Een lijvig rapport, getiteld ‘Een vitale stad in complete regio’. Daarin schrijft de Commissie Van Ek: ‘Een bloeiende economie is een onmisbare voorwaarde voor een aantrekkelijk woon- en leefklimaat,’ Hm, dat klinkt leuk, maar wat moet jij daarmee, als ondernemer? Geen zin om het hele rapport te lezen? Groot gelijk. Wij lazen het voor jou en haalden er de belangrijkste elementen voor creatieve ondernemers uit. Lees meer op http://www.amersfoortcreatievestad.nl

1. Een vitale stad in
een complete regio
Economische visie Amersfoort 2030
Commissie Van Ek
Stad met een hart

2. Foto Cover: Duco Kuijk - Foto Studio Hagens DKF

3. Een vitale stad in
een complete regio
Economische visie Amersfoort 2030
Commissie Van Ek
januari 2009

5. Inhoudsopgave
Economische visie Amersfoort 2030
Voorwoord 7
Samenvatting 8
Deel 1 – Analyse 8
Deel 2 – Visie en aanbevelingen 8
Stimuleren vestigingsklimaat 10
1. Amersfoort in 2030 12
1.1 Economie voor inwoners en ondernemers 12
1.2 Recente ontwikkeling: Amersfoortse economie hapert sinds 2001 12
1.3 De economische opgaven richting 2030 13
2. Structuur en dynamiek 16
2.1 Terugblik: de toekomst is al begonnen 16
2.2 Amersfoort anno 2008: inwoners: +60%, arbeidsplaatsen: +120% 16
2.3 Kenmerken Amersfoortse economie 17
2.4 Regionaal perspectief 21
2.5 ecente ontwikkelingen: haperende economie sinds 2001
R 22
2.6 Sterkte – Zwakte analyse 24
3. Trends en Beleidsontwikkelingen 26
3.1 Inleiding 26
3.2 Trends en beleidsontwikkelingen 26
3.3 Gemeentelijk beleid 29
3.4 Beleidsinstrumenten van de lokale overheid 29
4. Visie 32
4.1 Visie begint bij ambitie en analyse 32
4.2 Netwerkeconomie en conjunctuur 32
4.3 Meer regionale samenhang: Amersfoort in en met de eigen regio 32
4.4 Balans wonen en werken, nu en in de toekomst 33
4.5 uurzame economische groei: verder versterken van kennis- en diensteneconomie
D 35
5. Aanbevelingen 36
5.1 Meer aandacht nodig voor een vitale economie 36
5.2 Organisatorische aanbevelingen 36
5.3 Aanbevelingen voor specialisatie: Versterk wat sterk is… 37
5.4 Aanbevelingen voor diversificatie: … en vergroot de diversiteit van de economische structuur 38
5.5 Aanbevelingen ter versterking van de ruimtelijk-economische randvoorwaarden 40
Bijlagen 45
Een vitale stad in een complete regio | 5

6. 6 | Een vitale stad in een complete regio

7. Voorwoord
In de loop van 2007 vonden er verschillende gesprekken plaats De samenstelling van de commissie werd als volgt bepaald:
• De heer drs. J. (Jacques) van Ek, voorzitter
tussen leden van het college van B en W van Amersfoort
• De heer prof. dr. O.A.L.C. (Oedzge) Atzema, lid
(burgemeester en wethouder Economische Zaken), de voor-
• De heer drs. H. (Hans) de Boer, lid
zitter van de stichting Amersfoort Prominent op de Kaart en
• Mevrouw drs. G.T.C. (Geri) Bonhof, lid
ondergetekende. Onderwerp van gesprek was de economische
• De heer prof. Dr. Th.W.A. (Theo) Camps, lid
ontwikkeling van Amersfoort op langere termijn. De stad
• Mevrouw drs. M. (Marjanne) Sint, lid
had in de jaren '80 en '90 een enorme groei doorgemaakt.
• De heer ir. M. (Martin) van Hoogevest, adviserend lid
De groeistad had voor grote impulsen gezorgd en een gunstig
• De heer mr. H. (Harm) van Veldhuizen, adviserend lid
vestigingsklimaat maakte die ontwikkeling mogelijk.
Voor velen leek een voorspoedige ontwikkeling van economie In bijlage 1 is van de verschillende leden van de commissie een
en werkgelegenheid haast vanzelfsprekend. Toch diende zich kort CV opgenomen.
hier en daar een kentering aan in de welhaast automatisch
positieve trend. Na de internationale conjuncturele dip in Als secretaris van de commissie werd mevrouw drs. Janny de Boer,
2001/2002 bleek ook de Amersfoortse economie met zijn grote strateeg bij de gemeente Amersfoort, aangewezen. Medewerkers
diensten sector kwetsbaar. In het jaarlijks onderzoek naar het van de afdelingen Economische Zaken en Onderzoek & Statistiek
vestigingsklimaat van bureau Louter (Elsevier) was Amersfoort hebben ambtelijke ondersteuning verleend, terwijl er ook input
terug gevallen naar een positie in de middenmoot, na jaren- is verkregen van de Universiteit van Utrecht en de Kamer van
lang een koppositie te hebben ingenomen. Ondergetekende Koophandel. De commissie heeft in korte tijd 5 maal vergaderd.
werd gevraagd een en ander nader te analyseren, samen met
de afdeling Economische Zaken van de gemeente en in Alle (adviserende) leden hebben vanuit hun specifieke deskun-
afstemming met de portefeuillehouder Economische Zaken digheid een belangrijke bijdrage geleverd aan de analyse van
in het college. Die verdere verkenning liet zien, dat de econo- de economische positie van Amersfoort, in relatie tot de regio,
mische motor inderdaad haperingen vertoonde. De groei van respectievelijk de totstandkoming van de economische visie en
economie en werkgelegenheid was na het conjuncturele dal de daarop gebaseerde aanbevelingen. Een aantal stellingen,
van het begin van deze eeuw weliswaar enigszins hersteld, die de gemeenteraad in GA 2030 heeft omarmd, heeft de com-
maar bij lange na niet van het niveau van de periode daar- missie meegenomen in het denken over de economische visie.
voor. Een inventarisatie van het nog uit te geven arsenaal aan We doelen hierbij op lange termijn uitgangspunten als:
• een duurzame economische ontwikkeling
bedrijfs errein leerde, dat de voorraad bij een gemiddelde uit-
t
• geen werkloze te vinden
gifte van 5 ha per jaar binnen 10 jaar zou zijn uitgegeven. En zo
• wonen en werken in de wijk boven aanleg nieuwe
waren er meer indicatoren (ontwikkeling van de werkloosheid,
leegstand in kantoren, afnemende bereikbaarheid) die het bedrijfsterreinen.
vestigingsklimaat allesbehalve in positieve zin beïnvloedden. Als zodanig kan dit rapport worden beschouwd als een ver-
Er moest actie worden ondernomen. dieping van GA2030, kwantitatief en kwaliteit. “Een vitale stad
Ondertussen was de gemeenteraad doende een visie te ont- in een complete regio” is de centrale ambitie voor 2030, die in
wikkelen voor Amersfoort in 2030. Ook in dat kader bleek een hoofdstuk 1 nader wordt toegelicht. Om dat te bereiken, dienen
sterke behoefte aan het formuleren van een economische visie de beleidsmakers tezamen met de partners in stad en regio nu
voor de lange termijn. Tegen die achtergrond kwam de gedach- de bakens te verzetten en nieuw samenhangend economisch
te op om ondergetekende te vragen een commissie te vormen, beleid te formuleren.
die een economische visie voor Amersfoort voor het tijdvak tot
2030 zou formuleren. In overleg met het college van B en W In hoofdstuk 2 wordt de structuur en dynamiek van de Amers-
werd er bewust voor gekozen om een aantal deskundigen van foortse economie geschetst en een analyse gegeven van de
verschillende disciplines van buiten de stad te vragen om deel haperingen, die zich daarin sinds 2001 aftekenen. In hoofdstuk
uit te maken van deze commissie. De meest direct betrokken 3 wordt een aantal recent verschenen studies en beleidsrele-
instanties (Kamer van Koophandel en Stichting Amersfoort vante ontwikkelingen geschetst, die mede als basis hebben
Prominent op de Kaart) traden als adviserend lid toe tot deze gediend voor het formuleren van de economische visie voor de
“commissie Van Ek”. periode van nu tot 2030 (hoofdstuk 4). In hoofdstuk 5 worden
vervolgens diverse aanbevelingen gedaan, organisatorisch en
Op 8 juli 2008 werd de commissie geïnstalleerd door de toen- beleidsmatig, kwantitatief en kwaliteit, en vooral vanuit een
malige wethouder Economische Zaken, mevrouw drs. M. van regionale context. Ook is in het rapport een samenvatting
’t Veld. De taakstelling van de commissie werd door het college opgenomen. Voor een goed begrip en interpretatie van de aan-
van B en W als volgt geformuleerd: bevelingen raden wij u aan het gehele rapport te lezen. Met
Ontwikkel een economische visie voor Amersfoort, als aanvul- nadruk adviseert de commissie het college van B en W dit alles,
ling op het toekomstvisietraject GA2030. Mede op basis daar- in samenhang, te vertalen in een economische agenda 2009.
van zou de vorming en implementatie van een economische
Jacques van Ek, Voorzitter
agenda voor de komende 10 jaar moeten plaatsvinden.
Een vitale stad in een complete regio | 7

