1. -EĞİTİM BİLİMLERl
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ | Bilişsel Gelişim Kuramı (Bruner - Vygotsky)
BRUNER'E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ (ÖZET TABLO)
Bruner'e göre birey, bilişsel gelişim sırasında eylemsel, imgesel ve sembolik olmak üzere üç farklı biçimde
bilgi edinir. Dolayısıyla öğretim etkinliklerinin düzenlenmesinde bilgiler gelişim döneminin özelliklerine
uygun olarak sunulmalıdır.
Dönemle Dönemin
r Özellikleri
1. Eylemsel Dönem » Bilgiler doğrudan doğruya » Gardner bu dönemi "devinduyumsal
Bilgi eylemlerle temsil nesnelerle ilişki kurularak zeka" olarak incelemektedir.
edilir. kazanılır..
» Çocuk duyu organlarının tümünü
kullanarak, yaşayarak, yaparak
öğrenir.
>> Sözcükleri onlara ilişkin
eylemlerle öğrenirler.
2. İmgesel Dönem » Bireyin belleğindeki modeller Piaget bu dönemi "işlem öncesi
daha çok görsel imgelerle dönem" adıyla incelemektedir.
Bilgi imgelerle temsil
edilir. oluşur. Gardner bilginin imgelerle temsil
» Görsel bellek geliştiği için edilmesine "uzaysal zeka" adını
öğretimde resim ve vermektedir.
fotoğraflardan yararlanılabilir.
» Algı çok önemlidir. Duyu
organlarıyla elde edilen algılar
çocuğu yönlendirir.
» Bir nesneyi-oiayı görmeden
resmedebiür.
3. Sembolik Dönem » Dil ve semboller önem kazanır.
Bilgi sembollerle temsil » Birey, somut yaşantı geçirmeden
edilir. semboller kullanarak yeni
modeller geliştirebilir.
» Öğretim etkinlikleri eylemselden
semboliğe
doğru
düzenlenmelidir.
» Dil, mantık, matematik vb.
alanların sembolleriyle iletişim
kurabilir.
» Yaşantılar formülleştirilebilir.
Senemoğlu 2004 ve M. Erden-Akman 2005'ten faydalanılarak hazırlanmıştır.

2. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
BRUNER'İN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI
Bruner'e göre bilişsel
gelişim bireyin gösterdiği
tepkilerin uyarıcıdan
bağımsız hale
gelmesidir. çocuk
uyarıcıları
n
altındadır.
tamamen
Başlangıçta
tamamen
kontrolü
Davranışları
uyarıcılar
yönlendirilir.
Jerome S. Bruner
(1915-)
Zamanla bireyin davranışlarından bağımsız hale
gelir. Dilin kazanımıyla birey artık uyarıcıları kontrol
etmeye ve daha özgün davranışlar sergilemeye
başlar.
Gelişim bilgiyi işleme sürecinin ve depolama
sisteminin gelişimine bağlıdır. Çocuk dil gibi bir
sembol sistemini öğrenmeden, dünyayı
anlamlandıramaz. Yaşantı kazanma; sözel görsel
matematiksel ya da müziksel dünyanın zihinsel
temsilcilerinin kazanılmasını gerektirir. (N.
Senemoğlu, 2004, s.53)
Bilişsel gelişim bireyin kendisinin farkında olmasıdır.
Bilişsel gelişim çocuğun kendisini ve çevresini
irdeleyebilmesi için gereklidir.
Bilişsel gelişim için sistemli bir öğretici-öğrenici
etkileşimi gereklidir. Bruner'e göre bilişsel gelişimin
gerçekleşebilmesi için ana-baba ve öğretmenler
kültürü yorumlayarak bireylerle paylaşmalıdır.
Dil önemlidir. İnsanlar dil yoluyla iletişim kurar ve dil
yoluyla dünyanın kavramlarını öğrenir. Sorunlarını
dil yoluyla tartışır.
Bilişsel gelişim aynı zamanda bir çok seçenekle baş
etme yeteneğinin artışıdır. Küçük bir çocuk
nesnelerin çarpıcı özelliklerine dikkat ederken,
ergen ise olayları bilimsel bir şekilde inceler. Bruner
bilişsel gelişimi üç aşamaya ayırmıştır.
Eylemsel dönem (0-3 Yaş)
Çevreyi eylemlerle algılar. Çevresindeki nesnelere
ilişkin yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak, emerek,

3. ısırarak, hareket ettirerek kazanır. Bu dönemde
çocuk için nesneler eylemler yaptıkları şeylerdir.
Bu dönemdeki bir çocuğa bir şey öğretirken ne sözel
sembol, ne de imge kullanabilirsiniz. Birey bu
dönemde en kolay psikomotor eylemlerle öğrenir.
Birey yaparak öğrenir. Bu dönemde çocuk için en
kolay anlaşılır mesajlar eylemseldir. Bilginin
eylemlerle temsil edilme formuna Gardner
"devinduyumsal zeka" adını vermektedir
İmgesel dönem (3-6 Yaş)
Bu dönemde görsel bellek gelişmiştir. Bu dönemde
çocuğun kararları duyusal yolla edindiği duyusal
etkilere dayanır.
Çocuk algılarının tutsağıdır. Bir şeyi nasıl algılarsa
zihninde o şekilde canlandırır. Herhangi bir nesneyi,
olayı görmeden de resmedebilir. Gardner bilginin
imgelerle temsil edilmesine "uzaysal zeka" adını
vermektedir. Bu dönem Piaget'nin işlem öncesi
dönemine denk gelir.
Sembolik dönem (7- )
Bu dönemde çocuk etkinlik ya da algının anlamını
açıklayan semboller kullanır. Çocuk dil, mantık,
matematik müzik gibi alanların sembollerini
kullanarak iletişim sağlar. Bu dönem yaşantıların
formüle edilmesine olanak sağiar. Bireyin bu
döneme ulaşması zengin yaşantılar kazanmasını
sağlar.
Artan yaş ve yaşantılarla sembolik sistem daha çok
kullanılır. Bu yetişkinlerin yaşantılarını artık eylemler
ve imgelerle kodlamayacağı anlamına gelmez.
Cerrah, sporcu ve piyanistlerde eylemsel kodlama;
görsel sanatlarla uğraşan kişilerde de imgesel
kodlamadahabaskındır.

4. -EĞİTİM BİLİMLERl
VYGOTSKY'NİN BİLİŞSEL GEÜŞİME İLİŞKİN 2. Çocuğun bir yetişkin rehberliğinde gösterebileceği
potansiyel gelişim düzeyi
GÖRÜŞLERİ
Bu ikisinin arasındaki farkı Vygotsky çocuğun
Rus psikolog Lev gelişime açık alanı olarak tanımlamıştır. Vygotsky'e
Vygotsky çocuğun sosyal göre eğitimin amacı çocuğun gelişime açık alanını
çevresinin bilişsel etkili bir şekilde kullanmasını sağlamaktır. Okullarda
gelişimde önemli bir rolü da öğretmen öğrencileri aşırı derecede bağımsız
olduğunu savunmaktadır. bırakmamalıdır. Gelişime açık alanda bireylerin
Çocuklar çevrelerindeki çevreleriyle etkileşimleri sonucu elde ettikleri sosyal
kişileri ve onların sosyal bilgi bireysel bilgi haline gelir ve bireysel bilgi büyür.
dünyalarmı gözleyerek
öğrenmeye başlar. ftilgi Notu !
Lev Vygotsky
Lev S. Vygotsky; bilişsel gelişimde, hem gelişimsel |
(1896-1934) hem de çevre etmenlerinin birlikte dikkate alınması |
gerektiğini belirten ilk kuramcıdır. Gesell, Werner|
Çocukların edindikleri kavram, fikir, olgu ve ve Piaget'nin kuramlarını incelemiş ve bu|
becerilerin kaynağı sosyal kuramcıların öne sürdüğü içsel gelişimin önemini |
Küîtürve
çevredir. benimsemiştir. İnsanın ancak toplumsal tarihi|
Çocuk - yetişkin muhteva içinde anlaşılabileceğini vurgulamıştır. j
eri
(Ataman, s.45)
|
"o
£T
L
U
O
Çocukfarın "ce
birbifleriyie Ui
işbiriiği
1
'tz
UJ
Nesne ve
ofaytarla
somut
yaşantıtar
rolü erın Oil
öğrenme Q
U
J
Vygotsk'e göre bilişsel gelişimi etkileyen faktörler
Vygotsky'e göre bilişsel gelişim bireylerin psikolojik
süreçlerinden çok insanlar ve kültür arasındaki
etkileşimden kaynaklanmaktadır. Çocukların bilişsel
gelişimi yetişkin ve diğer çocuklarla birlikte çalışarak
beslenir. Çocukların bilişsel gelişimi için yetişkinlerin
yapmaları gereken çocukların içsel denetimini
beslemektir. Öğretmenler ve yetişkinler bireylerin
yaşantıları kendi düzenlemesini desteklemelidir.
Bilişsel gelişim de başkaları tarafından düzenlenen
yaşantılardan bireyin kendi düzenlediği yaşantılara
doğru ilerler.

