1. ИЛТГЭЛ
Сэдэв: Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш сургалтын байгуулгын үүргийг
дээшлүүлэх арга замууд
97-р Сургуулийн багш Д.Янжиндулам
Улаанбаатар хот 2010 он

2. Гарчиг.
1. Оршил
2. Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд нөлөөлөх зарим нэг хүчин зүйлүүд
2. Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш сургалтын байгуулагын үүргийг
дээшлүүлэх арга замууд
-Сургалтын технологийг шинэчлэж ,нэгж хичээлийн үр дүнг дээшлүүлэх нь:
-Багш сурагчийн харилцаанд өөрчлөлт оруулах нь
-Сургуулийн удирдлага, удирдах үйл ажиллагаанд өөрчлөлт оруулах нь:
-Сурагчдын чөлөөт цагийг үр ашигтай өнгөрүүлэх нь:
- Багш эцэг эхийн хамтын үйл ажиллагааг чанаржуулах нь:
4. Дүгнэлт
5. Ном зүй

3. 1.Оршил
Багш сургалтын байгуулагын эрхэм зорилго нь өвөг дээдсийнхээ үр хойчийг залгамжлан,
бүтээн бий болгож өгсөн аж амьдралыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлэх үр удмаа үлдээн тэднийг
эцэг эх ,ах эгч нартайгаа энэ нийгмийг гардан байгуулалцаж,тухайн нийгэмдээ амьдрах
мэдлэг чадвар дадал хүмүүжилтэй хойч үеээ залгамжлах хүүмүүсийг өсгөж хүмүүжүүлхэд
оршдог.
Ирээдүй хойч үе маань эхийн хэвлийд бүрэлдэн бий болж анхны унаган
хүмүүжил, төлөвшлийг гэр бүлд олж авдаг учир айл өрхөөс зохиох хүмүүжлийн ажил
тухайн хүүхэд ямар хүн болох анхны суурь нь болдог. Ингээд өөр өөр орчинд,өөр өөр үзэл
бодол хүмүүжилтэй гэр бүлд өсөж буй хүүхдүүдийг багш сургалтын байгуулага бид хүлээн
авч мэдлэг боловсрол,хүмүүжил төлөвшил үргэлжлүүлэн олгодог билээ.
Би энэ илтгэлдээ багш сургалтын байгуулагын үндсэн зорилго болох хүн бүрийг
шинжлэх ухааны мэдлэгийг зохих төвшинд эзэмшсэн ,шударга ёс ,хуулийг дээдлэн
сахидаг,эх оронч,соёлч,хамтач, эрүүл чийрэг,эх орон, байгаль орчноо хайрлан
хамгаалдаг, бие даан суралцах ,ажиллах, амьдрах чадвартай болгон
төлөвшүүлхэд хүлээх үүргийг дээшлүүлэх арга зам юу байгааг өөрийн ажлын
туршлага мөн багш ,эцэг эх, сурагчдаас авсан судалгаан дээр үндэслэн
дэвшүүлэхийг зорьлоо.
2. Хүүхдийн хүмүүжил төлөвшилд нөлөөлөх зарим нэг
хүчин зүйлүүд
1 .Бие хүний өсөлт хөгжил хүмүүжил төлөвшилд нөлөөлөх гол хүчин зүйл
бол гэр бүлийн хүмүүжил билээ .Эцэг эх тэдгээрийг төлөөлсөн хүмүүс бие,
биеэ хүмүүжүүлэх тэгш эрх эдлэх,хувийн сахилга батыг бэхжүүлэх,бие, биеэ
хүндлэн хайрлах,улс эх орондоо тогтвор суурьшилтай үр бүтээлтэй
хөдөлмөрлөх,ёс зүйтэй байх,эелдэг зөв харьцаатай байх нь айл гэрийн чухал үүрэг
мөн. Монгол улсын гэр бүлийн хуулинд:“Гэр бүл нь гишүүдийнхээ нийгмийн
болон өөрсдийн ашиг сонирхлыг зохицуулан удам хойчоо залгамжлуулж үр
хүүхдээ өв тэгш хүмүүжилтэй болгох гэр бүлийн гишүүн бүр нь бие биеээ асран
хайрлах үндсэн үүргийг гүйцэтгэнэ “ гэж заасан байдаг.Монгол ардын зүйр үгэнд
“Эцэг эх сайтай хүүхэд цовоо сэргэлэн, эзэн сайтай мал тарган цатгалан “ гэдэг үг
бий.Айл бүр эрүүл чийрэг хүүхэд төрүүлэх,хоол унд, улирлын хувцасыг нь
тохируулах, ус агаар ашиглан биеийг нь чийрэгжүүлэх, элдэв өвчин эмгэгээс
сэргийлэх, өрхийн эмч нартаа хамтран ажиллах, архи тамхи хэрэглэхгүй
байх,цэгцтэй зөв бодож сэтгэж сургах, хэл яриа,авьяасыг нь хөгжүүлэх, багаас нь
залхуу биш үнэнч шударга хэнийг ч ялгалгүй хүндэлдэг болгох нь айл өрхийн үүрэг
мөн .