8. Samenvatting economische visie Amersfoort in 2030
Deel 1 – Analyse minder aantrekkelijk worden, met als uiterste consequentie
Jarenlang is het in Amersfoort economisch voor de wind ge- dat mensen en bedrijven wegtrekken.
gaan. Sinds de jaren tachtig is de werkgelegenheid zelfs twee Dit doemscenario tekent zich deels al af. De laatste jaren
keer harder gegroeid dan het inwonertal. In twee decennia schommelt de werkloosheid in Amersfoort rond het
is Amersfoort getransformeerd van een woonstad naar een Nederlands gemiddelde terwijl het hier lange tijd lager was.
woon- en werkstad. In vergelijking met andere groeisteden is De toestroom van bedrijvigheid van buiten de stad (‘exogene
dit een prestatie van formaat. Dit leek bijna vanzelf te gaan. groei’) is afgenomen. De ontwikkeling van de gevestigde
Economische groei is geen doel op zich, maar een bloeiende bedrijvigheid (‘endogene groei’) hapert. De stad kampt met
economie is een onmisbare voorwaarde voor een aantrekkelijk leegstand in de kantorenmarkt. De realisatie van nieuwe
woon- en leefklimaat. Alle Amersfoorters moeten kans maken werklocaties vertraagt, zoals in het Centraal Stadsgebied (CSG),
op een baan en alle ondernemers moeten kunnen ondernemen. Vathorst Podium en op de bedrijventerreinen De Wieken en
Een volledige werkgelegenheid en een bloeiend bedrijfsleven Bedrijvenpark Vathorst is te zien. Op de bestaande bedrijven-
zijn een bron van positieve dynamiek in de stad. terreinen in Amersfoort Noord (De Hoef, Calveen en De Brand)
neemt de werkgelegenheid sinds enkele jaren af.
Maar sinds 2001 hapert de economie. In de jaren negentig
De economie van Amersfoort is gevoeliger geworden voor
groeide de Amersfoortse economie met gemiddeld 2.200
de (inter)nationale conjunctuur. Jaarlijkse schommelingen in
nieuwe banen per jaar, na 2001 daalde de groei tot gemiddeld
600 nieuwe banen per jaar. Het aantal inwoners is in dezelfde de werkgelegenheidsontwikkeling laten dit zien: in 2004 en
periode wel onverminderd gegroeid en ook in de toekomst 2006 was er voor het eerst sinds jaren sprake van een daling.
blijft het inwonertal toenemen. Er dreigt een zorgelijke trend- Ook in de economische ranglijst van onderzoeksbureau Louter,
breuk. Dit wordt duidelijk aan de hand van de banenindex: jaarlijks gepresenteerd in Elsevier, is Amersfoort gedaald van
het aantal banen per inwoner in de leeftijd van 15 tot en met een positie in de kop naar de middenmoot. De positie varieert
64 jaar (de potentiële beroepsbevolking). per jaar waarbij Amersfoort relatief grote dalingen en stijgin-
gen meemaakt. Deze wisselingen worden vooral verklaard door
Banen per inwoner (15-64 jaar) in Amersfoort 1990-2007 de ontwikkelingen binnen de zakelijke dienstverlening.
Ook blijkt dat de stad nog sterk afhankelijk is van omringende
0,80
regio’s. Zo groeide Amersfoort in de jaren negentig doordat
in stadsgewest Utrecht de ruimte schaars was (vooral in
0,75
de kantorenmarkt) en Amersfoort wel voldoende ruimte
beschikbaar had. Ook vanuit het westen van de Randstad zijn
0,70
naar verhouding veel bedrijven naar Amersfoort verhuisd.
Amersfoort is te kenmerken als een ‘afgeleide economie’.
0,65
De eigen economische kern is nog onvoldoende stabiel
waardoor schommelingen in de economische ontwikkeling
0,60 hier sinds 2001 groot zijn.
Deel 2 – Visie en aanbevelingen
0,55
Om de negatieve trend om te buigen, moet de gemeente nu
actie ondernemen. Economische groei is geen automatisme.
0,50
Daar moet hard aan gewerkt worden. De gemeente heeft te
2000
2006
2004
2002
2005
2003
2007
1990
1996
1999
1998
2001
1994
1992
1995
1993
1997
1991
weinig aandacht voor werk en economie en mist een heldere
economische ambitie en strategie. Wij adviseren de gemeente
Bron: Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek & Statistiek
begin 2009 direct te starten met het maken van een
economische agenda. De analyse, visie en aanbevelingen in
Bovenstaande grafiek laat zien dat de balans tussen wonen en
werken sinds 2001 onder druk staat. De daling van het aantal dit rapport kunnen hiervoor de basis vormen. De gemeente
banen per inwoner is nog beperkt, maar inmiddels wel een moet deze agenda in samenwerking met partners vormen.
Ambities moeten breed gedragen worden en alle betrokkenen
trend van zes jaar en daarmee geen incident. Het aantal Amers-
dienen hun inzet te leveren.
foorters dat in de eigen stad werkt, is daarmee afgenomen.
Denkend aan Amersfoort in 2030, dan zien we een vitale
Als deze ontwikkeling doorzet, wordt Amersfoort op termijn
stad in een complete regio. Een duurzame, innovatieve en
een meer eenzijdige woonstad (‘slaapstad’) waar de econo-
dynamische stad waar inwoners met plezier wonen, werken
mische dynamiek laag is. Met als gevolg een stad waar in de
en recreëren. Waar ondernemers zich welkom voelen en goed
toekomst onvoldoende banen voor onze kinderen zijn en waar
gefaciliteerd worden. Een stad verweven met de regio en waar
de voorzieningen onder druk komen te staan. Verder zal het
een goede menging van ‘rood’ en ‘groen’ is: natuur en land-
woon-werkverkeer toenemen en de mobiliteitsproblemen
schap horen bij de stad.
groter worden. De stad zal voor inwoners en ondernemers
8 | Een vitale stad in een complete regio

