1. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
GELİŞIM PSIKOLOJISI | Savunma Mekanizmaları
İç Gerilimin Kaynağı: İhtiyaçların
karşılanmaması
İhtiyaçların karşılanmaması engellenme ve çatışma durumuna düşme olarak iki ana sebepten
kaynaklanır. Engellenme, herhangi bir davranışın içsel ya da çevresel bir nedenle bloke edilmesidir.
Memleketine gitmek isteyen bir öğrencinin otobüs bileti bulamaması gibi.
Çatışma ve Çatışma Türleri
Organizma içinden gelen ve bireyi aynı zamanda birbirine zıt iki ayrı yöne çeken güdülerin birbiriyle
çelişmesine çatışma adı verilir.
Üç tip çatışma vardır:
a)Yanaşma-yanaşma
b)Kaçınma-kaçınma
c)Yanaşma-kaçınma
Yanaşma-yanaşma: İkisi de aynı derecede çekici iki seçeneğin etkisinde kalma. Örn: Hangisini seçsem?
Hafta sonu sinemaya mı gitsem yoksa oturup ders mi çalışsam?
cazıp Organizma cazıp
Kaçınma-kaçınma; İkisi de aynı derecede itici iki seçeneğin etkisinde kalma. Örn: Dişimin ağrımasını
istemiyorum ama dişçiden de korkuyorum.
3. Yanaşma-kaçınma: Aynı nesne ya da duruma ilişkin zıt ikizli duyguların etkisinde kalma. Örn:
Şişmanlamaktan korkuyorum ama pastayı da yemek istiyorum!
Cazi Organizma Cazip olmayan
p
SAVUNMA MEKANİZMALARI
Savunma mekanizmaları psikanalitik kuramın psikolojiye ilişkin en önemli katkılarından biridir. Pek çok
davranışı ve davranışların altında yatan psişik faktörleri anlamada önemli bir araç durumundadıriar. Kısaca
tanımlayalım:
?Kendini engellenmiş hisseden kişilerin
güdülerinin farkına varmalarını ve kaygılarına
karşı savunmalarını sağlayan bir reaksiyon
türüdür.
?Doyurulamamış temel ihtiyaçların yarattığı iç
huzursuzlukları gidermek üzere, insanın
kendini aldatması pahasına başvurduğu
davranış örüntüleridir.
nilgi Notu /
Savunma mekanizmaları egoyu korurlar, bu
nedenle "ego savunma mekanizmalan" olarak da
nitelenebilirler. Her birey savunma
Cazip olmayan mekanizmalarını kullanmaktadır. Ancak fazla
kullanımı kişiyi gerçeklerden uzaklaştırdığı için
Organizma Cazip olmayan ruh sağlığına zarar vermektedir.
4. -GELİŞİM PSİKOLOJİSL
Bazı savunma mekanizmaları
» Hayal Kurma Yolu ile Avunma
>> Bastırma (Repression)
»Mantığa Bürüme (Rationalization)
» Pollyanna (Tatlı Limon) Davranışı
»Yansıtma (Projection)
»Ödünleme (Compensation)
»Özdeşim (Identification)
» Karşıt Tepki Geliştirme (Reaction Formation)
»Yer Değiştirme (Displacement)
»Gerileme (Regression)
Hayal Kurma Yolu ile Avunma
İnsanın arzu ve isteklerini gerçekleştiremediği, iç ve
dış nedenlerle ihtiyaçlarının doyumsuz kaldığı
durumlarda hayal kurarak doyum sağlama yoluna
gitmesidir. Günlük hayatta tatminsiz kalan istekler,
rüya veya hayal aleminde gerçekleşebilir.
llımlı kullanılması durumunda hem bireyi teselli
etmesi hem de doyum için alternatif yolların
belirlenebilmesi açısından iyidir. Ancak aşırı şekilde
kullanılması, bireyin hayal dünyasında gerçek
kimliğini kaybetmesi ile sonuçlanabilir.
o oi
?Aç tavuk kendini buğday ambarında
zanneder.
?Ticarete yeni atılan biri, kendini şöhretli bir
zengin olarak hayal eder.
Bastırma
Engellenme ya da çatışma nedeniyle doyumsuz
kalan bir güdünün ya da ihtiyacın meydana getirdiği
sıkıntılı durumdan kurtulabilmek için bireyin bu
ihtiyacını görmezlikten gelmesi, düşünmemeye ve
inkar etmeye çalışarak bunu bilinç dışına itmeye
çalışmasıdır. Bilinçli olarak bastırılması supresyon,
bilinçsizce bastırılması represyon adını alır.
Hiçbir güdü tam olarak baskı altına alınamaz,
rüyalarla ya da uyumsuz davranışlara sürükleyen
etkilerle kendini belli eder. İleri vakalarda terapiye
ihtiyaç duyulur.
♦ Birinciliği başkasına kaptıran bir öğrencinin,
birinci olan arkadaşına karşı hissettiği
kıskançlığı inkar etmesi ya da bilinçaltına
atması.
5. Mantığa Bürüme (Bahane bulma)
Bireyin, özellikle kişisel yetersizlikleri nedeniyle
gerçekleştiremediği istek ve emelleri karşısında,
başarısızlıklarını mazur göstermek adına akla uygun
fakat doğru olmayan nedenler üretmesidir. Bu
mekanizma kişinin davranışını haklı gösterme veya
ulaşılamayan amaçlara düş kırıklığını örtme
amacıyla kullanılır.
Aşırı kullanılması bireyin benlik duygularını zedeler.
?Kedinin uzanamadığı ciğere mundar demesi.
?"Sağlığa iyi geldiği için içiyorum abi!"
?"Sınavları başaramıyorum, çünkü sistem
kötü hocam."
?"Ben çocuğumu döverim ama onun iyiliği
için!"
Pollyanna Davranışı
Mantığa bürümenin bir başka biçimi olarak, hayal
kırıklığı yaratan her durumda iyi bir taraf görme
şeklindeki uyum mekanizmasıdır. Aşırı kullanılması
bireyi pasif duruma sokabileceği gibi, herşeyi kabul
eden bir duruma da getirebilir.
?"Cüzdanımı çarptılar ama olsun, bu bana bir
ders oldu!"
?"Çocuğumuz grip oldu, çok şükür zatürre
olmadı!"
?"Başaramadım ama olsun, sınav tecrübem
arttı".
?"Düştüm ama bir avuç toprak alıp kalktım!"
Yansıtma (Başkalarını suçlama)
Bireyin kendi taşıdığı hoş görülmeyen duyguları
başkalarına atfetmesi.
kendilerine
?"Çevremdeki insanlar
güvenmiyor."
?"Sürekli beni küçümsüyorlar!"
Ödünleme (Telafi)
Bireylerin kendisini zayıf gördüğü bir alandaki
eksikliğini başka bir alandaki başarısıyla telafi
etmeye çalışmasıdır.
?Bedensel sakatlığı olan bir öğrencinin bu
özelliğini kapatmak için üstün başarı
göstermeyeçalışması.
?İşinde başarısız olan bir işadamının başkanı
olduğu derneği çok iyi yönetmesi.
6. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
Yüceltme ?Telefonda kötü bir haber alan bireyin ahizeyi
İlkel nitelikteki istek ve eğilimlerin doğal fırlatması.
amaçlarından çevrilerek toplumun istediği ?Kıyafeti istediği gibi dikilmemiş birinin terziye
davranışlara yönlendirilmesidir. olan tepkisini elbiseyi parçalayarak
göstermesi.
?Çocukluktaki yıkıcılık ve saldırganlık ?İşyerinde patronuna sinirlenen bir işçinin
eğiliminin, yetişkinlikte polis, asker, patlayıcı öfkesini evde çocuğundan alması.
madde uzmanı gibi mesleklere ?Öğretmeni tarafından dersten atılan bir
dönüştürülmesi. öğrencinin sınıftan çıkarken kapıyı çarpması.
?Saldırganlığa ilişkin enerjiyi kişinin sporda
başarıyla sürdürmesi. Gerileme
Özdeşim Kurma Temel ihtiyaçların ve isteklerin karşılanmaması
sonucu meydana gelen doyumsuzluk veya kaygı
Hayatta türlü başarısızlıklar, engellenmeler ve
hallerinde, bireyin bulunduğu durumdan daha ilkel
yılgınlıklar nedeniyle bireyin herhangi bir alanda
bir olgunluk düzeyinde davranmasıdır.
başarılı bir kişi ya da kişilerle kendini bir sayması,
kendini onlara yakın hissederek doyum ?Dört yaşındaki bir çocuğun korktuğunda altını
sağlamasıdır. ıslatması.
Özdeşim kurduğumuz bireylerle aynı duyguları ?10 yaşındaki bir çocuğun kaygılandığında dört
hissetmekle kalmaz aynı zamanda onlar gibi yaşındaki bir çocuk gibi mızmızlanması.
davranma eğilimine gireriz. ?Bir gencin, 10 yaşındaki bir çocuk gibi bağırıp
çağırması veya ağlaması.
?Futbolda yenilen çocuğun: "Benim ağabeyim
?Bir yetişkinin kaygılandığında kekelemesi,
Galatasaray'da oynuyordu..." demesi.
kızarması veya utanması vb.