4. 2.Бие хүний хөгжил төлөвшилд нөлөөлөх өөр нэг хүчин зүйл бол
нийгмийн орчин нөхцөл юм.
Нийгмийн орчин нөхцөлд дэлхий нийтийн болон улс орны нийгмийн хөгжил дэвшил
,төрийн болон төрийн бус байгуулагын үйл ажиллагаа үйл хөдлөл улс орны хууль
дүрэм, ёс суртхуун ,ном хэвлэл,радио телевиз,мэдээлэл технологийн хөгжил,нийт
хүмүүсийн нэгдсэн шаардлага төрх байдал,ахмад, залуу үеийн үлгэр
дууриал,амьдралын хэв маяг ,туршлага,үзэл бодол,зан заншил, дүрэм горим, гоо
зүйн байдал зэргийг оруулж ойлговол зохино.
3.Байгалийн орчин нөхцөл:
Энэ нь цаг агаарын байдал ой мод ургамал, газар зүйн нөхцөл, байгалийн баялаг
түүнийг хэрхэн ашиглаж байгаа байдал, зэргээс бүрдэнэ гэж бодож
байна.Байгалийн орчин бол их орчин хүн байгалийн бүтээгдхүүн учраас хүүхдийн
өсөлт, хөгжилд маргаангүй нөлөөлөх хүчин зүйл гэж үзэж болно .
Хотын төвийн хүмүүс гудамжаар явган явахдаа 2 дахин хурдан явдаг гэж
эрдэмтэд нотолсон байна.Энэ нь олон хүний нөлөөллөөс сэтгэл санаа нь цочрол
авч түүнээс түргэн зайлсхийх гэснээс тэр юм гэж эрдэмтэд дүгнэж байна. Сүүлийн
20-иод жилд байгалийн баялагийг төлөвлөгөө зохицуулалтгүй ашиглаж байгаль
орчноо сүйтгэсэнээс болж ирээдүй хойч үед маань ямар хор уршиг дагуулах нь
одоо нэгэнт тодорхой болж байна.
Төр засаг ,түмэн олон маань зөвхөн өнөө маргаашаа зоосны нүхээр харж
хийж сүйтгэж буй үйлдлээ түргэн зогсоож байгаль орчин эх дэлхийгээ мөхлөөс
хамгаалах ажлын эхлэл тавигдаж байгаад баяртай байна.
4.Бие хүний хүмүүжил төлөвшилд нөлөөлөх гол хүчин зүйлийн нэг бол яах
аргагүй багш сургалтын байгуулагын орчин нөхцөл мөн.
Дэлхий нийтээрээ даяарчлалын эрин үед амьдарч байгаа өнөө үед багш
сургалтын байгуулага бүр өөрийн сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагааны
зорилго,зорилтыг тодорхойлж, агуулга, арга хэлбэрт өөрчлөлт хийж шинэчилсэн
технологийг хэрэгжүүлж өөрсдийн туршлагандаа тулгуурлан мэдлэг мэргэжилээ
дээшлүүлж,мэдээлэл технологийн эрин зуунд хөл нийлүүлэн өөрөө хөгжиж байж
ирээдүй хойч үеэ хөгжүүлэх болно гэдгийг ухамсарлан зохих өөрчлөлт
шинэчлэлийг хийж байна .
Өнөө үеийн сургалтын зорилго бол бие дааж сурах,ажиллаж амьдрах
чадвартай, мэдлэг чадвараа байнга дээшлүүлж өөрийгөө хөгжүүлэх шинийг хүлээж
авах болон хийж бүтээх чадвартай бие хүнийг хөгжүүлэн төлөвшүүлэх явдал
боллоо.

5. 5.Бие хүний хөгжил төлөвшилд түүний өөрийнх нь идэвх чармайлт
их үүрэгтэй.
Манай ард түмний дотор “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” “Дуудах нэрийг эцэг
эх өгнө, дуурсах нэрийг өөрөө олж авна” гэдэг үг байдаг .Бие хүний идэвх нь
төрөлхийн ба үүсмэл рефлексээс эхэлдэг байна.Хүүхэд хичээл номоо давтах нь
зөвхөн маргааш багшаас үнэлэлт авах зорилгоос гараагүй, харин эрдэм чадвар
эзэмших алсын зорилгоос гарсан гэж ойлгож хийж сурах. Орчин тойрноосоо сайн
бүхнийг сурч,орчин тойрондоо сайн сайхныг түгээн дэлгэрүүлэх зорилт тавьж
ажиллах нь хувь хүн бүрийн үүрэг мөн. Иймэд идэвхээр сул хүн бол зөвхөн бусдын
хэлсэн даалгасныг “сохроор” биелүүлэгч өмнөх зорилтоо үл харагч,”хэнэггүй
гөлгөр” зан агуулсан хүн болоход хүрнэ.
