. Księcia Arcybiskupa Metropolitę
Krakowskiego Adama Stefana Sapiehę, który w pierwszych latach po ukończeniu drugiej wojny światowej dwukrotnie przybył do Cięciny, aby dokonać wizytacji kanonicznej i udzielić sakramentu bierzmowania. W 1953 r. w Kościele Parafialnym p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie udzielał sakramentu bierzmowania J.E. Ks. Biskup Franciszek Jop. Wik. Kap. Archidiecezji Krakowskiej.
Dn. 25 maja 1968 przyjeżdża do Cięciny J. Em. Ks. Kardynał Karol Wojtyła, aby przewodniczyć uroczystościom religijnym z okazji Nawiedzenia M.B. Częstochowskiej. Ks. Kardynał uczestniczy również
w pogrzebie ks. kan. Jana Bryndzy, który zginął w wypadku samochodowym koło Kalwarii Zebrzydowskiej w dn. 17 stycznia 1976 r.
J. Em. Ks. Kardynał 18 czerwca 1978 r. dokonuje aktu wmurowania kamienia węgielnego pod nowy
Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego, a 16 października wymienionego roku Karol Wojtyła Metropolita
Krakowski jest wybrany i ogłoszony Papieżem. Jego imię-Jan Paweł II.
Poświęcenia Kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego dokonuje J. Em. Ks. Kardynał Franciszek Macharski
Metropolita Krakowski w dn. 13 kwietnia 1986 r.
W 2009 przed Świętami Bożego Narodzenia odwiedził zabytkową cięcińską świątynię J. E. Ks. Biskup Antoni Długosz i uczestniczył w koncercie kolędowym dla
Telewizji Polskiej wraz z gwiazdami polskiej piosenki
takimi jak Eleni, Krzysztof Krawczyk i in.
W dniach 14-16, 17.06.2012 bierzmował i wizytował
Parafię p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie J.E. Ksiądz Piotr
Greger, Biskup Diecezji Bielsko-Żywieckiej.

63	 Katalog kościołów i duchowieństwa Archid. Krakowskiej. Rok 1983.
64	 Jego ciało spoczywa w Kościele O O Redemptorystów w W-wie przy ul. Karolkowej. Obecnie są czynione starania o Jego
rychła beatyfikację.

33
Nie wszyscy kochają zabytki
„Mieszkańcy Parafii p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie
witają J. Em. Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego
i proszą o błogosławieństwo”65

P

o ukończeniu budowy kościoła Przemienienia Pańskiego, przy którym mieści się obecnie Urząd Parafialny w Cięcinie, sytuacja z funkcjonowaniem Kościoła p.w. Św. Katarzyny zmienia się radykalnie.
Po wizytacji kanonicznej przeprowadzonej przez J. Em. Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego Metropolity Krakowskiego w dn. 30 kwietnia – 2 maja 1989 r. Kościół p.w. Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej pełnił funkcję kościoła rektoralnego o nazwie :
Rektorat Kościoła p.w. św. Katarzyny w Cięcinie. Pierwszym księdzem zarządzającym w tym kościele
był młody z trzy-letnim stażem kapłańskim ks. Jerzy Musiałek- krakowianin, również z wykształcenia
inżynier.
W ciągu jednego roku pomagał mu pomocniczy ks. Stanisław Furczoń.
W latach 1990-1992 tj. istnienia rektoratu poczyniono szereg przedsięwzięć służących poprawie stanu
technicznego kościoła św. Katarzyny, m.in. wymieniono instalację elektryczną wraz z odnowieniem żyrandoli
i lamp kutych, odmalowano wnętrze zakrystii, wzmocniono fundamenty i odwodniono teren przykościelny,
dokonano renowacji szat liturgicznych, wielu obrazów i in. sprzętu kościelnego. Na plebani dokonano kapitalnego remontu(wymiana inst. elektryczno wodociągowej, c. o., kominowej, podłóg, drzwi, malowanie i in.)
Urząd Wojewódzki w Bielsku-Białej, Wydział Kultury i Sztuki, Konserwator Zabytków wydał decyzję
wpisania do rejestru zabytków województwa bielskiego pod nr A-597)89)90 następujące dobra kultury:
Drewniany kościół p.w. św. Katarzyny w Cięcinie wraz z wyposażeniem, wzniesiony w r. 1542, rozbudowany w XVII i XIX w.
Drewniany budynek dawnej wikarówki z XIX w.
Murowany budynek plebanii z ok. 1925 r. Ustalono strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej w której
obowiązuje zakaz lokalizacji nowych inwestycji budowlanych.66
Wydawało się, że w Parafii Cięcina jest wszystko uporządkowane. Kościół różnorodność i bogactwo
form życia religijnego posiada.67
W kościele Przemienienia Pańskiego zostały wybudowane dwa boczne ołtarze, kilkadziesiąt drewnianych ławek dla wiernych i wykonano wiele innych czynności.
W kościele Św. Katarzyny i plebanii trwały różne prace remontowe i konserwatorskie pod kierunkiem
Ks. Rektora Jerzego Musiałka. Jego zdolności (ks. inżynier i pracowitość wykorzystała władza kościelna
w innych parafiach tj. Bystra Krakowska i Kęty). Liczni parafianie z Cięciny i Węgierskiej Górki kierują
pod jego adresem słowa należnego szacunku i wdzięczności.
Sytuacja się szybko zmienia ponieważ dn. 30 sierpnia 1991 roku, umiera ks. proboszcz Tadeusz Masny. Funkcję proboszcza w parafii dekretem J. Em. Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego obejmuje
Ks. Stanisław Śmietana. Jego rządy trwają tylko jeden rok.
W roku 1992 zostaje utworzona nowa Diecezja Bielsko-Żywiecka, w której Ordynariuszem jest ks. Biskup Tadeusz Rakoczy (ur. w Gilowicach, absolwent LO im. Kopernika w Żywcu) a ks. Biskup Janusz
Zimniak pełni funkcję b-pa pomocniczego.
65	
66	
67	

34

Hasło umieszczane na plakatach przygotowanych na czas Wizyty Kanonicznej, Cięcina 30 kwietnia 1989r.
Z treści Decyzji U W w B-B z 25.04.1990r
Ks. Andrzej Dąbrowski w Pius XI a ruch unijny, Kraków 1930 s.29
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura
Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura

Contenu connexe

Tendances (20)

Prezentacja wojciech fangor
Prezentacja wojciech fangorPrezentacja wojciech fangor
Prezentacja wojciech fangor
 
Stefan Starzyński
Stefan Starzyński  Stefan Starzyński
Stefan Starzyński
 
śW. franciszek z asyżu
śW. franciszek z asyżuśW. franciszek z asyżu
śW. franciszek z asyżu
 
Krzysztof Kamil Baczyński
Krzysztof Kamil BaczyńskiKrzysztof Kamil Baczyński
Krzysztof Kamil Baczyński
 
Pilecki prezentacja
Pilecki prezentacjaPilecki prezentacja
Pilecki prezentacja
 
Polska w czasach stalinizmu
Polska w czasach stalinizmuPolska w czasach stalinizmu
Polska w czasach stalinizmu
 
Berlinski zid - Marino Sertić
Berlinski zid - Marino SertićBerlinski zid - Marino Sertić
Berlinski zid - Marino Sertić
 
Wyprawy krzyżowe
Wyprawy krzyżoweWyprawy krzyżowe
Wyprawy krzyżowe
 
Power point irena sendler
Power point irena sendlerPower point irena sendler
Power point irena sendler
 
Wielki Tydzień.
Wielki Tydzień.Wielki Tydzień.
Wielki Tydzień.
 
Józef Piłsudski
Józef PiłsudskiJózef Piłsudski
Józef Piłsudski
 
Emperor constantine, heresies and councils
Emperor constantine, heresies and councilsEmperor constantine, heresies and councils
Emperor constantine, heresies and councils
 
Irena sendlerowa
Irena sendlerowaIrena sendlerowa
Irena sendlerowa
 
Rada Europy
Rada EuropyRada Europy
Rada Europy
 
Fovism ja ekspressionism
Fovism ja ekspressionismFovism ja ekspressionism
Fovism ja ekspressionism
 
Jan PawełIi Prezentacja
Jan PawełIi PrezentacjaJan PawełIi Prezentacja
Jan PawełIi Prezentacja
 
Kpl 52 Usa vs. NL
Kpl 52 Usa vs. NLKpl 52 Usa vs. NL
Kpl 52 Usa vs. NL
 
Отопительные системы и инженерные решения Viessmann
Отопительные системы и инженерные решения ViessmannОтопительные системы и инженерные решения Viessmann
Отопительные системы и инженерные решения Viessmann
 
Jan Paweł II
Jan Paweł IIJan Paweł II
Jan Paweł II
 
Prezentacja historia wersja ostateczna
Prezentacja historia wersja ostatecznaPrezentacja historia wersja ostateczna
Prezentacja historia wersja ostateczna
 

Similaire à Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura

KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...
XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...
XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...Stowarzyszenie Panorama Kultur
 
DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)
DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)
DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
Pasjonaci na tropie historii gminy Mykanów
Pasjonaci na tropie historii gminy MykanówPasjonaci na tropie historii gminy Mykanów
Pasjonaci na tropie historii gminy Mykanówgok_mykanow
 
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino   PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)Luzino   PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)nikeander
 
Cmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnej
Cmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnejCmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnej
Cmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnejstaweczek
 
Prezentacja radoslaw kolawa_30626
Prezentacja radoslaw kolawa_30626Prezentacja radoslaw kolawa_30626
Prezentacja radoslaw kolawa_30626radoslawkolawa
 
MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)
MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)
MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)Małopolski Instytut Kultury
 
Informator 2010 2011
Informator 2010 2011Informator 2010 2011
Informator 2010 2011JacekKupras
 
Prezentacja power point
Prezentacja power pointPrezentacja power point
Prezentacja power pointJosh Lasocki
 
Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...
Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...
Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...Marcin Senderski
 
Księża duszpasterze
Księża duszpasterzeKsięża duszpasterze
Księża duszpasterzegm55
 
Ksiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAK
Ksiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAKKsiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAK
Ksiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAKNatalia Julia Nowak
 
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
Kulturalna wycieczka po Kobyłce
Kulturalna wycieczka po KobyłceKulturalna wycieczka po Kobyłce
Kulturalna wycieczka po Kobyłcesp2zabki
 
Miastograf: Warsztat Badacza Łodzi
Miastograf: Warsztat Badacza ŁodziMiastograf: Warsztat Badacza Łodzi
Miastograf: Warsztat Badacza ŁodziMiastograf
 

Similaire à Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura (20)

KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NAWIEDZENIA NMP W IWKOWEJ "Pamiątki z przeszłości" (wystawa)
 
Przybysławice
PrzybysławicePrzybysławice
Przybysławice
 
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
 
XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...
XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...
XXII sezony spolecznej pracy Magurycza i Nadsania na cmentarzach poludniowo-w...
 
DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)
DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)
DWÓR ŻABÓW W ZBYLITOWSKIEJ GÓRZE "Dworska rozsypanka" (wystawa)
 
Pasjonaci na tropie historii gminy Mykanów
Pasjonaci na tropie historii gminy MykanówPasjonaci na tropie historii gminy Mykanów
Pasjonaci na tropie historii gminy Mykanów
 
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino   PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)Luzino   PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
 
Cmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnej
Cmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnejCmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnej
Cmentarz zwierciadłem społecznosci lokalnej
 
Prezentacja radoslaw kolawa_30626
Prezentacja radoslaw kolawa_30626Prezentacja radoslaw kolawa_30626
Prezentacja radoslaw kolawa_30626
 
Mikulczycka gala
Mikulczycka galaMikulczycka gala
Mikulczycka gala
 
MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)
MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)
MUZEUM IM. ALEKSANDRA KŁOSIŃSKIEGO W KĘTACH (przewodnik)
 
Informator 2010 2011
Informator 2010 2011Informator 2010 2011
Informator 2010 2011
 
Prezentacja power point
Prezentacja power pointPrezentacja power point
Prezentacja power point
 
Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...
Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...
Walka o tożsamość Kościoła Katolickiego na Ziemiach Odzyskanych - Ludzie i in...
 
Księża duszpasterze
Księża duszpasterzeKsięża duszpasterze
Księża duszpasterze
 
Ksiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAK
Ksiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAKKsiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAK
Ksiądz - Żołnierz Wyklęty! Niezwykły dowódca ROAK
 
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NMP W RACŁAWICACH "Na granicy zaborów" (wystawa)
 
Kulturalna wycieczka po Kobyłce
Kulturalna wycieczka po KobyłceKulturalna wycieczka po Kobyłce
Kulturalna wycieczka po Kobyłce
 
Prezentacjaaaa brozek
Prezentacjaaaa brozekPrezentacjaaaa brozek
Prezentacjaaaa brozek
 
Miastograf: Warsztat Badacza Łodzi
Miastograf: Warsztat Badacza ŁodziMiastograf: Warsztat Badacza Łodzi
Miastograf: Warsztat Badacza Łodzi
 

Plus de ciecinaeu

Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014
Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014
Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014ciecinaeu
 
Jozef Stopka
Jozef StopkaJozef Stopka
Jozef Stopkaciecinaeu
 
Marek Duraj - jak glosowac
Marek Duraj - jak glosowacMarek Duraj - jak glosowac
Marek Duraj - jak glosowacciecinaeu
 
Zuzanna Bodek
Zuzanna BodekZuzanna Bodek
Zuzanna Bodekciecinaeu
 
Barbara Słowik
Barbara SłowikBarbara Słowik
Barbara Słowikciecinaeu
 
Kalendarz ALS 2013
Kalendarz ALS 2013Kalendarz ALS 2013
Kalendarz ALS 2013ciecinaeu
 
Kalendarz Strażacki 2013
Kalendarz Strażacki 2013Kalendarz Strażacki 2013
Kalendarz Strażacki 2013ciecinaeu
 
Kalendarz strazacki 2013
Kalendarz strazacki 2013Kalendarz strazacki 2013
Kalendarz strazacki 2013ciecinaeu
 
Pismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedziele
Pismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedzielePismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedziele
Pismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedzieleciecinaeu
 
Uks Masyw Prezentacja 2011
Uks Masyw Prezentacja 2011Uks Masyw Prezentacja 2011
Uks Masyw Prezentacja 2011ciecinaeu
 
Mecz charytatywny
Mecz charytatywnyMecz charytatywny
Mecz charytatywnyciecinaeu
 
Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011
Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011
Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011ciecinaeu
 
Moje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcji
Moje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcjiMoje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcji
Moje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcjiciecinaeu
 
Konstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego MajaKonstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego Majaciecinaeu
 
Konstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego MajaKonstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego Majaciecinaeu
 
Nowiny z Gminy - kwiecień 2011
Nowiny z Gminy - kwiecień 2011Nowiny z Gminy - kwiecień 2011
Nowiny z Gminy - kwiecień 2011ciecinaeu
 

Plus de ciecinaeu (17)

Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014
Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014
Protokół z Wyborów do Rady Powiatu w Żywcu 2014
 
Jozef Stopka
Jozef StopkaJozef Stopka
Jozef Stopka
 
Marek Duraj - jak glosowac
Marek Duraj - jak glosowacMarek Duraj - jak glosowac
Marek Duraj - jak glosowac
 
Marek Duraj
Marek DurajMarek Duraj
Marek Duraj
 
Zuzanna Bodek
Zuzanna BodekZuzanna Bodek
Zuzanna Bodek
 
Barbara Słowik
Barbara SłowikBarbara Słowik
Barbara Słowik
 
Kalendarz ALS 2013
Kalendarz ALS 2013Kalendarz ALS 2013
Kalendarz ALS 2013
 
Kalendarz Strażacki 2013
Kalendarz Strażacki 2013Kalendarz Strażacki 2013
Kalendarz Strażacki 2013
 
Kalendarz strazacki 2013
Kalendarz strazacki 2013Kalendarz strazacki 2013
Kalendarz strazacki 2013
 
Pismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedziele
Pismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedzielePismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedziele
Pismo pks zywiec dodatkowe polaczenie w niedziele
 
Uks Masyw Prezentacja 2011
Uks Masyw Prezentacja 2011Uks Masyw Prezentacja 2011
Uks Masyw Prezentacja 2011
 
Mecz charytatywny
Mecz charytatywnyMecz charytatywny
Mecz charytatywny
 
Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011
Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011
Dziurawa niemoc - Kronika Beskidzka nr 22 z 2 czerwca 2011
 
Moje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcji
Moje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcjiMoje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcji
Moje Silne Drzewo 2011 - program imprezy i lista atrakcji
 
Konstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego MajaKonstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego Maja
 
Konstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego MajaKonstytucja Trzeciego Maja
Konstytucja Trzeciego Maja
 
Nowiny z Gminy - kwiecień 2011
Nowiny z Gminy - kwiecień 2011Nowiny z Gminy - kwiecień 2011
Nowiny z Gminy - kwiecień 2011
 

Cięcina, kościół, parafia, gmina - Leon Figura

  • 1. Leon Figura Cięcina KOŚCIÓŁ PARAFIA GMINA „Narody bez przeszłości stają sie narodem bezdomnym bez przyszłości”. Ks. Kardynał Stefan Wyszyński Cięcina 2013
  • 2. Redakcja: Leon Figura Tekst: Leon Figura Zdjęcia: Zdjęcia pochodzą w większości ze zbiorów autora oraz członków Stowarzyszenia Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny–Magura–w Cięcinie. Nazwiska autorów pozostałych zdjęć: Ryszard Taran (R.T.), Leszek Olejnik (L.O.), Eugeniusz Karasiński (E.K.), Jan Brodka (J.B.), Jacek Kliś (J.K.), Józef Dańda (J.D.), L. Święcki (L.Ś.), Andrzej Heindrich (A.H.), Grzegorz Proksa (G.P.), Gerard Figura (G.F.), Maria Figura (M.F.), Franciszek Ozimiński (F.O.), Stefania Jasiurkowska (S.J. redaktor Gazety Żywieckiej), Starostwo Żywieckie, Wydawnictwo „Promo” w Krakowie, Foto Bednarz i Pasko – Żywiec Dziękujemy Wszystkim osobom, za których przyczyną powstała niniejsza publikacja. Serdecznie też dziekujemy Tym osobom, które wskazały ciekawe miejsca przedstawione w tym dziele ISBN: 978-83-60431-83-2 Wydawca: Stowarzyszenie Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny–MAGURA–w Cięcinie ul. Św. Floriana 5 34-350 Cięcina Współwydawca, skład, łamanie, druk: Offsetdruk i media sp. z.o.o. ul. Frysztacka 48 43-400 Cieszyn tel. 33 857 70 90
  • 3. Cięcina z 1890 r. Fragment mapy terenu w okolicach kościoła p.w. Św. Katarzyny
  • 4. Plan ulic w Cięcinie RADA GMINY WĘGIERSKA GÓRKA UCHWAŁA Nr XIV/116/2000 z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawie: nadania nazw ulic w miejscowości Cięcina. Na podstawie art.l8.ust.2.pkt. 13(Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - t.jedn. Dz.U.Nr.13 z 1996 r. poz.74 z póżn. zm.,oraz §.19.ust.l. pkt.13) Statutu Gminy Węgierska Górka, Rada Gminy Węgierska Górka p o s t a n a w i a, co następuje: §.1. Nadaje się nazwy ulic położonych w miejscowości Cięcina - Gmina Węgierska Górka w brzmieniu określonym w zał. Nr 1 do niniejszej uchwały. §.2. Wykonanie uchwały,w tym w zakresie umieszczania i utrzymywania tabliczek z nazwą ulicy oraz oznaczania nieruchomości numerami porządkowymi, a także w zakresie ewidencji ludności powierza się Zarządowi Gminy. §.3. 1. Uchwała podlega ogłoszeniu przez rozplakatowanie na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy oraz tablicach ogłoszeń sołectw wchodzących w skład gminy. 2. Zobowiązuje się Wójta Gminy do dokonania ogłoszenia niniejszej uchwały, w formie określonej w ust.l w terminie do 30 czerwca 2000 r. §4. Uchwała wchodzi w życie z dniem 01 września 2000 r. 4
  • 5. Recenzja P raca Leona Figury pt. „Cięcina- kościół, parafia, gmina”. Jest efektem kilkunastu lat żmudnej pracy autora polegającej na poszukiwaniu, kopiowaniu, filmowaniu cennych materiałów z przeszłości Cięciny i okolic z nią związanych poprzez przynależność do parafii czy gminy. Są też w niej nazwy osobowe i miejscowe związane z osobą i pracą autora tworząc wspólny obraz Żywiecczyzny należącej dzisiaj do Województwa Śląskiego. W wielu dokumentach historycznych Cięcina jest wymieniana zaraz po Żywcu. Bibliografia podana na końcu publikacji świadczy o analizie bogatej literatury z zakresu historii, kościoła, gospodarki itp. potwierdzającej autentyczność, prezentowanych wydarzeń, opisów czy dokumentów. Najwięcej miejsca w albumie poświęca autor zabytkowemu parafialnemu kościołowi p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie z 1542 roku. Jest zaliczony do najcenniejszych zabytków nie tylko Żywiecczyzny, ale całego Województwa Śląskiego. Liczne fotografie i dokumenty prezentują historię tego kościoła, parafii oraz zmagania mieszkańców o jego renowację i zabezpieczenie. Szeroko jest przedstawiony rok liturgiczny uwzględniając obrzędowość związaną z odpustami parafialnymi, oktawą Bożego Ciała, kolędowaniem, Zaduszkami, Wielkanocą i in. O życiu religijnym mieszkańców Cięciny świadczą nie tylko kościoły i nabożeństwa, lecz również prezentowane kaplice, cmentarze, wizyty dostojników kościelnych obrazki prymicyjne księży pochodzących z Cięciny . Spośród księży rodaków Cięciny kilka fotografii i dokumentów przedstawia postać ks. dr. Franciszka Figury a to dlatego, że są w posiadaniu autora. Zawierają one treści związane z rozwojem edukacji od Szkoły Podstawowej w Cięcinie aż do uzyskania doktoratu teologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Dokumenty, listy i zaświadczenia związane z tą osobą oraz wpisy, pieczęcie szkół, urzędów i organizacji działających w latach 1925-1986 r. są unikalne. Wszystkie osoby przedstawione w albumie wniosły znaczny wkład do rozwoju Cięciny poprzez udział w walkach obronnych nie tylko swojej ukochanej „małej ojczyzny”, ale całej Żywiecczyzny ;a nawet Polski. Przykładem jest śp. Jan Kowalczyk, który poległ na polu chwały pod Monte Cassino, śp. plutonowy Maksymilian Ciurla jeniec sowiecki w Ostaszkowie zamordowany przez NKWD w Miednoje w 1940 r. i wielu innych. Profesor inż. Jerzy Buzek mieszkaniec Cięciny (krewniak obecnego prof. Jerzego Buzka - eurodeputowanego) wykładowca „Odlewnictwa na Wydziale Hutniczym” Akademii Górniczej w Krakowie, oprócz pracy naukowej był równocześnie dyrektorem miejscowej Odlewni Żeliwa „Węgierska Górka”. W latach 1923-1924 był radnym Gminy Cięcina, a w latach 1925-27 wójtem tej gminy. Śp. Jan Kittner-Wójt Zbiorczej Gminy Cięcina, zginął za Polskę w Dachau 21.12.1940 roku. Śp. Wincenty Osuch - oficer Wojska Polskiego, Kierownik Szkoły Podstawowej Nr 1 w Cięcinie zginął w Łapczycy koło Bochni w pierwszych dniach września 1939 r. w walkach obronnych. W książce Leona Figury jest przedstawiona postać księdza Bernarda Poethera. Był Niemcem. Pracował jako wikariusz i katecheta w Cięcinie w latach 1935-1936. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczył się języka polskiego celem duszpasterstwa wśród ludności polskiej w Westfalii. Ksiądz arcybiskup Sapieha zamianował go duszpasterzem w Cięcinie, w której w tym czasie żyło kilkanaście rodzin niemieckich. Niestety, gdy powrócił do Niemiec, gestapo zainteresowało się działaczami polonijnymi. Został aresztowany i skończył życie w Dachau 05.08.1940 r. Czas nagli, aby takie wydarzenia przekazywać społeczeństwu naszego Województwa i nie tylko. Uważam, że jest zapotrzebowanie na tego rodzaju dzieła. Album zatytułowany „Cięcina - kościół, parafia, gmina” zawiera wiele interesujących omówień, dokumentów i fotografii. Czytelnik może w tym dziele znaleźć piękny krajobraz beskidzkiej ziemi, w której 5
  • 6. zabudowania, gospodarka, zwyczaje i obyczaje stanowią jeszcze dziś więź z przeszłością. „Stróżem” tych tradycji jest prastary zabytkowy kościół p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskie w Cięcinie z 1542 r. jak też i szkoła, której korzenie wyrosły przy opisywanym kościele. Gmina Cięcina również ma bogatą historię odtworzoną w omawianej książce. Tę beskidzką miejscowość odwiedzali hierarchowie kościelni; książę kardynał Stefan Sapieha, kardynał Karol Wojtyła, działacz ludowy ks. Stanisław Stojałowski, pisarz Gustaw Morcinek. W roku 1938 mieszkało w Cięcinie 824 wczasowiczów. 25 listopada 2010 r. odwiedził Cięcinę Pierwszy Wicewojewoda Śląski Stanisław Dąbrowa i Barbara Klajmon Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, uczestnicząc w poświęceniu gontowego dachu i drzwi w zabytkowym kościele. Na mocy uchwały nr. XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972 r. Cięcina traci swą administracyjną samodzielność. Mimo to mieszkańcy Cięciny organizują się, tworząc Radę Sołecką, stowarzyszenia, koła, kluby itp. Dnia 12.03.2001 r. zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym w Bielsku-Białej „Stowarzyszenie Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny - Magura - w Cięcinie” pod numerem 0000003123. Głównym celem działania Stowarzyszenia jest organizacja i wspieranie działań w zakresie ratowania i ochrony zabytków, prowadzenie działalności naukowej, oświatowej ukierunkowanej na rozwój zainteresowań mieszkańców przeszłością i obecną kondycją swojej miejscowości... W Statucie Stowarzyszenia Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny - Magura - w Cięcinie jest zapis: Terenem działania Stowarzyszenia jest obszar Rzeczpospolitej Polskiej. Autor w książce zatytułowanej „Cięcina - kościół, parafia, gmina” trafnie przedstawił metody, jak osiągnąć określony cel: - Renowacja kamiennej figury przydrożnej trzykondygnacyjnej w Cięcinie z II połowy XIX w. - Przebudowa dachu na zabytkowym kościele parafialnym p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie i renowacja ołtarzy, troska o zabezpieczenie kościoła, plebanii wraz z innymi budynkami kościelnymi. Na podkreślenie zasługują formy podziękowania osobom wspierającym prace renowacyjne. Dość szeroki opis wstępny jest dobrym i celowym wprowadzeniem do książki. Jest tłem do prezentowanych zdjęć z różnych dziedzin życia. Książka autorstwa Leona Figury pt. „Cięcina - kościół, parafia, gmina” zachęca mieszkańców naszego Województwa Śląskiego do odwiedzenia Cięciny (Ziemi Żywieckiej), aby obejrzeć piękny parafialny zabytkowy kościół p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego. W Cięcinie można zaczerpnąć czystej wody płynącej ze źródeł górskich. Tu,Przedsiębiorstwo Żywiec-Zdrój czerpie wodę i wysyła w świat... „Cięcina - kościół, parafia, gmina” to interesująca i piękna książka, ciekawa dla tych,którzy interesują się Żywiecczyzną. Zasługuje na wydanie. Dr Marian Deptuła Prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej
  • 7. Wstęp „Niech nic z przeszłości nie zginie – gdyż zawsze wcześniej czy później, zajmie się ktoś ową cenną spuścizną po dziadach i pradziadach” W. Jagosz1 J ak fala morska tym wyżej się wznosi , im z większego zagłębienia idzie tak i rozkosz tym wyższą bywa, im głębszy ból ją poprzedził.Z głębokim wczuciem się w tę prawdę spotykamy się śledząc historię kochanej Cięciny. Powiedział ktoś: „Różni jesteśmy” i to prawda. Biorąc pod uwagę sferę uczuć estetycznych dotyczących dzieł sztuki można je traktować jako uczucia nie nasze, lecz autora, można też doznawać takich uczuć, w których wyraża się nasz stosunek do dzieła, tj. współczucie dla cierpiącego bohatera lub jego idei przewodniej, odraza dla złego charakteru lub podziw jego działań albo też uznawać dzieło sztuki za swoje własne, gdyż występują w nim nasze uczucia całkowicie osobiste, więc: nasze przygnębienie, nasze podniecenie, podniesienie naszego ducha.2 Wśród nich najbardziej podmiotowym będzie uczucie intensywnego przeżywania wszystkiego jako mojego własnego. Pisząc tę pracę, chciałbym nakłonić czytelników do większej troski i zaangażowania się w całokształt działań dla dobra naszej wspólnoty cięcińskiej wyróżniającej się wyjątkowym rodowodem, kształtowanym przez kulturę, tradycję, obyczaje lokalne, a także wpływy sąsiednich wspólnot. W dobie euroregionalizacji, a nawet globalizacji mimo postępujących procesów integracyjnych i wielu korzyści jakie dzięki nim odnosimy – dla wspólnot lokalnych niezwykle ważne jest także pielęgnowanie ich tożsamości lokalnych, przede wszystkim informacji o korzeniach historycznych, kulturalnych, tradycjach i zwyczajach wywodzących się od przodków , co pomaga także lepiej zrozumieć współczesność tych małych ojczyzn, jako spuściznę ich wielowiekowej ewolucji w zmieniających się warunkach gospodarczych i społecznych. Dla społeczności lokalnej miejscowości Ciecina, która szczyci się nie tylko długą historią, ale także wspaniałym dorobkiem kulturalnym i społecznym, jaki wypracowały zamieszkujące tu pokolenia na przestrzeni wieków, niezwykle ważne jest zaakcentowanie własnej odrębności, szczególnie na tle gminy Węgierska Górka, do której teraz administracyjnie Cięcina należy, jak też na tle całego regionu Żywiecczyzny. Dla mieszkańców istotnym jest, aby uchronić historię naszej miejscowości przed zatarciem, szczególnie po to, aby móc utrwalić ją i przekazać kolejnym pokoleniom młodych mieszkańców Cięciny, jak też i tym wszystkim, którzy odczuwają potrzebę identyfikowania się z tym miejscem, opierania na miejscowości Cięcina swojego rodowodu osobistego, czy też dla tych, którzy są zainteresowani historią i kulturą tego regionu. Dla mieszkańców urokliwej Cięciny, posiadających w swojej historii piękne karty, ważne dla regionu wydarzenia, cenne zabytki i bohaterskie czyny, wiodących jednakże często także zwykłe życie, zgodne z przyjętą tradycją i kulturą lokalną – wyodrębnienie własnej tożsamości ma szczególne znaczenie wyróżniające na tle mapy regionu, nadające im wyrazistą tożsamość oraz integrujące wokół wspólnych spraw. W publikacji zatytułowanej: „Cięcina – kościół, parafia, gmina” wielu z obecnych mieszkańców 1 2 Włodzimierz Jagosz, Dzieje miasta Żywca, Cieszyn Myśli zaczerpnięte z Rozprawy Akademii Umiejętności w Krakowie, Wydział filologiczny, Seria II, tom IX. 7