9. Er zijn drie belangrijke economische opgaven voor de werken. Ook bij Amersfoorters die nu nog niet werken zal
toekomst van Amersfoort: dit tot een nieuwe behoefte aan banen leiden.
• En ten derde willen mensen, onder andere als gevolg van de
1. Vergroot de regionale samenhang.
2. org voor een goede balans tussen wonen en werken,
Z toenemende files of het combineren van werken met het
nu en in de toekomst. zorgen voor kinderen, dichter bij huis werken, het liefst in de
3. Zorg voor duurzame economische groei. eigen stad of regio.
1. Vergroot de regionale samenhang. Daarmee ontstaat er bij de Amersfoorters in de toekomst
In een open netwerkeconomie, waarin de gevoeligheid voor nog een grote behoefte aan nieuwe banen die men vooral in
de (inter)nationale conjunctuur toeneemt, heeft de stad een de eigen stad of regio wil vinden. Wij vinden het de verant-
krachtige regio nodig. Amersfoort moet kiezen voor de rol van woordelijkheid van de lokale overheid om de juiste randvoor-
centrumstad en daarmee kiezen voor een functie als aanjager waarden te creëren zodat de werkbehoefte van deze mensen
van de regionale economie. Daarbij adviseren wij de gemeente kan worden vervuld.
om op korte termijn gesprekken met de regio aan te gaan, uit-
mondend in een bestuurlijk akkoord en blijvende samenwerking. In Amersfoort zijn er minimaal 1.000 nieuwe banen per jaar
nodig (tot 2023) om de eigen bevolkingsgroei bij te houden,
In het kader van NV Utrecht wordt al door de Eemlandgemeen- maar gezien het regionale belang is een hogere ambitie nodig.
ten samengewerkt voor de verstedelijkingsopgave 2015-2030. Als centrumstad heeft Amersfoort binnen de regio ook en
Wij adviseren dat ook met Nijkerk en Barneveld (mede gezien vooral een werkfunctie. Om een volwaardige regiofunctie te
vervullen zijn ongeveer 1.700 nieuwe banen per jaar nodig.
hun economische ambitie en ruimtelijke mogelijkheden)
wordt samengewerkt en dat de economische opgave die er
Het jaarlijks monitoren van de banenontwikkeling, mede in
ligt, binnen de eigen regio wordt gerealiseerd. In regionaal
verband moet daarbij ook de bereikbaarheid, de meest cruciale relatie tot de ontwikkeling van de bevolking, is belangrijk.
randvoorwaarde voor een vitale economie, worden verbeterd. De voorspelde landelijke recessie in 2009 (en mogelijk langer)
zal aan Amersfoort niet voorbijgaan. De banengroei zal daar-
Het regionale belang neemt ook toe doordat Amersfoort van door pas over enkele jaren echt kunnen ontstaan. De bevolking
uitbreiding naar inbreiding gaat. De ruimte in de stad wordt zal wel gewoon doorgroeien waardoor het aantal banen per
schaarser. De stad is niet vol, maar heeft wel slimme oplos- inwoner (de banenindex) nog verder onder druk komt te staan.
singen nodig om de schaarse ruimte goed te benutten. Hierbij Er zijn nu maatregelen nodig, zodat in de toekomst de stad
past ook een selectiever beleid ten aanzien van nieuwe ontwik- de negatieve trend kan ombuigen en de inhaalslag zo snel
kelingen. De ontwikkeling van de economie moet passen bij mogelijk kan beginnen.
het huidige en gewenste woon- en leefklimaat. Amersfoort
3. Zorg voor duurzame economische groei.
kan haar economie versterken door haar stedelijkheid te ver-
groten en in te zetten op een stedelijke economie. Grote steden De economische ontwikkeling van Amersfoort moet aansluiten
worden erkend als motoren van de economie doordat zij een op de karakteristieken van de stad en haar inwoners. De balans
grote concentratie van vele verschillende functies hebben. tussen wonen en werken is naast een kwantitatieve ook een
kwalitatieve opgave. Duurzame groei betekent een schone,
Een grote diversiteit aan mensen, bedrijven en het brede
aanbod aan voorzieningen zorgt voor een aantrekkelijke innovatieve economie waar het type bedrijven past bij de
sociale, culturele en economische mix. Dit draagt bij aan een hoogwaardige kwaliteit van het woon- en leefklimaat en het
dynamisch, inspirerend en innovatief klimaat dat past bij type werkgelegenheid past bij de kenmerken van de beroeps-
een grote stad. Daarbij zal niet elke vorm van bedrijvigheid nog bevolking. Daarnaast vraagt duurzame groei dat de economie
op elke locatie passen, waardoor elders vervangende ruimte minder gevoelig wordt voor schommelingen in de (inter)
(‘schuifruimte’) nodig is. Door goede samenwerking met de nationale conjunctuur.
omringende gemeenten is het dan toch mogelijk alle typen
Via een strategie van specialisatie en diversificatie kan er
werkgelegenheid in de eigen regio te behouden.
duurzame economische groei in Amersfoort ontstaan:
• Specialisatie:Amersfoort moet versterken wat al sterk is.
2. org voor een goede balans tussen wonen en werken,
Z
Dit betekent verdere specialisatie van de duurzame kennis-
nu en in de toekomst.
Er moeten in de stad voldoende en passende banen zijn. en diensteneconomie. Daarbij past het kennis- en diensten-
De werkfunctie hoort bij de kracht en identiteit van de stad. profiel bij de kenmerken van de beroepsbevolking. Er zijn in
Hierbij zijn drie gegevens van belang om in de toekomst Amersfoort veel hogeropgeleiden. Daarnaast zijn er in een
rekening mee te houden: diensteneconomie ook vele banen voor lageropgeleiden,
• Amersfoort heeft een jonge, groeiende bevolking. In de toe- denk aan de catering of schoonmaakbedrijven. Voor het
komst zullen veel nieuwe Amersfoorters ook een baan willen. verder versterken van het kennis- en dienstenprofiel beve-
• In de tweede plaats zal als gevolg van de vergrijzing de len wij onder andere aan om de samenwerking met de in
nationale overheid stimuleren dat meer mensen gaan Amersfoort gevestigde Hogeschool Utrecht te versterken.
Een vitale stad in een complete regio | 9

10. • Het op termijn aanleggen van nieuwe terreinen blijft nodig.
Het versterken van de samenwerking tussen de ROC’s en
het bedrijfsleven is ook van belang. Hiermee verbetert de Zo is het voor de economische toekomst van Amersfoort van
aansluiting tussen onderwijs, kennisinstellingen en het groot belang dat in Vathorst West ook een bedrijventerrein
bedrijfsleven. De participatie in de Taskforce Innovatie regio wordt ontwikkeld. Doordat de visie- en planvorming nog
Utrecht (TFI) is belangrijk voor de regionale samenwerking en maar net is gestart, ligt hier tevens een kans om hier een
via de TFI komen veel innovatiefaciliteiten voor ondernemers duurzaam terrein volgens de nieuwste inrichtingsprincipes
beschikbaar. Ook verdere aansluiting met andere steden te realiseren. In dit verband wijzen wij op bijvoorbeeld de
‘werklandschappen’ en het ‘cradle-to-cradle’ principe.
in de Noordvleugel van de Randstad is van belang, waarbij
Amersfoort kan profiteren van haar strategische ligging Wij bevelen aan dat de gemeente, in afstemming met de regio,
een integraal actieplan voor de kantoren- en bedrijventerrei-
(‘Poort tussen het westen van de Randstad en Noord- en
nen maakt waarin bovenstaande adviezen worden verwerkt.
Oost-Nederland’). De stad kan zich in het bijzonder profileren
op haar goede menging van ‘rood’ en ‘groen’ en haar hoge
aandeel zakelijke diensten, vooral ontwerp- en adviesbureaus, Naast de kantoren- en bedrijventerreinen zijn ook het centrum
ICT, (zorg)verzekeraars en de groeiende creatieve industrie. en de wijken belangrijke plekken waar banengroei kan ont-
• Diversificatie: Amersfoort heeft een breder economisch staan. Meer functiemenging en kleinschalige werklocaties,
fundament nodig om minder conjunctuurgevoelig te zijn. zoals bijvoorbeeld Oliemolenkwartier en Wagenwerkplaats,
Dit kan bereikt worden door bijvoorbeeld meer werkgele- zijn in de stad van toenemend belang. Ook bevelen wij aan
genheid in de publieke sector aan te trekken (overheid, zorg, om in de wijken, en ook op de bedrijventerreinen, specifiek
onderwijs), door de vrijetijdseconomie te versterken (cultuur, aandacht voor ZZP-ers (zelfstandigen zonder personeel),
uitgaan, winkelen; met name in het centrum) of nieuwe startende ondernemers en snelle groeiers te hebben, bijvoor-
beeld door een ZZP-wijk te realiseren met alle bijbehorende
vormen van hoogwaardige, innovatieve maakindustrie aan
te trekken (bijvoorbeeld ‘rapid manufacturing’). voorzieningen.
Stimuleren vestigingsklimaat
De beschikbaarheid van voldoende ruimte voor bedrijvigheid is
essentieel om de benodigde groei te kunnen faciliteren. Juist in Om de economische opgaven richting 2030 te kunnen reali-
de toekomst komt deze voorwaarde steeds meer onder druk te seren is het van belang dat de gemeente, van ambtenarij tot
staan. Bij inbreiding dreigt verdringing. politiek, in brede zin het vestigingsklimaat stimuleert.
Daaronder valt ook een actieve, stimulerende en dienstverle-
nende gemeentelijke organisatie. Vele actoren hebben hier een
De ‘SER-ladder’ biedt een goed stappenplan om hier mee om
te gaan. Voor de vraag naar ruimte wordt eerst de bestaande rol: ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen, interme-
ruimte benut (bijvoorbeeld door inbreiding en efficiënter ruim- diaire organisaties, bedrijvenkringen, andere overheden en
dergelijke. Goede dienstverlening en accountmanagement
tegebruik) en vervolgens kunnen nieuwe terreinen worden ge-
realiseerd om in de overblijvende ruimtebehoefte te voorzien: richting bedrijven is van belang. Wij adviseren daarbij
• Bestaande werklocaties moeten worden gekoesterd, onder bijvoorbeeld dat in het college iedere bestuurder de vaste
andere door goed beheer. Of door thematisering van (een accountmanager voor een of meerdere grote bedrijven wordt.
deel van de) werklocaties om ze extra geschikt te maken Ook goede overlegstructuren en samenwerkingsverbanden
voor bepaalde doelgroepen. Dit kunnen ook delen zijn van dragen bij aan een goed vestigingsklimaat. Verder is
bestaande terreinen of terreinen die nog in uitgifte komen, bijvoorbeeld citymarketing een instrument om de potentie
zoals het noordelijke deel van De Wieken waar wij adviseren van de stad positief uit te dragen en de bekendheid verder
om ruimere bestemmingsmogelijkheden toe te staan te vergroten. Een proactieve inzet met veel samenwerking en
contacten met derden vereist tot slot voldoende capaciteit
(dit deel is nu alleen bedoeld voor bedrijven met een zware
milieucategorie) en daarbij de mogelijkheden voor innova- in de gemeentelijke organisatie. Er is menskracht nodig en
tieve logistiek te onderzoeken. budget om projecten te realiseren.
• Verder moet op termijn (bij ‘maturiteit’) teruggang in werk-
gelegenheid worden voorkomen. Het is hierbij van belang Ondanks de sinds 2001 ingezette negatieve trend, heeft
dat een bestaand terrein tijdig wordt geherstructureerd, dat Amersfoort nog steeds een gezonde uitgangspositie.
er voldoende flexibiliteit in de bestemmingsplannen is en De groei uit het verleden heeft een kansrijke economische
dat de mogelijkheden voor intensief ruimtegebruik worden basis gecreëerd die de stad verder uit kan bouwen. Zo heeft
benut. Deze problematiek speelt vooral op de bedrijventer- Amersfoort een schone diensteneconomie en veel MKB en
reinen De Hoef, Calveen en De Brand. Isselt is inmiddels ZZP’ers. De bevolking is jong en hoogopgeleid. Door de bevol-
grotendeels geherstructureerd, daar is de werkgelegenheid kingsgroei en de toename van de arbeidsparticipatie ontstaat
de laatste jaren weer toegenomen. in de komende jaren nog een grote behoefte aan nieuwe
• Bij transformatie van bedrijventerrein naar een andere banen. De stad ligt bovendien in een economisch sterke regio.
functie dient elders compenserende ruimte aanwezig te zijn. Maar deze kansen moeten wel actief benut worden, economi-
In Amersfoort is transformatie actueel voor de Kop van Isselt. sche groei is geen automatisme. Alleen als de gemeente met
Wij adviseren dat hier wordt getransformeerd naar werken haar partners de economische randvoorwaarden versterkt,
en wonen, of dat anders op zijn minst elders compensatie blijft de stad vitaal en aantrekkelijk voor inwoners en onder-
van verlies aan banen plaatsvindt. nemers.
10 | Een vitale stad in een complete regio