6.А.С.Макаренко “Уламжлалаас өөр түүн шиг хувь хүн, хамт олныг
хөгжүүлдэг, бэхжүүлдэг юу ч байхгүй,Уламжлалыг бий болгож хадгалах,түүгээр
хүүхдийг хүмүүжүүлэх явдал сургалт хүмүүжлийн ажлын онцгой чухал зорилт мөн”
гэсэн байдаг.Уламжлал нь нийт хамт олны сонирхлыг татсан, хамт олны амьдрал
үйл ажиллагааны сайн туршлага юм.Уламжлалаас гадна удамшил нь хүүхдийн
хөгжил төлөвшилд нөлөөлөх хүчин зүйл мөн.Удамшил бол эцэг эхтэй нь биологийн
хувьд адил төсөө бий болгогч амьд организмын дамжин очих холбоо буюу эцэг
эхийн зарим шинж чанар үр хүүхдэд нь давтагдах үзэгдэл юм.Багш эцэг эхийн нэг
анхаарах зүйл бол удамшлын өвчнөөс сэргийлэх явдал юм.Хүүхдийг
хөгжүүлэх,хүмүүжүүлэх,төлөвшүүлэх үйл ажиллагаанд нөлөөлөх маш олон хүчин
зүйлүүдээс зарим нэгийг нь авч үзлээ.Гэхдээ аль нэгийг нь хэтрүүлэн онцгойлон
авч үзэх нь буруу юм.
3.Хүүхдийн хүмүүжил төлөвшилд багш сураглтын байгууллагын үүргийг
дээшлүүлэх арга замын тухай.
Шавь нараа сурах , амьдрах хөгжих арга ухаанд сургаж , өөрийн мэдлэг чадвар
өгөөмөр сайхан сэтгэл уужим холч ухаанаар хүмүүжүүлхэд авьяас хүч чадал эрдэм
мэдлэгээ дайчлан ажиллахыг бүх багш сурган хүмүүжүүлэгч бид ухамсарлан
ойлгож хамгийн нэгдүгээрт өөрөөсөө өөрчлөлтийг эхлэх хэрэгтэй байна.Багшийн
зан харилцаа , хэл яриа алхаа гишгээ , мэдлэг боловсрол дохио зангаа ,харц,
нүүрний хувирал, үйл хөдлөл, хамт олны дунд эзлэх байр суурь, хүүхэдтэй
харилцах эв дүй,зохин байгуулах чадвар,хүүхдийн дотоод сэтгэлд нэвтрэх чадвар,
харилцааны соёл,ахмад, дунд, залуу үеийн залгамж холбоо, бие биеэ хүндэтгэх
байдал,сургалтын орчин нөхцөл,удирдлагын арга барил, сургалт хүүмүүжлийн
ажлын уялдаа холбоо , төлөвлөлт, зохион байгуулалт, урамшуулал гээд бидний
өдөр тутмын ажлын үр дүнгээс маань сургуулийн, манай ангийн хүүхдийн хөгжил
төлөвшил шууд хамаарч байдаг билээ.Хүүхдийн хүмүүжил төлөвшилд багш

6. сургалтын байгуулагын үүргийг дээшлүүлэх нэн тэргүүний арга замуудыг авч үзье.
Үүнд :
1.Сургалтын технологийг шинэчлэж ,нэгж хичээлийн үр дүнг дээшлүүлэх нь:
Суралцагчдад мэдээлэл дамжуулахыг гол болгодог боловсролын хуучин загвараас
татгалзаж сургалтыг сэтгэн бодохуй, сэтгэхүйн соёлын чиг хандлагатай болгох ба
сургалтын үйл ажиллагаа бол суралцагчийн оргилуун хүсэл тэмүүллийнх нь гал
дөлийг улам бадраадаг бүтээлч сэтгэлгээнийх нь дадал чадварыг хөгжүүлдэг
хүмүүнлэг ардчилсан дэг ёсыг эрхэмлэсэн болгож өөрчлөх хэрэгтэй байна. Өнөө
үеийн багш бид сургалтаа:Суралцагчийн сурч танин мэдэх сэдэл, эрэлт, хэрэгцээн
дээр тулгуурлах хэрэгтэй байна.