?Akademik başarısızlık yaşayan bir çocuğun,
okulun bilgi yarışmasında aldığı dereceleri
Savunma Mekanizmalarının Kullanımı ve
(sanki kendisi almışçasına) heyecanla
Sonuçları
anlatması.
?Engellemelerin ve çatışmaların meydana
Karşıt Tepki Geliştirme getirdiği gerginlikleri geçici de olsa azaltır.
?Engelleme durumlarında daha gerçekçi ve
Bireylerin bazen çatışan güdülerden toplumca "^ etkili çözümler üretebilmek için bireye zaman
beğenilmeyeni inkar etmek için böyle bir güdünün :E kazandırır.
onları sevkettiği davranışın tam tersinin ?Bireyin çatışmalara ve engellemelere karşı
sergilenmesidir. Aşırı kullanım biçimleri toplumca direncini artırır.
garip karşılanır ve bazen bireyin aleyhine sonuç verir. ?Bazı savunma mekanizmaları (yüceltme gibi)
?Kardeşini kıskanan bir çocuğun aşırı sosyal olarak değerli sonuçlar (sanat eserleri
derecede iyi bir abla veya ağabey olmaya gibi) doğurur.
çalışması. ?Bazı savunma mekanizmaları (ödünleme gibi)
?Cinsiyet güdüsünü yenmek için bazı olağanüstü başarılarda aracılık yapar.
kimselerin karşı cinse düşman kesilmeleri.
?İnsanlardan nefret eden birinin, bunun tam Savunma Mekanizmalarının Yetersizlikleri
tersi olarak herkese çok iyi davranıyor ?Bireye zaman kazandırır ama sorunu tam olarak
olması. çözmez. (Belirtileri yok eden ama tedavi
etmeyen ilaçlar gibi)
Yer/Yön Değiştirme ?Sosyal anlamda olumlu sonuçlar doğursa da
kişiyi asla tam doyuma ulaştırmaz.
Bireylerin çeşitli engellemeler karşısında, engelleyici ?Bazı durumlarda, bazı kimselerde
konumdaki kişiye/nesneye gösteremedikleri tepkiyi mekanizmalar, bireyin gerçek durumu fark
egemenlik kurabileceği başka birinin/nesnenin etmelerini engeller.
üzerinde gerçekleştirmesidir. ?Aşırı durumlarda ciddi uyumsuzluk ve ruh
hastalıkları meydana gelebilir.
♦ Psişik enerjinin gerçek olmayan davranışlar için
harcanmasına neden olur.
7. -GELİŞİM PSİKOLOJİSl
ÇOZUMLU KONU
KAVRAMA TESTİ I ve IV. örnekte birey bir alandaki eksikliğini yani
beğenilme ve üstün olma ihtiyacını, kusur ve
başarısızlığını başka bir alanda aşırı çaba
1. I. Trafik kazası yapan ve arabası hurdaya göstererek gidermeye çalışıyor, yani ödünleme
dönen birinin "cana gelen mala gelsin" demesi (telafi etme) savunma mekanizmasını kullanıyor. II.
II.Kazada kolu kırılan birinin "iyi ki kafam ve III. örnek ise yüceltme savunma mekanizmasına
kırılmadı" demesi verilecek bir örnektir. Yani doyurulmamış güdüleri
toplumca kabul gören eylemlerle doyurulması söz
III.Cüzdanı çalınan birinin, "bu bana iyi bir ders
konusudur.
oldu" demesi
(Cevap B)
Yukarıdaki örnekler aşağıdaki savunma
mekanizmalarından hangisiyle açıklanabilir?
A)Yüceltme
B)Polyanna (tatlı limon) davranışı
C)Bastırma
D)Telafi etme
E) Karşıt tepki geliştirme
Yukarıdaki örneklerde bireyin her olumsuz durum ve
başarısızlıkta olumlu bir taraf görmeye çalışması söz
konusudur.
(Cevap B) "i
>
2. I. Kısa boylu birinin halter çalışması yaparak 3. Akraba çocuklarımn kendi çocuklarından daha
kendini göstermesi başarılı olduğunu görerek kıskanan anne-
babanın "Ne de olsa hayatta her şey okumak
II.Okumamış zengin bir iş adamının fakir
değildir. Dünyada okumadan daha önemli şeyler
öğrencilere yardım etmesi
var." demesi aşağıdaki savunma
III.Kendisi okumamış bir babanın çocuklarını en mekanizmalarından hangisine örnek oluşturur?
iyi şekilde okutmak istemesi
A)Ödünleme
IV.Kendini çirkin bulan bir kızın el becerilerini B)Mantığa bürünme
geliştirmesi C)Yansıtma
Yukarıdaki ömeklerden hangisi yüceltme D)Yüceltme
savunma mekanizmasına örnek alarak E) Karşıt tepki geliştirme
gösterilebilir?
A)l-ll B) II-III
C) III- I V D )l -l ll Yukarıdaki örnekte anne-baba kendi çocuklarının
E) II - IV başarısızlıklarını hayatta her şey okumak değildir
diyerek akla uygun hale getirmiş ve mantığa
bürümüştür.
9. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
4. "Kedi ulaşamadığı ciğere pis der." 6. Bir futbol karşılaşmasında, gol yiyen takımın
kalecisinin kale direklerini tekmelediği gözlenmiştir.
"Tilki ulaşamadığı üzüme korukder."
Kalecinin bu davranışı. aşağıdakilerden
Yukarıdaki sözlere en uygun savunma
hangisinde belirtilen savunma mekanizmasına
mekanizması aşağıdakilerden hangisidir?
ömektir?
A)Ödünleme
A)Hatasına kabul edilebilir gerekçeler bulma
B)Karşıt tepki geliştirme
B)Hoş olmayan yaşantıları hatırlamaktan kaçınıma
C)Bahane bulma
C)Kendisinin hatasız olduğunu belirtme
D)Yön değiştirme
D)Karşısındakilerin başarısını küçümseme
E) Özdeşim kurma
E) Tepkisini başka nesnelere yönetme
Yukarıdaki örnekte bir alandaki başarısızlığı
Kalecinin gerçek hedefe yöneltemediği öfke
kendince haklı göstermeye çalışma yani olaya
bahane bulma söz konusudur. tepkilerini, başka nesnelere yöneltmesi söz
konusudur. Bu durumda kaleci yön değiştirme
(Cevap C) mekanizmasına başvurmuştur.
(Cevap E)
"
o
c
r
a
ı
Q
"ct
UJ
os
5. Bir yarışmada başarısız olan bir sporcu, beslenme "5
UJ
koşullarının yetersiz olduğunu, çalışmak için uygun "Mal canın yongasıdır. Fakat cana geleceğin^
salon ve malzeme bulunmadığını, çalıştırıcısının mala geisin" sözü aşağıdakilerden hangisine
deneyimsiz olduğunu ileri sürmektedir. örnekolur?
Bu sporcunun sergilediği savunma A)Bastırma
mekanizması aşağıdakilerden hangisidir? B)Polyannacılık
A)Her başarısızlıkta başarılı yanlar arama C)Ödünleme
B)Başarıya duyulan ihtiyacı görmezden gelme D)Yüceltme
C)Başarısızlıktan duyulan rahatsızlığı unutma E) Bahane bulma
D)Başarısızlığın nedenini kendi dışında arama
E) Başarılı olanları kendinden küçük görme
Polyannacılık, hayal kırıklığı yaratan her durumda
iyi bir taraf görme şeklindeki uyum mekanizmasıdır.
Başarısız olan sporcu başarısızlığının nedenini, Verilen söz polyannacılığa örnek olur.
salon ve malzemenin eksikliği, çalıştırıcının (Cevap B)
deneyimsizliği gibi nedenlerle bağlayarak kendi
dışında aramaktadır.
(Cevap D)
10. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-
8. Atletizmde birinci gelen bir sporcu başka bir yarışta 10. Mahalle maçlarında en çok sevdiği futbolcunun
ikinci geliyor. Neden aynı performansı forma numarasını giyen ve onun hareketlerini
göstermediği sorulduğunda ise "Ayağımı incittim de yapmaya çalışan birey hangi savunma
ondan." cevabını verir. mekanizmasını kullanmaktadır?
Bu sporcu aşağıdaki savunma A)Bastırma
mekanizmalarından hangisini kullanmıştır? B)Hayal Kurma
A)Yansıtma C)Yön Değiştirme
B)Bahane bulma D)Özdeşim Kurma
C)Kaçma E) Yüceltme
D)Polyanna
E) Yüceltme
ÇÖZÜM: Bireyin herhangi bir alanda başarılı bir kişi ya da
kişilerle kendini bir sayması, kendini onlara yakın
Bireyin, özellikle kişisel yetersizlikleri nedeniyle hissederek doyum sağlamasıdır. Özdeşim kurulan
gerçekleştiremediği istek ve emelleri karşısında, bireylerle aynı duyguları hissetmekle kalmaz aynı
başarısızlıklarını mazur göstermek adına akla zamanda onlar gibi davranma eğilimine girer.
uygun fakat doğru olmayan nedenler üretmesine (Cevap D)
bahane bulma denir. Verilen örnekte buna
örnektir.