5. Yetişkin ve öğretmenlerin çocuğun bilgiyi içselleştirip
bilgi kazanmasına yardım edebilmek için önemli iki
noktayı belirlemesi gerekir;
1. Çocuğun bir yetişkin olmaksızın kendi kendine
gerçekleştirebileceği gelişim düzeyi

6. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
ÇOZUMLU KONU
KAVRAMA TESTİ Bilişsel gelişimde kültürel etkileşimin önemine
değinen kuramcı Vygotsky' dir. Bruner ve Vygotsky'
e göre çocuklar gelişim sürecinde bağımsız, serbest
1. "Bruner'e göre bilişsel gelişim tepkilerin uyarıcılardan bırakılmamalıdır. Ana-babalar ve öğretmenler
bağımsız hale gelmesidir."
çocuğa öğreterek bilişsel gelişimde yardımcı
olmalıdırlar.
Bruner'e göre çocuğun uyarıcıları kontrol etmesi,
(Cevap A)
yönlendirmesi ve daha özgün davranması için
aşağıdakilerden hangisi gereklidir?
Bruner'in bilişsel gelişim kuramma göre
A)Soyut düşünebilmenin gelişmesi
düzenlenen bir öğretme etkinliği aşağıdaki
B)Somut işlem becerilerinin gelişmesi
öğretim yöntem ve ilkelerinden hangisine göre
C)Dilin kazanılması hazırlanırsa bu kurama uygun olmaz?
D)Sınıflama becerilerinin kazanılması
E) Kendi cinsiyetine ilişkin rollerin kazanılması
A)Öğretim öğrencinin yakın çevresinden uzağa
doğru olmalı
B)Öğretim etkinlikleri çocuğun bilişsel gelişim
dönemlerine uygun olmalı
Bruner bilişsel gelişimi tepkilerin uyarıcılardan C)Öğretimde buluş yoluyla öğretim ve doğrudan
bağımsız hale gelmesi süreci olarak tanımlamıştır. öğretim dengeli bir biçimde kullanılmalı
Başlangıçta bebekler tamamen uyarıcıların kontrolü D)Öğrencilerin diğer öğrencilerle ve öğretmenlerle
altındadır. Fakat artan bir şekiide tepkileri etkileşimine önem verilmeli
uyarıcılardan bağımsız hale getir. Bruner' e göre de E) Öğretim etkinliği için özellikle okulöncesi ve
çocuğun uyarıcıları kontrol etmesi için dili kazanması ilköğretimde dilsel semboller ağırlıklı olarak
gerekir. kullanılmalı
(Cevap C)
2. "Bruner'e göre bilişsel gelişim sistemli bir öğrenen- Bruner' e göre çocukların öğrenmesinin sağlamak
öğreten etkileşimi gerektirir. Çocuk için gelişim için özellikle okulöncesi ve ilköğretimin ilk yıllarında
süreci açısından bir kültürün içinde olmak yetmez. somut nesneler ve öğretim materyalleri
Ana-babalar ve öğretmenler kültürü yorumlayarak
kullanılmalıdır. Bu dönemdeki çocuklar bilgiyi
çocukla paylaşmalıdır."
eylemsel ve imgesel yollarla edindikleri için daha çok
yaparak ve görerek öğrenirler. Öğretimde çocuk
sembolik döneme geçtiğinde dilsel semboller
kullanılabilır.
(Cevap E)
"Bruner bilişsel gelişim sürecini eylemsel, imgesel ve
sembolik olmak üzere üç döneme ayırmıştır."
Aşağıdaki gelişim kuramcılarından hangisinin A)Vygotsky
gelişim kuramı Bruner'in yukarıdaki görüşleri ile B)Piaget
ortak bir yapıya sahiptir? C)Freud

7. D)Kohlberg
E) Erikson Aşağıdakilerin hangisi bu ayırımın yapılmasında
rol oynayan etkenlerden biri değildir?
A)Çevreyi tanıma yollarındaki farklılık
B)Problem çözme yollarındaki farklılık
C)Bilgiyi işleme ve kodlama yollarındaki farklılık
D)Bilgiyi depolama ve sıralama yollarındaki farklılık
E) Dili kullanma becerilerindeki farklılık

8. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
"Bruner'in bilişsel gelişim dönemlerinden eylemsel
dön8md8 birey yaparak yaşayarak öğrenir."
Gelişim bilgiyi işleme sürecinin ve depolama
sisteminin gelişîmine bağlıdır. Bruner' in bilişsel Eylemsel dönemde bilginin eyiemlerle temsil
gelişiminin dön^mleri de çocukların farklı yaşlarda edilmesini ve eşleştirilmesini Gardner'ın çoklu
bilgiyi nasıl edindikleri, karşılaştıkları problemleri zeka kuramında hangi zeka alanı ile
hangi yollarla çözdükleri ve edindikleri bilgiyi nasıl açıklanmaktadır?
işleyip depoladıklarının farklılıklarına göre A)Dilselzeka
düzenlenmiştir. Dili kullanma biiişsel gelişim B)Kinestetik zeka
açısından bireye yaşantı zenginliği kazandırmak C)Uzamsalzeka
açısından önemlidir fakat dili kullanma D)Sosyalzeka
becerilerindeki farklılık dönemlerin ayrılmasında etkili E) Mantıksal Z8ka
değildir. Zira 5 yaşındaki bir çocuk dili gayet iyi
kullanmasına karşı Bruner' in gelişim dönemine göre
imgesel dönemd8dir.
Çocuklar eylemsel dönemde yaparak yaşayarak
(Cevap E)
öğrenirler. Ancak bilgiyi bu şekilde eylemlerîe temsil
edilmesi sadece bu döneme ait bir özellik değildir.
Yeîişkinlerde bazı şeyleri eytemsel öğrenirfer.
Gardner çoklu zeka kuramında bilginin ağırlıklı
olarak eylemlerle temsil edildiği zeka alnını
« 'd8vinduyumsal zeka' (Kinestetik Z8ka) olarak
2
o açıklamıştır.
o
c
LLJ
o (Cevap B)
'öE
UJ
5. Bruner'e göre çocuğun zengin yaşantılar ■§
kazanmaya başlaması için hangi bilişsel gelişim "5
dönemine ulaşması gerekir? j|
A)Işlem öncesi dönem
B)Eyİ8msel dönem
C)İşlem sonrası dönem
D)Imgesel dönem
E) Sembolik dönem
Daha önceki çözümde de belirttiğimiz gibi gelişim imgeyle açıklanamayan olay nesne ve durumlar kolay
çocuğun bilgiyi işleme sürecinin ve depolama biçimde ifade edilir. Çocuklar sembolik sistemi kullanmaya
sisteminin gelişimidir. Çocuklar dil gibi bir sembol başladıklarında zengin bir yaşantıya ulaşırlar.
sistemini öğrenmeden dünyayı anlamlandıramaz.
(Cevap E)
Yaşantı zenginliği çocuğun sözel, görsel,
matematiksel dünyanın zihinsel temsilcilerinin
kazanılmasını gerektirir. Semboller yoluyla az
sembolle çok şey ifade edilebilir V8 eylem ve

9. 7. Bruner'in bilişsel gelişim dönemleriyle
ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A)Eylemsel dönemde çocukların
yaparak
öğrenmesi söz konusudur
B)Yetişkinük döneminde bilgiler
sadece
sembollerle temsil edilir
C)İmgesel dönemdeki bir çocuğun görsel
belleği
gelişmiştir
D)Bilginin sembollerle ifade
edilmesinin
öğrenilmesi yaşantı zenginliği sağlar
E) Gelişim dönemleri bireylerin bilgiyi
edinme,
işİ8me ve depolama süreçlerindeki
farlılıklara
göre düzentenmiştir.