2.Багш сурагчийн харилцаанд өөрчлөлт оруулах нь:
Хүний өдөр тутмын ердийн амьдрал ахуйгаас эхлээд улс төр, эдийн засааг ,соёл
боловсрол, шинжлэх ухаан, хууль зэрэг нийгмийн бүхий л салбарын үйл ажиллагаа
харилцааны тусламжаар явагдаж байдаг билээ.Багш сурагчийн харилцааны амин
чухал холбоо нь хүмүүнийг төлөвшүүлэх арга ухаанд оршино.
Багш сурагчдын харилцаанд учирч байгаа бэрхшээлийг тодруулах зорилгоор 10_р
ангийн 126 сурагчаас судалгаа авхад:
- Багш нар сурагчидтайгаа дотно харьцаатай байх
-Хичээлээ ойлгомжтой заах
- Үнэнч шударга занг эрхэмлэх
- Хөдөлмөрч бүтээлч байх
- Сурагчдыг ялгаварлаж хандахгүй байх

7. - Ёс зүйг байнга эрхэмлэх
- Ажлаас хоцрохгүй байх
- Мөнгө бага хураах
- Дүнгээр дарамтлахгүй байх
- Биднийг ойлгож ойр дотно харьцах гэсэн саналуудыг багш нартаа дэвшүүлсэн
байна.
Мөн 10-11-р ангийн 240 сурагчаас авсан судалгааны дүнгээс багш бид
өөр өөрсдийнхөө харилцаанд дүгнэлт хийнэ биздээ.
1. Багш нараа хүндэтгэдэг үү ?____________ 100%
2. Багш нартайгаа зөрчилдөж үзсэн үү?
- Байнга________________________ 3%
-Хааяа_________________________ 57%
-Хэзээ чүгүй_____________________ 40%
3.Багш сурагчдын зөрчилд хэн буруутай вэ ?
-Сурагч________________________ 25%
-Багш сурагч хоёулаа____________ 75%
4.Багш сурагчийн зөрчил юунаас үүдэлтэй вэ?
- Хичээл таслалт хоцролт_________ 6%
- Хичээл дээр үймүүлэх ________ 12%
-Хичээл хийдэгүй _______________ 10%
- Үүрэг даалгавар _______________ 21%
- Үнэлж дүгнэх байдалаас ________ 32%
- Зрх чөлөөг хязгаарлах __________ 5%
- Ялгаварлах үзлээс _____________ 22%
- Зан харьцааны доголдлоос ______ 27%
-Бие биеээ ойлгодоггүйгээс _______ 13%

8. -Мэдэхгүй _____________________ 5%
5. Чи багшийн ямар хандлаганд дургүй вэ?
- Хичээлээ чанаргүй заадаг ___________ 13%
- Ялгаварлаж үздэг _____________ 39%
- Буруу дүгнэдэг ________________ 42%
- Анхны үнэлэмжээрээ ханддаг _______ 23%
-Хэл амаар доромжилдог ___________ 2%
- Хэрцгий зан ______________________ 7%
- Зоддог ______________________ 2%
- Ууртай ______________________ 11%
- Үглээ, өөрийн үзлээ тулгадаг _____ 9%
- Өс санадаг _____________________ 7%
- Сурагчдыг гүтгэдэг _______________ 4%
- Бидэн д итгэдэггүй _______________ 10%
- Хүчээр ном зардаг _______________ 3%
- Нэгнийнх хэргийг бусдад нялцаах___ 7
6. Багш ямар харилцаатай байвал таалагдах вэ ?
- Хичээлээ сайн заадаг _____________ 12%
- Биднийг ойлгодог ________________ 47%
- Эелдэг зөөлөн зантай _____________ 41%
- Шаардлага өндөр _________________ 33%
- Хөгжилтэй ___________________ 17%
- Шударга ___________________ 19%
- Биднийг хайрладаг ____________ 32%

9. - Цэвэрч нямбай _______________ 9%
- Ялгаварладаггүй _____________ 40%
- Бидэнд итгэдэг _______________ 13%
- Мэдэхгүй ____________________ 3%
Үүнээс дүгнэлт хийхэд:сурагчид маань багш нарыгаа хүндэлдэг, суралцах
сонирхолтой, ирээдүйн зорилгоо ухамсарлаж байдаг хь харагдлаа.Мөн багшаас
сурагчиддаа итгэл өгдөггүй, тэднийг үнэлдэггүй, зөв бус үйлдэлд нь тэвчээртэй
ханддаггүй, уурлах уцаарлахыг өмнөө баьдаг ,шударга бус, хэл амаар
доромжилдог, гэх мэт дутагдал байгаа нь харагдлаа.Иймээс багш бид
харилцаандаа анхаарах , үзэл бодолдоо өөрчлөлт хийх ньбагш суралцагчдын
хоорондын эвсэг дулаан уур амьсгал, таатай харилцаа,сургалтын үр дүнд сайнаар
нөлөөлөх нь дамжиггүй билээ.