(Cevap B)
>
Çff
s:
o 9. Bazı durumlarda saldırgan eylem gerçek hedefi §
>
yerine masum bir kişi ya da nesneye yönelebilir. —
işinde azar işitmiş bir kişi, ifade edememiş olduğu «S
öfkesini ailesinden alabilir.
Yukarıda başvurulan savunma mekanizması
aşağıdakilerden hangisidir?
A)Kaçma
B)Bastırma
C)Yön değiştirme
D)Özdeşim kurma
E) Bahane bulma
Bireylerin çeşitii engellemeler karşısında,
engelleyici konumdaki kişiye/nesneye
gösteremedikleri tepkiyi egemenlik kurabileceği
başka birinin/nesnenin üzerinde gerçekleştirmesi
şeklindeki savunma mekanizmasına yön
değiştirme denir. Verilen örnekte yön değiştirme
ile ilgilidir.
(Cevap C)
11. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
4. "Kızını dövmeyen dizini döver.", "Eşeğini
CEVAPLI dövmeyen semerini döver." sözleri aşağıdaki
KAVRAMA savunma mekanizmalarından hangisine örnek
oluşturur?
A)Yansıtma
1. "Öğretmeninin kendisini kasıtlı olarak sınıfta
B)Karşı tepki oluşturma
bıraktığını düşünen ve bunu içine sindiremeyen bir
C)Akla uygun durum oluşturmak
genç, ders kitabını tahtaya fırlatarak sınıfı terk
D)Neden uydurma
etmiştir."
E) Yön değiştirme
Söz konusu olayda öğrenci hangi savunma
mekanizmasını kullanmış olabilir?
A)Yön değiştirme
B)Özdeşim
C)Hayal kurma
D)Karşıt tepki geliştirme
E) Pollyannacılık
Bir araştırmada çocukların, olası bir nükleer
patlamadan korktukları halde bunu söylemedikleri
saptanmıştır.
Çocukların bu durumu, aşağıdaki savunma
Üj
2. Olumsuz benlik algısına sahip olan bir gencin, mel (anizmal
bununla başetmek adına sık sık babasının yj aı
A) Gerileme
meslek alanındaki başarılarından bahsetmesi, _J
B) Yansıtma
hangi savunma mekanizmasını kullandığını
LBİ
C) Bastırma
göstermektedir? D) Yüceltme
" EGI
A)Yansıtma E) Ödünlem
B)Özdeşim e
C)Hayal Kurma
EDIII
D)Karşıt tepki geliştirme
E) Pollyanna
3. "Aç tavuk kendini darı ambarında görür." atasözü 6. -Bir kişinin gitmek istemediği bir doğum günü
insan için kullanıldığında aşağıdaki savunma partisini unutması
mekanizmalarından hangisi için uygun bir
-Babasıyla tartışan bir gencin elindeki nesneyi
örnek oluşturur?
fırlatıp yere atması
A)Bastırma Yukarıdaki davranışlar sırasıyla aşağıdaki
B)Özdeşim
hanği savunma mekanizmalarını örneklendirir?
C)Hayal kurma
D)Gerileme A)Yadsıma - Yön Değiştirme
E) Güdüleri çarpıtma B)Kaçma - Karşı tepki geliştirme
C)Bastırma - Yön Değiştirme
D)Ödünleme - Yüceltme
E) Kaçma - Kendini yöneltme
12. -GELİŞİM PSİKOLOJİSL
7. Savaşta düşmanla göğüs göğse çarpışan bir 10. "Sınıf başkanlığı seçimini az bir farkla kaybeden bir
asker, yanındaki arkadaşının yaralandığını ilköğretim 8. sınıf öğrencisi, seçimi
görünce silahını eline alır ve düşman cephelerine kaybetmesinden dolayı yaşadığı hayal kırıklığını
karşı saldırır. Ancak cepheleri boş bulunca etraftaki yadsımakta, seçimi kaybetmesinin onu hayal
ağaçlara ve taşlara rastgele ateş eder. kırıklığına uğratıp uğratmadığına ilişkin bir soru
Asker bu durumda aşağıdaki savunma sorulduğunda da bunu reddetmektedir."
mekanizmalarından hangisini kullanmıştır? Aşağıdakilerden hangisi bu öğrencinin
kullandığı savunma mekanizması olabilir?
A)Karşı tepki geliştirme
B)Ödünleme A)Bastırma
C)Kaçma B)Mantığa bürüme
D)Yön değiştirme C)Hayal Kurma
E) Yadsıma D)Gerileme
E) Pollyannacılık
8. I. Bir genç kızın sürekli olarak beyaz atlı prensinin
gelip kendisini götürmesini düşünmesi
II.Fiziksel özürlü bir gencin el sanatlannda ünlü bir H.Aşağıdaki yaklaşımlardan hangisi, sık sık
kişi olaraktanınması bastırma mekanizmasını uyguladığı gözlenen
III.Başbakan olmaya şartlanan bir çocuğun sınıfta bir öğrencinin durumuna en uygun öğretmen
başbakan rolünü oynaması davramşıdır?
Aşağıdakilerden hangisinde yukarda örneği A)Ailesini okula çağırma
verilen savunma mekanizmalarının doğru B)Çocuğu psikiyatra gönderme
sıralaması verilmiştir? C)Durumu müdüre bildirme
D)Koşulsuzca dinleme ve kendini ifade etmesini
A)Hayal kurma, özdeşim, ödünleme sağlama
B)Hayal kurma, ödünleme, özdeşim E) Daha etkili mekanizmalar kullanmasını önerme
C)Özdeşim, ödünleme, hayal kurma
D)Ödünleme, özdeşim, hayal kurma
E) Özdeşim, hayal kurma, ödünleme
9. "Eşiyle şiddetli geçimsizlik yaşayan Ayşe Hanım, 12. "KPSS Deneme sınavlarında istediği puanı
eşine karşı yoğun olumsuz duygular yaşadığı yakalayamayan bir öğretmen adayı, daha önce
dönemlerde eşiyle geçirdiği güzel anları böyle bir yakınması gözlenmediği halde
hatırlamasının kendisini rahatlattığını ifade başansızlığını yaşamakta olduğunu iddia ettiği
etmektedir." "sınav kaygısf'na bağlamaktadır."
Ayşe Hanım hangi savunma mekanizmasını Bu durum adayın hangi savunma
kullanmaktadır? mekanizmasını kullandığını düşündürmektedir?
A)Bastırma A)Bastırma
B)Mantığa bürüme B)Mantığa bürüme
C)Hayal Kurma C)Hayal kurma
D)Gerileme D)Gerileme
E) Pollyannacılık E) Yadsıma
13. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
13. "Fikret'in, sevmediği ya da hoş olmayan biryaşantı 16. "Daha önce kardeşini trafik kazasında kaybeden
geçirdiği arkadaşının adını unutması" aşağıdaki bir gencin, otogara yolcusunu beklemek için
savunma mekanizmalarından hangisine gitmeyi unutması" aşağıdaki savunma
örnektir? mekanizmalarından hangisiyle ilgilidir?
A)Bastırma A)Yön değiştirme
B)Ödünleme B)Bahane bulma
C)Gerileme C)Özdeşim kurma
D)Özdeşim D)Bastırma
E) Yansıtma E) Karşıt tepkiler geliştirme
14. İnsanın stres, hayal kırıklığı, çatışma ve bunları 17. Suçluya kızan avukat, kalemini kırarak öfkesini
doğuran nedenlerden kurtulmak amacıyla, yatıştırıyor.
bilinçli veya bilinçsiz olarak davranışlara ne ad Avukatın bu davranışı hangi savunma me-
verilir? kanizmasına bir örnektir?
A)Yön değiştirme A)Kaçma
geliştirdiği ■§
B)Savunma mekanizmaları B)Yansıtma
C)Hayal kurma C)Bastırma
D)Sosyal uyumsuzluk D)Yön değiştirme
E) Çatışma E) Pollyanna
d
SJJ
15. İstekleri yerine getirilmeyen bir çocuğun 18. Aynı sınıfta bulunan bir kızdan hoşlanan erkek
bebekler gibi emeklemesi ya da altını öğrenci kızla yakınlaşmak ister, bu nedenle çeşitli
kirletmesi" hangi savunma mekanizmasıyla girişimlerde bulunur. Fakat gence bu isteğinin asıl
ilgilidir? nedeni sorulduğunda "onunla ders çalışmak
istiyorum, ev ödevi ile ilgili konuşuyorum, sinemaya
A)Yüceltme
gidip gidemeyeceğini sordum" gibi nedenler ileri
B)Gerileme
sürmektedir. Böylece başkaları tarafından
C)Bastırma
bilinmesini istemediği isteklerini akla uygun bir
D)Pollyanna
biçimde temellendirmeye çalışmaktadır.
E) Ödünleme
Erkek öğrencinin böyle davranmasını en iyi
açıklayan savunma mekanizması hangisidir?
A)Bahane bulma
B)Özdeşim kurma
C)Yansıtma
15. 10- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
19. Aşağıdakilerden hangisinde savunma 22. Bir çocuğun sevmediği arkadaşının ismini
mekanizmasın"dan söz edilemez? uygunsuz kelimelerle duvara yazması aşağıdaki
A)Okuyamayan babanın çocuğunu okutmak savunma mekanizmalarından hangisine bir
istemesi. örnek olabilir?