  • 8. Cięciny będzie mogło bowiem odnaleźć fakty związane z historią własnej rodziny, sąsiadów, znajomych bądź potwierdzenie licznych przekazów zasłyszanych od starszych pokoleń historii i opowiadań, które teraz zostaną utrwalone na kartach tej publikacji. W jej opracowaniu mają swój osobisty udział mieszkańcy nie tylko Cięciny, ale i okolicznych miejscowości, którzy dostarczają mi informacji i faktów z życia minionego okresu, które są im znane, a w tej chwili nabierają także znaczenia historycznego i kulturalnego. Dyrektor Szkoły Podstawowej w Radziechowach Franciszek Ozimiński przesyłając mi 12.09.1984 r. trzy zdjęcia pamiątkowe z uroczystości nauczycielskich z roku 1977 tak pisze: „Szanownemu Panu Leonowi Figurze przesyłam zdjęcia małżonki i swoje, o które Pan Kolega prosił. Może kiedyś wzbudzą wspomnienia, jakie kiedyś przeżywaliśmy. Z pozdrowieniem Ozimiński Franciszek.” Przedsięwziecie, którego dokonuje Stowarzyszenie Ochrony Zabytków i Rozwoju Cieciny –Magura – w Cięcinie, będzie dla mieszkańców ważnym czynnikiem integrującym, budując ich jedność w oparciu o wspólną tożsamość i dumę z dokonań wcześniejszych pokoleń, które przez lata zmieniały i rozwijały Cięcinę. Będzie to także inspiracja do podejmowania kolejnych przedsięwzięć na rzecz rozwoju kulturalnego Cięciny, aby początek wieku XXI również zapisał się chlubnie w jej historii i mógł być w przyszłości wspominany równie pozytywnie. Publikacja „Cięcina – kościół, parafia, gmina” jest adresowana do wszystkich mieszkańców Cięciny, w tym m.in. do młodego pokolenia, dla którego to wydawnictwo kulturalne może stać się głównym źródłem wiedzy o własnym rodowodzie historycznym, a zarazem istotnym czynnikiem kształtującym i umacniającym tożsamość lokalną w kolejnych pokoleniach. Wiedza o potencjale rozwojowym tej miejscowości, który przez wieki pozwolił na zbudowanie silnej i barwnej społeczności lokalnej pozwoli pielęgnować na mapie kulturalnej regionu Żywiecczyzny określonej odrębności kulturowej miejscowości Cięcina, oraz upowszechniać wiedzę na ten temat nie tylko w gminie, ale w całym regionie Żywiecczyzny. Utrwalona i uporządkowana wiedza o historii, kulturze, tradycjach i zwyczajach wspólnoty lokalnej dawnej Cięciny może być pomocna różnym zainteresowanym osobom i instytucjom. Publikacja „Cięcina - kościół, parafia, gmina ma również na celu upowszechniać wyjątkowe rysy historyczne Cięciny na przestrzeni wieków, w tym m.in. informację o zabytkowym kościele w Cięcinie, znajdującym się na szlaku drewnianych zabytków Województwa Śląskiego. Jako nauczyciel i samorządowiec (radny prawie z 30-letnim stażem), mam obowiązek wobec mieszkańców Cięciny, Gminy Węgierska Górka, Żywiecczyzny i Województwa Śląskiego przekazać i utrwalić moją pracę. Jest ona wynikiem zbierania materiałów i zdjęć przez dziesiątki lat. Chcę podziękować wszystkim, a w szczególności członkom i sympatykom „Stowarzyszenia Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny – Magura – w Cięcinie” za wszelką pomoc i wsparcie mające na celu wydanie pracy zatytułowanej: „Cięcina – kościół, parafia, gmina”. Wszystkie informacje historyczne zawarte w tym albumie posiadają udokumentowanie w materiale źródłowym, który jest w moim posiadaniu. Leon Figura 8
  • 9. Wincenty Pol, Do zielonego Beskidu3 „Beskidzie graniczny! Beskidzie zielony! Od Boga pomiędzy narody rzucony! Coś źródła podzielił na morza, na dwoje; O powiedz mi, powiedz, czy jeszcze twe zdroje Tak żywo jak dawniej i grają i pienią? Czy szumią twe lasy jak dawniej wesoło? Czy trzemielą tak smukło te świerki wokoło? Czy sklepią się jeszcze twe buki jak wprzódy? A jawor czy chyli się jeszcze do wody? Beskidzie zielony! W trzy rzędy sadzony! Beskidzie graniczny! Beskidzie kochany! I chłodem jelenim i mgłami owiany ...” Stanisław Paleczny, Beskid4 „(…) Tu, w Beskidzie mój dom i życie, tu się ojczyste strony świecą, tu się wzmaga w mym sercu bicie, tu mi dni ptakiem tak lecą. Tu, w Beskidzie mój dom i ziemia, tu ludzie bliscy, tu są bracia, tu dla mnie każde ptaszę śpiewa, tu żyć w radości czy w płaczu.” Maria Konopnicka, Pod Beskidami5 „Ani wy mi Tatry, Ani mi Karpaty, Ani po was sokół lata, Halny wiatr skrzydlaty. (…) Ale wy poklękły Pod świerkowym borem Odziały się w maj nadziei Wiośnianym kolorem.” 3 Wincenty Pol, Do zielonego Beskidu, Beskidzkie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Bielsku-Białej, w Gronie nasze gronie, Edmund Rosner 4 Tamże, ... s. 41 5 Tamże, ... s. 9 9
  • 10. Cięcina dawniej a dziś POŁOŻENIE CIĘCINY W centrum malowniczego Beskidu Żywieckiego leży prastara wieś Cięcina. Położona jest w południowej części województwa śląskiego. Należy do powiatu żywieckiego i obecnie do Gminy Węgierska Górka. Leży 9 km od Żywca, 30 km od Bielska- Białej, około 90 km od Katowic i około 105 km od Krakowa. Cięcina położona jest około 380 m n.p.m. w Kotlinie Żywieckiej w dolinie rzeki Soły i prawobrzeżnego jej dopływu potoku Cięcinka. Zajmuje przestrzeń kilkunastu kilometrów długości. Wieś graniczy od północy i wschodu z Gminą Radziechowy-Wieprz, tj. sołectwem Przybędza i wsiami Wieprz, Brzuśnik, Bystra, a od południa z sołectwem Żabnica, należącym do Gminy Węgierska Górka; od południowej strony i zachodniej sąsiaduje ze wsią Węgierska Górka, która do 17 marca 1953 r. stanowiła integralną część Cięciny. Obszar Cięciny wyznaczają pasma grzbietowe ze szczytami: Groń 637m, Kiczora 838m, Magura 891m, Abrahamów 857m i Horolna zwana Radziechowską Górką 501m. W południowej stronie wsi Cięciny jest Węgierska Górka (wzniesienie 511m n. p. m. pod 36ş48’ wsch. dł. geogr. a 49ş36’ płn. szer. geogr.). Wzniesienie to należy do ostatnich stoków podkarpackich wysuwających się pomiędzy potokami Cięcinką a Żabnicą. Wygląda jak płaski garb wśród otaczających ja dolin. Obniża się łagodnie ku dolinie Soły. Zbocza pozostałe są bardziej strome. Względne wzniesienie nad doliną Cięciny około 73m.6 W pobliżu tej górki od wieków prowadziła droga na Węgry, stąd nazwa Węgierska Górka. W północnej części Cięciny na małym odcinku jest zbudowana nowa droga ekspresowa S 69. Z Cięciny jest doskonały punkt wyjścia w Beskid Śląski na Baranią Górę, Glinne, Skrzyczne także w grupę Pilska, a szczególnie na Romankę poprzez Słowiankę. Swoim bogactwem może oczarować turystę Żywiecki Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego. Sieć dróg lądowych i połączeń kolejowych sprzyja rozwojowi obsługi krajowego i międzynarodowego ruchu towarowego i pasażerskiego. BUDOWA GEOLOGICZNA KRAJOBRAZ I HYDROLOGIA Beskid Żywiecki w tym też Cięcina są pasmami górskimi zbudowanymi z kompleksu utworów fliszowych, sfałdowanych w początkach neogenu i powtórnie w środkowym miocenie. Łupki, piaskowce i zlepieńce to główne składniki warstw płaszczowin nasuniętych, które tworzą wzniesienia Beskidu Żywieckiego. Od Cięciny po Stary Żywiec Kotlina Żywiecka stanowi „oko tektoniczne”, w którym spod płaszczowiny godulskiej wyzierają utwory płaszczowiny cieszyńskiej.7 Głównym czynnikiem wpływającym na kształtowanie terenu była woda płynąca, która ze skał tzw. mało odpornych tworzyła obniżenia a z bardziej odpornych wzniesienia. Zróżnicowany krajobraz zdecydowanie wpływa na rozwój turystyki, a hamuje rolnictwo. O występowaniu w Cięcinie piaskowca na zboczach wzniesień, świadczą kamieniołomy. Klimat w Cięcinie jest charakterystyczny dla klimatu górskiego. Zauważa się różnice opóźnienia wiosny nawet o 2-3 tygodnie w okolicach Magury i dłuższy czas zalegania tam pokrywy śniegowej. Stan za6 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. pod red. Bronisława Chlebowskiego, T. XI, Warszawa 1893. 7 Antoni Hołowiński, Pochwała Żywiecczyzny, w Ziemia Żywiecka, Kraków 1964. 10
  • 11. nieczyszczenia powietrza z każdym rokiem ulega poprawie poprzez wprowadzenie m. in. ekologicznych kotłów do ogrzewania mieszkań, uruchomienie elektrycznych linii kolejowych. W Cięcinie na Sole przepływy osiągały wartości: przepływ średni – 8,8m3/s, przepływ max – 300m3/s, przepływ minimalny 0,9m3/s. Wahania stanu wody w korycie rzeki Soły dochodzą do 4,1m. Spad wody Soły w Cięcinie wynosi 384m do poziomu morza. Dolina Soły osiąga prawie maksimum szerokości na terenie wsi Cięcina, Soła płynie przez jej obszar na odcinku około 3 km tocząc spokojnie swoje skąpe wody, ale w czasie ulewnych deszczów czerwcowych czy lipcowych względnie w czasie wiosennych roztopów zmienia się w straszny żywioł. Marcin Niżyński tak ją przedstawił w swoim wierszu pt. „Soła”: „... Lecz gdy na wiosnę stopnieją śniegi. Ach! Jak się burzy, jak zrywa brzegi … Ruda Solica chytra wodnica, nocą pod ludzkie skrada się sioła, wpada do domów, dudni w piwnicach i kradnie wszystko co unieść zdoła! Całe zagrody, płoty, ogrody, strzechy i wozy, krowy i konie, wszystko wokoło w jej nurtach tonie!... ”8 Soła jest rzeką szybką. Była wykorzystywana do spławu drewna. Prawobrzeżnym dopływem Soły jest rzeka Cięcinka zwana w przeszłości Cięciną lub Cięcinem.9 Po obu jej stronach na długości około 8 km znajduje się zwarta zabudowa mieszkaniowo – zagrodowa. Są to najczęściej domy jednorodzinne murowane a dziś bardzo rzadko drewniane. Źródła Cięcinki znajdują się na zboczach Abrahamowa i stokami Beskidu Żywieckiego ich wody spływają do Soły w pobliżu mostu kolejowego w Cięcinie. Wody tej rzeki zwłaszcza w górnym jej biegu są krystalicznie czyste i zdrowe. W latach dziewięćdziesiątych (1992) minionego stulecia rozwinęło tu działalność Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe Żywiec-Zdrój, które buduje ujęcia wodne dla własnych potrzeb i miejscowej ludności. Potok Loraniec wypływa ze źródłowisk spod Kiczory i Magury. Płynie wartkim biegiem w skalistym korycie wyżłobionym w beskidzkich stokach. Nad brzegami Lorańca jest rozmieszczonych ponad 100 budynków mieszkalnych wraz z zagrodami gospodarczymi tworząc przysiółek o nazwie Potok, a dziś jego główna ulica nosi nazwę Bystry Potok. Mieszkańcy tego terenu przez wieki korzystali z czystej wody Lorańca. Polskie Wojsko w dolinie Lorańca w okresie międzywojennym zorganizowało strzelnicę, do której jeszcze w latach powojennych prowadziła droga powiatowa. W latach sześćdziesiątych minionego wieku RZGW w Żywcu wybudował na potoku Loraniec tamę kamienno - betonową celem ograniczenia szybkiego nurtu wody i zatrzymania rumowiska rzecznego. Mieszkańcy Cięciny wnioskują do RZGW w Krakowie i Wójta Gminy o modernizację tamy i zorganizowania zbiornika retencyjnego, który oprócz korzyści gospodarczych mógłby spełniać walory turystyczne. Do większych rowów należą Olejnik płynący przez Las Bartni i jest prawobrzeżnym dopływem Soły. Znany jest też rów o nazwie Stara Cięcinka, która płynie środkową i dolną częścią Cięciny. Do koryta tego rowu na długości 3km spływają wody od Bukowiny i Żabnicy aż po zabytkowy kościół w Cięcinie. Jest to lewobrzeżny dopływ Cięcinki. Wody tych cieków nigdy nie wysychają, a w czasie ulewnych deszczów i wiosennych roztopów czynią duże szkody, zalewając pola uprawne i zabudowania. Te długie cieki wodne wymagają na pewnych odcinkach regulacji. Przed czterystu laty tymi rowami zaczęto doprowadzać wodę do czterech folwarcznych stawów, które zajmowały znaczne tereny Cięciny. Dzisiaj pozostały po nich groble i przepusty wodne. 8 9 M. Niżyński, Soła Słownik geograficzny …, T. XIII. 11
  • 12. WARUNKI NATURALNE ROLNO-KLIMATYCZNE Czynniki klimatyczne, krótki okres wegetacyjny 180-190 dni, zakwaszenie gleby powodują ograniczenie upraw pszenicy czy jęczmienia. Powszechnie uprawiane rośliny to owies, żyto, ziemniaki, koniczyna z trawą. Mechanizacja upraw jest ograniczona, a niegdzie wykluczona. Może tu rozwijać się gospodarka hodowlana (owce, bydło, konie). Z każdym rokiem ubywa upraw rolnych. Powierzchnia Cięciny wynosi 1650,4ha, z czego 627ha to grunty orne, 456ha lasy i grunty leśne, 216ha pastwiska trwałe, 95 ha łąki trwałe, 12 ha sady, 23 ha rowy, 11ha wody płynące, 23,6 ha grunty zadrzewione i zakrzewione, 97,5 ha drogi, 14,5 ha kolejowe i inne tereny komunikacyjne, 41 ha tereny zabudowane, 36 ha tereny różne i nieużytki. Około 1200 ha gruntów rolnych i leśnych należy do indywidualnych właścicieli, 264 ha to lasy i grunty resortu leśnictwa10 W najbliższym czasie przeznacza się w Cięcinie ok. 120 ha powierzchni gruntów pod zalesienie. Są to gleby w klasie V i VI a jednocześnie ich położenie utrudnia prowadzenie innych upraw rolnych. Obecnie 359,0 ha gruntów w Cięcinie posiada V klasę gleboznawczą, a 100,0 ha klasę VI. Procesy glebotwórcze i właściwości ekologiczne gleb w tym rejonie uzależnione są od znacznej wysokości, dużego nachylenia zboczy, podłoża skalnego, dużej ilości opadów, zróżnicowanego klimatu i erozji. Duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych sprzyja występowaniu licznych zadrzewień i zakrzewień śródpolnych. ŚWIAT ZWIERZĄT I ROŚLIN W cięcińskich lasach tj. Magura, Groń, Gminniok, Las Bartni, Abrahamów i in. znajduje się ostoja jeleni, saren, dzików, zajęcy, lisów, kun leśnych, łasic i gryzoni: mysz leśna, nornica ruda, wiewiórka i in. Obecnie setki hektarów niezagospodarowanych pól sprzyjają rozwojowi różnorodnej zwierzyny: gadów, ptaków i owadów. Kornik i opieńka powodują masowe obumieranie przede wszystkim świerka. Są jeszcze enklawy pięknego lasu jodłowego, bukowego, sosnowego czy brzozowego, zwłaszcza w rejonach Magury czy Ficońki. Pomnikiem przyrody jest lipa drobnolistna obwód 305 cm, wysokość 20 m ponad 200 lat, rośnie przed budynkiem restauracji Gronie w Cięcinie dolnej przy ul. Jana Pawła II. Wielowiekowe dęby i jesiony wycięto w latach osiemdziesiątych minionego stulecia przy zabytkowym Kościele p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie zwłaszcza od wschodniej strony kościoła i nad potokiem Cięcinka. W obszarze źródlisk i dorzecza Cięcinki znajdują się kompleksy leśne o cechach zbiorowisk naturalnych (partie regla górnego), zbiorowiska leśne drzewostanu w starszych klasach wieku ponad 100 lat. Są to cenne przyrodnicze tereny. NAZWA CIĘCINA Dość łatwe jest tłumaczenie etymologii nazwy miejscowości Cięcina. Pochodzi od czasownika „ciąć”. Wiadomo, że przed wiekami Żywiecczyznę pokrywały lasy, które wycinano, a potem karczowano. 10 Dane Urzędu Gminy W. G. z 2001 roku Obj. Wojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Bielsku - Białej z siedzibą w Żywcu z 1990 roku opracował charakterystykę przydatności terenu dla produkcji rolnej m. in. w Cięcinie: Rejon korzystny 30% 296 ha Rejon średnio korzystny 35% 345 ha Rejon niezbyt korzystny 32% 315 ha Rejon niekorzystny 3% 30 ha Rejon korzystny i średnio korzystny dla rolnictwa to użytki rolne położone na terenach dolin o spadkach do 15o i umiarkowanych warunkach klimatycznych. Rejon niezbyt korzystny... str. 32 12