10. -GELİŞİM PSİKOLOJİSL
Brun^r çocukların eylemsel temsil dönemind^n 9. Bilişsel gelişim kuramcılarından Lev Vygotsky'e
imges9İ ve sembolik dönemlerine ilerlediğini öne göre çocukların bilişsel gelişimlerini etkileyen en
önemli unsur aşağıdakilerden hangisidir?
sürmektedir. Ancak bu durum yetişkinin artık imgesel
ve eylems9İ yolla bilgileri kodlamayacağı anlamına A)Kalıtım
gelmez. İlerleyen yaşla birlikte sembolik sistem daha B)Sosyal çevr9
ağırlıklı kullanılır fakat b9İirli Öğr9nmelerd9 eyİ9msel C)Ana-baba tutumları
ve img9sel sist^mde kullanılır. Örneğin yetişkinin D)Psikolojik süreçler
araba kullanmayı öğrenmesi çoğunlukla eylemsel E) Çocuğun gelişim sürecine aktif katılımı
temsillere dayanır.
(Cevap B)
Vygotsky çocuğun sosyal çevresinin bilişsel
gelişimde önemli bir rolü olduğunu ileri sürmüştür.
Çocuklar, sosyal çevresindeki kişilerden ve onların
sosyal dünyalarından öğrenmeye başlarlar.
Çocukların kazandlkları kavram, fikir ve olguların
kaynağı sosyal çevredir.
(Cevap B)
8. "Bruner bilişsel gelişimi Piaget'ye benz^r bir biçimde
incelemiştir. Her iki kuramcı da çevrey9 ilişkin 10. Vygotsky'nin bilişsel gelişim kuramına en uygun
bilginin kodlanması işlenmesi, depolanması V9 öğretim stratejisi aşağıdakilerden hangisidir?
sıralanması üzerind9 durmuştur."
A)Buluş yoluyla öğretim
B)Sunuş yoluyla öğretim
Bruner'in bilişsel gelişim dönemlerinde C)İşbirlikli öğretim
'Sembolik dönem' Piaget'nin kuramına göre
D)Araştırma inceleme yoluyla öğretim
hangi dönemle örtüşmektedir?
E) Tam öğrenme modeli
A)Duygusal motor dönem
B)İşlem öncesi dön^m
C)Somut işlemler dönemi
D)Sezgisel dönem Vygotsky'e göre çocukların diğer öğrencilerle ve
E) Soyut işlemler dönemi öğretmenlerle etkileşimleri onlara sosyal, duygusal
ve bilişsel özellikler kazandırır. Bu yüzden
öğretmenler öğrenmenin sosyal yanını göz ardı
etmemelidirler. Sosyal etkileşim çocukları
Çocuklar sembolik döneme ulaştıklarında dil, benmerkezcilikten uzaklaştırır. Bu sosyal etkileşim
mantık, matematik vb alanlarda S9mboll9r kullanarak sayesinde çocuklar diğer çocukların bilgiyi nasıl
iletişim kurabilirler. Sembolik dönem yaşantıların kazandıklarını öğretir. Sınıf içinde öğretim
formüle edilmesine olanak verir. Bu dönemd9 kısa hizmetlerinde sosyal etkileşimin en yoğun olduğu
ifadelerle anlamsal zenginlikler yakalanabilir. Bu yöntem işbirlikli öğrenmedir.
döneme ulaşan çocuk artık soyut düşünmeye başlar.
(Cevap C)
Bu dönem Piaget'nin Soyut işlemler dönemine rast
gelmektedir.
(Cevap E)

11. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
Çocuğun bilişsel gelişiminin desteklenmesi için
CEVAPLI KQNU tüm gelişim kuramlarının benimsediği temel ilke
KAVRAMA TE5Tİ aşağıdakilerden hangisidir?
A)Bireylerin kendi hızlarıyla öğrenmelerine olanak
vermek
1. "Çocuklar yetişkinler gibi düşünmezler. Eğitimciler B)Buluş yoluyla öğretim stratejisini kullanmak
çocukların nasıl bilişsel işlem yaptıklarını bilmeli ve
C)Sosyal nitelikteki bilgilerin öğrenilmesine ağırlık
olaylara nasıl baktıklarını tanımalıdır."
vermek
D)Öğretim hizmetlerinde grup etkileşiminden
Bruner ve Vygotsky'nin kuramlarına göre yararlanmak
'bilişsel empati' olarak tanımlanan yukarıdakilere E) Öğretim hizmetlerinde renkli ve büyük
göre çocukların öğrenmesi için öğretmenlerin
materyaller kullanmak
temel görevi nedir?
A)Çocukların bilişsel gelişim sürecini anlamak
B)Çocuklara baş edebilecekleri problem durumları
sunmak "Vygotsky bilişsel gelişimi açıklarken çocuğun diğer
C)Çalışmalarında çocukları serbest bırakmak bireylerle olan etkileşimlerinin üzerinde durmaktadır."
D)Zeka düzeylerine uygun sorular yöneltmek
E) Çocuklara zor görevler verip gelişimlerini Vygotsky'e göre çocukların bilişsel gelişimlerinin
desteklemek desteklenmesi için öğretmen ve ana-babaların
22 görevi nedir?
"ü
c
c A)Çocukları yaptıkları etkinliklerde serbest
m
Q
bırakmak
2. Vygotsky'nin bilişsel gelişim kuramının temelleri 85 B)Problem çözme yöntemlerini öğretmek
üzerine kurulu bir öğretme öğrenme ortamında .§;
C)Sosyal etkileşimle çocuğun edindiği bilgiyi
hangi öğrenme türü ağırlıktadır?
co içselleştirmesine yardımcı olmak
A)Tepkisel koşullu öğrenme D)Çocuğun gelişim özelliklerine uygun oyunlar
B)Edimsel koşullu öğrenme öğretmek
C)Sosyal öğrenme E) Gelişim sürecinde pasif kalarak çocukların kendi
D)Gestalt öğrenme '5 gelişim hızlarıyla ilerlemesine izin vermek
UJ
E) Deneme yanılma
3. Piaget ve Vygotsky'nin gelişim kuramlarının
karşılaştırılması yapılırsa Piaget'nin kuramının 6. Aşağıdakilerden hangisi Bruner'in
en büyük eksikliği aşağıdakilerden hangisidir? bilişsel gelişim kuramının imgesel dönem
özelliklerinden biri değildir?
A)Geiişimde sosyal etkileşiminin etkisinin göz ardı
edilmesi A)Bu dönemde algılar ön plandadır
B)Çocukların farklı zamanlarda çevreyi tanıma B)Çocuğun kararları duyuları yoluyla
yollarındaki farklılıkların dikkate alınmaması edindiği
C)Gelişim üzerindeki çevresel faktörlerin etkisinin duyusal etkilere dayanır
açıklanmaması C)Bu dönemde çocuk bir olayı ya da
D)Kalıtımın gelişim sürecine etkilerine nesneyi
incelenmemesi görmeden de resmedebilir
E) Gelişim dönemlerinin ayrımında bilgiyi işleme D)Piaget' nin işlem öncesi dönemine karşılık
süreçlerindeki farklılıkların ele alınmaması gelir
E) Bu dönemde çocuklar müzik, matematik
ve dil
gibi alanların pek çok sembolünü
kullanmaya

12. b
a
ş
l
a
r

13. 8- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
7. "Bilişsel gelişim bilgiyi işleme ve depolama 10. "Piaget'ye göre duyusal motor döneminin en büyük
süreçlerinin gelişmesine bağlıdır." kazanımlarından biri de Refleksif davranışlardan
amaçlı davranışlara geçmedir."
Bruner'e göre bireyin yaşantı zenginliğine
ulaşması ve dünyayı anlamlandırmasındaki temel Piaget ve Bruner'in gelişim kuramlarının ortak
etken aşağıdakilerden hangisidir? noktaları düşünüldüğünde Bruner 'Refleksif
davranışlardan amaçlı davranışlara geçmeyi' ne
A)Dili kullanma
şekilde açıklamaktadır?
B)Problem çözme yollarını geliştirme
C)Soyut düşünebilme A)Tepkilerin uyarıcılardan bağımsız hale gelmesi
D)Deneme-yanılma yolunu problem çözümlerinde B)Sosyal etkileşim becerilerinin kazanılması
kullanabilme C)Öğretici ve öğrenen arasında sistemli bir
E) Somut işlemler yapabilme etkileşim kurulması
D)Dilin öğrenilmesi
E) Deneme yanılma yoluyla öğrenme yolunun
edinilmesi
8. Bruner ve Vygotsky'nin bilişsel gelişim için
öngördüğü kuramlarda bilişsel gelişim sürecinin
ortak unsuru aşağıdakilerden hangisidir?
A)Kültürel etkileşim
B)Toplumsal rol eğitimi
C)Soyut düşünebilme 2ü
O
D)Öğrenenin gelişim sürecine aktif katılımı
tn
E) Bireyin kendini dış dünyadan ayırabilmesi "Q
UJ
o
CN
9. "Bruner'in bilişsel gelişim kuramına göre 'imgesel
dönem' de olan bir çocuk çevreyi daha çok zihinsel
imgeler yoluyla tanır. Bir evi veya ağacı görmeden
de resmedebilir."
Yukarıdaki gibi bilginin imgelerle temsil edilmesi
Gardner tarafından hangi zeka alanı ile
açıklanmaktadır?
A)Sözelzeka
CEVAPANAHTARI
B)Uzaysalzeka
C)Devinduyumsal zeka 1.A | 6. E
D)Sosyalzeka
E) Mantıksal zeka 2.C | 7. A
3.A | 8.A
4.A | 9. B