B)Okuyamamış babanın, okumuş çocuğu ile sık A)Kaçma
sıkövünmesi. B)Bahane bulma
C)Okumak isteyen fakat çalışmayı sevmeyen C)Yansıtma
öğrencinin durumu. D)Bastırma
D)Cüzdanını çaldıran yaşlı amcanın "bu bana ders E) Yön değiştirme
oldu, bundan sonra çok iyi korurum" demesi.
E) Sevmediği arkadaşına söz verdiği oyuncağı
unutan, Ayşe'nin durumu.
20. "Babasından azar işiten Mustafa'nın küçük 23. Çok istemesine rağmen çocuğu
kardeşine çıkışması" hangi savunma olmayan birisinin, çocuk yuvası açmak
mekanizmasma örnektir? veya bir çocuk yuvasında çalışmak
suretiyle kendisini tatmin etmesi,
A)Ödünleme
B)Yön değiştirme aşağıdaki savunma mekanizmalarından
C)Bahanebulma hangisine örnektir?
D)Özdeşim kurma A)Ödünleme
o
E) Karşıt tepkiler geliştirme CNİ B)Kaçma
C)Yüceltme
D)Yön değiştirme
E) Bahane bulma
21. Aşağıdakilerden hangisi savunma
mekanizmasına örnek deâildir?
A)Sıkılgan bir gencin arkadaşlarını şımarık olarak
nitelendirmesi
B)Evin borçlarını ödeyemeyen bir çiftin, ailesinden
yardım istemesi
C)İşsiz olduğu için sinirli olan bir babanın, işlerinin
yoğunluğundan şikayet etmesi
D)Dedikodu yapan kadının herkes yapıyor demesi
E) Hızlı araba kullandığı için kaza yapan sürücünün
yolların bozuk olduğunu söylemesi
16. -EGITIM BILIMLERI- 11
24. "Müşterilerin, ünlü kişilere benzeme eğilimlerinden
yararlanma amacıyla, bazı reklamlarda sanatçılara ÇIKMIŞ SÖRIILAR
yerverilir." ve ÇÖZÜMLERİ
Reklamcıların bu uygulaması hangi psikolojik
mekanizmaya dayanır?
1. Bir çocuk doktor olan ablası gibi giyinmiş ablasının
A)Pekiştirme steteskopunu boynuna takmıştır.
B)Yön değiştirme
Bu çocuğun ablası gibi davranması
C)Yansıtma
aşağıdakilerden hangisine örnektir? (2004
D)Özdeşim kurma
KPSS)
E) Ödünleme
A)Özdeşim
B)Taklit
C)Yüceltme
D)Yansıtma
E) Baskı
£2
"
ö
Buradaki çocuğun davranışı ne kadar ablasını
t
c taklit gibi görünse de basit bir davranışın taklidi
yj
o değil ailesi tarafından sevilen değer verilen ablası
"c
c gibi olma çabasıdır. Birey kendinde bulunan
m
özellikleri özenilir bulmadığı zaman kendisi gibi
olmaktan çıkıp kendini istediği gibi bir kişiymiş gibi
H algılamaya ve onun gibi davranmaya başlar. Bu
tz
'
O duruma özdeşleşme (özdeşim kurma) denir.
UJ
(Cevap A)
ÜJ
llllllilli iliivilll
1.A 7.D
l
13.A 19.C
2. B 8.B 14.B 20. B
3. C 9.C 15.B 21.B
4. E 10.A 16.D 22. E
5.C 11.D 17.D 23.C
6.C 12.B 18.A 24. D
17. 12- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
OGRENME PSIKOLOJISI Amaçlı Davranışçılık
Edvvard Chace Tolman, 'öğrenme' ve 'motivasyon' alanlarında önemli çalışmalar yapmış Amerikalı bir bilim
adamıdır ve psikoloji alanına birçok önemli katkıda bulunmuştur. California Berkeley Üniversitesi'nde
çalışırken ortaya attığı "Öğrenmenin Bilişsel Kuramı" ile kendi davranışçı ekolünü geliştirmiştir.
Tolman, yöntem bakımından davranışçı, metafizik yönünden bilişsel bir kuramcıdır.
Tolman; öğrenmenin, organizmanın çevresi hakkındaki bilgi ve bilişleri ve bunlarla kendi arasında
nasıl bir ilişki kurduğu ile ilgili oiarak gerçekleştiğini söylemiştir. Tolman'ın bu kuramı, Thorndike ve HulPın
öğrenmenin sıkı bir uyaran -tepki eşleşmesiyle gerçekleştiğini öne sürdükleri kuramlarının karşısındadır.
Tolman'ın Bilişsel Davranışçılığı
1.Odak noktası, bilinç yerine davranıştır ve içgörü
yerine nesnel gözlemdir.
2.İnsan ve hayvan davranışının en çok göze çarpan
önemli özelliklerinden biri, amaca yönelik olmasıdır.
3.Amaçsal niteliğe sahiptir ve ayrıca bilişsel ve
uysaldır. Bu iki terim bütünsel davranışı, değişmez,
dönüşlü mekanik davranışlardan farklı kılar.
Bütünsel davranış, reflekslerden farklıdır.
4.Bütünsel davranış pek çok nedene dayanır;
öğretilebilir niteliğe sahiptir.
5.Ara Değişkenler: Davranışı yönlendiren ve
çevresel uyaran ile gözlemlenebilen tepkiler
arasında arabuluculuk eden psikolojik süreçleri
tanımlamaktadır. Ara değişken ömekleri; bilişleri,
beklentileri, amaçları, varsayımları ve istekleri
kapsar. Tolman'a göre bir beklenti, her bir başarılı
tepkiyi bir ödül takip ettiğinde ortaya çıkar. İnsanlar
18. ve hayvanlar, tepkiler ve çevresel uyaranlar arasında düzenli ilişkilerin olduğu her zaman beklenti
oluştururlar. Bir beklenti bir kere ortaya çıktığı zaman, davranışın yön bulmasında ve kontrolünde rol
oynar.
6. Gizil Öğrenme: Pekiştireç motivasyonu ve bu
nedenle performansı etkiler. Ancak öğrenme kendi
başına bağımsız bir süreçtir. Pratik amaçlar için
pekiştireç kullanırız çünkü motivasyon üzerinde
önemli bir.rolü vardır. Gizli öğrenme (Tolman)
organizmanın öğrendiğinin bilincinde olmadan
yaptığı öğrenmedir. Kendiliğinden, farkına varmadan
gerçekleşir. Bir yerin zihinsel haritasını çıkardığımız
öğrenme biçimi, yani bilişsel harita ve bir işin o
toplumda nasıl yapıldığını öğrendiğimiz bilişsel
senaryo öğrenmesi böyledir. Bir bireyin dikkat
etmediği halde bir şarkının sözlerini öğrenmesi ya
da bir mağazanın yerini bilmesi gizil öğrenmeye
örnek verilebilir.
Bizim hayal-meyal hatırlıyorum dediğimiz veya bir yerden aklımda kalmış dediğimiz şeyler mahallenin
marketinin - kasabının - berberinin yerlerini bilinç olarak öğrenmesek de onların ismi ve yerleri
sorulduğunda öğrenmiş olduğumuzu anlarız.
7. Deneysel Sönme: Sönme, büyük oranda
beklentilerdeki değişiklikler nedeniyle ortaya çıkar.
Tepkinin gücü, koşullu uyaran bir işaret olarak
hizmet etmeye devam ettiği sürece yüksektir.
Uyaran artık daha fazla işaret olarak değer sahibi
olmadığı zaman, beklentiler ve dolayısıyla tepkiler
de değişir. Tolman'ın kuramına göre bu, eğer bir
organizma bir işaretin artık bir pekiştirece kılavuzluk
etmeyeceğinin kesin olarak farkındaysa sönme
gerçekleşir ve bu sönmenin nedeni, organizmanın
artık o davranışa ihtiyacının olmamasıdır.
19. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 13
Tolman'a Göre Öğrenme Türleri (Senemoğlu,
2004)
Kateksis: Belli dürtü durumlarıyla belli
nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesine
işaret etmektir. Örneğin; belli bir ülkedeki
bireyler açlık dürtüsünü belli yiyeceklerle
giderebilirler: Adana'da yaşayan bir birey
geneüikle açlığını Adana kebabı yiyerek,
Karadeniz bölgesinde yaşayan bir birey ise
açlığını hamsi yiyerek giderme eğiliminde
olabilir.
Eşdeğer inançlar: Alt amaç, esas amaçla aynı
etkiye sahip olduğunda, alt amaç eşdeğer inanç
oluşturmaktadır.
Alan Beklentileri: Burada organizma neyin
ney9 götüreceğini öğrenir. Yani bir işareti
gördüğünde bir sonrakinin onu izlsyeceğini
öğrenir.
Alan biliş yolları: Bir problem çözme stratejisi
ya da yaklaşımdır. Belli durumlarda algısal alanı
düz9nleme eğilimidir. gş
"co ü
Dürtü ayrımları: Organizmanın kendi dürtü
durumunu belirlemesini ve buna uygun tepkide
bulunmasını kapsamaktadır.