  • 13. Andrzej Komoniecki uważał, że Cięcina nazwana jest od lasu cienkiego wycięcia, gdzie przedtem cienko wyrastający był, mówiąc: „cięcina to sama”. W dokumentach średniowiecznych spotyka się nazwę „Czancina”, Czaucina. Taki zapis widnieje w kościelnych rejestrach podatkowych z roku 1358 (Józef Putek). Jan Długosz używa nazwy Czączyna. W okresie okupacji hitlerowskiej w dokumentach niemieckich pisano: Ciencina11, Ciecina12. Ludność miejscowa przez stulecia, aż do dnia dzisiejszego, używa nazwy Cięcina. Stara się ją popularyzować i osłaniać przed likwidacją bądź zniekształceniem. Cięcina jest rzeczownikiem rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej i odmienia się podobnie jak rzeczownik „kobieta” (Cięcina, -y, -e, -ę, -ą, -e …) HERB CIĘCINY Urząd Parafialny w Cięcinie posługiwał się w całej swej historii pieczęcią okrągłą. W wolnym polu pieczęci tors Św. Katarzyny z koroną na głowie i palmą w prawej ręce symbolem męczeństwa. U dołu torsu półkolisty napis w języku łacińskim: S. Catharina V. M. W otoku pieczęci napis: Urząd Parafialny *Cięcina*. Szkoda, że już rzadziej, a nawet bardzo rzadko w ostatnich latach używa się takiej pieczęci. Postać Św. Katarzyny, jest aktualną patronką Parafii Cięcina. Świadectwa z nauki religii, czy też obrazki komunijne są stemplowane pieczęcią z krzyżykiem. Używało się też pieczęci podłużnej o treści: Parafia Rzym. - Kat. Cięcina Pod Wezwaniem Św. Katarzyny... Pieczęcie powiatu żywieckiego pochodzą z czasów porozbiorowych. Występują na nich przedmioty i narzędzia, zwierzęta, człowiek, świat roślinny, budynki i wyjątkowe ciała niebieskie, żywioły, postacie fantastyczne i figury heraldyczne13. Nasi praojcowie jako herb14 swej miejscowości Cięciny wybrali pogoń, jeźdźca na koniu. Włodzimierz Budka z Krakowa w swej pracy pt. Pieczęcie wiejskie powiatu żywieckiego15, wylicza (cytuję): Pieczęć okrągła, średnicy 27mm odciśnięta sadzą z laku. W wolnym polu pieczęci jeździec na koniu, zwrócony w lewo. Napis półkolisto: Gmina Cięcina i poziomo N 243 (?). Występuje w latach 1819-1898. Pieczęć okrągła średnicy 31 centymetrów, do tuszu, napisowa: *Urząd Gminny* W Cięcinie. Lata występowania nie znane. Pieczęć okrągła, średnicy 32 mm, do farby, napisowa, ściśle jak pod. 2, występuję w roku 1906. Pieczęć okrągła, średnicy 32 mm, do farby. W wolnym polu pieczęci znak napieczętny jak pod. 1. Napis kulisty: Urząd Gminy w Cięcinie. Występuje w 1926r. Pieczęć okrągła średnicy 34 cm do farby. W wolnym polu pieczęci przedmiot jak pod. 1. Napis otokowy: Urząd Gminny *W Cięcinie* występuje w roku 1909. 11 1 Kreis Saybusch, Ost-Oberschlesien, 1941r. 12 2 Der Siegin Polen (1939) – Infanterie stiirmt polnisch Bunker. 13 heraldyka (niem. Heraldik) nauka pomocnicza historii badająca początki, rozwój, znaczenie prawne oraz zasady kształtowania plastycznego herbów 14 herb (niem. E = dziedzictwo) hist. znak dziedziczny w rodzie szlacheckim, używany jako pieczęć, umieszczany na tarczach chorągwiach itp. godło państwa ziemi, miasta lub instytucji umieszczane na flagach monetach itp. 15 Gronie R. II. MR 2 - 3, 1939 s. 111 13
  • 14. PRZYSIÓŁKI CIĘCIŃSKIE Zjeżdżając z Horolnej w kierunku południowym przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 69 z drogą wojewódzką nr ewid. 6187/1, 6110/1, 2771/40 znajduje się plac Juraszków powszechnie zwany Pod Juraszkami. Zajmuje on powierzchnię około 16 ha. Mieszkańcy tego terenu chociaż byli związani z Cięciną poprzez uczęszczanie do jednej szkoły, kościoła, spółdzielni, to do drugiej wojny światowej należeli do gminy Radziechowy. Po drugiej wojnie światowej zostali wpisani w ewidencję Urzędu Stanu Cywilnego w Cięcinie, a w roku 1993 całkowicie do niej włączeni. Wezbrane wody Soły zawsze ogarniają niepokojem mieszkańców tego przysiółka. Dalej po lewej stronie drogi wojewódzkiej w kierunku południowym to plac Szczuronie. Tu mają swe ujścia Cięcinka i Loraniec. Potoki te często zalewają piwnice zabudowań i okoliczne pola. Soła tez w tym rejonie czyni spustoszenie, podmywa przyczółki mostu drogowego i kolejowego. Za torem i przystankiem PKP Cięcina Dolna to Solany, plac leżący nad Sołą w sąsiedztwie Figurów przysiółka należącego do wsi Wieprz. Na tym odcinku Soła również często zalewa pola i podbiera wojewódzką drogę. Tereny znajdujące się od strony wschodniej, pomiędzy drogą a Sołą, to plac Gawlińskich i Zarębek. Tuż nad brzegiem Soły wybudowano w latach 1960-1970 ładne boisko sportowe i pawilon należący do Ludowego Klubu Sportowego „Świt” w Cięcinie. Nieco dalej w kierunku południowym jest wybudowana restauracja „Gronie” w Cięcinie – własność miejscowej Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska. Teren Zarębka sięga aż do ulicy Granicznej w pobliżu nowego Kościoła p. w. Przemienienia Pańskiego. Właściciele tych terenów cieszyli się z urodzajnych gleb, z których zbierali obfite plony. W latach siedemdziesiątych poprzedniego stulecia tu usytuowano oczyszczalnię ścieków, którą ostatnio zdecydowanie rozbudowano, aby służyła nie tylko mieszkańcom naszej gminy, ale również sąsiedniej Milówki, Rajczy, Ujsół. Właściciele długo nie wyrażali zgody na sprzedaż swoich gruntów pod budowę oczyszczalni ścieków. Jednak zostali nakłonieni przez władze samorządowe do zmiany swoich postanowień. Sprzedali nie tylko teren pod oczyszczalnię, lecz również ponad 2 ha pod nowy komunalny cmentarz. Dworek: Teren nad Cięcinką w pobliżu przystanku PKP w Cięcinie. Pozostałość nazwaną po dawnym cięcińskim dworze – folwarku założonym w roku 1706. Po pierwszej wojnie światowej dwór ten został rozparcelowany pomiędzy inwalidów wojennych. Znaczną część tych gruntów przydzielono Szkole Podstawowej nr 1 w Cięcinie i parafii. Potok stanowi zwartą zabudowę (około 100 budynków) w dolinie cieku Loraniec. Północną jego część nazwano Kańcugiem16. Kociołki, Dziedzice, Stolarczyki i Grenie to place, w których już w XVIII w. pojawiają się te nazwiska jako właścicieli półrolków w dolnej części Cięciny. Natomiast nad przystankiem PKP w Cięcinie wyróżnia się place: Lipowscy, Waligórzy, Kowale, Pawlusi i Stopkowie. Do większych skupisk domostw tworzących odrębne place w górnej części Cięciny na wysokości 800m n.p.m. należą Stefki, Bieguni, Fabisie i Ficońka. Bukowina: teren w kierunku południowym nad przystankiem PKP w Cięcinie. Suchankowie – skupisko domów na wschód od kościoła p.w. Św. Katarzyny w rejonie jednego z dawnych cięcińskich stawów. W pierwszej połowie XVIII w. Jakub Suchanek był stawowym. Do mniejszych skupisk domów należą place: Pod Kopcem, Pod Groniem, Za Gorami, Pod Brańkowem, Na Dolince, Na Cięcince, Pod Borem, We Młynie, Księżorka, Koluszka, Zagroda i Paborek. Jeszcze w roku 1953 przysiółkami Cięciny były Węgierska Górka, Zielona i Zawodzie. Dzisiaj tworzą wieś o wspólnej nazwie Węgierska Górka. Mimo wydzielonych skupisk domów zwanych placami, Cięcina stanowi zwartą zabudowę tworząc malowniczy beskidzki krajobraz. 16 Ta część zabudowań Potoka sąsiaduje z torem kolejowym 14
  • 15. Rozważania nad początkami Cięciny ZWIĄZEK Z ŻYWCEM C ięcina jest prastarą wsią na Żywiecczyźnie. Świadczą o tym dzieła naukowe. Przez całe minione stulecia państwowości Polski była po Żywcu w tutejszym nadgranicznym terenie najważniejsza osadą. Potwierdzają to dawni właściciele Żywiecczyzny od Piastów Śląskich z Oświęcimia i Zatora, Komorowscy, Wielopolscy, rodziny królewskie Wazów i Habsburgów. Z bardzo starych dokumentów informujących o tym wymienić należy: „Listy świętopietrza”, które zaraz po Żywcu wymieniają Cięcinę z Lipową w roku 1358. Podobnie Cięcinę wymienia Jan Długosz i dokumenty Cystersów z Rud Raciborskich, którzy kolonizowali z polecenia książąt śląskich zachodnią Żywiecczyznę. Według obliczeń prof. Waltera Kuhna z Wrocławia w XIV w. Żywiec liczył 400 mieszkańców, Cięcina 250, Sucha 50, a cała Żywiecczyzna od Suchej po Bielsko-Białą i Zwardoń 1500 (Kuhn, s. 6). POCZĄTKI CIĘCIŃSKIEGO KOŚCIOŁA I UTRATA SAMODZIELNOŚCI PARAFII W drugiej połowie XIV w. istniała już parafia w Żywcu oraz w Cięcinie i Lipowej. Około roku 1358 Cięcina była jedyną miejscowością z kościołem leżącą na południe od Żywca. Taki stan mógł się utrzymać kilkadziesiąt lat. W którym roku Cięcina przestała być parafią nie wiadomo. Księża przenieśli się do nowej miejscowości Radziechowy i z Lipowej tak samo. Józef Łepkowski w Przeglądzie zabytków przeszłości z okolic Krakowa uważa, że można przyjąć rok 1390 jako rok powstania parafii Radziechowy, ale nie jest to pewne. Wieś Radziechowy jest wspominana dopiero w XV w. w dokumentach i prawdopodobnie została założona przez Radwanitów, gdyż rok 1492 to data procesu Mikołaja Radwana z Janem Komorowskim o tę wieś. Z tego wynika, że Radziechowy mogły być czwartą parafią utworzoną na Żywiecczyźnie. Do parafii Radziechowy w roku 1598 po wizytacji biskupiej włączono Lipową i przed tym rokiem Cięcinę. W XVI wieku dzięki dynastii Wazów, a w szczególności Konstancji królowej matce Jana Kazimierza i jego staraniem utworzono parafie: w Milówce, Rajczy, Jeleśni oraz w Cięcinie (drugi raz), podobnie Łodygowice. W wieku XVIII jest w dokumentach jeszcze jedna wzmianka o erekcji parafii Cięciny w roku 1786. Na pewno przyrost ludności i wylewy kapryśnej rzeki Soły spowodowały utworzenie nowej parafii z terenów leżących po prawej stronie rzeki Soły. Były to wsie Cięcina, Wieprz, Juszczyna, Brzuśnik i Bystra. Taki stan przetrwał aż do lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku. ADMINISTRACYJNA PRZYNALEŻNOŚĆ CIĘCINY Cięcina od początku swego istnienia była miejscowością rdzennie polską. Należała do powiatu żywieckiego, województwa krakowskiego a od 1973 roku do nowo powstałego województwa bielskiego. 15
  • 16. Była samodzielną gminą do 1973 roku. Należały do niej wsie (gromady): Wieprz, Juszczyna, Brzuśnik, Bystra i Żabnica należąca w przeszłości do parafii Milówka. Gromady miały własnych sołtysów i pieczęcie (pierwsza połowa XIX w.). U schyłku XIX wieku w każdej z wymienionych gromad powstały Urzędy Gminne. (podobny podział administracyjny istnieje do dzisiaj na Słowacji u naszych południowych sąsiadów). Po pierwszej wojnie światowej Cięcina znów była gminą zbiorczą dla Wieprza, Juszczyny, Brzuśnika, Bystrej i Żabnicy. W XIX i XX wieku właściciel dworu w Cięcinie, rozparcelowanego po pierwszej wojnie światowej, także i dyrektorzy fabryki „Węgierska Górka” byli najczęściej wójtami w Cięcinie. Np. Kehrt (z odlewni) przed I wojną światową uregulował potok Cięcinkę na odcinku 9 km długości, podobnie inż. Jerzy Buzek, inż. Kulczycki wybudował nowe drogi w Cięcinie i zelektryfikował częściowo Cięcinę. Ostatni wójt Cięciny Jan Kittner także wiele zrobił dobrego dla społeczeństwa. Dbał o drogi, rozwijał melioracje i zaczął komasacje gruntów. Został zamordowany przez okupantów w obozie koncentracyjnym. Ten ostatni był sklepikarzem w Cięcinie. Mieszkańcy Cięciny wykazali wiele wysiłku i bohaterstwa w walce z najeźdźcą hitlerowskim w pierwszych dniach września 1939 roku. Zagadnienie to w dotychczasowych publikacjach jest traktowane bardzo pobieżnie, i dlatego w następnym rozdziale postaram się szerzej ten temat rozwinąć. Już 2 września w godzinach popołudniowych niemieccy żołnierze wkroczyli do Cięciny a 3 września już ją okupowali. Taki stan trwał aż do 5 kwietnia 1945r., do chwili wyzwolenia jej przez oddziały czwartego Frontu Ukraińskiego. Gmina Cięcina należała do Rzeszy Niemieckiej i uważana przez okupanta za tereny rdzennie niemieckie. Była również gminą zbiorczą. Należały do niej miejscowości: Brzuśnik (Brzusnic) liczący 417 mieszkańców, Bystra (Bystrai) licząca 502 mieszkańców, Cięcina (Ciencina) licząca 3972 mieszkańców, Juszczyna (Jużcyna) licząca 999 mieszkańców Radziechowy(Radziechowy) liczące 4116 mieszkańców Wieprz (Wieprz) liczący 2071 mieszkańców Żabnica (Żabnica) licząca 2297 mieszkańców Name com des Umtscumissars Barrée17 17 Po wyzwoleniu Cięcina ponownie zostaje gminą zbiorczą. Należy do największych w powiecie żywieckim. Północna jej granica opiera się na Grojcu (612m n.p.m.). Sąsiaduje z gminami: Zabłocie, Sporysz, Jeleśnia, Ujsoły, Milówka i Radziechowy. Lata pięćdziesiąte (czasy stalinowskie) bardzo niekorzystnie zaznaczyły się w historii Cięciny. Rozporządzeniem Ministra Administracji Publicznej z dnia 18 stycznia 1950r. z gminy wiejskiej Cięcina wyłącza się część gromady Wieprz, stanowiącą przysiółek Pawlusie18 (Browar). Nowa granica miasta Żywca biec będzie na odcinku gromady Wieprz: od punktu przecięcia granicy gromad Radziechowy i Wieprz przez potok „Rybny” w kierunku wschodnim, lewym brzegiem tego potoku do jego ujścia do rzeki Soły, gdzie styka się z granicą dotychczasowa gromady Zabłocie. Decyzję powyższą podpisał Minister Administracji Publicznej Władysław Wolski i opublikowano w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa z dnia 17 lutego 1950 r. Nr 3 poz. 22. 17 1941, Geimatkalender des Beskidenkreises Saybusch 18 Dziś osiedle miasta Żywca z Browarem – Żywiec wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1893. Spis Miejscowości PRL, Warszawa 1968 16
