1. Батлав: Сургалтын албаны дарга Ш.Шатар /Ph.D/
Хүнсний бүтээгдэхүүний
сав, баглаа
боодол, шошгололтонд
тавигдах шаардлага
НЭМ-ийн багш П.Саруул

2. Ýð¿¿ë õîîëëîëò, àþóëã¿é õ¿íñ äýëõèé íèéòèéí ýð¿¿ë
ìýíäèéí ñàëáàðûí òîëãîé ºâòãºñºí ñýäýâ áîëîîä áàéãàà
áèëýý.
Îð èí ¿åèéí ãýõ òîäîòãîëòîé øèíýýð ãàð áàéãàà
ºâ í¿¿ä íü èõýâ ëýí áóðóó õàäãàëàëò, çîõèñã¿é
õîîëëîëòîîñ ¿¿äýëòýé íü íýãýíò íîòëîãäîîä áàéíà.
Ìàíàé óëñàä áàéãàëèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
àðèóòãàí õýðýãëýõ, çºâ õàäãàëàõ, ìºí ñàâ áàãëàà
áîîäëûí á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õÿíàõ õýðýãòýé áàéíà.

3. Сав баглаа боодол нь хүнсний
бүтээгдэхүүний шим тэжээл, амтлаг
чанарыг алдагдуулахгүйгээр хэрэглэгчид
хүргэх чухал үүрэгтэй.
Савлалт нь барааг ус, чийг, нар салхи
зэрэг гадны нөлөөнөөс хамгаалах, барааг
бүртгэж тоолох өрж хураах ажлыг эмх
цэгцтэй, хөнгөн шуурхай болгоход зохих
хэмжээгээр нөлөөлдөг.

4. Сав баглаа боодлын
үндсэн үүрэг
Бүтээгдэхүүн шим тэжээл, амтлаг чанарыг хадгалах
Бүтээгдэхүүнийг гэмтээж муудахаас хамгаалах
Элдэв хорогдол, жин, эзэлхүүний алдагдал гарахаас
сэргийлэх
Тухайн бүтээгдэхүүний талаар тодорхой мэдээлэл
агуулж сурталчилгаа болох
Тээвэрлэх, хадгалах хуваарилахад тохиромжтой
нөхцөлийг бүрдүүлэх
 Бүтээгдэхүүнийг борлуулахад хялбар болохын дээр
хэрэглэгчид нь тохиромжтой байх

5. Сав баглаа боодлын ангилал
A. Хэрэглээний сав баглаа боодол
B. Гаднах сав баглаа боодол
C. Тээврийн сав баглаа боодол гэж
ангилна.

6. Сав баглаа боодлын
материалаар ангилах нь
1.Байгалын гаралтай уламжлалт материал
2.Хуванцар нийлэг материалууд
3.Хосолмол материал

7. Байгалын гаралтай уламжлалт
материал
Цаас картон, нэхмэл эд , олс
Шил, шаазан, ваар, болор эд
Металл, түүхий хайлшууд
Мод болон ургамлын гаралтай
материалууд

8. Хуванцар нийлэг материалууд
*Өндөр, нам нягттай полиэтилен “pe”
*Полистирол “ps”
*Полипропилен “pp”
*Полиэтилентерефталат “pet”
*Полиамид “pa”
*Поливинилединхлорид “pvdc”
*Поливинилхлорид pvc
*Этиленвинилалкоголь кополимир evoh
*Полиакрилонитрил “pan”
*Аторфиус полиамид

9. *

10. Хосолмол материал
Сав баглаа боодлын тодорхой нэг
материал өөрийн онцлог шинж
чанартай мөн сөрөг байдаг тул
тусгай зорилгоор хослуулан
гаргасан сав, боодлын материал
нь илүү сайн шинж чанартай
болдог.