Hareket biçimleri: Tolman kuramlarında esas
olarak fikirlerin ilişkilendirilmesiyle ilgilenmiştir.
Bu nedenle har9k9t biçimini öğrenm^, bir eksiği
gidermeye dönüktür.
20. TARİHLERLE TOLMAN 1912 — 1915 —> Geriye dönük ket vurma üzerine
> Hugo hazırladığı tezinden sonra Harvard'tan doktora
1886 —> Nevvton, Massachusetts'de doğdu. Munster derecesi aldı.
berg
and
1911 —»• Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden Langfeld 1930 —> Farelerle labirent deneylerinde
Elektrokimya alanında lisans derecesini aldı. ile ödülün ve pekiştirecin rolleri üzerinde çalıştı.
birlikte
"anlamsı
1911 —> Felsefe ve psikoloji öğrencisi olarak z hece 1932 —> "Hayvanlarda ve İnsanlarda
Harvard Okulu'na girdi. öğrenm Amaçlı Davranış" kitabını yazdı.
esi"
üzerinde
1912 —> Doktora derecesi için Almanya'nın Giessen çalıştı. 1949 —> Öğrenme motor becerilerinin ve
kentine gitti; Gestalt Psikolojisi ile ilgilenmeye problem çözmenin farklı kanunlar tarafından
başladı. yönetildiğini belirttiği "Bir Çeşit Öğrenmeden
Daha Fazlası Var"ı yazdı.
1959 —> 19Kasım'daöldü.
21. 14- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ.
"Çorumlular çay ile birlikte leblebi yemeyi tercih
ÇOZUMLU ederlerken, Kayserililer ise yemeklerde daha
KAVRAMA TESTİ ziyade pastırma ve sucuk yemeyi diğer besin
maddelerine tercih ederler" ifadesini kullanan bir
kişi, Tolman'ın işaret öğrenme kuramında dile
1. Tolman'ın işaret öğrenme kuramma göre getirilen hangi kavramı vurgulamaya
aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? çalışmaktadır?
A)Tolman, öğrenmeyi bireyin içerisinde yaşamış A)Kateksis
olduğu çevreyi keşfetme süreci olarak ele B)Eşdeğer inançlar
almış, bu keşif süreci içerisinde bilişsel C)Alan beklentileri
süreçlerin etkili olduğunu vurgulamıştır. D)Alan-biliş yolları
B)Tolman, işaret öğrenme kuramını davranışçı E) Dürtü ayırımı
öğrenme kuramlarının bulguları ile Gestalt
öğrenme yaklaşımının bulgularını birleştirerek
oluşturmuştur.
C)Tolman, öğrenme üzerinde şartlanmanın etkili Kateksis, Tolman'ın işaret öğrenme kuramının
olduğunu, bilişsel süreçlerin ise herhangi bir temel kavramlarından birisidir ve içerisinde
etkide bulunmadığını ileri sürerek bilişsel bulunulan sosyo-kültürel özelliklerin bireyin
öğrenme kuramlarının karşısında yer almıştır. öğrenmesi ve davranışları üzerinde etkisini ifade
D)Tolman'a göre öğrenciler öğrenme ortamında eden bir kavramdır. Yine Trabzonluların
öğrenme faaliyetini bilinçli, niyetli ve aktif acıktıklarında açlıklarını hamsi yiyerek gidermeye
olarak katılım gösterirler. Böylece öğrenciler çalışmaları da Kateksis olgusuna örnek teşkil
öğrenme ortamına ve okula uyum davranışları etmektedir.
gösterirler. (Cevap A)
E) Tolman, öğrenme süreci ile ilgili olarak gizil
öğrenme ve işaret (yer) öğrenme kavramlarını
geliştirmiş ve öğrenmenin bu iki kavram ile
gerçekleştiğini vurgulamıştır.
Tolman, öğrenmeyi bilişsel süreçler ile açıklayan Halk dilinde kullanılan "Karnı aç ama ağzından
ilk bilişsel temelii davranışçı öğrenme kürdanı hiç düşürmüyor" tabiri Tolman'ın
kuramcısıdır. Bu nedenle ona göre öğrenme işaret öğrenme kurammda hangi kavramı dile
üzerinde bilişsel faktörler etkili olup, koşullanma getiren bir örnektir?
süreçleri öğrenme üzerinde herhangi bir etkide
A)Alan beklentisi
bulunmamaktadır.
B)Dürtü ayarımı
(Cevap C) C)İşaret öğrenme
D)Eşdeğer inançlar
E) Alan-biliş yolları
Tolman'a göre eşdeğer inançlar, fizyolojik
güdülerden daha ziyade sosyal güdülerin doyuma
ulaştırılması anlamına gelmektedir. Yukarıda
verilen örnekte birey, karnı aç olmasına rağmen
karnı tokmuş gibi ağzında kürdan ile gezmekte
böylece saygınlık ve önemsenme ihtiyacını
fizyolojik ihtilacı olan açlıktan daha fazla
önemsemektedir.
(Cevap D)
22. -EGİTİM BİÜMLERİ- 15
4. "Müslümanlar aç olduklarında domuz eti 6. "Size o ana kadar farkında olmadığınız
yemezlerken, Hindular ise inek eti yemeyi doğru bir yerin adresi sorulsa, hemen adresi
olarak kabul etmezler." soran kişiye sormuş olduğu adrese
nasıl gidebileceğini en ince ayrıntısına
Tolman'a göre Müslümanların ve Hinduların bu kadar tarif edebilirsiniz" sözlerini
davranışlarının temelinde ne tür öğrenmeler söyleyen bir kimse, Tolman'ın işaret
öğrenme kuramında hangi kavramın
yatmaktadır?
niteliğinden bahsetmektedir?
A)Eşdeğer inançlar
A)Kavrama
B)Olumsuz kateksis
B)Bilişsel harita
C)Alan beklentileri
C)Bilişsel senaryo
D)Alan-biliş yoliarı
D)Anlamlandırma
E) Dürtü ayırımları
E) Kodlama
5. Tolman'a göre gizil öğrenme sürecinde
Tolman'a göre bir bireyin belirli durumlarda belirli
iki faktörden yararlanılır. Bunlar; bilişsel
nesnelerden kaçınmayı öğrenmesine, yani
harita ve bilişsel senaryodur. Bilişsel harita,
inançların öğrenmeler ve davranışlar üzerindeki
bireylerin zihinlerinde içerisinde
etkisine olumsuz kateksis denilmektedir.
yaşadıkları çevrenin haritasını, krokisini
(Cevap B) zihinlerine kaydetmeleri, sorulunca bu
ç "o çevrenin adresini tarif etmeleridir.
"Gazete okurken aynı zamanda televizyonda bir LU O cr
müzik parçasının söylendiğini duyan bir birey, tüm 'E 7 (Cevap B)
UJ '■
dikkatini gazeteye verdiğinden televizyonda
söylenen şarkının sözlerine dikkat etmemiş, fakat "Yolculuğa çıkacak bir insan otobüs ya da
tren ile nasıl yolculuk yapacağını bilir. Yine
gazetesini okuduktan belli bir süre sonra gazete
okurken televizyonda söylenen şarkıyı arkadaşları ile güzel bir lokantaya giden bir
birey de masaya oturduklarında nasıl yemek
kendiliğinden söylemeye başiamıştır."
yeneceğini, insanlarla nasıl konuşulacağını
önceden bilir. Çünkü bireylerin zihinierinde
Tolman'a göre bu bireyin şarkının sözlerini bir işin, eylemin nasıl yapılacağına ilişkin
kendiliğinden tekrarlaması ne tür bir imgeler, kodlamalar önceden mevcuttur"
öğrenmedir? ifadesini kullanan bir birey, Tolman'ın
A)Kavrama yoluyla öğrenme işaret öğrenme kuramında dile getirdiği
B)Sezgi yoluyla öğrenme hangi kavramı ifade etmeye
C)Koşullanma yoluyla öğrenme çalışmaktadır?
D)Anlamlı öğrenme A)Genelleme
E) Gizil (örtük) öğrenme B)Bilişsel harita
C)Bilişsel senaryo
D)Anlamlandırma
E) Farklılaştırma
23. Tolman'a göre gizil öğrenme; bireyin farkında
olmadan bilinçsiz bir şekilde yapmış olduğu Tolman'a göre gizil öğrenme sürecinde insanların
öğrenmelerdir.Yukarıda verilen örnekte de birey yararlandığı faktörlerden - birisi de bilişsel
gazete okurken duyduğu fakat o an dikkat senaryolardır. Bilişsel senaryo; bir olayın, bir işin
etmediği şarkının sözlerini gazete okuduktan belli nasıl gerçekleştiğine ilişkin imgelerin, olguların,
b i r s ü r e so n r a m e l o d i s i i l e b i r l i k t e bilinçsiz bir şekilde zihne yerleştirilmesi, yeri ve
tekrarlamaktadır. zamanı geldiğinde de bu senaryoiarın
(Cevap E) kullanılmasıdır.