  • 17. Warto nadmienić, że w tym samym czasie gromadę Zabłocie włączono do miasta Żywca. W 1956 roku gromady: Wieprz, Bystra i Brzuśnik utworzyły Gminną Radę Narodową z siedzibą w Wieprzu. Podobnie też poczyniono w Juszczynie i w Żabnicy. Na podstawie zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 17 marca 1953r. o obrębie gromady Cięcina, w Gminie Cięcina powiatu żywieckiego wyłączono przysiółki Węgierska Górka, Zawodzie, Zieloną i utworzono samodzielną gromadę pod nazwą Węgierska Górka. W granice gromady Węgierska Górka weszły wszystkie parcele gruntowe i budowlane gminy katastralnej Cięcina położone na zachód od linii granicznej oddzielającej nowo powstałą gromadę od gromady Cięcina. Włączono również grunty należące do Szkoły Podstawowej nr 1 w Cięcinie i grunty, które stanowiły własność Parafii Cięcina. Posiadłości te były nadane szkole i parafii po pierwszej wojnie światowej po parcelacji dworu w Cięcinie. Nowa linia graniczna rozpoczyna swój bieg od północno-wschodniego narożnika pgr. Nr 5287/2, gminy katastralnej Cięcina, leżącego u styku północnej granicy dotychczasowej gromady Cięcina i południową granicą gromady Radziechowy i biegnie w kierunku południowym, wschodnią granicą pgr. Nr 5287/2 na całej długości, przecina koryto rzeki Soły wzdłuż północnej granicy mostu drogowego i biegnie dalej w kierunku południowo-wschodnim, a potem południowo-zachodnim, północno-wschodnią granicą drogi pgr. Nr 6033, przecina drogę pgr. 6034 i biegnie północno-wschodnią granicą drogi pgr. Nr 6035 i pgr. 6341, przecina tor kolejowy Żywiec – Zwardoń i biegnie dalej wschodnimi granicami drogi pgr. Nr 6091/3 i Nr 6097, osiągając na południowo-wschodnim narożniku tej ostatniej parceli dotychczasową granicę gromad Cięcina i Żabnica. Decyzję Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie podpisał Jan Antoniszczak – sekretarz prezydium. Taką decyzję musiało akceptować ówczesne społeczeństwo Cięciny bowiem były to czasy bardzo trudne, a nawet najtrudniejsze politycznie w powojennej historii Polski. Nie pomogły żadne odwołania. Cięcina mimo okrojonych granic i niewielkiej ilości zatrudnionych urzędników należy do czołowych GRN w powiecie żywieckim. Rozbudowuje budynki szkolne, dom Kółka Rolniczego, rozwija działalność Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Cięcinie (duża ilość placówek handlowych i bogate zaplecze magazynowe). Rozwija się czytelnictwo poprzez Bibliotekę Gromadzką i punkty biblioteczne. Kulturę szerzą zespoły artystyczne skupione przy miejscowych szkołach i Kole Gospodyń Wiejskich. Chór szkolny pod kierownictwem pana mgr Krzysztofa Staszkiewicza wyjeżdża ze swym programem do różnych miast, a także występuje w telewizji. Mieszkańcy Cięciny budują dwa domy nauczyciela, uruchamiają przedszkole, budują siedzibę Banku Spółdzielczego, powstaje nowe boisko sportowe z pawilonem świetlicowym i zapleczem dla sportowców zrzeszonych w Ludowym Klubie Sportowym zwanym „Świt” w Cięcinie. Wiele trudu przy organizacji boiska sportowego i jego zaplecza poświęciła pani Zofia Tomiczek i inni. W dziedzinie rolnictwa Cięcina otrzymuje Sztandar Przechodni za trzy kolejne lata uzyskania pierwszego miejsca w konkursie „Agrominimum”. Planowano jeszcze wiele … Cięcina dotąd gmina samodzielna na mocy uchwały Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972r. traci swą administracyjną samodzielność na rzecz utworzonej gminy Węgierska Górka. Mimo próśb przesłanych do KC PZPR i WRN w Krakowie – Cięcinie nie pozostawiono samodzielności. Nie przyniosły żadnego skutku spotkania mieszkańców Cięciny z redaktorami Gazety Krakowskiej i przedstawicielem Wydziału Organizacyjno – Prawnego Prezydium WRN w Krakowie. Fragmenty tego zebrania są udokumentowane w jednym z artykułów Gazety Krakowskiej z uwzględnieniem wypowiedzi najaktywniejszych uczestników spotkania tj. Michała Stolarczyka, Ludwika Ficonia, Stanisława Figury i Jana Figury.19 Od stycznia 1973 r. wszystkie decyzje dotyczące Cięciny są podejmowane wspólnie z radnymi wsi Cisiec, Węgierska Górka i Żabnica. Ówczesna Rada Gminy Węgierska Górka liczy 22 radnych. Cięcina 6 radnych, Węgierska Górka 6 radnych, Cisiec 5 radnych i Żabnica 5 radnych. 19 Artykuł z Gazety Krakowskiej... 17
  • 18. Działania zmierzające do utrzymania a później przywrócenia Cięcinie statusu gminy trwają z mniejszymi lub większymi przerwami od 1953r. W maju 1991 r. na Zebraniu Wiejskim została podjęta uchwała w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej usamodzielnienia tj. przywrócenia Cięcinie statusu gminy. Zebranie wiejskie powyższą uchwałą zobowiązało Radę Sołecką w Cięcinie do przeprowadzenia w terminie do 30 czerwca 1991r. konsultacji społecznej w formie podpisów obywateli uprawnionych do głosowania. Na ogólną liczbę 2998 uprawnionych w konsultacji wzięło udział 1960 osób tj. 65,3% ogółu wyborców. Z tej liczby 1931 osób było „za” a 29 osób było przeciwnych. Uważano, że małe jest piękne, mniejszy organizm – mniejsze potrzeby. Cięcina nie będzie musiała stale prosić o zainteresowanie się remontem dróg, budową chodników, oświetlenia ulicznego, utrzymania przedszkola i oddziałów klasowych w szkole z mniejszą ilością uczniów itp. Gmina Cięcina należałaby do średniej wielkości gmin w województwie istniejących do dziś. Dochody jej nie byłyby mniejsze od innych. Przykładem może być gmina Łękawica i gmina Ślemień, które w tym czasie tj. w 1991 roku otrzymały samodzielność administracyjną. Porad prawnych w tym temacie udzielali prawnicy zatrudnieni w Urzędzie Wojewódzkim w Bielsku-Białej. Sporządzono komplety map Cięciny (fizycznych, ewidencyjnych i geodezyjnych). Rada Gminy Węgierska Górka nie uznała konsultacji w formie złożonych podpisów i ustaliła ponowną konsultacje w formie referendum na dzień 7 czerwca 1992r. Remisowy wynik referendum nie pozwolił Cięcinie na uzyskanie samodzielności administracyjnej w odrodzonej Rzeczpospolitej Polskiej. DWÓR SZLACHECKI W CIĘCINIE W świetle opracowań Józefa Brody sądzimy, że Cięcina należy do obszarów „starego osadnictwa”20 rozwijającego się do połowy XV w. Starsze osadnictwo zajęło przede wszystkim urodzajne pobrzeża rzeki Soły , zwykle słabo zalesione. Mieszkańcy zajmowali się głównie uprawą zbóż i hodowlą. Natomiast „młodsze osadnictwo”21 rozwijające się po XV w. wiąże się z osadnictwem ludności napływowej , głównie wołoskiej, opanowując obszary górskie i z migracją ludności rodzimej , która z różnych przyczyn opuszczała swe dotychczasowe miejsca zamieszkania. Posuwała się ona dolinami i potokami w górę, by tam na stałe się osiedlić. Przyczyną przemieszczeń ludności było organizowanie folwarków w Państwie Żywieckim w latach 1608-1720. Pierwszy folwark zwany Zamkowy albo Obszar, został założony na części gruntów należących do miasta Żywca i wsi Sporysz w roku 156722. Np. folwark w Wieprzu powstał w roku 1608 na gruntach stanowiących nadziały 12 wieprzskich rolników (Wieprz Wielki). Z tego powodu chłopów z terenów przesiedlono na prawy brzeg Soły do osady o nazwie Wieprz Mały, zlokalizowanej wcześniej na południowym zboczu Grojca.23 Najmłodszy syn Krzysztofa, Mikołaj Komorowski (1608-1622) objąwszy Żywiecczyznę posiadaniem postanowił zwiększyć swoje dotychczasowe dochody poprzez wprowadzenie gospodarki folwarczno -pańszczyźnianej. Najprawdopodobniej w 1608r. połączył folwarki żywieckie zwane zamkowym i obszarskim. Nowe powstały również w starym Żywcu , Wieprzu , Lipowej i Jeleśni. Te folwarki Andrzej Komoniecki zalicza do powstałych przed 1608 r. Natomiast z gruntów stanowiących nadziały rolników z Cięciny i Ciśca w późniejszych latach (tj. 1608-1620) utworzono folwark noszący nazwę Węgierska Górka, ponieważ na tej górze był położony.24 20 21 22 23 24 18 Z. Poniedziałek; Procesy osadnicze w Państwie Żywieckim, Karta Groni, R. 1980, Nr IX-X Tamże... s.46 Tamże... s.48 Zygmunt Poniedziałek, Procesy osadnicze w Państwie Żywieckim, Karta Groni, R. 1980, Nr IX-X Tamże... s.54 (przypisy)
  • 19. Na gruntach w Cięcinie obok dawnego folwarku powstaje w roku 1706 nowy dwór specjalizujący się w produkcji hodowlanej (stąd nazwa Dworek- plac i ulica koło przystanku PKP Cięcina). Został on założony na gruntach jednego z czterech cięcińskich zarębników25. W Cięcinie w roku 1712 mieszkało 18 rolników, młynarz, 3 zarębników, 8 zagrodników, 10 chałupników i 16 komorników. Nazwiska półrolników cięcińskich: Błażej Kociołek, Urban Kocieł, Janek Chudy, Tomek Dziedzic, Urban Greń, Piotr Greń, Maciek Pejko, Maciek Niewiadomy, Franek Biegon, Maciej Stopka, Błażej Chyla, Jakub Misik, Błażej Pawlus, Wojciech Gęga, Stanik Stefko, Wojciech Biegon, Marcin Derlaga i Błażej Sitarz, który prowadził urząd sołtysa cięcińskiego i z tego powodu był zwolniony od odbywania 1 dnia pańszczyzny, a zwolnienie od drugiego opłacał kwotę 20 zł rocznie. Wszystkie pozostałe należności musiał wykonywać. Półrolnicy zajmowali 18 półrolków posiadali po 4 konie. Tygodniowe świadczenia pańszczyźniane: po 2 dni konne i po 4 dni „powabne” (pilne roboty) rocznie, płacili czynnie pięciorkowe (tj. opłata za zwolnienie od przewozu 5 tramów drzewnych na brzeg rzeki do spławu) po 5 zł i pilne (zwolnienie od przewozu drzewa na tartak pański) po 2 zł i 15 gr. odstawiali do piły po 1 tramie26 i na brzeg rzeki Soły po 1 siądze szczepu. Oddawali po 1 gęsi, 1 kurze i 1 kapłonie oraz po 15 jaj, przędli za pieniądze po 6 łokci oprawy i wywozili z Wieliczki po 3 beczki soli. Półrolnicy posiadający półrolki dł. 3-5 km byli najbogatszymi gospodarzami. Mieli po kilkadziesiąt morgów ziemi ornej, dzięki nim Cięcina była wsią powoźną. Każdy „półrolnik” zobowiązany był dwa dni w tygodniu „ od roku do roku , od tygodnia do tygodnia, tak zimie jako i lecie stawać do pracy na pańskim z parą koni, a jeśliby pieszo kazano, ma każdy półrolnik na jeden dzień dwoje ludzi posłać, z czym i gdzie każą, a gdy radlić czy włóczyć będą , to z bronami i radłem... ” Chłopi zobowiązani byli nie tylko do odrabiania pańszczyzny pieszo czy konno, własnymi przyrządami, ale równocześnie wyznaczono im dokładnie czas, który muszą na to poświęcić, a także ilość pracy, jaką muszą wykonać. Należało „na pańszczyznę rano równo ze wschodem słońca” stawiać się , „zjeżdżać zaś o zachodzie”. Odpoczynek południowy „na wielkim dniu” trwał półtorej godziny i godzinę „na małym”. Samowolne skracanie dnia pracy powodowało niezaliczenie całego dnia. Młynarz robił 2 dni powabne, płacił czynsz młyński 10 zł, oddawał 2 kury, prządł za pieniądze 1 sztukę oprawy i dawał 6 kop raków z przykop młyńskich. Znany był młynarz Tomasz Pieczarka. Stawowy pilnował stawów, w zimie wycinał przeręble oraz dostarczał corocznie do pańskiej kuchni po 12 kop raków wielkich. Pilnował również sadów i szczepów. Na terenie Cięciny znajdowały się 4 stawy: nad Pejkiem, pod Wójcickiem, nad Greniem i nad Koziem (obecnie pozostały po nich rowy i groble). Zarębnicy odrabiali tygodniowo pańszczyznę po 3 dni piesze i rocznie po 4 dni powabne. Czynszu „ketnarowego”27 płacili po 12 zł. Odstawiali pod 2 siągi szczepu, oddawali po 1 gęsi, 1 kurze, 1 kapłonie oraz 150jaj. Przędli za pieniądze po 1 sztuce oprawy z własnego lnu. Zarębnicy: Jan Skrzypek, Grześ Brandys i Grześ Opaś. Antoni Koźbiał, Wojtek Wajdziak, Michał Stopka, Tomek Śpiewak i Piotr Chudy „odrabiali jedynie 2 dni „powabne” w roku, płacili po 6 zł „przenajmu” i przędli po 6 łokci „oprawy ze lnu pańskiego”. Natomiast zagrodnicy odrabiali rocznie po dwa dni powabne, płacili przenajmowego po 20zł i przędli po 1 sztuce pańskiej oprawy.Gromada cała płaci rogowego po 1zł i 18gr. , a z tytułu daniny oddaje 4 jarzębie i 1 ciele. Stosowano zróżnicowane powinności wobec dworu z racji wykonywania innych prac np. dozorowania stawów czy szynkowania. Zagrodnicy: Koźbiał, Wojciech Ruta, Majcher Stolarczyk, Jurek Dziedzic, Jan Kowal, Kazimierz Dziedzic, Jakub Suchonek, Maciej Niewiadomy. Jakub Suchonek był stawowym i korzystał z przywilejów z tym związanych. Podobnie Maciej Niewiadomy „Zbywał ciężary poddańcze szynkując gorzałkę z pańskiej Gorzelni”. 25 Franciszek Lenczowski, Inwentarze dóbr żywieckich z XVIII w. s. 65 i Andrzej Komoniecki Chronografia albo Dziejopis Żywiecki. Żywiec, 2005 T.M.Z.Ż str.306 26 Tram - Kloc drzewa, pień 27 Ketnarowe - opłata 12 zł zamiast spuszczania na rzekę 15 drzew 19