3.Сургуулийн удирдлага, удирдах үйл ажиллагаанд өөрчлөлт оруулах нь:
Удирдах гэдэг нь бусдаар ажил хийлгэх,бусдын тусламжтайгаар амжилтанд
хүрэх ,зорилгодоо хүрэх гэсэн үг юм. Удирдлагын чухал чанарын нэгийг би хүнд
нөлөөлөх явдал гэж боддог.Айлгаж,сүрдүүлэн,шийтгэл торгууль оноох ,хуулийг
ягштал биелүүлдэг дүр эсгэх зэрэг нь сайн удирдагчийн шинж бишээ. Мөн бүх
багш, ажилчиддаа эрх тэгш ханддаг,ялгаварлаж үздэггүй,итгэл урам өгч
чаддаг,санал үзэл бодлыг нь тэвчээртэй сонсдог,үнэн шүүмжлэлийг хүлээн авах
чадвартай, хүнийг сайн таних чадвартай,сургуулийнхаа материаллаг бааз,багш
нарынхаа хүч бололцоог бүрэн хэмжээгээр ашиглаж,сургуулийнхаа зорилгыг
хэрэгжүүлэхийн төлөө ажилладаг, холбогдох хуулинд захирагдаж, эрх мэдлээ
хэтрүүлэхгүй,ололт дутагдал хаань хэнд байгааг шуурхай олж хардаг,үнэлэж
дүгнэдэг,хамт олонтойгоо баярлаж,гашуудаж чаддаг,өөрөө ажилдаа
сонирхолтой,мэдлэг боловсрол өндөртэй,багаар ажиллах өндөр чадвартай хүн
байх ёстой гэж бодож байна.
4.Сурагчдын чөлөөт цагийг үр ашигтай өнгөрүүлэх нь:
Суралцагчдын чөлөөт цагийг зөв зохион байгуулах ажлын зорилго нь
тэднийг сурч боловсрол эзэмших амьдарч аж төрөх хэрэгцээнд тулгуурлан мэдлэг
туршлагыг баяжуулж, оюун ухаан, бие бялдар,авьяас чадварыг нь хөгжүүлж
нийгмийн амьдралд идэвхтэй иргэн болж төлөвшихөд дэмжлэг үзүүлдэг
байх.Сурагчдын дунд зохиох ажил нь дараах арга хэлбэртэй байж болно:
- Тэдний авьяас сонирхолыг хөгжүүлэх ( сонгон суралцах, дагалдан ажиллах,
дугуйлан секц,хамтлаг хичээллэх ) ,хичээлүүдийн олимпиадад оролцох,уламжлалт
ажлуудад оролцох.

10. - Сурлагаар хоцрогсдыг нөхөн гүйцэтгүүлэх ( давтлага, зөвлөгөө өгөх, хичээлийн
маргаан тэмцээн )
-Хүүхдийн нийгэмшилд нөлөөлөх (улс төрийн,хүүхэд залуучуудын сайн дурын
хамтлаг, олон нийтийн байгуулага, уулзалт,хэлцүүлэг)
-Суралцагчдад ажил мэргэжлийн баримжаа олгох ( лекц, дугуйлан, уулзалт
,уралдаан, үзвэр үзэсгэлэн үзэх)
-Сургууль сум орон нутгийн амьдралд оролцох (нийгмийн тустай хөдөлмөр,
байгууллага хүмүүст туслах)
-Байгаль орчин эх нутгаа хамгаалах танилцах(музей үзэх, аялал зугаалга
зохиох,цэвэрлэгээ,сэргээх ажил) гэх мэт.Чөлөөт цагийг зөв зохион байгуулж
агуулга арга хэлбэрийг боловсронгүй болгосноор ажлын чанар үр өгөөж нь дараах
зүйлээр тодорхойлогдох болно.
-Суралцагчид өөрсдийн нас биений онцлогт тохирсон зөв төлөвшлийг олж авна.
-Тэдэнтэй ажиллах орчин нөхцөлийг тодорхой хэтжээгээр бүрдүүлэх.
-Эцэг эх асран хамгаалагчид нь хүүхдийнхээ сургалт хүмүүжлийн ажилд биечлэн
оролцож хүүхдээ хөгжүүлэх арга барилд суралцах талаар анги удирдсан
багштай хамтран ажиллах.
-Хичээлээс гадуурхи ажлыг зохион байгуулахдаа тэдний өөрийн удирдах
байгууллагын идэвхтэй үйл ажиллагаанд тулгуурлах.
-Сургууль хамт олноос зохион байгуулж буй ажил тогтмол товлосон хугацаанд
явагдаж хэвших зэрэг болно.