(Cevap C)
24. 16- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
8. "Tolman'a gire bireyler, bir problemi çözerlerken
kullanmış oldukları yolları, bu probİ9me benzeyen
diğer sorunların çözümünde de kullanmaktadırlar. Tolman, davranışçı öğrenme kuramları iie
Örneğin Fizik problemi çözen bir bireyin burada Gestalt öğrenme kuramının görüşlerini
kullanmış olduğu bir formülü, kimya problemi birleştirdiği için öğrenmelerin bütünden
çözerken de kullanmaktadırlar." parçaya doğru amaçlı bir şekilde
yapılmasının daha doğru olduğunu ileri
sürmüştür.
Bireylerin birbirlerine benzeyen konularda
çözüm için aynı ya da benzer yolları (Cevap B)
kullanmaları, işaret öğrenme kuramında hangi
kavram ile açıklanmaktadır?
A)Eşdeğer inançlar
B)Olumsuz Kateksis
C)Alan beklentileri
D)Alan-biliş yolları
E) Dürtü ayırımları
9. A)İnsan davranışlarının en çok göze çarpan
yönü, davranışların amaca dönük olmasıdır.
Tolman'a göre alan-biliş yolları kavramı bireylerin B)Tolman'a göre öğrenmeler parçadan bütüne
bir problemi çözerlerken kullanmış oldukları doru olmakta, yani basitten zora doğru bir
yolları, bu probleme benzeyen diğer sorunların seyirtakip etmektedir.
çözümünde de kullanmaları anlamına C)Birey amacına ulaşabilmek için ipuçlarını ve
gelmektedir. ihtiyaç kaynaklarını kullanarak öğrenmesini
gerçekleştirmektedir.
(Cevap D)
D)Bireyler , öğrenmelerini farkına varmadan
bilinçsiz bir şekilde de gerçekleştirebilirler.
E) Tolman, öğrenmede bilişsel faktörlerin etkisine
önem verdiği için ve davranışçı öğrenme
kuramlarının bulgularından da yararlandığı için
bilişsel temelli davranışçı öğrenme kuramcısı
olarak bilinmektedir.
Aşağıdakilerden hangisi Tolman'ın işaret
öğrenme kuramına göre yanlış bir ifadedir?
25. 10. ığı için bu konuşmanın üzerinde bilinçli
"Tel olarak hiç durmamıştır. Ertesi gün işyerine
eviz gittiğinde arkadaşları ile konuşken, konu
yon vefat eden o kişiye geldiğinde Kaan Bey, o
da kişinin öldüğünü ifade etmiştir."
bir
film
Kaan Bey'in bu öğrenmesi Tolman'ın
seyr
işaret öğrenme kuramında hangi
ede
öğrenme kavramı ile açıklanmaktadır?
n
Kaa A)Gizil (örtük) öğrenme
n B)Sezgi yoluyla öğrenme
Bey, C)Koşullanma yoluyla öğrenme
filmi D)Anlamlı öğrenme
seyr E) Kavrama yoluyla öğrenme
ede
rken ÇÖZÜM:
eşi
ile Tolman'a göre gizil öğrenme; bireyin
farkında olmadan bilinçsiz bir şekilde yapmış
arka
olduğu öğrenmelerdir.
daşı
nın (Cevap A)
telef
ond
a
kon
uştu
ğun
u
duy
muş
,
eşin
in
arka
daşl
arın
dan
birisi
nin
vefa
t
ettiğ
inde
n
bah
setti
ğini
işitm
iş
faka
t o
an
film
e
dald
26. -EĞİTİM BİLİMLERİ. 17
11. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'ın amaçlı
davranışçılık kuramı için söylenemez?
Davranış amaca yöneliktir. Davranışlar aynı
A)Deneylerinde davranışçı kuramların yöntemlerini zamanda amaca götürecek şekilde değişen çevre
kullanmıştır koşullarına göre değişir uyum sağlar. Tolman'a göre
B)Davranışların açıkça ötçülmesi gerektiğini davranışlar refleksif tepkiler değildir, amaçlıdır.
savunmuştur
C)İnsan davranışlarının küçük birimlere ayrılarak (Cevap A)
gözlenmesi gerektiğini söylemiştir
D)Sadece amaca yönelik etkinlikleri davranış
olarak kabul etmiştir
E) Tolman'a göre davranışı organizmanın ulaşmayı 13. "Organizma eğitildikten sonra en kısa sürede
hedeflediği amaçları belirler amaca götürecek davranışı sergiler. Hull bu
kavramı alışkanlık hiyerarşisi kavramı ile
açıklamaktadır."
Tolman'ın amaçlı davranışçılık kuramı yöntem
bakımından davranışçı, düşünsel yönden ise bilişsel bir Yukarıda bahsedilen kavram jçin Tolman'ın
kuramdır. Tolman sadece organizmanın amaca yönelik kuramında kullandığı kavram aşağıdakilerden
etkinliklerini davranış olarak kabul eder. Klasik hangisidir?
davranışçı kuramcıların aksine davranışları küçük A)Kateksis
birimlere bölmek yerine bütünlük içerisinde incelemeyi B)Alan beklentileri
C)Alan biüş yolları
bütünlüğü olan amaca yönelik davranışlar üzerinde ffiffi
D)En az çaba ilkesi
çalışmak gerekir.
E) Eşdeğer inançlar
savunur. Tolman'a göre anlamlı •§
(Cevap C)
12. "Bir kişi yağmurdan kaçmak için şemsiyesini 'UJ Tolman'ın 'en az çaba ilkesi' ile Hull'un 'alışkanlık
açabilir, yoksa bir saçak altına sığınır ya da -zı hiyerarşisi' önermesi arasında büyük benzerlik
hızlıca koşar. Organizma değişen koşuliarda :E vardır. (N. Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve
kendi bilgisini kullanarak en uygun davranışı > Öğretim, s.202) Kişi eğitildikten sonra kendini amaca
seçer ve uygular." götürecek alternatiflerden en kısa olanı seçerek
amaca ulaşmaya çalışır.
Tolman'ın kuramına göre aşağıdaki (Cevap D)
seçeneklerde verilenlerden hangisi yukarıdaki
açıklamaları destekler nitelikte değildir?
A)Organizmanın gösterdiği davranışlar durumlara
göre değişen refkelsif tepkilerdir
B)Davranış amaca ulaşmak için çevre koşullarına
14. Tolman'ın amaçlı davranış kuramı temele
göre değişir
alınarak düzenlenecek bir öğretme öğrenme
C)Davranış amaca yönelik olduğundan bazı
etkinliği için öğretim hedefleri aşağıdaki
şeylerden kaçmak yada bazı şeyleri elde etmek
niteliklerden öncelikli olarak hangisine sahip
içindir
olmalıdır?
D)Davranışlar çevre koşullarına göre uyum
sağlayabilir bir niteliğe sahiptir A)Öğretmen yeterliklerine uygunluk
E) Organizma sadece uyarıcılara tepkide B)Aşamalılık
bulunmaz, inançlarıyla tutumlarıyla etkinlikte C)Öğrenci ihtiyaç ve ilgilerine uygunluk
bulunur D)Toplum beklentilerine uygunluk
E) Kullanılacak öğretim yöntem ve araçlarına
28. 18- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSl
Tolman'a göre kişinin tüm davranışları amaca Öğrenme p^rformansa dönüşen^ kadar bellekte
yöneliktir V9 çevreyi tanıma süreci öğrenmenin saklanır. P^rformansa dönüşm^y^n öğrenmeyi
temeiîdir. Eğer kişinin davranışları belli bir amaca Tolman örtük öğrenme olarak tanımlamaktadır.
yönelik değil ise kişi öğrenmeden vazgeçer.
(Cevap B)
Öğrencinin öğrenme çabasını sürdürebilmesi için de
öğretim amaçlarının öğrencinin amaçlarıyla tutarlı
olması gerekmekt9dir.
(C9vap C)
15. "Tolman öğrenmenin bağımsız değişkenleri olarak
çevre ve bireysel farklılıkları ele almıştır. Ayrıca 17. "Öğrenme organizmanın çevreyi
bunların haricinde ara değişken kavramını da keşfetme sürecidir. Eğer kişiye çevreyi
getirmiştir." keşfetme imkanı verilirse çok sayıda
uyarıcı bağlaşımları kazanabilir."
Tolman'ın kuramına göre öğrenme sürecinin
ara değişkeni aşağıdakilerden hangisidir? Tolman'ın kuramında organizmanın
çevreden edindiği organize edilmiş bilgi
A)Biliş
türüne ne ad verilir?
B)Pekiştireç o
C)Önceki öğrenmeler A)Bilişsel harita
D)Uyarıcılar B)Bütüncül davranış
E) Kalıtım C)Y9röğrenm9
D)Örtük bilgi
E) Ödül beklentisi
Organizma amaca tek bir yolu kullanarak değil çok
çeşitli yolları değerlendirerek ulaşır. Amaca ulaşmak
için kullanılan davranış çeşitliliğinin nedenlerini Organizma ç^vreden edindiği bilgiyi birbirinden
Tolman ara değişken kavramı ile açıklamaktadır. bağımsız, parçalı bir şekilde değil organize edilmiş
Tolman ara değişken olarak bilişi göstermektedir. bir halde saklar. Organizmanın ç^vreye ilişkin
Biliş h9m uyarıcıyı h9m de tepkiyi etkileyen bir organize edilmiş bilgi türüne bilişsel harita denir.