11. Amersfoort: een goede menging van ‘rood’ ‘groen’
Een vitale stad in een complete regio | 11

12. 1. Amersfoort in 2030
1.1 Economie voor inwoners en ondernemers 1.2 Recente ontwikkeling: Amersfoortse economie
hapert sinds 2001
Denkend aan Amersfoort in 2030, zien we een vitale stad in
een complete regio. Een duurzame, innovatieve en dynamische Is Amersfoort goed op weg? Het antwoord is: nee. In dit
stad. Een stad waar inwoners met plezier wonen, werken en rapport tonen we aan dat de economie sinds 2001 hapert. In de
recreëren. Waar ondernemers zich thuis en welkom voelen. eerste jaren na 2001 was de verwachting dat de Amersfoortse
Een stad verweven met de regio en waar natuur en landschap economie weer zou opleven als de conjunctuur verbeterde.
bij de stad horen. Stad en regio zien wij als één en onlos
-
Nu we de samenhang zien van een aantal factoren wordt
makelijk met elkaar verbonden. Een regio waar de relatie tus- duidelijk dat de negatieve trend nog niet is omgebogen.
sen people, planet en profit optimaal is. Als deze trend doorzet, verliest de stad op termijn haar vitali-
Een regio waarin Amersfoort een sterke centrumfunctie teit en wordt daarmee een minder aantrekkelijke stad om in
vervult met een ruisend, stedelijk centrum en aantrekkelijke te wonen of te werken. Er dreigt een grote trendbreuk met het
wijken om in te wonen en werken. De omringende gemeenten verleden. Amersfoort is hard gegroeid sinds de jaren tachtig
profiteren mee van de stedelijke dynamiek van Amersfoort en en de stad heeft zich goed ontwikkeld, zowel qua wonen als
completeren op hun beurt de kracht van de stad. Stad en regio werken. De balans dreigt nu verstoord te raken. Wij constateren
vormen een aantrekkelijke mix om te wonen, werken, onder- dat dit besef nog onvoldoende is doorgedrongen in het
nemen en recreëren. gemeentelijk beleid. Dit baart ons zorgen voor de lange
termijn. Te meer omdat de vooruitzichten op korte termijn niet
Onmisbaar voor een vitale stad gunstig zijn. Het CPB heeft in december 2008 voorspeld dat in
Een bloeiende economie is een onmisbare voorwaarde voor 2009 de Nederlandse economie 0,75% zal krimpen, de grootste
een vitale stad. Een stad waar de economische dynamiek krimp sinds de jaren tachtig. De werkloosheid zal in 2010 zijn
verdwijnt, verliest uiteindelijk haar aantrekkelijkheid voor toegenomen naar 6,5%.
inwoners en ondernemers. Wij vinden dan ook dat Amersfoort
haar economische dynamiek nu en in de toekomst moet ‘It’s the economy, stupid.’ Deze slogan domineerde niet alleen
vasthouden. Iedereen in Amersfoort moet de kans krijgen om in de jaren negentig de verkiezingen in de Verenigde Staten
mee te doen in de stad, om mee te doen in de maatschappij en maar ook die in het najaar van 2008. Barack Obama had
een bijdrage te leveren aan het sociaal economische klimaat. volgens de meerderheid van de kiezers het beste antwoord
op de financiële crisis en de slechte economische vooruitzich-
Alle ondernemers moeten kunnen ondernemen en alle ten. Volgens Obama moeten we het vooral zoeken in dingen
Amersfoorters moeten kans maken op een baan. Een vitale anders doen (‘Change, Yes we can’) . Zijn boodschap heeft ook
economie is een voorwaarde voor voldoende en passende betekenis voor Nederland en Amersfoort. In plaats van de
banen. Werken betekent meedoen, participeren, integreren en tegenstellingen tussen economie en ecologie, tussen welzijn
zelfredzaam zijn. We willen dat in Amersfoort zoveel mogelijk en welvaart en tussen bevolkingsgroei en milieudruk, moet
mensen, jong en oud, hoog- en laagopgeleid, actief zijn in de men meer gaan denken aan het met elkaar verbinden van het
maatschappij en zodoende een bijdrage leveren aan het economisch, sociale en ecologische kapitaal dat in een stad of
sociaal economische klimaat in de stad. regio bestaat. Daarin ligt de werkelijke opgave om te komen
tot een duurzame samenleving. Amersfoort kan op dit vlak een
Positieve dynamiek voorhoederol gaan spelen in Nederland.
Maar een vitale economie betekent nog meer. Een bloeiend
bedrijfsleven is een bron van positieve dynamiek in de stad. Het CPB voorspelt een krimpende economie. Ook de
Wij denken naast banen ook aan de producten en diensten van Amersfoortse ‘Joe the plumbers’ zullen hiermee te maken
bedrijven waar inwoners behoefte aan hebben. En aan bedrij- krijgen. Sommige Amersfoorters zullen werkloos worden. Me-
ven die samenwerken met onderwijs en kennisinstellingen en nigeen zal zich meer zorgen gaan maken over de hypotheek, de
voldoende stageplaatsen bieden. Bedrijven die participeren in ander over het kunnen betalen van de dagelijkse boodschap-
verenigingen, evenementen of goede doelen. En bedrijven die pen. Een deel van de Amersfoortse ondernemers zal men-
investeren in de gebouwde omgeving. Bedrijfsgebouwen, sen, met wie ze soms jaren hebben samengewerkt, moeten
klein en groot, zijn veelal beeldbepalende plekken in de stad. ontslaan. Andere ondernemers zullen hun omzet zien dalen,
investeringen moeten uitstellen of uiteindelijk het bedrijf moe-
Denk aan de architectuur van de kantoorgebouwen in het ten sluiten. En een deel van de verenigingen, culturele instellin-
centrum, de gevels van winkelpanden of de kapsalon op de gen en evenementenorganisaties zal bijvoorbeeld sponsoring
hoek van de straat in een woonwijk. En ook aan bedrijven die of andere steun door bedrijven zien afnemen.
investeren in duurzaam en intensief ruimtegebruik. Bedrijven Dit zijn de zorgen voor morgen. Zorgen die vragen om een
die eraan bijdragen dat Amersfoort ook in de toekomst de krachtig economisch beleid in het licht van de gewenste
meest groene stad van Europa is. Amersfoort is gebaat bij duurzame ontwikkeling. De rol van de overheid in de markt-
gezonde bedrijven die willen investeren in hun imago en economie neemt toe. Volgens sommigen tijdelijk, volgens
zo een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit van het anderen ook op lange termijn. Zo lijkt de overheid niet alleen
woon- en leefklimaat. onontbeerlijk om het vertrouwen in de economie te herstellen,
12 | Een vitale stad in een complete regio

13. maar ook bij het bewerkstelligen van veranderingen in de ren van uitbreiding naar inbreiding. De stede ijke ruimte kan
l
economie. Dit zijn kwesties die in hoofdzaak spelen op inter- slimmer benut worden. De stad is niet vol, maar planning en
nationaal en nationaal beleidsniveau, maar ook op lokaal inrichting moeten vernieuwender. Dit stelt de gemeente voor
niveau mag verwacht worden dat de overheid ‘een duit in het nieuwe vraagstukken om de stad sociaal, economisch en ruim-
zakje doet’. Het gaat in de economie immers om de bestaans- telijk aantrekkelijk te houden.
zekerheid en welvaart van mensen, en dus om de inwoners van Wij willen benadrukken dat de gemeente de economie niet in
Amersfoort. Onze horizon is 2030, waarbij we meteen opmer- haar eentje kan maken. Zij heeft ten eerste geen invloed op de
ken dat de urgentie om te handelen al vandaag aanwezig is. (inter)nationale conjunctuur. Ten tweede moeten de inwoners
Economische ontwikkeling is geen automatisme, het komt en ondernemers zorgen voor het economisch succes. Ten derde
niet vanzelf goed. Sterker nog, de gemeente en haar partners heeft de gemeente de inzet van partners nodig. De lokale
moeten hard aan de economische randvoorwaarden werken. overheid heeft wel de verantwoordelijkheid om binnen haar
vermogen de juiste randvoorwaarden te creëren zodat voor de
inwoners en ondernemers de omstandigheden optimaal zijn.
1.3 De economische opgaven richting 2030
Als Amersfoort de negatieve trend wil ombuigen en in 2030 Wij zien drie centrale opgaven die de kapstok voor ons advies
die vitale stad in een complete regio wil zijn, dan is behoud aan de gemeente vormen.
van economische dynamiek belangrijk. De economische
1. Meer regionale samenhang
ontwikkeling van Amersfoort moet daarbij aansluiten op de
karakteristieken van de stad en haar inwoners. De menselijke Amersfoort is nauw verweven met de omringende gemeenten.
maat moet leidend zijn in de toekomstambitie. Het gaat om de De grootste kracht van de regio Amersfoort is de mix van
mensen. Economische groei is geen doel op zich, het algehele stedelijkheid en landelijkheid. De netwerkeconomie zal zich
leefklimaat staat voorop, vooral de groei van de werkgelegen- alleen maar sterker manifesteren waardoor het regionale
heid. En de ruimtelijke ontwikkeling van de stad zal verande- schaalniveau nog belangrijker wordt.
Verstedelijking brengt dynamiek
Een vitalwe stad in een complete regio | 13