Анги удирдсан багшийн хичээлээс гадуур зохиох аливаа ажил нь суралцагч нэг
бүрийн сэтгэл санаанд нийцсэн нас бие сэтгэхүйн хөгжилд тохирсон,чөлөөт цагийн
үнэ цэнг мэдрүүлсэн зохиож буй ажлын үр дүн анги хамт олныг бэхжүүлэх, эрх
үүргийг нь ойлгуулан улмаар нэмэгдүүлэх, хамт олон хувь хүн амьдрал үйл
ажиллагаагаа өөрсдөө авч явдаг болгоход гол анхаарлаа хандуулж ангийн хамт
олны үйл ажиллагааны хүрээг өргөтгөх, тэднийг сургуулийн нийт хамт олонд
ашигтай үйл ажиллагаанд татан оролцуулж,хамт олны нийт бүтцийг бэхжүүлэх
талаар онцгой анхаарч аяндаа үүсэж бий болдог бага бүлгүүдийн үйл
ажиллагааны чанарт нөлөө үзүүлж тэднийг нийтэч болгоход чиглүүлсэн ажлуудыг
зохион байгуулах хэрэгтэй.Тэргүүний сайн хамт олны гишүүн бүр ирээдүйд улс
нийгэмдээ хэрэгтэй мэдлэг боловсролтой,сонгосон мэргэжилдээ эзэн болсон

11. амьдрах арга ухаанд суралцсан гэрийн сайн эзэн, сайхан эзэгтэй болон өсөж
хөгжих болно.
5.Багш эцэг эхийн хамтын үйл ажиллагааг чанаржуулах нь:
Сурагчаа болон түүний ар гэрийн амьралыг сайн мэддэг багш сурагч болон түүний
эцэг эхэд зөв замыг зааж чадна.Энэ үүргийг эцэг эхээс нь хүлээж суувал гэнэн зан
гаргасан болно.Яагаад гэвэл эцэг эхчүүд сургуулиас болон боловсролын орчноос
байнга холуур явдаг.Ихэнх сурагчдын эцэг эх нь боловсрол,сургалтын талаар
төдийлөн ойлголтгүй байдаг.Багш хүн сурагчдын гэр бүлтэй харьцаагаа үргэлж
сэргээж байх хэрэгтэй. Ангид тухайн багшид хамгийн их тусалж чадах хүн
сурагчийн гэр бүл байдаг.Сурагчид нөлөөлөх эцэг эхийн нөлөө,багшаас илүү
байдаг.Иймээс эцэг эхчүүдийн тусламж хэзээд хэрэгтэй гэдгийг тэдэнд заалшгүй
ойлгуулах хэрэгтэй.Тэдний оролцоог мартаж болохгүй. Эцэг эхчүүдийг ч гэсэн
боловсрол сургалтын нэгэн хэсэг болгох хэрэгтэй .Тэд “Бидний туслалцаагүйгээр
хүүхдүүд маань сайн боловсрол ,хүмүүжил эзэмшиж чадахгүй шүү” гэж боддог
байх хэрэгтэй.Энэ бодлыг тэдэнд бий болгох хүн бол багш юм. Юуны өмнө энэ
талаар эцэг эхчүүдийн гэр бүлийн харилцаа холбоог сайжруулхан нь анхны алхам
байх ёстой.Яагаад гэвэл тэдний гэр бүлийг авралгүйгээр хүүхдүүдийг нь аврах
боломжгүй юм.Гэр бүлийн харилцаа хүүхдийн хөгжилд ихээхэн нөлөөлдөг.Эцэг
эхчүүдэд захих хамгийн гол асуудал энэ байх ёстой. Хоёрдугаар алхам нь эцэг
эхчүүдэд ,сайн эцэг эх байх тухай семинар зохиож туслах хэрэгтэй.Учир нь үнэхээр
хичээж байгаа ч юу хийхээ мэдэхгүй хүн хэнд ч тус болж чадахгүй.Сурагчын эцэг эх
ямар байх ёстой?,Үүнд хүрэх арга зам юу вэ?Хүүхдийн хөгжил ,нас,сэтгэл
зүй,нийгмийн хөгжил,хүүхдийг таних арга барил гэх мэтийн сэдвээр мэргэжилийн
хүмүүсийн өгөх семинарт хамруулах нь зүйтэй.Эдгээр сургалтын үйл ажиллагааны
дараа сурагчдад өөрчлөлт орж байгаа нь аяндаа харагдана.Үүнийг л хийж чадвал
ангид болон сургуульд таны ажил хөнгөрөх болно.Яагаад гэвэл сурагчдын эцэг эх
сургалтын үйл явцад хүүхдийн хүмүүжилд нөлөө үзүүлдэг учраас хичээлийн
жилийн эхэнд сургууль,ангийн дотоод дүрэм журам,сургуулийн тавьж буй
шаардлага зэргийг эцэг эхчүүдэд мэдэгдэх хэрэгтэй. Сургуулийн үйл ажилгаатай
эцэг эхчүүд заавал танилцах ёстой.Үүнийг мэдэж авсан эцэг эх хүүхдээ илүү сайн
удирдаж чадна.Даалгавар өгөхдөө эцэг эхчүүд ч гэсэн тэр даалгаврын тухай
мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй.Хичээлээ хийгээгүй,хичээл зүтгэл гараагүй, даалгавар
хийгээгүй сурагчийг эцэг эхэд нь даруйхан мэдэгдэх хэрэгтэй. Эцэг эхчүүдтэй
зөвхөн сөрөг байдлыг мэдэгдэх бус сайн үйлийг нь сайшаах зорилгоор холбоо
барих хэрэгтэй.Сурагчын гэрт тодорхой хугацааны зайтай зочлох
хэрэгтэй.Сургуулийн удирдлага,багш нараас бүрдэх бүлэг байгуулах хэрэгтэй .Энэ
үйл нь эцэг эхчүүдэд таалагдах болно.Тэд ч гэсэн “Багш,сургууль нь миний хүүхдэд
надаас илүү санаа тавьж байна,үнэлж байна”гэж бодно.Зочилж очих нь сурагчийг
болон эцэг эхийг нь баярлууна.