öğedir. (Hatırlatma! Sunuş yoluyla öğrenme stratejisinde d9
bilişsel haritalar yer alır. Birbiriyle paralellik
(C^vap A)
gösteriyor. 0 konuda da öğrenctlere konunun genel
yapısının organiz9 bir şekilde kavratılması söz
konusu)
(Cevap A)
16. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi Tolman'a
göre örtük öğrenmeyi tanımlamaktadır?
30. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 19
CEVAPLI
KAVRAMA
4.
1. "Bir Alman için bira susuzluğunu gidermek için "Sabah okula bisikletiyle gitmeyi alışkanlık
uygun bir içecek iken Amerikalı bir kimse haline getiren bir öğrenci sabah bisikletinin
susuzluğunu kola içerek gidermeyi tercih eder." tekerleğinin patlak olduğunu görünce okula
yürüyerek yada başka bir araçla gider. Eğer
davranışlarımız davranışçıların dediği gibi
Organizmanın yukarıdaki belirtilen durumdaki
salt tepkisel olsaydı çocuk sabah okula
gibi belli dürtü durumlarını belli nesnelerle
gidemezdi."
ilişkilendirme eğilimini öğrenmesi aşağıdaki
kavramlardan hangisi ile açıklanabilir?
Yukarıdaki parçada bahsedilen durum
A)Alan biliş yolları Tolman'ın kuramına göre aşağıdaki
B)Alan beklentileri kavramlardan hangisi ile açıklanabilir?
C)Eşdeğer inançlar
D)Örtük öğrenme A)Amaçlılık
E) Kateksis B)Bütüncü davranış
C)Eşdeğer inançlar
D)Örtük öğrenme
E) Kateksis
2. "Öğrendiğimiz çoğu biigiyi kullanmayız, hatta3
bazılarını kuilanana kadar öğrendiğimizin bile 3 5. öğrenme Aşağıdaki
farkına varmayız. Bazı bilgilerde hiç kullanılmadan -3 türlerinden hangisi Tolman'ın
unutulup gider." |! tanımladığı değildir?
öğrenmelerden biri
İU
Yukarıda açıklanan kavram aşağıdakilerden & A)Hareket biçimleri
hangisidir? .5 B)Dürtü ayırımları
: C)Kateksis
'5 D)Eşdeğer inançlar
ULJ
A)Tekrar E) Gözlem yoluyla öğrenme
B)Ayırtetme
C)Örtüksönme
D)Genelleme
E) Eşdeğer inançlar
3. Aşağıdaki seçeneklerde verilen iadelerden D)Organ n tam ayrımına
hangisi Tolman'ın işaret-beklenti kuramı için izmanın varması gerekir
doğru bir ifade degildir? amaçlı E) Davranışlar bir
davranışı bütünlük içerisinde
A)Öğrenme bireyin çevreyi keşfetme sürecidir
için incelenmelidir
B)Güdülenme organizmanın çevrede dikkat öncelikle
edeceği olayları belirler
ihtiyacını
C)Öğrenme organizmanın algılarından bağımsızdır
2.C 4.A
32. 20- -OGRENME PSIKOLOJISL
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ Tolman'a göre örtük (gizil) öğrenme performansa
dönüştürülmeyen öğrenmedir ve performansa
dönüşene kadar gizli kalır. Öğrenme performansa
Kibrit kutularıyla şekiller oluşturma oyununu çok dönüşene kadar bellekte saklı kalır. Kişi reklamlara
seven bir çocuk, kendisine verilen aynı renk ve dikkat etmemesine karşın müziğini öğrenmiştir
büyüklükte, fakat farklı bir marka (yazı) taşıyan anc ak bu daha s onra perf orm ans a
kibrit kutusunu "bu farklı" diyerek kabul dönüştürülmüştür. İnsanlar bu şekilde aşırı bir çaba
etmemiştir. ve dikkat harcamadan da öğrenebilir. Tolman'a göre
pekiştirme öğrenme değil performans değişkenidir.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisine bir Yani öğrenme için pekiştirme gerekmez.
örnektir? (2002 KPSS) (Cevap D)
A)Uyarıcı - tepki bağı kurarak öğrenme
B)Gizil (örtük) öğrenme
C)Uyarıcı - tepki zinciri oluşturma
D)Kavrama yoluyla öğrenme
E) Yeröğrenme
2. Bu kişinin reklam müziğini sözleriyle
Gizil öğrenme süreç devam ederken kendini birlikte tekrarlayabilmesi aşağıdakilerden
göstermediği, fakat daha sonra bir anda öğrenilen hangisiyle açıklanabilir? (2003 KPSS)
davranışın çıktığı durumlara verilen addır. Çocuk A)Yetişkinlik döneminde öğrenmenin çok hızlı
kibritlerle oynarken kibritin markasına dikkat bir
etmemesine rağmen farklı bir kibrit kutusuyla biçimde gerçekleşebilmesiyle
karşılaştığında diğer kibriti öğrenme davranışı ortaya B)Bazı reklam filmlerinin birçok
çıkmıştır. kanalda
(Cevap B) yayınlanmasıyla
C)Reklam müziklerinin çok hareketli olmasıyla
D)Bazı öğrenmelerin, bilinçli bir
çaba
gösterilmeden gerçekleşebilmesiyle
Televizyondaki reklamları hiçbir zaman dikkatle E) Reklamların çoğunun müzikli olmasıyla
izlemeyen bir kişi, bir gün durup dururken bir
reklamın filminin müziğini sözleriyle birlikte
tekrarlamaya başlamıştır.
33. Bir öğrenme
piknik B)Algısal öğrenme
sırasınd C)Hatırlama
a D)Bilinçaltı
arkadaşl E) Öğrenmenin aktarılması
arının
ısrarı
üzerine,
sözlerini Belirli zamanlarda öğrenmeler amacı olmaksızın ve
tam kişi tarafından farkında olmadan gerçekleştirilir.
olarak Bireyler çeşitli nedenlerden dolayı bir çok bilgyii
bilmediği bilinçsiz bir şekilde ve farkında olmadan öğrenirler.
ni
Bu soruda birey öğrenme amacı olmadan ve
düşündü
farkında olmadan bilmediğini düşündüğü bir konuyu
ğü, son
(popüler bir türküyü sonuna kadar söyleme)
günlerin
öğrendiğine vurgu yapılmıştır.
popüler
bir (Cevap A)
türküsün
ü onlarla
birlikte
söylene
n Tarık,
şarkı
bitince
şarkının
sözlerini
baştan
sona
kadar
eksiksiz
söyleye
bildiğini
hayretle
fark
eder.
Tarık'ın
şarkımn
sözlerini
eksiksiz
söyleme
si
aşağıda
ki
kavraml
arın
hangisiy
le
açıklana
bilir?
(2004
KPSS)
A)Örtük
(gizil)
34. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 21
4. Boş zamanlarında otobüs terminalinde dolaşmayı
seven bir kişi bir gün iş gereği bir ile gitmesi
gerektiğinde doğruca o ile giden otobüs
yazıhanesine gitmiştir.
Bu ne tür öğrenmedir? (2005 KPSS)
A)Kavrama yoluyla
B)Gizil öğranme
C)Sosyal öğrenme
D)Denemayanılmayoluylaöğranme
E) Edimsel öğrenme
Gizil öğrenme tarimini Edvvard Tolman ortaya
atmıştır. Tolman fareler üzerinde deneyler yapmıştır.
Tolman'a göre farenin labirent içinde amaca
ulaşması, zincirlenmiş koşullanmalardan çok kognitif
(bilişsel) bir sürecin ürünüdür. Gizil öğranma ise
öğranme sürecinin deney yapılırken kendini
göstermediği, fakat daha sonraki bir anda öğrenilen
davranışın ortaya çıktığı durumlara verilan addır.
Öğrenme sonucunda meydana galen davranış
değişikliği heman gözlenmeyebilir, öğrenme sonucu
ürün daha sonra da ortaya çıkabilir. Örnekta da
terminalde dolaşırken öğrenilenler daha sonra
kişinin ihtiyacı olduğunda ortaya çıkıyor.
(Cavap B)
36. 22- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
ÖLÇME ve DEGERLENDİRME
Standart puan: Gözlenen puanların ortalamadan olan farklarının standart sapma cinsinden belirtilmesidir. İki farklı
dersten alınan puanların veya farklı kategorilerden elde edilen ölçümlerin birbiriyle karşılaştırılması hatalı
olur. Karşılaştırmanın yapılabilmesi için Z ve T puanlarının hesaplanması gerekir.
Standart puan aslında öğrencinin almış olduğu bireysel puanın (ham puanın) sınava katılan gruba (sınıfa) göre
düzenlenip yorumlanmasıdır. ÖSS deneme sınavından 350 puan aldığı için çok sevinen bir öğrenciyi ele alalım.