11. Хосолсон материалыг 3 бүлэгт
хуваадаг
А. Янз бүрийн полимер хальс хосолсон олон
давхаргат материал
Б. Полимерийн хальсыг хөнгөн цагааны ялтастай
хослуулсан олон давхаргат материал
В. Полимерийн хальсыг цаас, картонтой хослуулсан
олон давхаргат материал

12. Хүнсний бүтээгдэхүүний чанарт сөрөг
нөлөө үзүүлэх хүчин
зүйлс, тэдгээрийг арилгах арга зам
* Хадгалах болон тээвэрлэх явцад
чанараа ямар нэг хэмжээгээр
алдаж, эрүүл ахуйн аюултай байдал
үүсэж болзошгүй

13. Сөрөг нөлөө үзүүлдэг
хүчин зүйлсийг 3
хуваадаг.

14. Сөрөг нөлөө үзүүлдэг хүчин
зүйлсийг 3 хуваадаг.
1. Бүтээгдэхүүнд бичил биетэн үржиж,
фермент, шимэгч зэрэг үүсэх
2. Хүчилтөрөгч, чийг, гэрлийн нөлөөгөөр
исэлдэх, харлах зэрэг химийн урвалууд
явагдах.
3. Ууршилт, хаталт, абсорц зэрэг физик
өөрчлөлтүүд гарах

15. Хүнсний бүтээгдэхүүнийг бичил
биетний нөлөөгөөр гэмтэж
муудахаас сэргийлэн савлаж
боохдоо эрүүл ахуйн нөхцлийг
сайн хангаж хэт ягаан туяагаар
ариутгаж ариутгагч бодис
шингээх хэрэгтэй.

16. САВЛАСАН ХҮНСНИЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ
ШОШГОЛОЛТОНД ТАВИГДАХ ЕРӨНХИЙ
ШААРДЛАГА
(CAC/MNS 1:2007)

17. Хүнсний бүтээгдэхүүний
шошгололтонд тавигдах шаардлага
Хүнсний сав баглаа боодол нь тухайн хүнсний
бүтээгдэхүүний талаар заавал мөрдөх стандартад заагдсан
мэдээллийг багтаасан шошготой байх ѐстой.
Хүнсний сав, баглаа, боодлын шошгонд тавих ерөнхий
шаардлагыг стандартаар тогтоосон байдаг бөгөөд
үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ, шошго хэвлэх, олшруулах
ажил эрхлэгч аж ахуйн нэгж, байгууллага, тухайн
стандартыг мөрдөж ажилласнаар иргэд хүнсний
бүтээгдэхүүний талаар үнэн зөв мэдээлэл авах, хүнсний
аюулгүй байдлаа хангах ач холбогдолтой юм.

18. ХҮНСНИЙ ШОШГОЛОЛТ, ХАЯГЛАЛТ
Европын холбооны улсад
• Бүтээгдэхүүний шошго хаяглалтыг олон улсад
нэрлэхдээ түүний хэл бичиг буюу “Language” гэж
нэрлэдэг байна.
• Шошго бол тухайн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдэд
хүргэж буй үнэн зөв мэдээлэл юм.
• Хэрэглэгчидэд хүргэж буй хүнсний бүтээгдэхүүн
бүгд оноосон нэртэй байна.

19. •Шошгыг ямар ч хүн уншаад ойлгох тэр
хэл дээр бичнэ.
•Өөрөөр хэлбэл Монгол улсад импортлох
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэсэн улсынх
нь болон импортолж буй Монгол Улсын
эх хэл дээр бичнэ.
•Эсвэл олон улсын нийтлэг хэл болох
англи хэл дээр бичсэн байна.
•Экспортолж буй бүтээгдэхүүнийг хэдэн
улсад гаргаж байна тухайн улс бүрийн
хэл дээр шошго бичигдсэн байх
шаардлага тавигддаг.

20. •Хүнсний бүтээгдэхүүний хаяг
шошго нь заавал мөрдөх
стандартад хамаарагддаг
•Бүтээгдэхүүнийг худалдан авсан
хэрэглэгч түүний шошгоор
дамжуулж уг бүтээгдэхүүнийг
ойлгодог байх ѐстой.
•Хүнсний нэр нь ерөнхий биш,
тухайн хүнсний зүйлийн жор
технологийн онцлог, мөн чанарыг
үнэн зөв илэрхийлэхүйц тодорхой
байна.