12. Ёс суртхууны хүмүүжлийн арга хэрэглүүрийг ашиглаж эх орондоо
хайртай,хөдөлмөрт эзний ёсоор ханддаг,хамт олонч,энэрэнгүй үзэлтэй, үнэнч ба
шудрага,хэв журмын зөрчил, гэмт хэргээс сэргийлдэг, хэнийг ч ялгалгүй
хүндэтгэдэг болох нь айл өрхийн үүрэг юм.
Хөдөлмөрийн хүмүүжил олгохдоо багаас нь залхуу биш,хөнгөн гавшгай
уриалгахад ажилсаг, эд юмс арвич гамтай,цаг сайн ашигладаг,ажлыг хар цагаан
гэж ялгаварладаггүй,хөдөлмөрийг бишрэн шүтэж атьдарлынхаа нэн тэргүүний
хэрэгцээ болгосон байхаар ажил зохион.
Гоо сайхны хүмүүжил олгохын тулд гэр орноо цэвэрхэн, үс хувцасаа
нямбай цэвэрхэн байлгах, хөгжим, радио,телевизийг тогтмол ашиглан урлаг,уран
сайхны бүтээлтэй танилцан ойлгох бололцоо гаргана.Хүүхдэдээ
музей,үзэсгэлэн,кино,концерт,жүжиг байнга үзүүлэн тайлбарлах ,дуу бүжиг,дүрслэх
урлаг ,уран зохиолын дугуйлан ,сонгон суралцах хичээлд суралцуулах зэрэг ажил
зохиох хэрэгтэй.
Эцэг эхчүүдийн зан байдал доорх дөрвөн хэв маят хуваадаг байна
-Нэр хүндээр нөлөөлөх
-Захиран ,тушаах
-Эвлэрэнгүй”Либераль”
-Үл ойшоох “Хөндлөнгийн”
Хүүхдийн зүгээс эцэг эхтэйгээ харилцах гэсэн аливаа оролдлогоос нь
зайлсхийх ,түүнд хүйтэн хөндий хандах,хүүхэдтэйгээ хэрхэн харилцахаа мэдэхгүй
байх зэрэг нь түүнийг хайрлан элэгсэг хандхаас татгалзаж буй хэлбэр юм.
Нэг:Басамжлан дорд үзэх
Хүүхдийн дэргэд хүүхдийг доромжлох гомдоож басамжилсан үг хэлэх , хүүхдээр
доог тохуу хийх зэргээр хүүхдийн эрхэмсэг чанарыг үл ойшоосон хэлбэрүүд орно
Хоёр:Айлгах
Хүүхдийн дэргэд бусдыг цохиж зодох,айлган сүрдүүлэх ,хүүхдийг өөрийг нь айлгаж
сүрдүүлсэн бүх хэлбэр энд багтана.
Гурав:Ганцаардуулах
Найз нартайгаа уулзаж тоглохыг нь хориглох гэр бүлийн аливаа асуудал арга
хэмжээнд хүүхдийг оролцуулахгүй байх ,буланд зогсоох ,цоожлох гэх мэт .

13. Дөрөв:Дарангуйлах
Хүүхдийг хүч дорой ,гэм хоргүй занг ашиглаж буй бүх хэлбэрүүд орно.
Хүүхдэд хэрцгий хандсаны хор дагавар
-Энэ нь хүүхдийн эрхэмсэг знд нөлөөлж түүнд сэтгэлийн гүн шарх үүсгэж өөртөө
болон орчиндоо итгэх итэглийг алдагдуулна.