14. Een eerste centrale opgave is het vergroten van de regionale de creatieve kenniseconomie volop. Zulke steden zijn weer de
samenhang. Dit sluit aan bij de stelling in de toekomstvisie trekpaarden van de economie. De algehele aantrekkelijkheid
GA2030 ‘wonen in Parkstad Eemland’. Tot de regio Amersfoort van de stad wordt vergroot als de voorzieningen daaromheen
behoren wat ons betreft de Eemland gemeenten en Nijkerk, ook goed zijn. Een hoogwaardig niveau van onderwijsvoor-
maar ook Barneveld zien we als een natuurlijke partner. zieningen, goede zorgvoorzieningen en een aantrekkelijk cultu-
Het is belangrijk dat in de regio het werken dicht bij het reel en culinair aanbod. En groene leefruimte in de stad en de
wonen is gelegen. De arbeidsmarkt functioneert immers vooral nabijheid van natuur en landschap in de regio. Kortom een stad
regionaal. Voldoende banen in de regio betekent ook dat het met ‘best of both worlds’: stedelijkheid en landelijkheid.
regio overschrijdend woon-werkverkeer verminderd. Slimme
oplossingen met de regio zijn nodig om voldoende ruimte voor
bedrijvigheid te houden.
2. Balans wonen en werken
In GA2030 heeft de gemeenteraad met de stelling ‘geen werk-
loze te vinden’ ook aangegeven dat er, vrij vertaald, in de stad
voldoende en passende banen moeten zijn. Met de gemeen-
teraad vinden wij de beschikbaarheid van banen essentieel
voor de toekomst van de stad. Voor Amersfoort (en de regio)
zijn daarbij drie zaken van belang. Amersfoort heeft een jonge,
groeiende bevolking. Ook voor hen zullen er banen moeten
zijn. In de tweede plaats zal de nationale overheid stimuleren
dat meer mensen gaan werken. Ook bij Amersfoorters die nu
nog niet werken leidt dit tot een additionele behoefte aan
banen. En ten derde willen mensen dichter bij huis werken,
het liefst in de eigen stad of regio. Zodat zorgtaken beter
gecombineerd kunnen worden met werk. En omdat werken
steeds meer het wonen volgt. Het behoort tot de verantwoor-
delijkheid van de lokale overheid de juiste randvoorwaarden
te creëren zodat de werkbehoefte van deze mensen zo goed
mogelijk wordt vervuld.
3. Duurzame economische ontwikkeling
In GA2030 heeft de gemeenteraad van Amersfoort over de
richting van de economische ontwikkeling een duidelijke
uitspraak gedaan die wij omarmen: ‘economische groei moet
groen, moet duurzaam zijn’. De beste mogelijkheden om deze
derde centrale opgave te realiseren zien wij in het verder
versterken van de kennis- en diensteneconomie. Zo genereert
bijvoorbeeld de kennis- en diensteneconomie de minste CO2
emissies. Dit betekent inzetten op een schone, innovatieve
economie. Amersfoort heeft daarin al een sterk profiel en kan
dit verder uitbouwen. Het arbeidsintensieve karakter van een
diensteneconomie past bij de inbreidingsopgave richting 2030.
En het type werkgelegenheid past goed bij de kenmerken van
de Amersfoortse beroepsbevolking.
Voorwaarden: stedelijkheid en landelijkheid
Wij vinden een kwalitatief hoogwaardig vestigingsklimaat
in de ruimste zin een essentiële voorwaarde om deze drie
ambities waar te maken. Dat betekent een stad met voldoende
en passende ruimte voor bedrijvigheid en optimale bereikbaar-
heid. Een stad waarin hechte netwerken voor samenwerking
en kennisuitwisseling bestaan tussen ondernemers, overheid
en onderwijs- en kennisinstellingen. En een stad waarin het
prettig wonen is en er voor bedrijven een goede beroeps-
bevolking is. Juist in steden met een goed woonklimaat bloeit
14 | Een vitale stad in een complete regio

15. Een vitale stad in een complete regio | 15

16. 2. Structuur en Dynamiek
2.1 Terugblik: de toekomst is al begonnen werd dus sterker ingezet op economische ontwikkeling dan
woningbouwontwikkeling. Dit kwam voort uit de economische
Zoals elke automobilist weet moet je om vooruit te komen
voorspoed van de jaren negentig en het uitstekende Amers-
eerst in de achteruitspiegel kijken. Een advies over de toekomst
foortse vestigingsklimaat. Veel werkgelegenheid zou moeten
is geen vrije vingeroefening, maar bouwt voort op lijnen uit
ontstaan op bedrijventerreinen (De Birkt-Isselt, De Wieken en
het verleden en de situatie van nu. Daarbij kijken we niet
Bedrijvenpark Vathorst), op kantorenlocaties (vooral CSG en
alleen naar de feitelijke gebeurtenissen en trends, maar ook
Vathorst-Podium) en in voorzieningencentra (vooral het
de denkbeelden uit het verleden nemen we mee in het denken
Eemkwartier en winkelcentrum Vathorst).
over de economische visie tot 2030. Sommige vraagstukken
zijn immers van alle tijden, andere meer tijdgebonden,
maar vinden altijd hun oorsprong in het verleden.
2.2 Amersfoort anno 2008: inwoners: +60%,
arbeidsplaatsen: +120%
Groeistad: stedelijke ontwikkeling
In de jaren tachtig kreeg Amersfoort van het Rijk de status van Het aantal banen is sinds de jaren tachtig twee keer zo hard
Groeistad. De aantrekkelijke, gemoedelijke provinciestad kreeg gegroeid als het aantal inwoners. In 1985 telde de stad 88.000
een forse taakstelling, onder andere het bouwen van 15.000 inwoners, anno 2008 is dit aantal gegroeid naar ruim 140.000.
nieuwe woningen. Zo werd de stad aan de rand uitgebreid met Dit is een stijging van 60%. De stad telde in 1985 ruim 31.000
de wijken Schothorst en Zielhorst, later de architectuurwijk arbeidsplaatsen en heeft er nu bijna 68.000, een stijging van
120%. Van typische woonstad is Amersfoort veranderd in een
Kattenbroek en eind jaren negentig de duurzame wijk
woon- en werkstad.
Nieuwland. En niet alleen aan de buitenkant, maar ook in de
stad moest blijvend worden geïnvesteerd in de kwaliteit.
Het Centraal Stadsgebied (CSG) is ingrijpend veranderd en De huidige balans tussen wonen en werken komt mede tot
ook in de wijken zijn diverse nieuw- of herbouwprojecten uitdrukking in een vergelijkende studie onder alle gemeenten
gerealiseerd. Ook de bedrijventerreinen De Hoef, Calveen en in Nederland in de Atlas voor Gemeenten. Onderstaande tabel
De Brand werden sindsdien ontwikkeld. Uitgangspunt van toont een selectie van de ranglijst die in 2008 is opgesteld voor
het groeibeleid was dat wonen en werken ontwikkeld zouden de sociaaleconomische index en voor de factor woonaantrekke-
worden, met een accent op het werken. lijkheid. Op beide indicatoren staat Amersfoort in de top tien van
de vijftig grootste steden in Nederland. Interessant is bovendien
Stadsperspectief 2015: doorzetten van groei dat de stad daarmee een hogere positie inneemt dan andere
In het Stadsperspectief 2015, opgesteld in 1999, werd een steden die in de jaren tachtig de status Groeistad kregen.
tussenbalans gemaakt. Amersfoort was een grote stad
geworden. Het inwonertal was fors gegroeid en de werk- Tabel 1: Ranglijst steden
gelegenheid was relatief nog harder gegroeid. Ook de morfo-
Sociaal-Economisch Woonklimaat
logie van de stad was ingrijpend gewijzigd door de komst van
nieuwe wijken aan de randen van de stad en van hoogbouw Amersfoort 3e plaats 7e plaats
in het Centraal Stadsgebied.
Groeisteden:
Met Vathorst, De Wieken en het Centraal Stadsgebied nog Breda 7e plaats 29e plaats
volop in uitvoering, was de stad rond de eeuwwisseling
Zwolle 9e plaats 10e plaats
nog lang niet af. Er werd ingezet op:
• het verder versterken van het aantrekkelijke woonklimaat Groningen 27e plaats 19e plaats
• de kennis- en diensteneconomie (onder andere ICT) Helmond 47e plaats 39e plaats
• de binding van hoger onderwijs aan de stad
Enkele andere grote steden met een historische kern
(Kennis Satelliet Amersfoort)
• het verrijken van het culturele en uitgaansaanbod. en/of groene omgeving:
Utrecht 5e plaats 2e plaats
Maar er was meer veranderd. De stad had ook groeipijn: zo zocht
Den Bosch 13e plaats 4e plaats
het Stadsperspectief 2015 antwoorden voor de afnemende bereik-
baarheid, de veroudering van buurten, de afnemende veiligheid Apeldoorn 13e plaats 34e plaats
en de toename van mensen die om uiteenlopende redenen Haarlem 17e plaats 3e plaats
sociaal, economisch en/of maatschappelijk niet meekwamen.
Bron: Atlas voor Gemeenten 2008
De ambitie om kansen te benutten en problemen te bestrijden
werd ook in het Stadsperspectief 2015 vertaald naar het verder Nadere beschouwing leert dat Amersfoort vooral door het
ontwikkelen van wonen en werken. Tot 2015 zou het inwoner- hoge aandeel groeisectoren (financiële en zakelijke dien-
tal verder toenemen van 125.000 naar 155.000 (+24%) en de sten), het relatief lage aandeel werklozen en het geringe
werkgelegenheid van 57.000 naar 82.000 (+44%). Procentueel aantal arbeidsongeschikten op de derde plaats staat qua
16 | Een vitale stad in een complete regio