  • 20. Chałupnicy wykonywali jedynie 2 dni powabne w roku, płacili po 6 zł „przenajmu” i przędli po 6 łokci „oprawy” ze lnu pańskiego. Maciek Suchonek, Jakub Piorunek, Antoni Chudy, Wojtek Sitarz, Walek Czarny. Komornicy: Michał Bubaczek, Grześ Święty, Błażej Kociołek, Piotr Chudy, Grześ Czech, Michał Greń, Wojciech Sitarz, Sobek Rzadziej, Walek Stopka, Bartek Czerny, Błażek Chyla, Oleś Misik, Józef Stopka, Tomek Dziedzic, Kacper Biegun i Wojtek Stopka „obowiązani byli do 1 dnia pieszego pańszczyzny w tygodniu, dwa dni „powabnych” i przędli po 6 łokci „oprawy” ze lnu pańskiego”. Na Żywiecczyźnie folwarki powstają o prawie 150 lat później niż w reszcie kraju. To opóźnienie skróciło wyzysk chłopa w tej części Polski. Znaczna ilość rąk roboczych oraz możliwości zbiegostwa i zbójnictwo chroniły chłopów przed zbyt wielkim uciskiem. Józef Mikś w swoim artykule zatytułowanym: „Taniec zbójnicki w Żywiecczyźnie”28 wylicza miejscowości, a wśród nich Cięcinę, w których 76 ważniejszych zbójników znalazło chętnych do swego towarzystwa. Zbójnicy chcieli m.in. „równać świat” ale także bronić słabszych jak również Ojczyzny. W okresie najazdu szweckiego chwycili za broń i walczyli z najeźdźcą. Po pierwszej wojnie światowej folwark został rozparcelowany. Część gruntów przydzielono Parafii Cięcina, Szkole Podstawowej w Cięcinie, rodzinom, które poniosły znaczne straty wojenne (inwalidzi) i pracownicy Gminy Cięcina. Sprzedaży dokonywał Powiat. SERWITUTY Podobnie jak i na innych terenach Polski chłopi cięcińscy mieli prawo do zbiórki drzewa na opał w lasach pańskich przed i po zniesieniu poddaństwa. Otrzymali też prawo do poboru drzewa budulcowego i sprzętowego. Przywilej ten gwarantował osadom z Gminy Cięcina uprawnionych do poboru drzewa na opał, dokument wydany przez Cesarko Królewskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z polecenia Cesarsko- Królewskiego Namiestnictwa jako Komisji Krajowej do wykupu i regulacji ciężarów gruntowych. (Lwów 13 grudnia 1867 r.). Są jeszcze gospodarze w Cięcinie, którzy każdego roku korzystają z tego przywileju i zbierają drzewo opałowe w lasach państwowych w rejonach zwanych Cięcinką, Romanką, Suchą, Baranią i inne. Spis uprawnionych do poboru drzewa na opał, osad w Gminie Cięcina powiat Żywiec (Żywiec, dnia 10 kwietnia 1867) 28 Karta Groni, 1980, Nr IX-X, s. 85-99.
  • 22. 22
  • 23. Uprawnionym do poboru drzewa budulcowego i sprzętowego wydzielono u schyłku XIX w. piętnastohektarowy obszar leśny zwany Las Gminniak (Gminniok) obecnie Wspólnota Leśna Wsi Cięcina. Członkowie tej wspólnoty wybierają spośród siebie Zarząd, wcześniej wybierano Komisję Lasów Uprawnionych Wsi Cięcina. Obecnie Cięcina liczy 4408 mieszkańców, wśród których najczęściej powtarzają się nazwiska: Juraszek, Biegun, Jurasz, Pawlus, Skrzypek, Dziedzic, Dyrlaga, Figura, Stolarczyk... POWSTANIE HUTY ŻELAZA „Do założenia odlewni żeliwa w Cięcinie lub właściwie Górce zachęciły arcyksiążęce Kuźnice w obszarze”29. „Podaje się, że tygodniowo przetapia się w piecu w Cięcinie 350 cetnarów w żelazo i przekuwa się go młotami na sztaby...”30 „1839 rok – 24 sierpnia była niezwykła powódź, która wyrządziła wielkie szkody w nowych budowach zapór arcyksięcia w Górce i Obszarze, tutaj również zasypała całkowicie żwirem rów leśny”31 Kronika parafialna w Cięcinie o powstaniu huty żelaza „Węgierska Górka” Węgierską Górkę należy zaliczyć do najmłodszych osad w powiecie żywieckim, powstała bowiem dopiero w XIX stuleciu na miejscu dawnego folwarku, zwanego również Węgierską Górką. Do jej powstania przyczyniło się w głównej mierze założenie huty żelaznej. Fakt ten jest opisany w kronice parafialnej w Cięcinie. Opinii tego dokonał naoczny świadek tych wydarzeń jakim jest cięciński ks. Józef Olesiak, który spędził 39 lat w Cięcinie, początkowo jako wikary, a następnie proboszcz w latach 1809 - 1848. W opisie informacyjnym o założeniu huty jest wzmianka o zwożeniu kamieni do budowy „hamrów”32, o nabożeństwie odprawionym z okazji poświęcenia kamienia węgielnego, o powodzi, która zabrała jaz 29 Czyt. „Kroniki Żywieckie Ks. Franciszka Augustina” Żywiec - Kraków Towarzystwo Naukowe Żywieckie. Towarzystwo Wydawnicze „Historia Jagellonica” Żywiec - Kraków 2007 str. 617 30 Tamże str. 670 31 Tamże str. 619 32 „Hamry” = Hammerwerk. Zakład żelaza składający się z jednej albo kilku świeżarek, wytwarzających surówkę wielopiecową na żelazo kowalne, które wykuwano na żelazo prętowe, sztabowe, taśmowe za pomocą młotów wodnych 23
  • 24. na Sole i sam fakt poświęcenia wystawionych hamrów. Fragment o założeniu huty cytuję w całości i dosłownie. „Rok 1838. Podpisany na prośbę miejscowego Państwa, niemającego do wożenia siąg kamiennych na wystawienie nowych hamrów w kluczu Górki Węgierskiej, w parafii podpisanego których w tych dobrach nigdy nie było, zjednać, zwołał trzech gospodarzy Józefa Gawła z gruntu inwentarskiego, Józefa Gałuszkę z gruntu wolnego i Michała Niewiadomego z roli plebańskiej, aby zrobili pierwszą próbę zwiezienia po jednej siądze kubicznej, gdy inni nakłonić się nie dali. Pomienieni gospodarze na żądanie moje, wywieźli każdy po jednej siądze kubicznej dnia 15 Januar 1838, po której próbie tak ci gospodarze, jak dominium przybyli do mnie i ugoda stanęła: od jednej siągi kubicznej bez wykładania w miejscu na dwa złote reńskie w srebrze z przyczyny tej, że jedna siąga kubiczna zabrała 14 fur dobrze naładowanych, parokonnych z dwiema ludźmi, a wiec przez dwa dni 14 razy, dobrze się wijawszy, trzeba było z tym ciężarem nawrócić. Ta ugoda stała się 15 Januar 1838 z kondycją, aby każdy po wywiezieniu jednej sięgi zaraz przez ręce moje odebrał omówioną zapłatę i tak za tymi pierwszymi, widząc w wypłaceniu rzetelność, inni do wożenia się udali... Ta nowość w tej księdze pro memoria sukcesoram33 się opisała. I tak wieś Cięcina jako najprzychylniejsza 89, Wieprz 9, Juszczyna 4, Bystra 10, Brzuśnik 4. Te wsie z parafii cięcińskiej: Cisiec 9, Milówka 1. Te dwie wsi z parafii milowskiej. Radziechowy 4. To wieś z parafii radziechowskiej. Razem 130 siąg kubicznych, te wsie do 10 kwietnia 1838 wywiezły i z rąk moich zapłatę odebrały. Dnia 21 kwietnia 1838r. odprawiła się solenna wotywa34 z wystawieniem, na której państwo z oficjalistami i ze wszystkiem ludem do tej fabryki przeznaczonym, się znajdowali, bo takie państwa przed zaczęciem tej fabryki życzeniem było, aby od Boga początek miała z Bogiem się budowała, i z Boską pomocą pożytek wydawała. Po której wotywie i boskim błogosławieństwie, najprządł przekopa wodna ryć się rozpoczęła, a po tym inne tej fabryki przygotowania. Dnia 15 maja 1838 r. odprawiło się uroczyste z wystawieniem nabożeństwo. Pleban miejscowy miał sumę. Jemu obok asystowali Wielmożny Jegomość Ksiądz Mikołaj Krzyżowski, pleban radziechowski i Wielmożny Jegomość Ksiądz Marcin Pająk, pleban milowski. W dalmatykach35 zaś byli: Jegomość Ksiądz Ignacy Byrski, wikary radziechowski i Jegomość Ksiądz Jan Babczyński, wikary cieciński. Przy tych, że: Jegomość Ksiądz Józef Komperda, wikary ekporitus z Lipowej i Jegomość Ksiądz Jerzy Rak, wikary milowski. Takie życzenie J.W.P. Dziedzicznego aby z pomocą Boga się budowało. Temu Nabożeństwu przytomni byli: Jaśnie Wielmożna Pani Hrabina z domu... 36 Wielopolska dziedziczka dóbr Bobrku i Pieskowe Skały z przyległościami, Klucza Lipowskiego z przyległościami, Klucza Górki Węgierskiej z przyległościami w którym to kluczu te hamry się fundują- i dziedziczny Pan Ujsół, a syn wyżej wyrażonej hrabiny. Wielmożny Jegomość Pan Seweryn Jordan dziedzic dóbr Kozy z przyległościami, Wielmożny Jegomość Pan Anastazy Siemański, dziedzic dóbr Barwałdu i Rayczy, Wielmożny Pan Wilhem Homolacz, Wielmożny Pan Antoni Homolacz, Wielmożny Pan Franciszek Kutscha, tych hamrów director, Jegomość Pan Alojzy Thoma, directora sekretarz, Wielmożny Pan Walenty Arzt, sędzia dóbr żywieckich. Teraz następują oficjaliści37 tego Państwa: Wielmożny Pan Józef Riedl, sędzia, Wielmożny Pan Alfred Baran Escherich dominii reprezentant, Wielmożny Pan Wacław Komorek, Generalny director ekonomiczny, 33 Sukcesor-potomek, następca... 34 wotywa- (łac. votiva = ślubowanie) - msza odprawiona na specjalną intencję. 35 dalmatyka- (łac. dalmaticus = dalmatyński) - uroczysty strój liturgiczny diakonów, przypominający ornat... 36 Tu w rękopisie zostawiono okienko do wpisania nazwiska panieńskiego 37 Oficjalista- dawna nazwa niższego urzędnika lub funkcjonariusza zatrudnionego w zarządzie fabryki; niekiedy także urzędnika sądowego. 24
  • 25. Wielmożny Pan Jan Kybass38, Nadleśniczy, Pan Mauricy Nowotny, leśniczy w Sekcji Górki Węgierskiej Pan Józef Szczotka, leśniczy w Sekcji Ujsolskiej, Pan Józef Widra, leśniczy w Sekcji Lipowskiej Pan Franciszek Nawsath, leśniczy w Sekcji Międzybrodzkiej, Pan Karol Bochacz, podleśniczy w Sekcji Bystrzańskiej Pan Dominik Giral, podleśniczy w Sekcji Złatniańskiej Pan Kajetan Tomczyński, ekonom klucza Górki Węgierskiej Oprócz tu wyrażonych była znaczna ilość obcych sąsiedzkich gości, pospólstwa miejscowego i obcego. Po skończonym nabożeństwie udali się wszyscy do miejsca, gdzie podpisany w asystencji wyżej wyrażonego duchowieństwa i państwa, najprzód fundament już gotowy wybrany, a potem kamień węgielny poświecił. Po skończonym poświęceniu tenże kamień węgielny sama Jejmość Wielmożna Hrabina, wyżej wyrażonego tychże dóbr dziedzica matka, własną swoją ręką, dawszy odgłos z moździerzy założyła. I tak ten akt z najczulszym sercem wszystkich najprzód dla chwały Boga, a potem dla użytku każdego się zakończył, trzymając się rozkazu bożego: „módl się i pracuj, a będziesz szczęśliwy”. Z dnia 16 na 17 Octobris 1838 w nocy powódź wody Soły jaz na hamry robiony, zupełnie zabrała. Szkoda wynosiła przeszło 8 tysięcy złot. reńskich w srebrze. Przyczyną temu była opieszałość rządcy Franciszka Kutscha, hamrów direktora, który namową swego sekretarza Alojzego Jana Thomy dał się powodować - a nie dozór Pana Dziedzicznego Adama Wielopolskiego we Wiedniu hulającego. Dnia 6 Novembris 1838 Adam z desperacji Arcyksięciu Karolowi dobra sprzedał. Dnia 7 Decembris 1838 we Lwowie życie zakończył. 1844. Dnia 14 lipca odprawiła się solenna wotywa na intencje nowo wystawionych hamrów, po której udałem sie do Górki39 do poświęcenia tychże hamrów w asystencji księdza mego, wielu oficjalistów, rzemieślników, mnóstwa ludzi i tak ubrany w komżę, stułę i kapę, położywszy krzyż na ubrany stolik - przy którym stali chłopcy ubrani z chorągiewkami jeden po prawej, drugi po lewej stronie, a trzeci z kociołkiem, z woda święconą,- zacząłem najprzód święcic Introit Porta Principolis40, po wtóre całą oficynę, po trzecie Carbones - wągle, po czwarte ogień, po piąte Minerale, to jest gęsi tak zwane, po szóste Rotas - koła, po 7 Maleos, to jest 4 młoty, po ósme wodę, każde z osobna z pokropieniem wody święconej. Przytomni oficjaliści tego Państwa: Ludwik Hohenegger, direktor wszystkich werków41 Arcy - Księcia Ludwik Ölwein, Hitmaister42 w Górce Alfred Baron Escherich, dominii reprezentant, Józef Kelerman, Bergmaister43 Franciszek Kutscha, Hitmaister z Trzyńca Carolus Ulik, Hitmajster z Obszaru44, Jan Kybast, Waldberaiter45 Państwa, Carolus Krautwurst, Retmaister46 z Żywca, Józef Strobel47, Kasjer Państwa w Górce, 38 Winno być Kybast 39 Tej nazwy używa ks. Franciszek Augustyn, Kroniki Żywieckie. Żywiec - Kraków 2007 s. 570, 620. 40 Wejście bramy głównej 41 Siedziba dyrekcji wszystkich zakładów była w Cięcinie 42 Hitmaister = hiittenmeister, kierownik huty 43 Brgmaiste = Bergmeister, kierownik kopalni. 44 Folwark dworski w Sporyszu 45 Waldberaiter - niem. raiten - stary wyraz na rechner (rachować). Kontrolujący organ dawnych urzędów leśnych (Waldamt), zajmujący się przeważnie rachunkowością 46 Dziś główny kasjer 47 Ma być Strobel 25
  • 26. Jan Sznapka, Adjunkt z Górki, Antoni Ruprecht, Adjunkt z Górki, Tyle podaje kronika parafialna w Cięcinie o powstaniu huty w Górce. DALSZA HISTORIA I ROZWÓJ ZAKŁADU „WĘGIERSKA GÓRKA” 30 kwietnia 1847r. umiera arc. Karol Ludwik. Dobra żywieckie łącznie z dobrami na Śląsku, Morawach i Węgrzech dziedziczy arc. Albrecht Habsburg. Po jego śmierci w r. 1895 dobra ulegają podziałowi. To co było położone na Śląsku, Morawach i Węgrzech dostaje arc. Fryderyk (były naczelny wódz armii austriacko - węgierskiej w wojnie światowej 1914 - 1918). Dobra żywieckie, oprócz zakładów przemysłowych w Górce, Sporyszu, otrzymuje arc. Karol Stefan z Żywca. Zakłady żelaza w Trzyńcu, Ustroniu, Baszce, Górce, Sporyszu i in. oraz koksownie i kopalnie węgla w Karwinie, na mocy testamentu arc. Albrechta obejmuje z dniem 1 stycznia 1906r. spółka akcyjna, założona pod nazwą Österreichische Berg und Hüttenwerksgesellschaft z siedzibą w Wiedniu (Austriackie Towarzystwo Górniczo - Hutnicze). Ta spółka przetrwała do roku 1920. W tym roku traktatem pokojowym w St. Germain wymienione towarzystwo nabyli Francuzi. Również w tym samym roku po niesprawiedliwym podziale Śląska Cieszyńskiego, Trzyniec i Karwina zostały przydzielone Czechosłowacji. 1 stycznia 1923 roku powstaje polskie towarzystwo akcyjne pod nazwą „Węgierska Górka”, Górnicza Hutnicza Spółka Akcyjna z siedzibą w Krakowie, Spółka ta posiada wszelkie uprawnienia górnicze. W roku 1905 zostaje zburzony wielki piec hutniczy i „Węgierska Górka” specjalizuje się w odlewaniu rur i żelaza. Odlewnie w latach 1906-1910 zdecydowanie powiększono a w 1913 r. wybudowano nową odlewnię rur zgodnie z najnowszymi wymaganiami techniki odlewnej. W 1925 r. zakład się znów doskonali i powiększa przez wybudowanie nowoczesnej odlewni rur o dużych średnicach od 300 do 1200 mm. Prawie 5 lat później zostają wzniesione nowe warsztaty mechaniczne. W 1937 r. ukończono budowę stolarni i składnicy modeli, kończy się budowę urządzenia metalowni, dostosowanej do nowego działu produkcji jakim jest ciężka armatura wodociągowa. 4 lipca 1938r. rozpoczęto budowę emalierni. Swoją świetność zakład jak i gmina Cięcina zawdzięcza inż. Jerzemu Buzkowi (1874-1939), profesorowi Akademii Górniczej w Krakowie, jednemu z najwybitniejszych polskich fachowców w dziedzinie odlewnictwa. Był znany w kraju i zagranicą ze swych badań i publikacji naukowych. Stał na czele zakładu od 1911-1933 r. NARODOWE SPRAWY Tradycje patriotyczne na terenie gminy i parafii Cięcina rozwijał przede wszystkim Kościół i Szkoła. Corocznie 3 Maja organizowano dodatkowe nabożeństwa, pochody i przemówienia, aby w ten sposób przekazywać potomnym wydarzenia patriotyczne związane z uchwaleniem Konstytucji w 1791 r. Nie bez powodu nadano Szkole Podstawowej Nr 1 w Cięcinie imię Konstytucji 3 Maja. Szkoła i rodzice wybrali to imię spośród innych propozycji tj. Komisji Edukacji Narodowej, kpt. Magurskiego Ciapkę, a w latach osiemdziesiątych proponowano postać nauczyciela Mariana Batko, który oddał życie za współwięźnia w Oświęcimiu w czasie okupacji hitlerowskiej. Konsultację z nauczycielami i środowiskiem dotyczącą wyboru patrona szkoły przeprowadził ówczesny dyrektor szkoły Janina Jura i nauczyciele. Wniosek do Rady Gminy Węgierska Górka złożył następny dyrektor szkoły Ryszard Taran. Rada Gminy podjęła uchwałę, na mocy której Szkole Podstawowej Nr 1 w Cięcinie nadano imię Konstytucji 3 Maja. Wiele pracy włożył dyrektor szkoły Ryszard Taran, nauczyciele, rodzice i młodzież, w organizację nadania szkole imienia Konstytucji 3 Maja. Było to 27 września 1997 r. Historię już 222-letniej Szkoły w Cięcinie przestawił redaktor Hieronim Woźniak w artykule: 100- lecie Szkoły Podstawowej w Cięcinie zamieszczonym w Gazecie Żywieckiej Nr 10/109- Miesięcznik 26