14. 5.C | 10.A

15. -EGİTİM BİLİMLERİ-
ÇÎKMIŞ 50RULAH
ve ÇÖZÜMLEHİ Rus psikologu Lev Vygotsky, çocuğun sosyal
çevresinin bilişsel gelişiminde önemli bir rolü
1. Somut işlemler aşamasındaki öğrenciler için en olduğunu ileri sürmüştür. Çocuklar, çevresindeki
etkili öğrenme yolu aşağıdakilerden hangisidir? kişilerden ve onların sosyal dünyalarından
(2001 KPSS) öğrenmeye başlamaktadırlar. Çocukların
A)Yaparak, yaşayarak öğrenme kazandıkları kavramların, fikirlerin, olguların,
B)Ezberleyerek öğrenme becerilerin, tutumların kaynağı sosyal çevreleridir.
C)Problem çözerek öğrenme Çocuğun içinde yaşadığı çevre, kültür, ona sağlanan
D)Tartışma gruplarıyla öğrenme uyarıcıların türünü ve niteliğini belirler. 0 halde
E) Not alarak öğrenme bilişsel gelişimin kaynağı, kişisel psikolojik
süreçlerden önce insanlar ve kültür arasındaki
etkileşimdir. (N. Senemoğlu, Gelişlim Öğrenme ve
Öğretim, s.55-56) Vygotsky bilişsel gelişimde sosyal
-Somut işlemler aşamasındaki öğrencilerin en çevre üzerinde durmaktadır. Ona göre bilişsel
etkili öğrenme yolu - Yaparak, yaşayarak gelişimi öncelikli olarak bireyin içinde yaşadığı çevre
öğrenmedir. belirlemektedir. Bilişsel gelişimde kişisel psikolojik
süreçler ikinci plandadır.
-Soyut işlemler aşamasındaki öğrenciler için etkili
öğrenme yolu - Problem çözme (ya da akıl yürütme) (Cevap D)
dir.
(CevapA)'g
m
'.E
LU
Q İU
2. Aşağıdakilerden hangisi Vygotsky'nin eğitim ile
ilgili görüşlerınden birisi degildir? (2005 KPSS)
A)Çevrenin insan üzerindeki etkisini önemser
B)İşbirlikçi öğrenmeyi savunur
C)Sosyal çevreyi önemser
D)Öğrencinin bilişsel geiişiminin esas kaynağı
kişisel psikolojik süreçlerdir
E) Sosyolojik süreçleri önemser

16. 10- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSl
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ | Öğrenme Kuramları |
Davranışçı Öğrenme Kuramları |4
SİSTEMATİK DAVRANIŞ KURAMI (HULL)
Huil'ın teorisindeki
merkezi kavram
alışkanlıktır. HulPe
göre karmaşık
davranışlar, adım adım
öğrenmeyle veya
öğrenmenin temel mekanizması olan koşullamayla kazanılmaktadır.
Clark Leonard Hull
(1884-1952)
o Hull, diğer kuramcılar gibi bir çok bağımsız
m
değişkenin ya da davranışm bağımlı değişkenin S
üzerine nasıl etki yaptığına ilişkin bir sistem §
geliştirmiştir. ~
BilgiNolu/
Hull, mühendislik eğitimi aldığından öğrenmeyi |
matematiksel bir yaklaşımla açıklamaya |
çalışmıştır. Hull'a göre ideal bir öğrenme kuramı |
Oklit (Euclid) Geometrisi gibi önerme ve|
teoremlerden kurulan mantıksal bir yapıya sahip |
olmalıdır. Bu nedenle de Hull'ın kuram oluşturma |
anlayışı varsayımsal tümdengelim ya da|
mantıksal tümdengelim olarak I
adlandırıimaktadır. Hull'a göre önermeler, |
doğrudan test edilemeyen davranışlarla ilgili genel |
ifadelerdir. Dolayısıyla bunlardan doğrudan test |
edilebilir teoremlerin oluşturulmasına gerek vardır. j
Bu teoremler deneysel çalışmalarla test edilmeli, |
elde edilen sonuçlar teoremi destekliyorsa, |
önermeler ve onları oluşturan fikirler güçlenmeli, |
desteklemiyorsa ya değiştirilmeli ya da tümüyle |
reddedilmelidir. Bu tür bir kuram oluşturma, |
dinamik ve açık uçlu bir sistemin meydanaj
gelmesini, yani bilimsel yöntemin uygulanmasını j
sağlar. (Semenoğlu, 2004) |

17. 1. Alışkanlık gücü tepki ve ipuçları arasındaki
öğrenilmiş bağ gücünü temsil eder. Dürtü ise
organizmayı harekete geçiren bir durumdur. Dürtüde
azalma ödül niteliğini taşır. Alışkanlık gücü sistemin
anahtar kavramıdır. Alışkanlık sürekli çağrışımı ifade
eder. Güç çoğalabilir ama azalmaz. Her defa uyaran
ortaya çıktığında yapılan tepki hemen pekiştirilir ise
bu U-T çağrışımının gücü artar. Hull'ın sistemindeki
anlayış doğrultusunda tüm pekiştireçler dürtünün
azalması ile ilgilidir.
2. Dürtü, açlık, susuzluk, acı gibi beden
gereksinimlerinin eksikliği veya acı veren uyaran
tarafından üretilen organizmanın geçici durumudur.
Dürtülerin iki tür işlevi vardır: her dürtü durumu güçlü
dürtü uyaranı üretir. Bu uyaran bedenin eksikliğini
hissettiği özei gereksinimi belirler. Dürtünün diğer
işlevi ise harekete geçirici işlevidir.
3. Hull, bir başka yönden ödülün büyüklüğü ile de
ilgilenmiştir. Davranış dizgesini, ödülün
büyüklüğünün artması, dürtüde azalma ve buna
bağlı olarak alışkanlık gücünün artışı şeklinde
formüle etmektedir. Daha sonra sistemine alışkanlık
gücü ve dürtüye ilaveten teşvik edici güdüyü ilave
etmiştir. Ödülün büyüklüğü sadece teşvik edici
güdünün düzeyini etkiler, alışkanlık gücünü
etkilemez. Araştırmacı ödülün büyüklüğünü arttırıp,
azaltarak farenin hızının azalmasını ya da
çoğalmasını kontrol edebilir. Bunun gibi işçinin
üretimini arttırma olasılığı da mümkündür. Bu üç ara
değişken dürtü, alışkanlık gücü ve teşvik edici bir
arada çalışarak diğer bir ara değişkeni üretirler:
tahrik edici potansiyel.

18. -EĞİTİM BİÜMLERİ- 11
ÇOZUMLU
KAVRAMA
1. "Dürtü, açlık, susuzluk, acı gibi beden
gereksinimlerinin eksikliği veya acı veren uyaran 2. Labirentte bir farenin doğru çıkış yolunu bulup
tarafından üretilen organizmanın geçici durumudur." labirentin sonundaki peynire ulaşma hızının
arttırılması için Hull'ın kuramına göre
Hull' ın sistematik davranış kuramına göre aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
aşağıdakilerden hangisi dürtünün öğrenme
A)Farenin her yanlış denemesi cezalandırılmalı
sürecindeki etkilerinden biridir?
B)Farenin hedefe yaklaşan her denemesi
A)Dürtü uyaranını üretip organizmanın eksikliğini kademeli olarak ödüllendirilmeli
hissettiği özel gereksinimi belirler
C)Labirent sonundaki ödül daha büyük ve cazip
B)Davranışların meydana gelmesinde pekiştireç hale getirilmeli
rolü üstlenir
D)Farenin doğru yolu bulma davranışı değişken
C)Uyarıcı-tepki arasındaki bağı güçlendirir oranlarla pekiştirilmeli
D)Organizmanın farklı tepkiler arasından ödüle E) Fare labirente tok olarak salınmalı
götüren tepkiyi seçmesini kolaylaştırır
E) Organizmanın birden bire öğrenmesini sağlar _
'tn
"o
cr Hull, ilgilendiği konulardan biri de ödülün
UJ
Q ir. Davranış sürecinde, ödülün lün
Hull' ın sistematik davranış kuramına göre îfj arttırılması, dürtüde azalma ve buna bağlı
dürtülerin iki tür işlevi vardır: her dürtü durumu ;j| olarak alışkanlık gücünün artmasına neden olur.
güçlü dürtü uyaranı üretir. Bu uyaran bedenin JŞ Buna göre labirentteki fare deneyinde araştırmacı
eksikliğini hissettiği özel gereksinimi belirler. Dürtü |E labirent sonunda fareye verilen ödülün
organizmanın gereksinimlerin belirlenmesine yol Jjj büyüklüğünü arttırıp, azaltarak farenin hızının
gösterir. Örneğin bir konuya karşı duyulan merak "J azalmasını ya da çoğalmasını kontrol edebilir.
o konunun öğrenilme ihtiyacını belirler. Dürtünün 'E (Cevap C)
diğer işlevi ise harekete geçirici işlevidir. Yani
merak edilen konuyu araştırmaya iter. Bir problem
durumunda o duruma karşı duyulan merak bireyin
problemi araştırmasını ve çözüm yollarını
bulmaya çalışmasını sağlar.
(Cevap A)
Hull' ın sistematik davranış kuramına göre ödülün
büyüklüğünün artması öğrenme sürecini ne
şekilde etkiler?
A)Dürtünün artmasını sağlar
B)Alışkanlık gücünün artması sağlar
C)Teşvik edici güdünün azalmasını sağlar
D)Organizmanın davranışa koşullanmasını
sağlar
E) Organizmanın öğrenme yollarını zenginleştirir
Hull'ın sistematik davranış kuramına göre ödülün
büyüklüğünün arttırılması dürtünün azalması ve
buna bağlı olarak ta alışkanlık gücünün artmasına
neden olur.