17. Amersfoort in ontwikkeling
sociaal conomische index. Wat betreft het aantal banen in
e Tabel 2 toont de opbouw van de Amersfoortse economie in secto-
de gemeente als percentage van de beroepsbevolking scoort ren in vergelijking met Nederland. Zo is te zien dat in Amersfoort
Amersfoort echter veel minder. De woonaantrekkelijkheid van 6% van werkgelegenheid uit de industrie komt, tegenover 12%
Amersfoort wordt volgens de Atlas voor Gemeenten vooral landelijk. Bij zakelijke en financiële diensten is het beeld andersom:
bepaald door de nabijheid van natuur en de goede externe in Amersfoort werkt 28% in deze sector tegenover landelijk 18%.
bereikbaarheid van banen. Zonder deze twee factoren staat
Amersfoort veel lager. De kwaliteiten van Amersfoort bevinden Tabel 2: Opbouw economie Amersfoort en Nederland naar
zich dus vooral buiten de stad zelf. Dat maakt de stad kwets- aantal werkzame personen 2007
baar voor bijvoorbeeld de fileproblematiek.
Sector Amersfoort Nederland
Interessant is verder dat Amersfoort weliswaar een relatief Landbouw 0% 3%
grote creatieve klasse herbergt, maar dat het lokale culturele
Industrie 6% 12%
aanbod, evenals overigens het culinaire aanbod, achterblijft
bij tal van andere Nederlandse steden. Ook voor de creatieve Bouwnijverheid 5% 6%
klasse is Amersfoort in de eerste plaats een woonstad. Handel + Horeca 21% 22%
Vervoer/communicatie 6% 6%
2.3 Kenmerken Amersfoortse economie
Deze paragraaf is deels gebaseerd op cijfermateriaal en Zakelijke + financiële
28% 18%
berekeningen uit de Economische Monitor 2008 (gemeente diensten
Amersfoort, afdeling OS).
Overheid 5% 6%
Schone diensteneconomie Onderwijs + Gezondheids-
28% 26%
zorg + Overig
Amersfoort heeft een sterke nadruk op dienstverlening.
Grote industriële complexen zijn er nauwelijks. Gezien deze TOTAAL 100% 100%
opbouw van de economie is Amersfoort te kwalificeren als
Bron: Gemeente Amersfoort 2008, afdeling Onderzoek Statistiek
een ‘schone diensteneconomie’.
Een vitale stad in een complete regio | 17

18. De conclusie is duidelijk. In de jaren negentig heeft vooral de
De verschuivingen in de opbouw van de Amersfoortse eco-
dienstensector de economie van Amersfoort enorm aan-
nomie in de laatste 10 jaar wijken af van die in Nederland als
gejaagd, vooral de financiële diensten en ICT. Amersfoort is
geheel. In onderstaande tabel zijn de belangrijkste verschillen
gegroeid van een provinciestad naar een stad van formaat.
weergegeven (relatief kleine sectoren in Amersfoort zijn weg-
gelaten).
Kwalitatieve balans wonen en werken
De ruime vertegenwoordiging van (kennisintensieve)
Tabel 3: Relatieve verandering arbeidsplaatsen*
dienstverleners maakt de stad economisch aantrekkelijk.
per sector 1998-2007 (selectie)
Vooral bedrijven uit stadsgewest Utrecht en het Westen van
Absolute Procentuele Procentuele
de Randstad zijn sinds de jaren negentig naar Amersfoort
groei groei groei
verhuisd. De centrale ligging, de beschikbare ruimte voor
Sector Amersfoort Amersfoort Nederland
bedrijvigheid, de relatief goede bereikbaarheid en de aantrek-
Industrie -379 -7% -12% kelijke, veelzijdige woon- en leefomgeving heeft veel hoger
opgeleiden naar de stad getrokken.
Handel 3344 32% 9%
Financiële diensten 3624 173% 7%
Daarmee is ook kwalitatief sprake van een balans tussen
wonen en werken: de grote beschikbaarheid van hoogopgeleid
Zakelijke diensten 4356 35% 34%
personeel is aantrekkelijk voor kennisintensieve, dienstverle-
Overheid -465 -11% 7%
nende bedrijvigheid.
Zorg 2548 26% 35%
Daarnaast biedt een diensteneconomie een breed spectrum aan
TOTAAL 17.162 28% 12%
typen werkgelegenheid, bijvoorbeeld administratieve diensten
Bron: Economische Monitor 2008; Gemeente Amersfoort, (hoofdkantoren), adviesdiensten, financiële diensten, schoon-
afdeling OnderzoekStatistiek
maakdiensten, cateringdiensten, beveiligings- en receptiedien-
* Om te kunnen vergelijken met Nederland is hier gebruik gemaakt van sten. Het betreft zowel hooggeschoolde als laaggeschoolde
alle arbeidsplaatsen: naast de banen van 12 uur of meer per week ook
werkgelegenheid. Zowel aan de bovenkant als aan de onderkant
de banen van minder dan 12 uur per week zoals uitzendbanen. In de
van de arbeidsmarkt is de arbeidsparticipatie in Amersfoort hoog.
rest van het rapport gaat het om banen van 12 uur of meer per week,
In Amersfoort schommelt de arbeidsparticipatie al jaren rond de
tenzij anders vermeld.
70% (op 1 januari 2008 71,7%). Het landelijk gemiddelde schom-
melt tussen de 60% en 65%. De regio Eemland heeft met 76%
In de eerste plaats valt op dat sinds 1998 de totale werkgele-
zelfs de hoogste regionale arbeidsparticipatie van Nederland.
genheid in Amersfoort met 28% veel harder is gegroeid dan in
Nederland als geheel (12%). Een prestatie om trots op te zijn.
De werkloosheid schommelt de laatste jaren rond of net onder
Van de drie grootste sectoren in Amersfoort (zakelijke diensten,
het Nederlandse gemiddelde: in 2007 was de werkloosheid in
handel en zorg) valt op dat de handel (groothandel, detail-
Amersfoort 3,9% tegenover 4,2% landelijk. Dit is een trend-
handel, reparatie) harder is gestegen dan landelijk, de zorg
breuk: daarvoor was de Amersfoortse werkloosheid significant
minder hard is gestegen en dat de groei van de zakelijke dien-
lager dan gemiddeld. Overigens verschilt het beeld per cate-
sten ongeveer gelijk is aan de landelijke groei. Opmerkelijk is de
gorie. Het relatieve aandeel bijstandsgerechtigden is nog altijd
grote groei van de financiële instellingen, in absolute aantallen
lager dan in Nederland. Een verklaring kan liggen in de actieve
na de zakelijke diensten de grootste groeier sinds 1998.
gemeentelijke uitvoering van de Wet Werk en Bijstand.
Van de twee grootste (relatieve) dalers valt op dat het aantal
MKB-stad met veel ZZP-ers
arbeidsplaatsen in de overheid met 11% is gedaald terwijl het
Amersfoort is een MKB-stad. Ongeveer de helft van de bedrijven
landelijk met 7% is gestegen. De ontwikkeling in de industrie in
is een eenmansbedrijf of ZZP-er (zelfstandige zonder personeel)
Amersfoort is met -7% een kleinere daling dan landelijk (-12%).
en meer dan tweederde heeft minder dan tien arbeidsplaatsen.
In absolute aantallen is de afname overigens gering.
Slechts 1% van de bedrijven heeft honderd of meer arbeids-
plaatsen.
In de jaren negentig heeft vooral de dienstensector de econo-
mie van Amersfoort enorm aangejaagd, vooral de financiële
diensten en ICT. Landelijk heeft Amersfoort ruim 10% van alle
banen in de ICT sector. Dat is de 3e plaats op de ranglijst van de
50 grootste gemeenten. Deze economische groei heeft ook een
flinke impuls aan het MBK gegeven. Het onderzoek ‘Toplocaties
2007’ van Bureau Louter (in Elsevier) geeft Amersfoort weer als
belangrijke ‘distributieregio’. Amersfoort is 4e op de ranglijst
van kennisintensiteit bij dis ributieactiviteiten. Dit houdt in
t
dat er relatief veel kennis erkers zijn in deze sector en het
w
opleidingsniveau relatief hoog. Amersfoort wordt daarin
voorafgegaan door Haarlemmer eer (1e), Amstelveen (2e) en
m
Amsterdam (3e).
18 | Een vitale stad in een complete regio