Öğrenci, sıraiamayı gözardı ederek, sadece aldığı puana bakarak çok sevinmektedir. Gerçekten de 350 puan ÖSS
için iyi bir puandır. Oysa bu öğrenci sınava giren 600 kişi arasından 597. sıradadır. Yani öğrencimiz sondan
3. sıradadır. Sadece puana bakarak değerlendirme Z = yapmak öğrenciyi yanıltmıştır. Sınava giren diğer
adaylar içindeki sıralama bu durumda daha önemli bir göstergedir. Çok kolay sorulardan oluşan bir deneme
sınavından 350 puan almak öğrenciyi yanıltmış olabilir. Bu öğrenci 597. sırada olduğuna göre grup ortalaması
("x) oldukça altında puan almıştır. Bu durumda başarılı sayılması mümkün değildir. İşte bu durumda yaptığımız
değerlendirme öğrencinin ham puanını grubun başarısına göre yorumlamaktır. Standart puanda öğrencinin
almış olduğu bireysel ham puanı grup başarışına göre standart hale getirmek yani öğrencinin ham puanmı grup
(sınıf) ortalamasından farkının standart sapmaya bölünerek, standart sapma cinsinden ifade edilmesidir.
Öğrencinin standart puanının bilinmesi bize şu soruların cevabını verir:
a)Bir öğrenci birden fazla sınava, teste girmiş ise
aldığı ham puanlara göre hangi testte daha başarılıdır
hangisinde başarısızdır?
b)Bir testte öğrencilerin aidıkları ham puanlara göre
hangi testten daha başarılıdırlar?
c)Öğrencilerin başarı sıralaması nedir?
37. a) Z PUANI
Yapılan ölçümler sonucu elde edilen puanların aritmetik ortalamasının sıfır (0) standart sapmasının bir (1) kabul
edildiği puan dağılımıdır. Ham puanı Z puanına dönüştürerek verilen bir puanın, ortalamanın ne kadar altında
veya üstünde kaldığını belirleyebiliriz. Z puanını hesaplayabilmek için;
Öğrencinin Ham puanı - Aritmetik ortalama Standart sapma
yanı Z = formülü kullanılır.
x-x Örneğin: Bir KPSS hazırlık öğrencisinin eğitim bilimleri derslerinden almış olduğu ham puan,
aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri tablodaki gibidir. Bu öğrencinin en başarılı ve başarısız olduğu
dersleri bulalım.
Aritmetik Ortalama x I
Ham Puan x
Z puanlarının hepaspanması
Standart sapma S
Dersin Adı
X - X
Formülü: Z =--------------------
Sx
Gelişim 75 60 12
Öğrenme 80 65 10 2_ X X ^80-65/ 25/ _ 2 5 s
/1O~/1O"2'5
Ölçme 65 65 5 x x
-, ~ RR-fis/ n/ 0
W
S /5 /5 En
küçükZpuanı
Yöntem- 90 80 4 , x
~ x
90 -8o/ 10/ 2 , S
Teknik
~" /4 /4 '
60 50 6 x x
Program , " fin_sn/ 10/ 1P
Geliştirme
w
"" s / 6 " / 6 -1'°
X X
Rehberlik 85 60 8 z= - ^85-60/ = 25/ =3]125 g
/0 /8
En büyük Z puanı
38. -EGITIM BILIMLERI- 23
Bulunan Z değerlerinden en büyük değer öğrencilerin nilgi Notu /
en başarılı olduğu dersi gösterirken en küçük değer
öğrencinin en başarısız olduğu dersi gösterir. Buna Eğer soruda öğrencinin başarısı yani öğrencinin
göre en başarılı ders rehberlik olurken en başarısız birden fazla ders içerisindeki başarısı ya da diğer
ders ölçme dersidir. öğrenciler arasındaki başarısı isteniyorsa mutlaka Z
ve T puanını hesaplamak gerekmektedir. Çünkü bir
b) T PUANI öğrencinin başarısı isteniyorsa standart puanının
bilinmesi gerekir. Ancak sınıfın ya da grubun
Aritmetik ortalamasının 50, standart sapmasının 10 başarısı, başarısızlığı soruluyorsa o zaman sınıfın
kabul edildiği puanlardır. Z puanlarının negatif çıkması (grubun) aritmetik ortalaması, Mod, Standart
sapmasını bilmemiz gerekir.
(-) sıfır (0) değerini alması gibi olumsuzluklardan
dolayı Z puanı T puanına dönüştürülür. Sonuç olarak
ÖRNEKSORU
aynı olmasına karşın T puanları pozitif değerler
1. Öğrenme psikolojisi öğretmeni Salih Bey
aldığından anlaşılması ve yorumlanması daha
yaptığı 41 soruluk final sınavında sınıfın
kolaydır.
ortalamasını 60, standart sapmasını 4 olarak
T puanını hesaplamak veya Z puanına dönüştürmek hesaplanmıştır. Öğrenme psikolojisi sınavına
için; girip sınavdan 68 alan Elif'in başarısı ile ilgili
olarak;
T= .10 + 50 formülü kullanılır.
a)Elif'in başarısı ile ilgili olarak ne söylenebilir?
Örneğin: Z puanı hesaplamasında
değerlerin aynısı ile T puanını b)Elif, sınıfın yüzde kaçından başarısız
öğrencinin tüm derslerindeki başarı sırasını bulalım. olmuştur?
kullanılan c)Elif ile aynı sınıfta olan Yusuf'un z puanı -1,5
hesaplayalım ve .S2 ise Yusuf testten kaç puan almıştır?
tr
LLİ
û ÇÖZÜM:
*2e
T Değeri (Z.10 + 50)
Uü
X Bir öğrencinin başarısı ve başarısızlığı
X
Dersin Adı
Z Değeri
Başarı sırası
sorulduğuna göre yapılacak ilk işlem öğrencinin
standart puanını bulmaktır.
'
O
UJ > 7 x-7 68-60 8 _
cu t— — — — — c
Gelişim 75 60 12 1,25 (1,25x10)+ 50 = 62,5 4 Sx 4 4
"Q
İÜ
Öğrenme 80 65 10 2,5 (2,5x10)+ 50 = 75 2 >■
x =60
Ölçme 65 65 5 0 (0x10)+ 50 = 50 5*
90 80 4 2,5 (2,5x10)+ 50 = 75 2
Yöntem- Elifin ham puanı = 68
Teknik
60 50 6 1,6 (1,6x10)+ 50 = 66,6 3 Elif'in standart puanı yani z puanı 2'dir. Bu puanla
Program
Elif öğrenme psikolojisinden başarılı bir öğrencidir
Geliştir
diyebiliriz. Yani Elif öğrenme psikolojisi dersinde
Rehberlik 85 60 8 3,125 (3,125x10)+ 50 = 81,25 1"
sınıf ortalamasının üstünde puan alarak başarılı
* En z olunan ders ı olmuştur.
başarıs ** olunan ders
En başarı b) Elif'in sınıfın yüzde kaçından başarılı olduğu
anlamak için normal dağılım eğrisindeki oranları
Z puanı hesaplamasında olduğu gibi T puanı bilmemiz gerekir.
hesaplamasında da en başarılı ders Rehberlik en
başarısız ders Ölçme dersi olarak bulunmuştur.
39. 24- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME-
ÇOZUMLU
KAVRAMA TESTİ
-3& -25* -5x x" 15x 25 X 35 X
1, 2, 3, 4 ve 5. soruları aşağıdaki tabloya göre
-3 Z -2 Z -1z 1z 2z 3Z
yanıtlayınız.
Elif'in z puanı 2 olduğuna göre Elif 2z puanın Öğrenciler Öğrenme Tarih Mat. Fizik Coğrafya
altında kalan öğrencilerden başarılıdır. Bu da 50 + Psiko.
34,13 + 13,59 = 98 Yani Elif Sınıfın % 98'inden Abuzer 60 70 30 50 70
daha başarılıdır. Fatoş 50 50 60 60 80
c) Yusuf'un z puanı -1,5 ise x = ? Ömer 60 70 60 30 70
Elif 85 60 60 50 90
Sınıf ortalaması Y = 60
~x 70 50 40 30 80
Sınıfın puan dağılımının standart sapması: Sx = 4 Sx 5 8 10 4 6
Öyleyse formüldeki yerine koyarak Yusuf'un aldığı
puanı (x) bulabiliriz. Yukarıdaki tabloda verilen bilgilere
göre Ömer'in en başarılı olduğu ders
Z ?2
Z= Sx ise-1,5= =X -60 = -1,5x4 hangisidir?
= x-60 = A)Öğrenme Psikolojisi
x = 54 B)Tarih
Yusuf'un testten almış olduğu ham puanı 54'tür. o ço C)Matematik
D)Fizik
E) Coğrafya
O4
O Ömer'in tüm derslerden z puanını
hesaplarız. Ömer z (Öğrenme Psikolojisi)
2 x - x 60-70 -10
Sx ~
A /T . ... ^ 70-50 20 nr
Omerz(Tarıh) Z=-----------= — = 2,5
40. Ömerz(Matematik)
10
10
Ömerz(Fizik) Z=
^ = - = 0
4 4
Omer z (Coğrafya) Z = 70-80 -10
Bu durumda Ömer'in Z puanının en yüksek
olduğu ders tarih olduğuna göre (Z = 2,5) en
başarılı olduğu dersde tarihtir.
(Cevap B)