21. Бүтээгдэхүүний
хугацаа
Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэсэн ба хадгалах хугацаа нь 2
янзаар бичдэг.
1. Хэрэв 2 хугацаа бичигдсэн байвал эхнийх нь
үйлдвэрлэсэн, дараагийнх нь хадгалалт дуусах хугацаа
байна.
2. Хэрэв зөвхөн 1 хугацаа бичигдсэн байвал энэ нь
үйлдвэрлэсэн хугацаа бөгөөд энэ тохиолдолд хадгалах

22. •Шошгонд орц найрлагыг бичих
•Жүржийн ундаа гэхэд түүнийг сахараар өтгөрүүлсэн
жүрж гэвэл бүх орцыг ингередент гэж бичээд Хүнсний
нэмэлтийг олон улсын кодоор “E” number бичнэ.
•Хэрвээ ердийн орцоос өндөржүүлсэн байдлаар
нэмэлт орвол түүний үр ашигтай талыг нэмэлт
болгон оруулдаг, хэд хэдэн тохиолдолд ингередент
буюу нэмэлтүүдийг бичихгүй тохиолдол байдаг.

23. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн хүнсний
үйлдвэрлэлд 2000 гаруй хүнсний нэмэлт бодисыг
ашиглаж байгаа бөгөөд тэдгээрийг богино код буюу
тоон тэмдэглэгээгээр дараах байдлаар ангилжээ.
Үүнд:
- Е 100 дээш – будагч бодис
- Е 200 дээш – нөөшлөгч бодис
- Е 300 дээш – үл исэлдүүлэгч бодис
- Е 400 дээш – тогтворжуулагч бодис
- Е 450 дээш – тос
- Е 500 дээш – хүчлийг саармагжуулах бодис
- Е 600 дээш – амт, үнэрийг нэмэгдүүлэгч бодис
- Е 700 дээш – нөөц индекс
- Е 900 дээш – үл хөөсрүүлэгч бодис
- Е 1000 дээш – өнгөлөгч агент

24. ДЭМБ-аас зарим төрлийн
хүнсний нэмэлт бодисын
хүний бие махбодид үзүүлэх
хортой нөлөөллийг тогтоожээ.

25. Үүнд:
* Сэжигтэй – Е 104, 122, 141, 150, 171, 173, 241, 477
* Аюултай – Е 102, 110, 120, 127, 129, 155, 180, 201,
220, 222, 223, 224, 228, 233, 242, 270, 400-405, 501, 502,
503, 620, 636, 637
* Маш аюултай – Е 123, 510, 513, 527
* Хориотой – Е 103, 105, 111, 121, 125, 126, 130, 152
* Хавдар үүсгэх – Е 131, 142, 153, 210-216, 219, 249,
252, 280-283, 330, 954
* Тууралт өгөх – Е 312, 339-341, 343, 450-454, 461, 462,
463, 465, 466, 907
*Хоол боловсруулах эрхтэнд нөлөөлөх – Е 154, 626-
635
*Хүнсний нэмэлтийн Е тэмдэглэгээг мэдсэнээр та
эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй бүтээгдэхүүн
худалдан авах боломжтой.

26. 1. Жишээ нь цөцгийн тос, бяслаг гэх мэт
гаднын ямар нэг нэмэлтгүйгээр
боловсруулагддаг зүйл, бүтээгдэхүүний
шошгонд нэмэлт тайлбар
хэрэглэдэггүй.
2. Шошгон дээр бичигдэх цэвэр жинг олон
улсын “СИ” системийн нэгжээр бичнэ.
Жишээ нь /кг, гр гэх мэт/
3. Бүтээгдэхүүнийг тогтсон стандарт
хэмжээгээр савалж үйлдвэрлэх ѐстой.
Энэ нь шошгонд дараахь байдлаар
тэмдэглэгдэнэ. Жишээ нь 0,33 литрээр
савалсан ундаа гэж үзвэл шошгонд
l0.33 гэж бичнэ. Хүнсний хадгалалт
дуусах хугацаа буюу лангуун дээр байх
хугацааг бичнэ. Хадгалах нөхцөлийг
заана.