19. Tabel 4: Verdeling van Amersfoortse bedrijven naar omvang variatie van het MKB zorgt ervoor dat andere bedrijven een
ruime keuze hebben om van de diensten van het MKB gebruik
Aantal arbeidsplaatsen
te maken. Bovendien opereert het MKB op de competitieve
1 47% markt, wat weer bevorderlijk is voor hoge productiviteit en
veel innovatie. Het MKB is ook sterk lokaal gebonden.
2-4 18%
Denk aan detailhandel, aannemersbedrijven, kappers of
5-9 7%
makelaarskantoren. Daarnaast zijn MKB’ers door de kleinere
omvang als organisatie veel flexibeler om zich aan te passen
10-24 6%
aan nieuwe omstandigheden. Dit uit zich ook in een hoge
25-49 3%
innovatie vanuit het MKB. Daarnaast zijn grote bedrijven
50-99 2% belangrijk omdat ze een magneetfunctie voor het MKB hebben
en ze veel werkgelegenheid bieden, maar hun binding aan de
100+ 1%
stad is minder (‘foot-loose’).
Onbekend 17%
Diversiteit aan werkgebieden
TOTAAL 100%
Amersfoort kent een grote diversiteit aan vestigingsmilieus:
Bron: Gemeente Amersfoort 2008, afdeling Onderzoek Statistiek hoogwaardige kantorenlocaties, traditionele bedrijventerreinen,
kantoorvilla’s, centrumlocaties, winkelcentra en kleinschalige
werklocaties. In onderstaande kaart van Amersfoort staan de
Het MKB is het fundament onder de lokale economie. Het MKB
verschillende vestigingsmilieus.
is de banenmotor van de economie. De verscheidenheid en
Figuur 1: Werkgebieden in Amersfoort
Een vitale stad in een complete regio | 19

20. Onderstaande tabel toont de verdeling van de bedrijvigheid naar werkgebieden.
Tabel 5: Aantal vestigingen en arbeidsplaatsen per werkgebied
Arbeidsplaatsen Gemiddelde Aandeel Aandeel
Vestigingen 12 uur of meer omvang (banen arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen
2007 per week 2007 per vestiging) 2004 2007*
Centraal Stadsgebied 846 15.876 19 23% 23%
Binnenstad 658 2519 4 4% 4%
De Hoef 372 10.038 27 15% 13%
Isselt 536 7388 14 10% 11%
Calveen 260 3.205 12 5% 4%
De Brand 13 1.490 115 2% 2%
De Wieken 63 536 9 1% 1%
Bedrijvenpark
14 452 32 0% 1%
Vathorst
Vathorst Podium** 2 20 10 0% 0%
Elders 4.221 26.193 6 40% 41%
TOTAAL** 8.296 67.567 8 100% 100%
Bron: Economische Monitor 2008, gemeente Amersfoort, afdeling OS
* Een deel van CSG en Isselt overlapt. Het totaal wijkt dus af van de optelsom van de genoemde gebieden in de tabel.
** Deze cijfers zijn van het PAR van 1 april 2007. Hierin is de werkgelegenheid van Stater, inmiddels gevestigd op Podium, niet meegeteld.
Ook hier blijkt de MKB-structuur van de stad met een
Het centrum (CSG en binnenstad) en de bedrijventerreinen
gemiddelde bedrijfsomvang van 8 arbeidsplaatsen per
herbergen samen ongeveer 60% van het totaal aantal
vestiging. Vooral in de binnenstad en in de wijken zijn veel
arbeidsplaatsen. Met 15.876 arbeidsplaatsen is de meeste
kleine bedrijven en ZZP’ers gevestigd. De Hoef en vooral
werkgelegenheid in het CSG, gevolgd door De Hoef (10.038)
De Brand kennen diverse grote bedrijven (100 of meer arbeid-
en Isselt (7.238).
plaatsen) waardoor hier de gemiddelde bedrijfsomvang relatief
Ongeveer 40% van de werkgelegenheid is elders gelegen in
hoog is. Bedrijvenpark Vathorst is net als De Wieken en Podium
de wijken of aan de randen van de stad zoals in de omgeving
nog volop in ontwikkeling waardoor aan de cijfers op deze
van de Stichtse Rotonde. Deze verhouding verschuift als gevolg
locaties nog geen conclusies kunnen worden verbonden.
van inbreiding.
Tabel 6: Ontwikkeling grootste werklocaties
Aantal Nominale groei Groei Groei
arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen
2007 2004 - 2007 1998 – 2007 2004-2007
Centraal Stadsgebied 17820 768 22% 5%
De Hoef 10354 -462 22% -4%
Isselt 8166 940 3% 15%
Calveen 3425 -304 190% -8%
De Brand 1523 -150 12% -9%
De Wieken 616 229 89% 59%
TOTAAL 41.745 972 22%* 2%
Bron: Economische Monitor 2008, gemeente Amersfoort, afdeling OS
20 | Een vitale stad in een complete regio

21. De verschillende werklocaties hebben steeds meer hun eigen De belangrijkste reden voor vestiging of vertrek is huisvesting
profiel en karakter. In de bijlage is een beschrijving per werk- (ruimtegebrek op de oude locatie). Bij kleinere bedrijven, vooral
locatie opgenomen. Het valt op dat het ruimtegebruik op de eenmansbedrijven, spelen vaak ook privéomstandigheden
werklocaties varieert van gemiddeld 38 arbeidsplaatsen per mee. Dit houdt bijvoorbeeld verband met de wens om elders
hectare op De Isselt tot 176 arbeidsplaatsen op De Hoef. te wonen. Ook hierin wordt het belang van een aantrekkelijk
woon- en leefklimaat zichtbaar. Voor grote bedrijven liggen
Daarnaast valt op dat de inbreiding al zichtbaar is in de toe- vaak beslissingen van het moederbedrijf ten grondslag aan
name van het aantal arbeidsplaatsen in de wijken, de stads- vestiging of vertrek.
rand en elders. Op diverse plekken in de stad zijn de afgelopen
10 jaar bijna 7000 banen gecreëerd. Het aandeel werken in
2.4 Regionaal perspectief
de wijk neemt dus toe.
Het functioneren van de economie van Amersfoort moet vooral
In de bijlage is een beschrijving per werklocatie opgenomen. worden geanalyseerd vanuit (boven)regionaal perspectief.
Over het algemeen overschrijdt de afzetmarkt van het over-
Maturiteit en natuurlijk verloop grote deel van de bedrijven de stadsgrenzen. Meer dan de helft
De dynamiek in de verschillende bedrijventerreinen is deels tot driekwart van de bedrijven heeft zelfs een (inter)nationale
een natuurlijk verschijnsel dat verband houdt met de levens- afzetmarkt. Ook de arbeidsmarkt is vooral regionaal georiën-
fase van een locatie. In dit verband gebruiken wij de term teerd. Voor Amersfoort zijn twee regionale schaalniveaus van
‘maturiteit’. In de eerste fase van de levensloop van een terrein belang: regio Amersfoort en de Noordvleugel van de Randstad.
stijgt de werkgelegenheid door de komst van nieuwe bedrij-
1. Regio Amersfoort
ven. In de volgende fase (als het terrein ‘volwassen’ is) staat de
werkgelegenheid onder druk doordat de gevestigde bedrijven Dit is de regio waarin Amersfoort een centrumfunctie vervult.
via efficiencymaatregelen met minder mensen hun productie Het is grofweg het gebied Eemland, Nijkerk en (mogelijk)
kunnen doen. Groeiende bedrijven zijn daarnaast snel geneigd Barneveld. Zowel Nijkerk als Barneveld zien we als natuurlijke
om te verhuizen naar andere locaties waar meer ruimte is. partners van Amersfoort. Vooral de arbeidsmarkt is voor deze
regio relevant. Ongeveer 60% van de Amersfoorters is werk-
Op de achtergebleven locatie is het vervolgens onzeker hoeveel zaam in dit gebied (inclusief Amersfoort zelf). En de regionale
arbeidsplaatsen het dan te vestigen bedrijf oplevert. bedrijven zoeken, als zij willen verhuizen, vooral in dit gebied
naar ruimte. De ruimte voor bedrijventerreinen die nodig is,
Door veroudering van de omgeving lijken per saldo meer kan hierdoor op dit schaalniveau gespreid worden. Voor kanto-
‘laagwaardige’, arbeidsextensieve bedrijven terug te komen ren en voorzieningen geldt dit minder. De bedrijvigheid in
en de ‘hoogwaardige’, arbeidsintensieve bedrijven verhuizen kantoren is vaak sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van
naar de nieuwste, moderne locaties. De relatief lage grond- voldoende gekwalificeerd personeel en die vinden ze vooral
prijzen op de Nederlandse grond- en gebouwenmarkt zijn een in stedelijke concentraties. Daarnaast is voor kantoren ook de
belangrijke reden voor deze dynamiek. Het gevolg is dat zonder bereikbaarheid per openbaar vervoer en de nabijheid van andere
ingrijpende herstructureringen van bestaande terreinen er stedelijke functies belangrijk. Amersfoort biedt dit en is met de
een proces van verminderde werkgelegenheid en afnemende groeistadtaak ook fors gegroeid als kantorenstad. Voorzieningen
kwaliteit van de bedrijfssamenstelling optreedt. Er is proactief tot slot zijn vooral afhankelijk van de nabijheid van hun klanten.
beleid nodig om dit proces te voorkomen of te keren. In de De meer alledaagse voorzieningen zijn verspreid over de regio
praktijk zal er altijd behoefte zijn aan nieuwe bedrijfsruimte, in de directe nabijheid van de woningen. Verder is Amersfoort
ook in Amersfoort. het regionale koop- en uitgaanscentrum met een sterke
concentratie van typisch stedelijke voorzieningen. Voor de
Motieven voor vestiging en vertrek vrijetijds conomie is Amersfoort de regionale trekker.
e
De Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland heeft in
2. Noordvleugel van de Randstad
november 2008 migratieonderzoek gedaan naar de motieven
van Amersfoortse bedrijven om zich hier te vestigen of te Amersfoort behoort tot de Noordvleugel van de Randstad.
vertrekken. De meeste verhuizingen van en naar Amersfoort Grofweg gaat het hierbij om de regio Schiphol – Amsterdam –
vinden plaats binnen de eigen gemeente en regio. Naar Leusden Haarlem – Noordzeekanaalgebied – Almere – ‘t Gooi – Amers-
(11%) vertrokken de meeste bedrijven. Buiten de provincie foort – Utrecht. In de rijksnota ‘Pieken in de Delta – Gebieds-
Utrecht was er vooral vertrek naar Hoevelaken (6%) en Almere gerichte economische perspectieven’ wordt de Noordvleugel
(4%). Van de nieuwkomers in Amersfoort kwamen de meeste aangemerkt als één van de zes economische kerngebieden.
bedrijven (10%) uit Leusden. Opvallend is daarnaast dat bij De Noordvleugel is sterk in (internationale) diensten en behoort
de nieuwe vestigers Amsterdam (6%) en Utrecht (6%) op de tot de vier innovatieve hotspots van Nederland. Schiphol is het
gedeelde tweede plaats komen. Dit beeld sluit aan bij eerder kloppend hart en de magneet voor internationale bedrijvigheid.
onderzoek uit 2004 waarin op grotere schaal de richting van De Noordvleugel als geheel kent een grote diversiteit waar-
verhuizing is onderzocht. Er kwam toen naar voren dat vooral door de afzonderlijke regio’s zich tot op zekere hoogte kunnen
bedrijven vanuit het westen van de Randstad naar Amersfoort toeleggen op hun eigen sterke punten. Wij zien vier belangrijke
verhuisden. De vertrekkende bedrijven gingen vooral richting kenmerken die in de regionale positionering van Amersfoort
het noorden en oosten. binnen de Noordvleugel van belang zijn:
Een vitale stad in een complete regio | 21