19. (Cevap B)

20. 12- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSl
4. "Hull'ın sistematik davranış kuramına göre uyarıcı
organizmayı tatmin edici nitelikte bir tepkiyle izlenirse
uyarıcı ve tepki arasındaki bağ daha da güçlenir" Hull'ın sistematik davranış kuramına göre
dürtülerin iki tür işlevi vardır: her dürtü durumu
Hull'a göre organizmanın ihtiyacının güçlü dürtü uyaranı üretir. Bu uyaran bedenin
karşılanmasına ve pekiştirilmesine ne denir? eksikliğini hissettiği özel gereksinimi belirier. Dürtü
organizmanın gereksinimlerin belirlenmesine yol
A)Dürtü azalması
gösterir. Örneğin bir konuya karşı duyulan merak
B)Alışkanlık kazanılması o konunun öğrenilme ihtiyacını belirler. Dürtünün
C)Duyusal uyarıcıların etkileşimi diğer işlevi ise harekete geçirici işlevidir. Yani
D)Dışsal uyarıcıların etkisi merak edilen konuyu araştırmaya iter. Bir problem
durumunda o duruma karşı duyulan merak bireyin
E) Tahrik edici potansiye!
problemi araştırmasını ve çözüm yollarını
bulmaya çalışmasını sağlar.
(Cevap A)
Hull'ın teorisindeki merkezi kavram alışkanlıktır.
Alışkanlık gücü tepki ve ipuçları arasındaki
öğrenilmiş bağ gücünü temsil eder. Dürtüler açlık,
susuzluk gibi bir beden gereksinimi tarafından
üretilen organizmanın geçici durumlarıdır. Dürtü
organizmayı harekete geçiren bir durumdur.
Dürtüde azalma ödül niteliğini taşır. Organizmanın
ihtiyacının karşılanması, pekiştirilmesi dürtülerin
azalmasını sağlar z
o
(CevapA) .«j
o
UJ
5. "Dürtü, açlık, susuzluk, acı gibi beden Öğrenmeyi sistematik bir yapı içerisinde
gereksinimlerinin eksikliği veya acı veren uyaran inceleyen ve öğrenmeyi deneysel yollarla elde
tarafından üretilen organizmanın geçici durumudur." edilen sonuçlara göre kuramsallaştıran öğrenme
kuramcısı aşağıdakilerden hangisidir?
Hull'ın sistematik davranış kuramına göre
A)Bandura
aşağıdakilerden hangisi dürtünün öğrenme
B)Pavlov
sürecindeki etkilerinden biridir?
C)Skinner
A)Dürtü uyaranını üretip organizmanın eksikliğini
hissettiği özel gereksinimi belirler D)Hull
B)Davranışların meydana gelmesinde pekiştireç E) Thomdike
rolü üstlenir
C)Uyarıcı-tepki arasındaki bağı güçlendirir
D)Organizmanın farklı tepkiler arasından ödüle Hull öğrenmeyi matematiksel bir anlayışla
götüren tepkiyi seçmesini kolaylaştırır açıklamaya çalışmıştır. Hull' a göre ideal bir
E) Organizmanın birden bire öğrenmesini sağlar öğrenme kuramı mantıksal bir yapıya sahip
olmalıdır. Öğrenme kuramı önerme ve

21. teoremlerden oluşmalıdır. Hull' ün kuram
oluşturma anlayışı varsayımsal tümdengelim ya da
mantıksal tümdengelim olarak adlandırılır.
(Cevap D)

22. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 13
7. "HulPa göre dışsal uyarıcılar duyu sinirleri üzerinde
etkiyi başlatır. Ancak uyarıcı ortamdan çekildikten
sonra da bu etki birkaç saniye sürmektedir." Hull'ün önermelerinden biri de duyusal uyarıcıların
etkileşimi önermesidir. Bu önermeye göre
Hull dışsal uyarıcıların yok olduktan sonra uyarıcılar çok çeşitlidir. Bu nedenle de hangi
organizmada bıraktığı etkiye ne ad vermektedir? uyarıcının davranış değişikliğini meydana
getirdiğini biimek çok zordur. Davranışın sadece
A)Birincil pekiştireç
bir uyarıcının sonunda oluşması zordur. Çoğu
B)Uyarıcı izi zaman davranış bir çok uyarıcının etkileşimlerinin
C)Dışsal uyarıcı etkisi birsonucudur.
D)Tepki (C^vap A)
E) Dürtü
Dışsal uyarıcılar sinirler üzerindeki etkiyi başlatır.
Ancak bu etki hemen bir anda kaybolup gitmez;
dışsal uyarıcı kaybolduktan sonra birkaç saniye
daha sürer. Çevresel uyarıcı kaybolduktan sonra "Organizma ihtiyaç duyduğu tepkilerle donanık halde
devam eden bu etkiye Hull uyarıcı izi adını verir. dünyaya gelir. Üşüdüğümüzde vücut ısını
Öğrenme sürecinde uyarıcı ve tepki arasında dengelemek için titremek bu donanımlardandır."
kurulan (S-R) gelenekse! bağı Hull Uyarıcı - 'M
Ö
Organizmanın rahatsız edici bir ortamdan
Uyarıcı kalıntısı Tepki (S-s-R) olarak
kurtulmak için gösterdiği tepki yetersiz kalırsa
-değiştirmiştir. aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?
(Cevap B)
A)Ayırt etme
"55
£§ B)Genelleme
.t
z C)Yeni tepki biçimleri öğrenme
yj
D)Varolantepkilerisırayladeneme
Q
E) Sönme
UJ
8. Hull'a göre de öğrenme diğer davranışçı uyarıcılardan etkilenir
kuramların söylediği gibi bir uyarıcı tepki E) Organizma tepkide bulunacağı
etkileşimidir. Hull'un uyarıcı tepki arasındaki uyarıcıyı
açıkladığı bağın diğer davranışçı kuramcılarından bilişsel süreçlerin etkisiyle seçer
farkı aşağıdakilerden hangisidir?
A)Davranış bir çok uyarıcının etkileşiminin
sonucudur
B)Davranışı ortaya çıkaran uyarıcı en güçlü
uyarandır
C)Dışsal uyarıcı ortadan kaybolduğu an etkisi
sona erer
D)Organizma sadece kendisi için önemli

23. Organizma ihtiyaç duyduğu bazı tepkilerle
donanık olarak dünyaya gelir. Vücut ısısı
düştüğünde titreme tepkisi organizmayı rahatsız edici
uyarıcıdan kurtarmaya yönelik bir tepkidir. İhtiyaç
duyulduğu an organizma içsel tepkiyi başlatır ve
uyarıcının rahatsız edici etkisinden kurtulmaya çalışır.
Organizmanın gösterdiği tepki ihtiyacı azaltmıyorsa
başka bir tepki dener. Eğer hiçbir içsel tepki
organizmayı rahatlatmazsa yeni bir îepki biçiminin
öğrenümesi gerekir. Üşüme -titreme - eğer titreme
vücut ısısını dengeiemezse - sıcak bir yere gitmeyi
ya da kalın bir şeyler giymeyi öğrenme. Yani
öğrenme için organizmanın sahip olduğu içsel
tepkilerinin ihtiyacı karşılamada yetersiz kalması
gerekiidir.
(Cevap C)

24. 14- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
10. Hull'a göre uyarıcı ve tepki arasındaki bağın
güçlenebilmesi için aşağıdakilerden hangisi
gereklidir?
A)Uyarıcıya verilen tepkinin yeni bir tepki olması
B)Dürtüyü çoğaltan birincil pekiştireçlerin olması
C)Dürtüyü azaltan uyarıcıların ortamdan
çekilmesi
D)Olumsuz uyarıcıların ortamdan çekilmesi
E) Uyarıcıya verilen tepkinin biyolojik ihtiyacı
karşılaması
Hull' ün bitişiklik ve dürtü azalması önermesine
göre uyarıcı tepkiye yol açar; eğer tepki biyolojik
ihtiyacın karşılanmasını sağlarsa uyarıcı ve tepki
arasındaki bağ güçlenir.
(Cevap E)
11. "Organizmanın önceki öğrenmeleri benzer koşullar o
Ç/3
altında meydana gelecek yeni öğrenmelere aktarılır."
'n
UJ
Hull önceki öğrenmelerin yeni öğrenmeleri
etkilemesini aşağıdaki kavramlardan hangisi ile
açıklamaktadır?
A)İleriye ket vurma
B)Pozitif transfer
C)Genellenmiş alışkanlık gücü
D)Reaksiyon gücü
E) Tepkisel engelleme
HulP ün uyarıcı genellemesi önernn^sine göre
birbirine benzer uyarıcılar aynı tepkiyi oluşturur.
Bu önerme aynı zamanda önceki yaşantıların
(öğrenmelerin) yeni öğrenmeleri etkilediğini ifade
eder. Ön öğrenmeler benzer koşullarda meydana
gelecek yeni öğrenmelere transfer edilir. Hull
buna genellenmiş alışkanlık gücü adını verir.
Cevap: C

25. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 15
CEVAPLI
KAVRAMA
1. Hull'a göre organizmanın yeni bir davranış (tepki) 3. "Önemli bir sınav öncesinde öğrencinin bu sınava
biçimini öğrenmesi aşağıdaki durumlardan çalışması gerekir. Fakat yorgunluk, açlık vb etkenler
hangisi sonucu gerçekleşir? öğrenciyi çalışmaktan alıkoyar. Yani bu etkenler
tepkide bulunmayı engeller."
A)Rahatsız edici ve organizmayı tehlikeye
düşüren bir ortam oluştuğunda
Hull sistematik davramş kuramında yukarıda
B)Dışsal uyarıcılar yeterince güçlü olduğunda belirtilen durumu aşağıdakilerden hangisiyle
C)Dışsal uyaran organizmanın ihtiyacını açıklamaktadır?
karşılayabilecek nitelikte olduğunda
A)Salınım etkisi
D)Organizmanın sahip olduğu içsel tepki
B)Tepkisel engelleme
biçimleri ihtiyacını karşılamazsa
C)Koşullu engelleme
E) Uyarana karşı gösterdiği önceki tepkiler
ihtiyacını karşılarsa D)Reaksiyon gücü
E) Genellenmiş alışkanlık gücü
Q
'o
DC
ÜJ
Q
II
't
z
>
o
Ui
o
LLJ >■
2. Eğer uyarıcı tatmin edici bir tepki tarafından izlenirse 4. "Hull'a göre öğrenilmiş bir tepkinin tekrar ortaya
uyarıcı ve tepki arasındaki bağ güçlenir. Yani çıkması için dürtünün ortaya çıkması ve alışkanlık
uyarıcının yol açtığı tepki ihtiyacı karşılar nitelikte ise gücünü harekete geçirmesi gerekir."
sağlam bir uyarıcı-tepki bağ kurulur.
Öğreniimiş bir tepkinin istenen bir anda yapılma
Hull'a göre organizmanın ihtiyacının azalmasını olasılığını Hull aşağıdakilerden hangisi ile
sağlayan uyarıcılara ne denir? tanımlamaktadır?
A)Birincil pekiştireç A)Reaksiyon gücü
B)İkincil pekiştireç B)Salınım etkisi
C)Dışsal uyarıcı C)Hatırlama etkisi
D)Uyarıcı izi D)Koşullu engelleme
E) Reaksiyon gücü E) Tepkisel engelleme

26. 16- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-
5. Hull'ün sistematik öğrenme kuramının en önemli 7. "Hull' ün kuramına göre önceki öğrenmeler mevcut
eksikliği yani bu kurama getirilen en önemli koşullar altında meydana gelecek yeni öğrenmeleri
eleştiri aşağıdakilerden hangisidir? etkilemektedir."
A)Bilimsel verilere dayanmaması
Buna göre öğrenme öğretme sürecinde öğretmen
B)Deneysel anlayışa olanak vermeyişi
aşağıdakilerden hangisini yaparsa yukarıda
C)Laboratuar dışında davranışı açıklamakta belirtilenle çatışmış olur?
yetersizdir
A)Öğrenme-öğretme süreçleri düzenlenirken
D)Pekiştirmeye ilişkin açıklamaları yetersizdir çocuğun ön öğrenmeleri kullanılmalı
E) Genelleme kavramını açıklamaması B)Konular birbirinden bağımsız, modüler olarak
planlanmalı
C)Öğrencilerin ihtiyacına cevap verecek nitelikte
konular seçilmeli
D)Öğretilen konular sürekli ve düzenli olarak
tekrar edilmeli
E) Öğrenme hedefleri belirlenirken aşamalık
ilkesine uyulmalı
o
6. "Bir labirentte fareye ne kadar büyük bir pekiştireç 8. "Hull'a göre davranış çoğu zaman birçok uyarıcının
verilirse farenin pekiştirece ulaşmak için koşma hızı o etkileşimlerinin bir fonksiyonudur"
denli artmaktadır."
Hull'ün kuramının yukarıda belirtilen ilkesine göre
göre öğretim hizmetlerinde aşağıdakilerden hangisine
Pekiştirme ölçüsündeki değişmeye dikkat edilmelidir?
performansın değişmesine ne denir?
A)Öğrenci ilgileri öğretim hedeflerinin kaynağı
A)Salınım etkisi olmalı
B)Crespi etkisi B)Öğretim sürecinde düz anlatım yöntemi
C)Reaksiyon gücü kullanılmamalı
D)Hatırlama etkisi C)Öğretimde olumsuz davranışların önlenmesi
için ceza kullanılmalı
E) Koşullu engelleme
D)Öğretim süreci bir çok duyuya hitap eden
materyallerle zenginleştirilmeli
E) Öğretmenler öğretim sürecinde aktif olmalı

27. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 17
9. "Hull'a göre öğrenme birimi üzerinde sürekli çalışma
yorgunluğa yol açar. Yorgunluk ise organizmayı
tepkide bulunmaktan alıkoyar."
Bu ilkeye göre öğretim hizmetlerini düzenleyen
eğitimcilerin öncelikli dikkat etmesi gereken
husus aşağıdakilerden hangisidir?
A)Öğrenilmesi zor olan dersler ardı ardına
sıralanmalı
B)Öğrenme yoğunluğunu giderecek dinlenme
araları verilmeli
C)Öğrencilerin sevdiği dersler ödül olarak ders
programının sonun yer almalı
D)Zihinsel aktivitenin yoğun olduğu dersler tek
bir güne toplanmalı
E) Aynı konu alanına ilişkin öğrenmeler aynı
günde yer almalı
£2
"o
ec
UJ
Q
'îr
UJ
M
LU
tli
GEVAPANAHTARf
1.D 6 B
.
2. B 7 B
.
3. B 8 D
.
4.A 9 B
.
5. C

28. 18- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
OLÇME ve DEGERLENDIRME | Test Puanları Üzerine
İstatistiksel İşlemler ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER
Test (Ölçme Aracı) Test (Ölçme Aracı) Sonuçları
Üzerindeki İstatistiksel işlemler Üzerindeki İstatistiksel İşlemler
Madde ve Test Analizleri Merkezi Dağılım Ölçüleri
Merkezi Eğilim (Yığılma) Ölçüleri
1.Madde Güçlük indeksi
1.Ranj
2.Madde Ayırıcılık indeksi 1.Mod (Tepe Değer) 2.Standart Sapma (Sx)
3.Testin Ortalama Güçlüğü 2.Medyan (Ortanca) 3.Çeyrek Sapma
3.Aritmetik Ortalama 4.Bağıl Değişkenlik Katsayısı
Nicel Değişken: Gözlenen değişkenlerden elde 4.Ağırlıklı Ortalama Bilgi Notu /
edilen veriler sayı ve miktar olarak belirleniyor ve
'İ5
Süreksiz Değişken: Ancak tam üniteler ve birimler
TEMEL KAVRAMLAR olarak bulunan özelliklerdir. Ya da ölçek üzerinde iki
_ v. . ~.. . , ... , -. ■■ -ı - ı srbirimarasının bölünemediği değişkenlerdir.
Değışken: Gozlemden gozleme değışık değerler^
alabilen objelere değişken denir. =* Örneğin: Kız-erkek, siyah-beyaz, büyük-orta-küçük,
s. -. v/ -................. pekiyi-orta-zayıf
Orneğın: Yaş-ağırlık-sıcaklık ' '
açıklanıyorsa bu tür değişkene nicel değişken denir. |Sürekli değişkenler süreksiz değişken haline
Yani; somut ise nicel değişkendir. Igelebilir.
Örneğin: Yaş, ağırlık, boy, gelir, sıcaklık, basınç,
zaman, uzaklık. Örneğin: 90 puanlık başarı -+ pekiyi,
Nitel Değişken: Gözlenen özellik kalite-tür ve yapı 185 cm.lik boy -> Uzun boylu vb.
bakımından farklı kategorilere ayrılıyorsa bunlara
Sosyal Bilimlerde; bilimsel araştırma ve inceleme
nitel değişken denir. Yani soyut ise, çıplak gözle
yöntemlerinden birisi de deneysel yöntemdir.
gözlenemiyorsa nitel değişkendir. Örneğin: Zeka,
Bağımlı ve bağımsız değişken kavramları da
kişilik, cinsiyet, dil, din.
deneysel yöntemin temel unsurlarındandır.
Sürekli Değişken: İki ölçüm arasında sonsuz sayıda
0 zaman yeri gelmişken deneysel yöntemden kısaca
değer alabilen ve bu değerleri sayısal olarak ifade
bahsedelim.
edilebilen değişkendir. Hem tam, hem de kesirli
olarak ifade edilebilen değişkenlerdir. Rasyonel Deney: Laboratuar koşulları altında hazırlanan,
olarak da ifade edilebilir. şartları araştırmacı tarafından değiştirilebilen,
manipüle edilebilen, kontrollü gözleme deney denir.
Örneğin: 65 puan, 50 kg, 180 cm, 21 yaş, başarı,
Deneysel yöntemin dört temel unsuru vardır. Bunlar;
puan, ağırlık, boy.