  • 27. Październik, 1997 s.15. Treści podane w tym artykule są niepodważalne i mają potwierdzenie w innych dokumentach. Obecny dyrektor szkoły Wojciech Jeleń zbiera materiały związane z przeszłością i wybranym imieniem szkoły. Krzewieniem oświaty i umiłowania Ojczyzny zajmowały się szkoły zarówno te dawne parafialne czy niedzielne jak również te lepiej zorganizowane. W 1789 r. kolejny już raz erygowano parafię p.w. Świętej Katarzyny w Cięcinie. Równocześnie w tym czasie powstajeszkołaparafialna.Naukapoczątkowoodbywałasięwmałymdrewnianymbudynku.Staraniempierwszego proboszcza Marcelego Słupeckiego w roku 1804 wybudowano nowy murowany budynek szkolny zwany „organistówką”, ponieważ w jednej części mieszkał organista. Ten pierwszy murowany budynek w Cięcinie istnieje do dziś. W pomieszczeniach tego budynków w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku mieściły się dwie sale lekcyjne. Jednocześnie z jednej korzystało Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej. Ktoś Stalinowi na zdjęciu z gazetki klasowej wydarł oczy i z tego powodu przeprowadzono śledztwo nie tylko wśród dzieci, ale i rodziców. Jednak sprawcy nie wykryto. Podobnie nauka odbywała się w dwóch pomieszczeniach Kółka Rolniczego w Cięcinie i w prywatnym budynku obok przystanku kolejowego w Cięcinie (u Grzegorzka). Budynek macierzysty wybudowanej szkoły w 1897 r. nie mieścił wszystkich dzieci. W latach 60-tych minionego stulecia Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Cięcinie początkowo za symboliczną złotówkę wydzierżawiła od Parafii Cięcina budynek tzw. „organistówkę” , w którym na owe czasy wybudowano nowoczesną piekarnię parową. Dobudowano w tym budynku piętro i przeznaczono je na biura Gminnej Spółdzielni użytkując je do obecnej chwili. Jest to jeden z piękniejszych budynków w Cięcinie, Mieszkali w nim dwaj księża wikariusze do czasu wybudowania nowej plebanii przy kościele Przemienienia Pańskiego. Mieszkał też w tym budynku organista Władysław Pietraszewski, którego tam odwiedził Ks. Kardynał Karol Wojtyła późniejszy Ojciec Święty Jan Paweł II obecnie błogosławiony. W tych odwiedzinach uczestniczył kościelny Michał Jeleśniański. Utrzymanie tego budynku jak też modernizacja trzech nowoczesnych sklepów w Cięcinie, restauracji „Gronie” z uwzględnieniem stylowego dachu, przeznaczenie części działki Stowarzyszeniu Ochrony Zabytków i Rozwoju Cięciny - Magura - w Cięcinie pod budowę pomnika poświęconego Tym mieszkańcom Cięciny, którzy zginęli w czasie II wojny światowej, pomoc miejscowym organizacjom to zasługa Zarządu Spółdzielni, którego prezesem od 1985 r. jest Czesław Micorek oraz jego zastępca Antoni Gołuch, a od 1989 r. główną księgową jest Lidia Krzempek. O rozwój polskości w Galicji szczególną troskę przejawiał kierownik cięcińskiej szkoły Błażej Kowicki (1904-1914). On poprzez naukę pieśni patriotycznej i ludowej zjednywał miejscową ludność a przede wszystkim dzieci i młodzież. Jako działacz Towarzystwa Szkoły Ludowej zapraszał na spotkania „ludowców m.in. ks. St. Stojałowskiego wydawcę pisma „Wieniec i Pszczółka”, które było chętnie czytane przez mieszkańców Cięciny. Chciał on wskazać ludowi jak stać się dobrym obywatelem, katolikiem i Polakiem. Jedno z takich spotkań „ludowców” odbyło się w Cięcinie dnia 27 V 1906 r. w sali „Przyjaźni” (dzisiejsze Kółko Rolnicze), której udzielił miejscowy proboszcz ks. Władysław Dobrzański. Na zgromadzenie przybyło przeszło 700 chłopów i robotników. Wzywano do rozwoju oświaty, kółek rolniczych i kas48. W Cięcinie rozwija się OSP założone w 1905 roku, kółko rolnicze i kasa pod nazwą Spółka Oszczędnościowo - Pożyczkowa w Cięcinie (29 maja 1911). Spółka została zarejestrowana w Sądzie Handlowym w Wadowicach w 1911r. Szczególną działalnością w tej spółce wykazali się: ks. Antoni Wyrobek, dr Władysław Nowak, Jan Kania, Jan Stana, Tomasz Czernek, Józef Juraszek, Roman Kłósak, Franciszek Walter, Jan Leśniowski, Józef Mieszczak i kasjer Ignacy Cichoń ( miejscowy organista kościelny) Gdy w latach 1914-1917 były tworzone w Polsce Legiony to w Cięcinie również znaleźli się ochotnicy (m.in. Baszczyk). Zaangażował się w tym zadaniu Błażej Kowicki, kierownik miejscowej szkoły, Michał Gołek, Jan Rusek, Karol Pyclik, Hutyra, Bieguni, Juraszkowie, Grenie49. 48 „Wieniec i Pszczółka” , r.1906 nr 23, Gronie 1939, Nr 2-3, str. 137 49 Zofia Rączka, Listopad 1918 r. w Żywiecczyźnie, Karta Groni, 1991 – Nr XVI, s. 132 27
  • 28. WRZESIEŃ 1939 r. Wielu mieszkańców Cięciny i okolicznych miejscowości często wspomina wydarzenia związane z wrześniem 1939r. Jednoznacznie określa się te dni jako ciężkie. W latach poprzedzających rozpoczęcie II wojny światowej żołnierze Wojska Polskiego stacjonowali w Szkole Podstawowej Nr 1 w Cięcinie i okolicznych domach w ramach ćwiczeń. Zdarzało się, że sprzęt wojskowy mieli ulokowany w prywatnych domach. Byli to żołnierze przynależni do Baonu Korpusu Ochrony Pogranicza i żołnierze z Obrony Narodowej. Początkowo budowali na terenie Cięciny i Górki forty. Pomagała im ludność cywilna. Mimo wysiłku nie udało się żadnego ze schronów wykończyć, brakowało im kopuł pancernych50, nie posiadały łączności telefonicznej (żołnierze musieli porozumiewać się za pomocą sygnałów optycznych lub gońców). Brakowało oświetlenia elektrycznego z własnych prądnic ( zastępowały je lampy naftowe). Nie miały własnych ujęć wodnych (wodę magazynowano w beczkach i konewkach). Do jednego ze schronów w przededniu wojny dostarczono dwa działka 75mm oraz ponad 1000 pocisków, ale niestety, tylko z bardzo małą ilością zapalników. Natomiast do trzech działek ppanc., w które były uzbrojone inne obiekty, dostawano tylko po 24 pociski na działo51. Niemcy w swoich sprawozdaniach wojennych wymieniają bunkier w Cięcinie jako dobrze uzbrojony, ale mimo to został szybko rozbity52. Budowano pospiesznie rowy strzeleckie i stanowiska ogniowe w północno-wschodniej części Cięciny. Plan obrony doliny Soły przewidywał , że owe obiekty forteczne nie mogą walczyć same, lecz muszą posiadać odpowiednie wsparcie. Ma nim być batalion KOP-u „Berezwecz”. Była to kampania uformowana z dawnych oddziałów KOP i Brygady Strzelców Górskich oraz bateria artylerii53. Kompania „Berezwecz” obsadziła pozycje obronne przed i za fortami przez pierwszy batalion KOP. 55 pluton artylerii pozycyjnej, 151 bateria artylerii górskiej 65 mm ( d-ca kpt. Aleksander Dunin-Żuchowski). Zajęły stanowiska w rejonie Cięciny. Byli doskonale zamaskowani w zaroślach Kopca w kierunku Potoka. Ludność miejscowa pomagała im w tym działaniu. Wyznaczali i maskowali stanowiska dla dział i ckm. Walka obronna w Cięcinie trwała kilka godzin. Punkt kulminacyjny przypadł na 2 IX 1939 r. w okolicach szkoły i kościoła płonęły zabudowania rodziców Anny i Franciszki Tomiczek54, spłonął też budynek gospodarczy Ignacego Cichonia. Grad szrapneli posypał się na inne budynki. Do dziś są widoczne odpryski na murach budynków w placu Stolarczyków, Greniów, Solanów i in. Mieszkańcy Cięciny Jan i Stanisław Czechowie opowiadają o tamtych wydarzeniach jak to polscy żołnierze wspierani przez ludność cywilną bronili nie tylko Cięciny, ale całej doliny Soły i Polski. W ich mieszkaniu leżał ciężko ranny Polski żołnierz i w ciężkim stanie został przewieziony do szpitala w Żywcu. W pobliżu ich zabudowań został zastrzelony Wawrzyniec Szpak, który jest pochowany nie wiadomo gdzie. Zginął tam również cywil Franciszek Nieuważny mieszkaniec Cięciny. Polacy strzelali do przeciwnika na południowy zachód w okolice Koniakowa. Osłaniali w ten sposób bunkry jednocześnie zatrzymywali napór wroga. Ludność cywilna w panice opuszczała swoje domostwa, udając się do sąsiednich miejscowości (Bystra, Juszczyna) Mijała pobliski Las Bartni, gdyż dostęp do niego blokowały umocnienia i stanowiska polskich żołnierzy. Wielu decydowało się na dalszą tułaczkę na wschód Polski (Tarnów, Lwów). Ci wrócili dopiero po kilku a nawet po kilkudziesięciu dniach. 50 51 52 53 54 28 Obecne wyposażenie bunkra muzealnego „wędrowiec” w wieżę i działko uzupełniono w 1989r. Wspomnienia Bolesława Surówki. Der sieg in Polen. Berlin 5 Januar 1940 s.30 Herausgegben vom Oberkammando Der Wehrmacht... Wspomnienia Bolesława Surówki. Pisemne oświadczenie.
  • 29. Byli śmiałkowie, którzy przetrwali ten krwawy nalot w swoich domostwach. Należy tu wymienić Marię i Ludwika Dziedziców, którym chyba starość i przywiązanie do swojego domostwa nie pozwoliła opuszczać rodzinnego miejsca. Miejscowy organista kościelny Ignacy Cichoń został zabrany przez najeźdźców jako zakładnik. Uwolniono go po Świętach Bożego Narodzenia. Rankiem 3 września 1939r. tj. w niedzielę powrócił jeden z trzech miejscowych księży ks. wikariusz Władysław Gacek i odprawiał mszę niedzielną w ocalałym drewnianym, parafialnym kościele. W nocy z 2 na 3 września 1939r. zostały wyminowane dwa mosty na rzece Sole (kolejowy w placu Solanów i drogowy pod Juraszkami). Z pobliskich domów wyleciały szyby z okien i spadły dachówki z budynków. Straty materialne po nalocie szacowano wysoko. OKUPACJA I WYZWOLENIE W nocy z 2 na 3 września Niemcy zajęli Cięcinę i okupowali ją do 5 kwietnia 1945 r. do moentu wkroczenia wojsk radzieckich (4 front Ukraiński)55. Jak już wspominałem Cięcina była w czasie okupacji gminą zbiorową należącą do Rzeszy Niemieckiej. Życie mieszkańców stało się koszmarem (przestrzeganie godziny policyjnej, przymusowe roboty, obozy, kartki żywnościowe, walka z polskością). Mieszkańcy Cięciny współtworzą tajne związki np.(TON) Tajna Organizacja Nauczycielską, ruch oporu przy AK. Lasy cięcińskie (setki hektarów) sprzyjały rozwojowi tego ruchu. Są publikacje potwierdzające ten stan rzeczy. Szczególnie na terenie górnej części Cięciny, ludność cywilna wspomagała partyzantów. Jeden z nich zginął w walce z Niemcami w placu Szczuronie gdzie równocześnie został zastrzelony niemiecki dygnitarz „Rolny”. Temat okupacji wymaga odrębnej pracy, aby wnikliwiej przedstawić obraz tych lat. Należy nadmienić, że mieszkańcy Cięciny też byli przesiedlani ze swoich posiadłości. Niemcy zmuszeni do opuszczenia Żywca i Wieprza wyminowali w Cięcinie znów dwa mosty. Zabierali ze sobą co się dało, przede wszystkim bydło. Polska ludność cywilna musiała pędzić zabrane bydło i transportować ich ekwipunek. Wkraczające wojska radzieckie zachowały się w stosunku do miejscowej ludności dość przyzwoicie, przez co zjednały sobie sympatię. W placu Kociołków na skarpie torów kolejowych usypano kilka mogił na grobach żołnierzy radzieckich. W 1947 roku zwłoki ich ekshumowano i przewieziono do zbiorowych mogił na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich w Moszczanicy koło Żywca. LATA POWOJENNE Wójt Cięciny Jan Kittner zginął w Dachau w obozie koncentracyjnym. Zaraz po wojnie objął ten urząd Władysław Żur a po nim Józef Figura. Szkołą Podstawową Nr 1 w Cięcinie kieruje Pani Julia Hylińska, a Szkołą Podstawową Nr 2 w Cięcinie Józef Guniewicz. Chociaż wszędzie widoczne jest spustoszenie powojenne to jednak wszystko garnie się do życia. Dzieci uczęszczają do szkoły ( oddziały klasowe bardzo liczne, zaległe roczniki), młodzież dojeżdża na rowerach do szkół żywieckich. Dużą renomą cieszy się Gimnazjum im. M. Kopernika w Żywcu. W Cięcinie przez krótki okres czasu funkcjonuje gimnazjum zorganizowane przez kapitana Józefa Ciapkę w domu byłego wójta Jana Kittnera. Po jego rozwiązaniu pani Jadwiga Noszkiewicz organizuje i prowadzi Zawodową Szkołę Rolniczą w Cięcinie w budynku prywatnym Józefa Fijaka (dzisiaj w 1/2 tego budynku mieści się przedszkole w Cięcinie). Szkoła cieszy się popularnością. Uczennice mają zajęcia praktyczne i teoretyczne. Poza nauką w szkole biorą udział w zajęciach teatralnych przygotowując różne przed55 Z. Poniedziałek, Radziecka ofensywa 1945 roku w Beskidach i Kotlinie Żywieckiej, Karta Groni, 1976, Nr XII-XIII 29