22. • Amersfoort kent relatief een sterke vertegenwoordiging Groei werkgelegenheid is afgenomen
Tabel 7 toont de gemiddelde groei per jaar van het aantal
van ontwerp- en adviesbureaus, de ICT-sector, diverse
arbeidsplaatsen in Amersfoort over de periodes 1990-2000 en
hoofd antoren, (zorg)verzekeraars en de opkomst van de
k
2001-2007. Na 2001 is de groei duidelijk afgenomen.
creatieve industrie. Daarbij is er voor dit type bedrijvigheid
veel geschikte ruimte in de stad. Er is nog een grote (plan)
voorraad voor kantoren. In het centrum van de stad is nog Tabel 7: Groei arbeidsplaatsen in Amersfoort
veel nieuw te ontwikkelen ruimte beschikbaar, bijvoorbeeld
Periode Totale groei Gemiddelde groei
op de Wagenwerkplaats, Puntenburg, Oliemolenkwartier
en het transformatiegebied Kop van Isselt. En deze typen 1990 t/m 2000 24.268 2.206
bedrijven ( ZZP’ers en kleine MKB’ers) laten zich goed mengen
2001 t/m 2007 3.634 606
met andere functies zoals wonen en voorzieningen.
• De regio Amersfoort onderscheidt zich van andere regio’s Bron: Gemeente Amersfoort 2008, afdeling Onderzoek Statistiek
in de Noordvleugel door haar balans van ‘groen’ en ‘rood’:
Amersfoort is een dynamische groeistad met een historische Sinds 2001 valt verder op dat er schommelingen zijn in de
binnenstad en heeft een omgeving met een grote landschap- werkgelegenheidsontwikkeling. Na jaren van constante groei
pelijke kwaliteit. De stad zelf is ook groen. In 2007/2008 was er in Amersfoort in 2004 en 2006 voor het eerst sprake
mocht Amersfoort zich ‘Groenste stad van Europa’ noemen. van een daling van de werkgelegenheid. Goede en slechte jaren
• Onder andere door dit aantrekkelijke woon- en leefklimaat wisselen zich af. Dit is een teken dat de gevoeligheid voor de
(inter)nationale conjunctuur toeneemt.
heeft ook de bevolkingsopbouw een aantal positieve kenmer-
ken dat bedrijven naar de regio Amersfoort trekt. De bevol-
Stadsperspectief 2015: verwachte groei raakt uit beeld
king is bovengemiddeld hoogopgeleid: 33% van de potentiële
beroepsbevolking, terwijl het landelijk gemiddelde 24% is. De ambities uit het Stadsperspectief zijn in 2008 nog niet
Hiermee verband houdt het hoge aandeel van de creatieve waargemaakt. In 2015 zouden er 25.000 extra banen moeten
klasse: van de werkende Amersfoorters behoort 27 % tot de zijn, maar halverwege zijn er nu 11.000 gerealiseerd.
creatieve klasse, landelijk de 8ste plaats op de ranglijst van Het grootste deel hiervan (7.000) is de eerste twee jaar
50 grootste gemeenten. Tot de creatieve klasse behoren (1999-2001) gehaald.
onder andere wetenschappers, onderzoekers, innovatieve
ICT-ers, ingenieurs, architecten, tv-makers, journalisten, Op basis van het groeitempo sinds 2001 van gemiddeld
musici, vormgevers, schrijvers en kunstenaars. Hierbij dient ongeveer 600 nieuwe arbeidsplaatsen per jaar, zou Amersfoort
opgemerkt te worden dat slechts een deel van deze mensen, in 2015 op 72.000 banen uitkomen, 10.000 minder dan de
net als de overige beroepsbevolking, in Amersfoort zelf werkt. verwachting.
Verder bestaat de bevolking voor bijna een derde uit jongeren.
Balans wonen en werken:
Amersfoort is – na Almere – de jongste stad van Nederland.
• Tot slot is de regio Amersfoort strategisch gelegen: het bevindt werken blijft sinds 2001 achter bij wonen
De kentering sinds 2001 wordt duidelijk aan de hand van
zich op de overgang tussen landsdelen met verschillende
de grafiek over de banenindex. De banenindex is het aantal
kwaliteiten - de poort tussen het westen en noorden en
banen per inwoner in de leeftijd van 15 tot en met 64 jaar
oosten van Nederland.
(de potentiële beroepsbevolking).
2.5 Recente ontwikkelingen: haperende economie
sinds 2001 Grafiek1: anen per inwoner (15-64 jaar) in Amersfoort
B
1990-2007
In de twee vorige paragrafen is de Amersfoortse economie in
grote lijnen geanalyseerd. De lange termijnontwikkeling sinds 0,80
de jaren tachtig is zeer positief. De stad is qua wonen en
werken fors gegroeid, naar aantal arbeidsplaatsen zelfs twee 0,75
keer harder dan naar aantal inwoners. En de uitgangssituatie
voor de economie blijft kansrijk gezien de huidige structuur
0,70
van de economie (de schone diensteneconomie), de bevolkings-
opbouw (hoogopgeleid, jong) en de regionale positie die de
0,65
stad heeft. Echter, groei is geen automatisme.
0,60
Uit onze analyse blijkt dat de Amersfoortse economie sinds
2001 hapert. Aan de hand van diverse cijfers, grafieken en
0,55
onderzoeken maken we dit inzichtelijk. De samenhang van
diverse factoren en de ontwikkeling sinds 2001 maken duidelijk
dat we anno 2008 over een echte trend kunnen spreken (in 0,50
2000
2006
plaats van mogelijke incidenten). De gedachte dat de economie
2004
2002
2005
2003
2007
1990
1996
1999
1998
2001
1994
1992
1995
1993
1997
1991
zou opbloeien als de conjunctuur weer zou verbeteren, blijkt
niet juist. Bron: Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek Statistiek
22 | Een vitale stad in een complete regio