-Сэтгэл санааных нь тэнцвэр алдагдах учраас өөрийгөө барьж жолоодох
чаваргүй,ууртай,түрэмгий,зожиг,аймтгай гэх зэрэг зан төлвийн доголдлууд
үүснэ.Хэт гутран амиа хорлох ,архи тамхинд орох гэх мэт.
-Нийгмээс тусгаарлагдан дөлөх, гэр орноосоо дайжих хүмүүст өширхөх,тэдэнд муу
юм хийхийг хичээх зэрэг нийгэмд аюултай сөрөг зан үйлүүд төлөвших эх сурвалж
үүдэх аюултай.
Дөрөв:Дүгнэлт
Би үргэлж өөрөө өөрөөсөө “Эхлээд хүмүүжүүлэх үү? эсвэл сургах уу?”гэж
асуудаг .
Боловсрол олгохгүйгээр,зөв хүмүүжүүлж ,зөв зүйтээгээр сургах юм бол багш
хүний хэрэг юу байна вэ?
Хүнийг хүндэтгэх хүндэтгэл,хайр энэрэл,ёс суртахуун ,үнэн ч зан чанар ,хичээл
зүтгэл ,ариун санааг цаг тухайд нь сураагүй хүн хожим багш ,цагдаа,эмч
,инженер,ажилчин болоод бусадтай боловсон харьцаж чадна гэж үү?
Хувийн ашиг сонирхлийг илүүд үзэх үү эсвэл улс эх орныхоо эрх ашиг
сонирхлыг илүүд үзэх үү?
Уудам нутгийн өнцөг булан бүрт хувийн эрх ашгийг дээгүүр тавьж , хүнийг
ялгаварлан гадуурхаж ,эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж ,алж хядах,тонон
дээрэмдэх....гэх мэт хууль бус үйл ажиллагааг хэн хийж байна вэ? Энэ тодорхой
ганцхан хариутай:Хоосон толгойтнуудын хийдэг ажил мөн.
Багш хүн нэг ёсны алт мөнгө,үнэт эрдэний уран дархан юм.Сурагч бол засаагүй
алмас эрдэнэ.Алмас эрдэнэ шиг үнэ цэнэтэй бидний хүүхдүүд эхлээд гэр бүлийн
дараа нь уран дархан багш хүний гараар орж хэв маягаа олдог. Уран дархад хэр
зэрэг чадварлаг байна үр бүтээл нь ч төдий сайхан болно.Хувь хүний гаргаж буй
сөрөг асуудлуудын хамгийн чухал шалтгаан нь дутуу боловсролтой холбоотой гэж
би үздэг.Майкл Маршаал хэлэхдээ:

14. “Хүүхдүүдийнхээ гэдсийг цатгадаг шигээ дотоод сэтгэл,оюун санааг нь
цатгах хэрэгтэй” гэсэн байдаг.
Боловсрол олгох хамгийн гол газар бол сургууль,тэнд сургалтын үйл ажиллагааг
хэр зэрэг явуулах нь бидний боловсролын төвшин болон сургалтын тоног
төхөөрөмжөөс хамаарна.Өөрчлөлт шинэчлэлийн өнөө үед багш бид сурган
хүмүүжүүлэх технологи ,түүний шинлэг арга хэрэгсэл сэтгэл зүйн үндсийг ойлгох
чадвартай байж мэдлэг ,боловсрол ,ур чадвар ,эв дүй ,ёс зүйгээ байнга
дээшлүүлэн шинэ зууны хүүхдийн бүтээлч сэтгэхүй, сэтгэн бодох чадварыг
хөгжүүлэх, тэднийг амьдралын ухаанд сургах ажилд ихээхэн анхаарах шаардлага
зүй ёсоор гарч байна.Та бүхний хорин нэгдүгээр зууны иргэнийг төлөвшүүлэхэд их
ажилд тань амжилт хүсье!!!
НОМ ЗҮЙ
Нэг. Боловсролын хууль” шинэчилсэн найруулага” УБ-2000
Хоёр. Монгол улсын гэр бүлийн тухай хууль
Гурав. Боловсролын хөгжлийн хөтөлбөр УБ-2001
Дөрөв. Ш.Чүлтэмжамц “Анги удирдсан багш ба сургууль хамт олон “
Тав. Б.Бор,Ц.Оюун,Ш.Чүлтэмжамц сурган хүмүүжүүлэн
Зургаа. Ш.Ичинхорлоо “Сургалт” УБ-2008
Долоо . Исмайя Боз “ Анги удирдах урлаг” УБ 2006 он
Найм. ”Амьдрах ухаан “сэтгүүл УБ-2010