  • 30. stawienia. Dużą popularność zyskały jasełka wystawiane corocznie w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Tradycje teatralne są podtrzymywane przez miejscową szkołę podstawową. W tym zakresie wyróżnili się nauczyciele, Błażej Kowicki w czasach przed pierwszą wojną światową, a później jego spadkobiercami po drugiej wojnie światowej byli: Jadwiga Noszkiewicz i Krzysztof Staszkiewicz. Ten drugi prowadził jeszcze chór szkolny, znany nie tylko w byłym województwie krakowskim, ale również w znacznej części Polski. Wyjeżdżał na występy do studia telewizyjnego w Warszawie i do Polskiego Radia. Sam opracowywał piosenki, specjalizował się w wykonywaniu piosenek regionalnych. Sytuacja z chwilą powstania Rad Narodowych szybko się zmienia: zmiany na stanowisku kierowniczym szkoły podstawowej, likwidacja szkoły rolniczej, podział gromady Cięcina, przewodniczący Gminnej Rady Narodowej w Cięcinie z mianowania (p. Ostrowski), działalność Gminnego Komitetu PZPR i ZMP w Cięcinie, trudności w przyjęciu do szkół średnich dla dzieci pochodzenia chłopskiego, obowiązkowe dostawy zboża, mięsa, mleka..., lansuje się spółdzielnie produkcyjne, świecki charakter nauczania w szkole itp. Z dziejów kościoła i Parafii Cięcina L iczne dokumenty kościelne i świeckie podają rok 1542 jako datę konsekracji kościoła p.w. św. Katarzyny w Cięcinie. Do roku 1644 Cięcina należała do dekanatu oświęcimskiego, a potem do nowopowstałego dekanatu żywieckiego. Stan ten przetrwał do roku 1965 kiedy to utworzono dekanat Żywiec-Południe. Był wtedy metropolitą krakowskim J. Em. Ks. Kardynał Karol  Wojtyła. Od 1785r. tj. daty erygowania parafii Cięcina przy kościele parafialnym p.w. św. Katarzyny, zawsze mieszka ks. proboszcz i pomocniczy księża wikariusze. PARAFIA CIĘCINA W NIEKTÓRYCH KATALOGACH KOŚCIOŁÓW I DUCHOWIEŃSTWA ARCHIDIECEZJI KRAKOWSKIEJ Cała Parafia Cięcina w roku 1880 liczy 4858 kat. , 40 ewang. i 28 izrael.56 W 1925 r. Cięcina należy do dekanatu Żywieckiego. Dziekanem żywieckim jest ks. Jan Gwoździewicz proboszcz z Rychwałdu, vice dziekan ks. Michał Grudziński proboszcz z Rajczy, notariusz ks. Piotr Radykuła proboszcz z Milówki. Ks. Stanisław Makowski proboszcz Parafii p.w. św. Katarzyny w Cięcinie. Ks. Józef Ludkowski wikariusz w Cięcinie ur. 1887 r. w Jadownikach Podgórnych ( Diecezja Tarnowska), wyświęcony w 1912 r. , rezydował w Cięcinie od 1956 r. do 3 XI 1972. W Cięcinie mieszka 2900 katolików, w Wieprzu 1550, w Juszczynie 1300, w Brzuśniku 560 i w Bystrej 570. 56 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydanych pod redakcją Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego, Tom I, W-wa 1880, s. 701. 30
  • 31. Patronus (opiekun parafii): Ser. Carolus Stephanus, Archidux57 W roku 1929 parafią Cięcina zarządzał proboszcz ks. Stanisław Makowski (ur. w 1875 r. w Dolnej Wsi, wyświęcony w 1901 r. , beneficjatus 1920 r.). Cooperator ( współpracujący ) ks. Józef Dusza ur. 1896 r. w Odrowążu, święcenia kapłańskie przyjął w 1922 r. Parafia liczy 6545 katolików: w Cięcinie 2860, w Wieprzu 1480, w Juszczynie 1160, w Brzuśniku 515, w Bystrej 530. Patronus: Ser. Carolus Stephanus Archidux58 ROK 1938 Dziekan żywiecki: ks. Jan Satka, proboszcz Żywca Vice dziekan: ks. Michał Grudziński, proboszcz Rajczy Proboszcz Cięciny: ks. Stanisław Makowski I Wikariusz : ks. Tomasz Wróbel, ur. 1892 w Zarytem, par. Rabka, święcenia kapł. przyjął 1916 r. II Wikariusz : ks. Stefan Mrajca, ur. 1903 r. w Tomice par. Wadowice, święc. kapł. przyjął w 1929 r. Parafia liczy : 8752 katolików, w Cięcinie mieszka 4000; w Wieprzu 1970; w Juszczynie 1545 r.; w Brzuśniku 600; w Bystrej 637. Partonus: Ser. Carolus Olbracht Habsburg Archidux59. ROK 1946 Vice dziekan żywiecki: Józef Pułka (exp. im. Ujsoły) Proboszcz Parafii Cięcina: ks. Stanisław Makowski I Wikariusz: ks Władysław Gacek. ur. w 1910 r. w Skomielnej Białej, święcenia kapłańskie przyjął w 1934 r. II Wikariusz: ks. Jan Bryndza, ur. w 1909r. w Choczni. święcenia kapłańskie przyjął w 1934 r.60 ROK 1949 Dziekan żywiecki: ks. Józef Pułka (Ujsoły) Notariusz: ks. Augustyn Jurasz (Łękawica, Rychwałd) Proboszcz Parafii Cięcina: ks. Stanisław Makowski Administr. in spirit. et temp. : ks. Jan Bryndza I Wikariusz: ks. Tadeusz Wojniak, ur. w 1914 r. w Kętach święcenia kapłańskie przyjął w 1940 r. II Wikariusz: ks. Edward Piekarz ur. w 1920 r. w Krakowie, święcenia kapłańskie przyjął w 1943 r. Parafia liczy: 9144 katolików, w Cięcinie z Węgierką Górką 4600; w Wieprzu 1943 r.; w Juszczynie 1402; w Brzuśniku 578; w Bystrej 62161 57 58 59 60 61 Elenchus Venerabilis Cleri (Dioeceseos Cracoviensis 1925r) Tamże.. 1929 r. Tamże.... 1938r. Tamże.... 1946r. (Zapis w języku łacińskim) Tamże... 1949r. 31
  • 32. ROK 1972 Dekanat Żywiec 2 (Południe) Dziekan: ks. Stanisław Słonka (Żywiec - Zabłocie) I Vice dziekan: ks. Jan Bryndza (Cięcina) II Vice dziekan: ks. Józef Piotrowski (Ujsoły) Notariusz: ks. Zbigniew Guszkiewicz (Rajcza) CIĘCINA Par. eryg. 1785 Kość. konsekrowany 1542 r. Tyt. kość. Św. Katarzyny P.M. Patron drugi M. B. Różańcowa. P- ta Węgierska Górka; pow. Żywiec; przystanek autobusowy, stacja kolejowa 1; woj. Kraków. Miejscowości należące do parafii, odległość od kość. par: Cięcina Węgierska Górka - 0,5 - 2,5 km Punkt katechetyczny w Cięcinie. Prob. par. ks. Jan Bryndza Wik. Współpracujący ks. Piotr Kałamacki, ur. w 1939 r. w Porębie Żegoty, wyśw. w 1963 r., wikariusz 1969 r. Wik. Współpracujący ks. Józef Malec, ur. w 1942 r. w Jeleśni, wyśw. w 1966, wik. w 1971. Rezydent - ks. Józef Ludkowski E. c. ur. w 1887 w Jadownikach Podgórnych (Diec. Tarn.) wyśw. 1912 (rezydent Cięciny od 1956r.62). ROK 1983 - CIĘCINA Dekanat Żywiecki. Dziekan ks. Józef Piotrowski. Parafia Św. Katarzyny, II Patron: Matka Boża Różańcowa 34-350 Węgierska Górka, Cięcina 237 tel. Weg. G. 212, wikar. 211, gm. Węgierska Górka, woj. bielskie miejscowości należąca do parafii: Cięcina - ok. 4000 mieszk. Węgierska Górka - ok. 3500 mieszk. (4 km) Wszystkich mieszkańców ok. 7500 Parafia erygowana w 1789. Księgi metrykalne: chrztów od 1858, ślubów od 1864, pogrzebów od 1785. Kronika od 1967. Kościół parafialny wybud. w 1542, rozb. w XVII i XIX w., drewniany, konsekr. 1542, nieogrzewany. Nowy kościół w budowie od 1977 - na terenie Węgierskiej Górki. Kaplica par. w Cięcinie Górnej, p. w. NMP Częstochowskiej. Punkty katechetyczne (liczba salek) : Cięcina Górna - dom prywatny Cięcina - przy kościele, Węgierska Górka - dom parafialny Cmentarz parafialny (150 m od kościoła). Kaplica cmentarna p. w. Matki Bożej Bolesnej. Wizytacja kanoniczna 1978 - Bp. Albin Małysiak Prob. par. Ks. Mgr Tadeusz Masny, Wicedziekan, E. c. , ur. 1926r. w Pietrzykowicach, wyśw. 1953, prob. 1976. 62 Zapis w języku polskim Katalog kościołów i duchowieństwa Archidiecezji Krakowskiej 1972r. 32
  • 33. Wik. Współpr. Ks. Jan Kopytko, ur. 1937. w Kluszkowcach, par. Maniowy, wyśw. 1974, wik 1979. Wik. Współpr. Ks. Jan Kachel, ur 1937. w Krzeszowie, wyśw. 1967r., wik. 1981. Wik. Współpr. Ks. Marek Laskowski, ur. 1950. w Krakowie, wyśw. 1973, wik.1982. Rezyd. Ks. Władysław Wolny, ur. 1912 w Cięcinie wyśw. 1941 (wrocł.) Z parafii pochodzą: Ks. Władysław Wolny (1941, wrocł.), Ks. Franciszek Figura (1943), Ks. Roman Sapeta (1952), Ks. Franciszek Juraszek (1954), Ks. Stanisław Juraszek (1954), Ks. Marian Juraszek (1958), Ks. Eugeniusz Stopka (1966), Ks. Stanisław Janik (1967, włocł.), Ks. Szymon Górny (1982), Ks. Józef Talik SDB (1965), O. Andrzej Hutyra OFM Bern (1978), 10 sióstr zakonnych.63 Po tym roku otrzymali święcenia: ks. Wiesław Ryżka, ks. Mieczysław Sprycha, ks. Marek Pawlik, ks. Aleksander Salamon, ks. Zbigniew Jurasz, ks. Jan Skrzypek, ks. Tomasz Juraszek i inni. W świetle tych kilku wpisów można się zorientować jak kształtowała się organizacja Kościoła w Parafii Cięcina w okresie międzywojennym i powojennym, oraz w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych minionego stulecia. W ciągu minionych wieków do Kościoła Parafialnego p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie przyjeżdżało wielu dostojnych i znanych osobistości. Byli wśród nich misjonarze i Ordynariusze Diecezji. Spośród tych pierwszych należy wymienić redemptorystę Bernarda Łubieńskiego64 (1846-1933), który w cięcińskim kościele przed pierwszą wojną światową prowadził misje wielkopostne. Jego niezwykłość misjonarska utrwalona została w tradycji tutejszej parafii. Szerzył Kult Maryjny (M. N. Pomocy). Obraz przywieziony przez niego znajduje się w skarbcu kościelnym. Zwano go Kulawym Misjonarzem. Spośród Ordynariuszy Diecezji Krakowskiej wymienia sięJ. Em. Księcia Arcybiskupa Metropolitę Krakowskiego Adama Stefana Sapiehę, który w pierwszych latach po ukończeniu drugiej wojny światowej dwukrotnie przybył do Cięciny, aby dokonać wizytacji kanonicznej i udzielić sakramentu bierzmowania. W 1953 r. w Kościele Parafialnym p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie udzielał sakramentu bierzmowania J.E. Ks. Biskup Franciszek Jop. Wik. Kap. Archidiecezji Krakowskiej. Dn. 25 maja 1968 przyjeżdża do Cięciny J. Em. Ks. Kardynał Karol Wojtyła, aby przewodniczyć uroczystościom religijnym z okazji Nawiedzenia M.B. Częstochowskiej. Ks. Kardynał uczestniczy również w pogrzebie ks. kan. Jana Bryndzy, który zginął w wypadku samochodowym koło Kalwarii Zebrzydowskiej w dn. 17 stycznia 1976 r. J. Em. Ks. Kardynał 18 czerwca 1978 r. dokonuje aktu wmurowania kamienia węgielnego pod nowy Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego, a 16 października wymienionego roku Karol Wojtyła Metropolita Krakowski jest wybrany i ogłoszony Papieżem. Jego imię-Jan Paweł II. Poświęcenia Kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego dokonuje J. Em. Ks. Kardynał Franciszek Macharski Metropolita Krakowski w dn. 13 kwietnia 1986 r. W 2009 przed Świętami Bożego Narodzenia odwiedził zabytkową cięcińską świątynię J. E. Ks. Biskup Antoni Długosz i uczestniczył w koncercie kolędowym dla Telewizji Polskiej wraz z gwiazdami polskiej piosenki takimi jak Eleni, Krzysztof Krawczyk i in. W dniach 14-16, 17.06.2012 bierzmował i wizytował Parafię p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie J.E. Ksiądz Piotr Greger, Biskup Diecezji Bielsko-Żywieckiej. 63 Katalog kościołów i duchowieństwa Archid. Krakowskiej. Rok 1983. 64 Jego ciało spoczywa w Kościele O O Redemptorystów w W-wie przy ul. Karolkowej. Obecnie są czynione starania o Jego rychła beatyfikację. 33
  • 34. Nie wszyscy kochają zabytki „Mieszkańcy Parafii p.w. Św. Katarzyny w Cięcinie witają J. Em. Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego i proszą o błogosławieństwo”65 P o ukończeniu budowy kościoła Przemienienia Pańskiego, przy którym mieści się obecnie Urząd Parafialny w Cięcinie, sytuacja z funkcjonowaniem Kościoła p.w. Św. Katarzyny zmienia się radykalnie. Po wizytacji kanonicznej przeprowadzonej przez J. Em. Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego Metropolity Krakowskiego w dn. 30 kwietnia – 2 maja 1989 r. Kościół p.w. Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej pełnił funkcję kościoła rektoralnego o nazwie : Rektorat Kościoła p.w. św. Katarzyny w Cięcinie. Pierwszym księdzem zarządzającym w tym kościele był młody z trzy-letnim stażem kapłańskim ks. Jerzy Musiałek- krakowianin, również z wykształcenia inżynier. W ciągu jednego roku pomagał mu pomocniczy ks. Stanisław Furczoń. W latach 1990-1992 tj. istnienia rektoratu poczyniono szereg przedsięwzięć służących poprawie stanu technicznego kościoła św. Katarzyny, m.in. wymieniono instalację elektryczną wraz z odnowieniem żyrandoli i lamp kutych, odmalowano wnętrze zakrystii, wzmocniono fundamenty i odwodniono teren przykościelny, dokonano renowacji szat liturgicznych, wielu obrazów i in. sprzętu kościelnego. Na plebani dokonano kapitalnego remontu(wymiana inst. elektryczno wodociągowej, c. o., kominowej, podłóg, drzwi, malowanie i in.) Urząd Wojewódzki w Bielsku-Białej, Wydział Kultury i Sztuki, Konserwator Zabytków wydał decyzję wpisania do rejestru zabytków województwa bielskiego pod nr A-597)89)90 następujące dobra kultury: Drewniany kościół p.w. św. Katarzyny w Cięcinie wraz z wyposażeniem, wzniesiony w r. 1542, rozbudowany w XVII i XIX w. Drewniany budynek dawnej wikarówki z XIX w. Murowany budynek plebanii z ok. 1925 r. Ustalono strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej w której obowiązuje zakaz lokalizacji nowych inwestycji budowlanych.66 Wydawało się, że w Parafii Cięcina jest wszystko uporządkowane. Kościół różnorodność i bogactwo form życia religijnego posiada.67 W kościele Przemienienia Pańskiego zostały wybudowane dwa boczne ołtarze, kilkadziesiąt drewnianych ławek dla wiernych i wykonano wiele innych czynności. W kościele Św. Katarzyny i plebanii trwały różne prace remontowe i konserwatorskie pod kierunkiem Ks. Rektora Jerzego Musiałka. Jego zdolności (ks. inżynier i pracowitość wykorzystała władza kościelna w innych parafiach tj. Bystra Krakowska i Kęty). Liczni parafianie z Cięciny i Węgierskiej Górki kierują pod jego adresem słowa należnego szacunku i wdzięczności. Sytuacja się szybko zmienia ponieważ dn. 30 sierpnia 1991 roku, umiera ks. proboszcz Tadeusz Masny. Funkcję proboszcza w parafii dekretem J. Em. Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego obejmuje Ks. Stanisław Śmietana. Jego rządy trwają tylko jeden rok. W roku 1992 zostaje utworzona nowa Diecezja Bielsko-Żywiecka, w której Ordynariuszem jest ks. Biskup Tadeusz Rakoczy (ur. w Gilowicach, absolwent LO im. Kopernika w Żywcu) a ks. Biskup Janusz Zimniak pełni funkcję b-pa pomocniczego. 65 66 67 34 Hasło umieszczane na plakatach przygotowanych na czas Wizyty Kanonicznej, Cięcina 30 kwietnia 1989r. Z treści Decyzji U W w B-B z 25.04.1990r Ks. Andrzej Dąbrowski w Pius XI a ruch unijny, Kraków 1930 s.29