27. 1. Үйлдвэрлэгчийн хаягийг заавал бичнэ. Савлагч
түгээгчийн аль нэг бас байж болно. Жишээ нь
2. ЕХУ-д зөвшөөрөгдсөн түгээгч байдаг байна.
3. Бүтээгдэхүүн хаанаас гаралтай болохыг
тодорхойлно. /place of origen/.
4. Согтууруулах ундааны төрлийн бүтээгдэхүүнд
алкоголын хэмжээг /хатуулагийн хэмжээ/ заавал
бичнэ. Жишээ нь: ЕХУ-д 1,2 хувиас дээш
хатуулгыг заавал зааж бичсэн байна.

28. Хүнсний бүтээгдэхүүний
хадгалалт хамгаалалт
зураасан код

29. *Бараа бүтээгдэхүүн дээр
зураасан код байдаг. Энэ нь тоо
бүхий зураасан код байдаг. Уг
зурааснууд голдуу хүнсний
бараан дээр элбэг байдаг.
Кодод агуулагдсан мэдээллийг
тусгай унших хэрэгсэлээр
уншдаг.

30. Манай орны хувьд Европийн код
болох EAN хэрэглэдэг бөгөөд “EAN
international” байгууллагын 101 дэх
гишүүнээр 2009 онд элссэн.
Тус нийгэмлэгт элссэнээр манай
орны 50 гаруй компани өөрийн
бүтээгдэхүүндээ код аваад байна.
Зураасан код нь баглаа боодлын
ар талд нь байрлуулбал тохиромжтой
байдаг.

31. Улсын Үйлдвэрлэгч Бүтээгдэхүүн Хяналтын
код код ий код код

32. Зураасан Улс Зураасан Улс Зураасан Улс
код код код
000-139 АНУ, Канад 590 Польш 800-839 Итали
300-379 Франц 599 Унгар 840-849 Испани
380 Болгар 622 Египет 859 Чек
400-440 Герман 629 Емират 860 Югослав
490-499 Япон 640-649 Финланд 865 Монгол
460-469 ОХУ 690-695 Хятад 867 Турк
471 Тайван 700-709 Норвеги 880 Солонгос
480 Филиппин 729 Израил 885 Тайланд
487 Казакстан 730-739 Швед 888 Сингапур
489 Хонконг 760-769 Швейцари 890 Энэтхэг
500-509 Англи 770 Колумб 893 Вьетнам
520 Грек 779 Аргентин 930-939 Австрали
570-579 Дани 789-790 Бразил 955 Малайз

33. МОНГОЛ УЛСАД САВАЛСАН ХҮНСНИЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ
ШОШГОЛОЛТ ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ЭРХ АШГИЙГ ХЭРХЭН
ХАНГАЖ БАЙНА ВЭ?
Монгол Улс зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд
шилжин өмчийн олон хэвшлийг хүлээн зөвшөөрснөөр
юуны түрүүнд хүн амын анхдагч хэрэглээ болох хоол
хүнсний жижиг дунд үйлдвэрлэлүүд олноор
байгуулагдсан нь хүнсний хангамж, нийлүүлэлтэнд эерэг
үр дүнг авчирсан нь маргашгүй үнэн хэдий ч тэдгээрт
ажиллагсдын дийлэнх нь мэргэжлийн бус байснаас
шалтгаалан хүнсний чанар, аюулгүй байдалд сөрөг
нөлөөлөл үзүүлэх олон хүчин зүйл үүссэний нэг нь
хүнсний бүтээгдэхүүний шошгололтонд тавих
шаардлагын стандарт зөрчигдсөн явдал юм.

34. ХҮНСНИЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ШОШГОЛОЛТОНД ТАВИХ
ШААРДЛАГЫН СТАНДАРТ ЗӨРЧИГДӨЖ БУЙ ХЭЛБЭРҮҮД:
1. Хүнсний нэр нь тухайн хүнсний зүйлийн мөн
чанарыг үнэн зөв илэрхийлэхүйц байдлаар
томъѐологдож чаддаггүйгээс хэрэглэгчийг
төөрөгдүүлдэг /Бүх төрлийн цагаан архи, ундаа,
жүүс, сүү, сүүн бүтээгдэхүүн гэх мэт/
2. Үйлдвэрлэсэн, савалсан болон хадгалалтын
хугацаа /огноо/ бүрэн тавигддаггүй, тавигдсан ч
ойлгомжгүй
3. Хүнсний найрлагыг бүрдүүлэгчийн жагсаалтыг үнэн
зөв бүрэн илэрхийлдэггүй /Тухайлбал, хүнсний шим
тэжээлт зүйл болох уураг, өөх тос, нүүрс ус гэх мэт/

35. 4. Хүнсний шошгон дээр заавал мэдээлэх ѐстой
зүйлийг бүрэн мэдээлдэггүй /хүнсний нэмэлт
бүтээгдэхүүн, ионжуулсан цацрагийн
боловсруулалт гэх мэт/
5. Тухайн бүтээгдэхүүний агууламжид бүтцийн
нарийн шинжилгээ хийгдэж шимт бодисын
агууламж, үйлчилгээний үр дүн
тодорхойлогдоогүй байхад хэт дөвийлгөн
магтсан буруу сурталчилгааг бүтээгдэхүүний
шошгонд хэрэглэдэг .

36. Дээрх зөрчил дутагдал нь Монгол Улсад
“Савалсан хүнсний бүтээгдэхүүний
шошгололтонд тавих ерөнхий шаардлагын
стандарт MNS (САС)-4280-95, MNSСАС1:2007
батлагдан гарсан хэдий ч уг стандартыг
савалсан хүнсний бүтээгдэхүүнд хэрхэн зөв
хэрэглэх мэдлэг дутмагаас шалтгаалан практикт
бүрэн хэрэгжиж чадаагүйн улмаас хэрэглэгч зөв
сонголт хийх боломжгүй төөрөгдсөөр байгаа
болно.

37. ХҮНСНИЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ШОШГОЛОЛТОД ТАВИХ
ШААРДЛАГЫН СТАНДАРТЫГ МӨРДҮҮЛЭХИЙН ТУЛД
ЦААШИД ЮУГ ХИЙВЭЛ ЗОХИЛТОЙ ВЭ?
1. Хүнс үйлдвэрлэгчдийг шошгын стандартыг зөв
хэрэглэх мэдлэгтэй болгох
2 Хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүний шошгололтоор
хүнсийг зөв сонгох мэдлэг олгох
3. Стандартыг хэрэглүүлэх, сахиулах чиг үүрэгтэй
төрийн захиргааны байгууллагын ажил хариуцсан
хүмүүсийн мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлж ажлын
хариуцлага сахилгыг өндөржүүлэх

38. ¯ÉËÄÂÝÐËÝÃ×ÄÈÉÍ ¯¯ÐÝà (ДЭМБ)
 Õ¿íñíèé õàíãàìæèéí àþóëã¿é, òîõèðîìæòîé, íàéäâàðòàé
ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ;
 Øîøãî áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààð çºâ, õÿëáàðõàí
îéëãîãäîõ ìýäýýëëýýð õýðýãëýã äèéã õàíãàõ;
 Õ¿íñèéã çºâ õàäãàëàõ, õàðüöàõ, áýëòãýõ çàìààð õ¿íñýýð
äàìæèí õàëäâàðëàäàã ºâ íèé ýìãýã òºðºã ººð õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿í áîõèðäîõ, òýäãýýð íÿí íü ºñºæ ¿ðæèõýýñ
ñýðãèéëýõ òóõàé ìýäëýãèéã õýðýã ëýã äýä îëãîõ;
 Îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõ õ¿íñíèé íàéäâаðòàé
áàéäëûã áèé áîëãîõ;