http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N 28
საშინაო დავალების შემოწმება:
2. ა) მუხტი +6, მასა 6+6=12 C ნახშირბადის რიგობრივი ნომერია 6.
12
6
C
ბ) მუხტი +13, მასა 13+14=27 Al (რიგობრივი ნომერია 13)
27
Al
13
გ) მუხტი 17, მასა 20+17=37 Cl (რიგობრივი ნომერია 17)
37
17
Cl
დ) მუხტი 25, მასა 25+30=55 Mn (რიგობრივი ნომერია 25)
55
Mn
25
4.
40 . 30 + 42 . 55 + 44 . 15
Ar = = 41,17
100
რადიაქტიული იზოტოპები და ბირთვული რეაქციები
იზოტოპების უდიდესი ნაწილი მდგრადებია და ბუნებაში ამ იზოტოპების
ატომბირთვები არავითარ გარდაქმნას არ განიცდიან. მაგრამ არსებობენ ისეთი
იზოტოპებიც, რომლებიც თავისთავად იშლებიან, ასხივებენ  (ალფა),  (ბეტა) და 
(გამა) სხივებს და გარდაიქმნებიან სხვა ელემენტის ატომებად. ამ მოვლენას
რადიაქტივობა ეწოდება. შესაბამის გარდაქმნებს რადიაქტიური გარდაქმნები ან
ბირთვული რეაქციები ქვიათ.
 ნაწილაკები ჰელიუმის ბირთვებია, ანუ
4

2
 ნაწილაკები ელექტრონებია, ანუ
0

-1
-1
 ელექტრომაგნიტური რხევებია.
მაგ: ურანის რადიაქტიური იზოტოპი განიცდის გარდაქმნას ,  და  სხივების
(ნაწილაკების) გამოსხივებით, რის შედეგადაც ახალი (X) ელემენტის ატომგული
მიიღება:
235 b 4 0
U X +  +  +
92 a 2 -1

2. ამ რეაქციას რადიაქტიური გარდაქმნა ან ბირთვული რექცია ეწოდება. მარჯვენა და
მარცხენა მხარეში ბირთვების მასები და მუხტები ერთნაირი უნდა იყოს. ამიტომ X
ელემენტის ატომგულის ნომერი გამოდის 91
92 = a + 2 – 1 a = 91
ამ ელემენტის ატომგულის მასაც ასევე გამოითვლება:
235 = b + 4 + 0 b = 231
მოვძებნოთ ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში რიგით 91 ელემენტი. ეს ელემენტია
პროტაქტინიუმი Pa.
ბირთვული რეაქციის ტოლობა ასეთ სახეს მიიღებს:
235 231 4 0
92
U 91
Pa + 2
 +  +
-1
რადიაქტიული გარდაქმნის სიჩქარე ხასიათდება ე.წ. “ნახევრადდაშლის
პერიოდით”. ნახევრადდაშლის პერიოდი გვიჩვენებს თუ დროის რა მონაკვეთში
იშლება არსებული რადიაქტიური ელემენტის ატომების ნახევარი.
მაგ: თუ ნახევრადდაშლის პერიოდი არის ერთი წელი, მაშინ 1 მოლი
რადიაქტიური ელემენტიდან ერთ წელში დაიშლება ნახევარი მოლი. დარჩენილი
ნახევარი მოლიდან კიდევ ნახევარი, ანუ ¼1/4 მოლი დაიშლება მომდევნო ერთ
წელიწადში, მესამე წელს დაიშლება 1/8 მოლი და ა.შ.
,  და განსაკუთრებით  გამოსხივება ძალიან მავნე ზემოქმედებას ახდენს
ორგანიზმზე.
თუ მოვახდენთ ძალიან სწრაფად მოძრავი ნაწილაკებით ატომბირთვების
დაბომბვას, მაშინ ის ბირთვებიც კი, რომლებიც ჩვეულებრივ რადიაქტიურები არ
არიან განიცდიან გარდაქმნას. მაგ:
9 1 9 1
4
Be + 1 H B + n
5 0
ამ მოვლენას ხელოვნურ რადიაქტივობას უწოდებენ. ამ დროს უზარმაზარი
რაოდენობის ენერგიის გამოყოფას აქვს ადგილი. ურანის, პლუტონიუმის
იზოტოპების, აგრეთვე დეიტერიუმის მსგავს გარდაქმნებზეა დამყარებული ატომურ
ელექტროსადგურებში ენერგიის გამომუშავება და ატომური ბომბის მოქმედების
პრინციპი. ამავე ხერხით იღებენ ახალ ელემენტებსაც.
საშინაო დავალება:
1. დაასრულეთ შემდეგი რადიაქტიული გარდაქმნის ტოლობები:
12 1 a 1n
6
C + H X + 0
1 7
226 a 4
Ra X + He
88 86 2
7 b 4
Li + X 2 He
3 a 2

3. 14 4 b 1
N + He a
X + H
7 2 1
ვიპოვოთ a და b. დავადგინოთ X-ის მნიშვნელობები. რა სიმბოლოები
შეგვეძლო გამოგვეყენებინა
1 4
H He
1 -ის და 2 -ის ნაცვლად?