29. -EĞİTİM 19
BİLİMLERİ-
1. Deney Grubu, 2. Kontrol Grubu, 3. Bağımsız 3.Çeldiricilerin ne derece uygun olduklarını,
Değişken, 4. Bağımlı Değişken beklenen görevi yapıp yapmadıklarını belirlemek.
Deney Grubu: Araştırmacının üzerinde değişiklik 4.Soruların güçlük düzeylerinin amaca hizmet edip
yaptığı, müdahale ettiği gruptur. etmediğini saptamak.
Kontrol Grubu: Araştırmacının üzerinde herhangi 5. Öğrencilerin öğrenmelerindeki eksik ve
bir değişiklik yapmadığı, müdahale etmediği, sadece yanlışlıkları tespit etmek.
deney grubundaki değişikliği kontrol etmeye yarayan
gruptur. BilgiNotu/
ftilgi Notu / I Madde ve test analizleri yoluyla elde edilen
bilgiler | yardımıyla genel olarak testin
Deney ve Kontrol grupları araştırmacının geçerliliği ve I güvenirliği hakkında yorum
değiştirdiği değişken yani bağımsız değişken yapılabilir. Kısacası | testin kalitesi hakkında bilgi
dışındaki tüm etkenler ve şartlar bakımından sahibi oluruz.
birbirine denk olmalıdır.
Deney Grubu = Kontrol Grubu Madde analizi yapmak için;
1.Cevap kağıtlarının tümü puanlanır.
Bağımsız Değişken: Bir araştırmada etkisi incelenen
yani SEBEP durumunda olan değişkendir. 2.En yüksek puandan en düşük puana doğru
sıraya konur.
Bağımlı Değişken: Bir araştırmada olayın SONUCU—
durumunda olan yani bağımsız değişkene bağlıgj 3.N/2 ile alt ve üst grup kağıtları olarak ayrılır.
olarak ortaya çıkan sonuçtur. g Sayıların eşit olması gerekir.
Örneğin: Sigara içenler, kansere yakalanır. 4.Öğrenci sayısı çok ise yüksek puanlı kağıtların %
27'si ayrılır. Bu kağıtlar üst grup kağıtlarıdır.
Sigara: Bağımsız Değişken Kanser:
' 5.En düşük puanlı kağıttan itibaren de aynı sayıda
Bağımlı Değişken O
UJ (% 27) cevap kağıdı ayrılır. Bunlar da alt grup
kağıtlarıdır.
BilgiNotü/ .■*!
Deneysel yöntem değişkenler arasında neden- o 6.Üst ve alt grup kağıtlarında her madde için ayrı
LU
sonuç ilişkisinin kurulabildiği, etkileyen ve ayrı doğru-yanlış-cevapsız frekansları sayılarak tablo
etkilenen değişkenlerin açıkça belli olduğu özel hazırlanır.
bir araştırma yöntemidir.
Örneğin:
Madde No Doğru Yanhş Boş N (Toplam)
MADDE ANALİZİ
Üst grup 40 10 0 25
Alt grup 30 20 0 25
Madde analizi objektif test maddelerine verilmiş olan
cevapların analizi, test geliştirme ve testi daha iyi
hale getirmede etkili ve güçlü bir araçtır. Bir testteki Objektif bir testin madde analizi için her maddenin
maddelerin işe yarayıp yaramadığını; işe güçlük ve ayırtedicilik indisleri belirlenir. Böylece
yaramıyorsa bunun nedenini anlamak ve ona göre testin geçerliği ve güvenirliği hakkında bilgi edinmiş
düzeltmeleri yapmak için cevapları analiz etmek oluruz.
gerekir. (H. Tekin, s.213)
MADDE GÜÇLÜK İNDİSİ
Madde analizi yapmadaki amaç;
Bir testteki maddenin (sorunun) zorluğu ve
1.Maddelerin bilen ve bilmeyen öğrencileri ayırıp kolaylığını ifade eder. Bir maddenin güçlüğü o
ayırmadığı. maddeyi grupta doğru yanıtlandıranların yüzdesidir,
2.Maddelerin geçerli ve güvenilir olup olmadıklarını yani maddeyi doğru yanıtlayan öğrenci sayısının
guruptaki toplam öğrenci sayısına oranıdır. Bu da
sorudaki (madde) başarı oranı demektir.

30. 20- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME-
Madde güçlüğü: Maddeye doğru cevap veren
öğrenci sayısının toplam öğrenci sayısına 2. soru A *B C D TOPLAM
1.
bölünmesiyle bulunur.
Üst grup 20 59 11 10 100
I.vol Alt grup 11 12 39 38 100
p= Nd
Nt
*B doğru cevap olduğuna göre
P = Madde güçlük indisi
Nd = Doğru cevaplayan öğrenci sayısı Verilen sorunun güçlük indeksi kaçtır?
Nt = Toplam öğrenci sayısı A) 0,36 B) 0,45 C) 0,59 D) 0,68 E)
0,71
fiilgi Notu j
Ancak eğer teste katılan öğrenci sayısı çok ise üst n Dü + Da . . , ,.. , .. ...
(%37) ve alt (%37) gruplara ayrılarak Madde Pi = ------------ (n gruplardan bırındekı oğrencı
N{ü + a)
Güçlüğü hesaplanır.
sayısıdır, ömeksoru için 100 dür)
,, ,. .. ...... Dü + Da
Madde guçlugu = —-------- Verilenler
b v
N(U + A)
P = Madde güçlük indisi D.Ü (Üs grupta soruyu doğru cevaplayan öğrenci
sayısı: 100)
Dü = Üst grupta soruya doğru cevap veren sayısı
Da = Alt grupta soruya doğru cevap veren sayısı D.A (Alt grupta soruyu doğru cevaplayan öğrenci
N = Toplam öğrenci sayısı sayısı: 100)
Bir maddenin güçlük indisi sıfır (0) ile + 1 arasında
=
ri— — U.oOOO "" Oü
değişir.
2x100 200 ------
Orta
İkinci formül
0 zor *— 0,50—»> kolay +1
Yani üst ve alt grupta hiçbir öğrencinin doğru P i a 2 6
cevaplayamadığı bir maddenin güçlük derecesi sıfır Nt 200 Örneğimizdeki soru Orta Güçlükte
(0), üst ve alt gruptaki tüm öğrencilerin doğru
cevaplandırdığı bir maddenin güçlük derecesi (+1) bir sorudur.
dir. Yani sıfır (0)'a yaklaştıkça soru ZORLAYŞIYOR
(+1)'e yaklaştıkça ise soru KOLAYLAŞIYOR
demektir.
Buna göre;
0,29 ve altnıda bulunan maddeler -^- Z0R
Bilgi Notu /
0,30 ve 0,49 arasında bulunan maddeler -* orta
güçlükte | Eğ itimd e gene llikle b ir te stte so ru ların
0,50 ve 0,69 arasında bulunan maddeler -> kolay | çoğunluğunun orta güçlükte olması tercih edilir.
| Ancak iyi bir testte güvenirlik açısından az
0,70 ve 1,00 arasında bulunan maddeler -> çok
sayıda i çok kolay ve az sayıda zor maddelerin
kolaydır.
bulunması | gerekir. Ancak yine de bu durum
sınavın yapılış | amacı ve koşullarına göre
değişebilir. Çok kişinin | katıldığı fakat çok az
sayıda kişinin alınacağı bir I eleme sınavına
soruların zor olması beklenir.

31. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 21
lîilgiNotu/
40 kişinin girdiği bir eğitim bilimleri sınavında Madde güçlük indeksini yorumlarken bazı bilgiler
10. soruyu 14 kişi, 24. soruyu 35 kişi doğru elde edebiliriz. Diyelim ki Matematik testinin 9.
cevaplamıştır. Bu iki maddenin güçlük indisi sorusunun güçlük indeksi 0,05 yani sınıfın sadece
kaçtır? %5'i bu soruyu yapabilmiş, diğer kalanı % 95'i
yapamamış. Demek ki bu soru sınıfa zor gelmiş.
Demek ki öğrencilerin çoğunluğu bu sorunun
ölçtüğü davranışı, bilgili konuyu anlamamış,
Nd 14 P10 = — = — = 0,35 -» orta
güçlükte bir öğrenmemiş, eksikleri var demektir.
sorudur, çünkü bu soruyu öğrencilerin % 35'i doğru
Güçlük indisi hız testindeki bir maddenin
yapmıştır. karakteristiğini belirlemez. Güçlük indisi bir hız
testinde birincil olarak testin yanıtlanması için verilen
P24 = — = — = 0,87 -> çok kolay bir sorudur, zamanın ve ilgili maddenin testin neresinde
bulunduğunun bir karakteristiğidir. Bu sebepten
çünkü bu soruda öğrencilerin % 87'si soruyu doğru
dolayı güçlük indisi hız testlerine uygun değildir.
cevaplamıştır.
l------1-----(■
MADDE AYIRICILIK (AYIRT ETME) GÜCÜ
- - -1- -1--1
0,87 (+1)'eyakın Maddenin (sorunun) bilen ile bilmeyeni ayırt etme
0,35 sıfıra (0) yakın olduğu için kolay derecesidir. Bilenler testin genelinden tüm
olduğu için zor
sorulardan başarılı olan grup yani üst gruptur. (Üst %
Yukarıdaki örnekler incelendiğinde; birinci örnektekig 27lik kısım) Bilmeyenler ise testin (sınavın)
soru (0,36) sınıfa zor gelmiş, ikinci örnekteki soru ise'g genelinden, tüm sorulardan başarısız olan gruptur.
(0,87) sınıfa kolay gelmiştir diyebiliriz. ş Yani Alt grup (alt % 27'lik kısım). Bundan sonraki
işlemler yani ayırt edicilik ile ilgili işlemler Üst Grup
Eğer sınavda verilen cevaplama zamanının"|!
ve Alt Grup ekseninde yapılacaktır. Üst ve alt grupta
yetmemesinden dolayı maddeye erişemeyen;E
bir soruya doğru cevap V9ren öğrenciler arasındaki
öğrenciler varsa maddenin güçlüğü hesaplanırkerfîu
farkın, toplam öğrenci sayısına bölünmesiyle madde
maddeye erişemeyen öğrenci sayısı toplam öğrenci-§
ayırt edicilik gücü bulunur. Ayırt edicilik indisi
sayısından çıkarılmalıdır. Soruya erişemeyen öğrenci:=
maddenin iyi öğrenciyle zayıf öğrenciyi birbirinden
asla soruyu boş bırakan anlamına gelmez. >.
ayırt edebilme gücüdür. Ayırt etme indisi (-1) ile (+1)
Erişememek sadece sınav süresinin yetmemesinden
arasında değer alır. Testin ölçm9k için düzenlendiği
dolayı 0 soruyu öğrencinin görmemesi demektir.
hedef davranışların uygun bir ölçüsü olarak kabul
P=
Nd Nt-Ne edilirse; 0 testteki herhangi bir maddeye üst gruptan
doğru yanıt veren öğrenci sayısının alt gruptan doğru
yanıt veren öğrenci sayısından büyük olması
beklenir (Dü, büyük, Da) => (D.ü > Da)
Bir sınavdaki (40. soru) sonuncu soruya 10 kişi Dü-Da
erişememiştir. Sınava giren 50 öğrenciden 16 Madde ayırıcthk gücü =
n
kişi bu soruyu doğru yanıtladığına göre bu
d = Madde ayırıcılık gücü
sorunun güçlük indisi kaçtır?
Dü = Üst grupta maddeye doğru cevap veren öğrenci
sayısı
Da = Alt grupta maddeye doğru cevap veren öğrenci
Nd 16 sayısı
:-Ne 50-10
n = Üst ve Alt grupta herhangi birinin öğrenci sayısı
16 p, = — = 0,40
bulunur.
40 Üst gruptan tüm öğrencilerin doğru alt gruptan tüm

32. 22- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME-
öğrencilerin yanlış yanıt verdiği bir sorunun ayırt bilmeyen öğrencileri ayırt etme özelliği açısından
edicilik indisi (+1) dir. Üst gruptan hiçbir öğrencinin sınırlıdır.
doğru yanıtlayamadığı fakat alt gruptaki tüm
Örnekler:
öğrencilerin doğru yanıtladığı bir maddenin ayırt
Madde No *A B D Cevapsız N (Toplam)
edicilik indisi ise (-1) dir. Üst gruptan soruyu doğru 1. c
yanıtlayanların sayısı ile alt gruptan soruyu doğru Üst grup 15 5 3 2 0 25
yanıtlayanların sayısı eşit ise sıfır ayırt edicilik vardır. Alt grup 5 10 5 5 0 25
Bu soruların ayırt edicilik gücü yoktur.
Doğru cevap *A ise
6İİ0İ Notu /
Dü-Da 15-5 10 n .. _ +
D-, = -----------=---------= — = 0,40 -> Test
| İyi bir sorudan (maddeden) beklenen şey üst grup n 25 25
| lehine ayırt edici olmasıdır. Yani üst grupta, testin maddesinin ayırıcılık derecesi orta düzeyde çıkmıştır.
| genelinden başarılı olan öğrencinin, aynı zamanda
| ilgi maddeyi, soruyu da yapmış olmaları 2.
2. soru A *B C D N (toplam)
beklenir. | Tersi bir durumda sorunun ayırt ediciliği
Üstgrup 20 59 11 10 100
düşer.
Alt grup 11 12 39 38 100
-0,90 0,90
Doğru cevap B* ise
Alt Grup
"Üst Grup lehine
lehine" A) 0,23 B) 0,32 C) 0,40 D) 0,47 E) 0,75 Dü-
ayırt edici
ayırtedici
Da
Maddenin Ayırt Maddenin Değerlendirmesi
Dı =
Etme İndeksi
n
0,40 ve daha Çok iyi bir madde, teste alınır.
büyük 59-12 100
0,30-0,39 Oldukça iyi madde, yine de geliştirilmek Di = 4"^Q0 = 0.47 -> Test maddesinin ayırt edicilik
için düşünülebilir.
derecesi orta düzeyde çıkmıştır.
0,20-0,29 Düzeltilmeye ve geliştirilmeye muhtaç bir
madde, ancak düzeltilerek teste alınabilir. İyi Bir Testte Madde Güçlük Ve Madde Ayırt Edicilik
Açısından Bulunması Gereken Özellikler;
0,19vedaha Çok zayıf madde, düzeltilip
küçük geliştirilemiyorsa kesinlikle testten 1. İyi bir testte madde güçlük (Pj) açısından
çıkarılmalı. Testen çıkarılır. soruların (maddelerin) çoğunluğunun orta güçlükte,
Kaynak: H. Tekin, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, s: 222 yani 0,50'ye yakın olması tercih edilir. Ancak az
sayıda da olsa kolay ve zor soruların bulunması
Şüphesiz bir teste konulacak madde pozitif ayırt
testin güvenirlik ve geçerliğini artırır. Sonuç olarak bir
edicilik değerine sahip olandır. Teste alınacak
testte çeşitli güçlüklerde maddelerin olması tercih
pozitif ayırt edicilikteki maddelerin ayırt etme edilir.
indisleri ne düzeyde olmalıdır? orta
zor
Bir testteki maddelerin ayırt etme güçleri ile o testin 0
kolay +1
0,50
güvenirliği ve geçerliği arasında sıkı bir ilişki vardır.
Yüksek ayırt etme, puanların dağılımını genişleterek
2. İyi bir test Madde Ayırt Edicilik İndekslerinin
testin güvenirliğini artırılabilir. Ayrıca bu maddenin
daima üst grup lehine +1'e yakın olması gerekir. Yani
ayırt edici olduğunu ve geçerli olduğunun
üst grupta maddeyi (soruyu) doğru yapan öğrenci
göstergesidir. İki testten ortalama ayırt etme indeksi
sayısı alt gruptan daha çok olmalıdır.
(Dı) daha yüksek olanı daha güvenilir olacaktır. (H.
Tekin, s.222) -1 +1
Güçlük ve ayırt edicilik arasındaki ilişki 0
Aşırı zor ve aşırı kolay maddelerin ayırt edicilik Alt grup lehine Üstgrup lehine
indeksleri düşüktür. Çok kolay maddeleri çok fazla
kişi yanıtlayabilir, çok zor maddeleri de çok az kişi
yanıtlayabileceğinden bu maddeler bilen öğrenci ile

33. -EĞİTİM BİLİMLERİ. 23
3. Madde Seçimi
*Ayırt Edicilik İndeksi 0,40 ve üstü olan madde iyi
demektir teste kalabilir.
*Ayırt Edicilik İndeksi 0,20 ile 0,39 arasındaki
maddeler düzeltme yapılarak teste alınabilir.
*Ayırt Edicilik İndeksi 0,20'nin altında olanlar
testen çıkarılır.
4. İyi bir testte iyi bir maddede, çeldiriciler ise daima
alt grup lehine olmalıdır. Yani çeldirici oyununa gelen
öğrenci sayısı alt grupta daha çok olmalıdır. Alt
Grupta çeldiricileri işaretleyen öğrenci sayısı üst
gruptan sayıca fazla olmalıdır.
Örnek:
7. soru A B* C D (toplam)
Üst grup 20 59 12 9 100
Alt grup 11 12 39 38 100
Doğru cevap B* ise
a) Madde güçlük indeksi kaçtır:
... .. n D.ü + D.a 59 + 12 71
Çozum: Pı =------------=-------------= — = 0,355 =
n 100 + 100 200
0,36 -> orta güçlükte bir soru ilî
_1
b) Madde ayırt edicilik indeksi kaçtır?
i=j
Çözüm: D, = D - Ü ~ D - a = Ş9-12 = 0 ,47 -> ayırtl
n 100 1
ediciliği iyi bir sorudur, bu soru testte kalabilir.
"
n
c) Bu soruda düzeltme yapmaya ihtiyaç varmıdır var S
ise en önemli düzeltme ne olmalıdır?
Çözüm: Soru incelendiğinde A çeldiricisinin üst
grupta çok çektiği, üst grup lehine olduğu (20,11)
anlaşılmaktadır. Bu nedenle A çeldirisi kötü bir
çeldiricidir, düzeltilmelidir.