SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  26
Télécharger pour lire hors ligne
dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷1
k|sf]k–1fgdfnf–!)




    dxfdf/Lsf sf/0f
        / ;'/Iff



                          n]vs
                    /fdrGb| Gof}kfg]


                         k|sfzs



÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
2
s[lt            M dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff

n]vs            M /fdrGb| Gof}kfg]

k|sfzs          M jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfn                 (ECO-Nepal)

;jf{lwsf/       M k|sfzsdf ;'/lIft

;+:s/0f         M k|yd, ;fpg @)^$

;ªVof          M @,))) k|lt

cfj/0f l8hfOg M /d]z bfxfn

d'b|s           M lszf]/ ckm;]6 k|; -k|f=_ ln=, kmf]g M $#%!)$$
                                 ]

d"No            M ?= %)÷–


ISBN            : 978-99946-927-9-8


 k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f tyf k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ ;fd'bflos Ifdtf
 clej[l4sf nflu ;r]tg cleofgcGtu{t k|sf]k–1fgdfnf k|sfzgdf
 cf+lzs ¿kdf cfly{s ;xof]u ug]{ lgDg ;fem]bf/ ;+:yfx¿k|lt Osf]–g]kfn
 xflb{s cfef/ JoQm ub{5 M


               PS;gP8 g]kfn                           cS;kmfd hLaL g]kfn
               kf]= a= g+= ^@%&, sf7df8f}+, g]kfn     kf]= a= g+= @%)), sf7df8f}+, g]kfn
               kmf]gM $$#^$&&                         kmf]gM %%@)%*^
               kmofS;M (&&–!–$$!(&!*                 kmofS;M (&&–!–%%@#!(&
               j]e;fO6M www.actionaid.org/nepal       j]e;fO6M www.oxfam.org.uk


                                                    dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷3
k|sfzssf] egfO
/f]ulgjf/0fsf dfgjLo lqmofsnfk;Fu} o;sf] k|sf]k klg lj:tfl/t x'b}
                                                                F
uO/x]sf] 5 . cf}nf] pGd'ngsf nflu ljZjn] w]/} 7"nf] vr{ u/] klg
lgoGq0f x'g ;s]sf] 5}g . clxn] t sfnfhf/ / 8]Fu' gfdsf
dxfdf/LhGo /f]u;d]t pTkGg eO;s]sf 5g . ljZjnfO{ a8{kmn',
P8;h:tf dxfdf/Ln] klg cfqmd0f ul/;s]sf] 5 . To;}n] dfgj
;dfh dxfdf/LhGo /f]uaf6 ;'/lIft x'g] k|oTg ubf{ ub}{ klg c;'/lIft
g} /x]sf] 5 .
dxfdf/LnfO{ k|sf]kl;lh{t k|sf]ksf] ?kdf klg lng ;lsG5 . ljz]ifu/L
af9L, klx/f], e'Orfnf]kl5 ;/;kmfO tyf z'4 lkpg] kfgL, z'4 vfgf
                 F
tyf :jR5 jftfj/0fsf] cefj x'g] sf/0fn] ljleGg k|sf/sf dxfdf/Ln]
cfqmd0f ug{ ;S5g . o; cj:yfdf Ps k|sf]ksf] kL8faf6 d'lQm
gkfpFb} csf]{ k|sf]ksf] l;sf/ x'gkg]{ afWotf dflg;df cfOk5{ .
                                   '
k|sf]k 1ffgdfnfsf] o; b;f}F z[ªvnfdf dxfdf/Lsf ljleGg kIfdf
;fdfGo hfgsf/L lbg] k|of; ul/Psf] 5 . o; k':tsdf ePsf
hfgsf/Ln] k|sf]kl5 jf cGo k|sf]ksf 36gf geOsg pTkGg x'g;Sg]
dxfdf/Lsf] hf]lvd lgoGq0f ug{ ;fdflhs ;xhstf{, lzIfs, ljBfyL{
tyf ;d'bfonfO{ ;xof]u k'Ug] ck]Iff ul/Psf] 5 .
k|sf]k 1ffgdfnfsf cGo z[ªvnfh:t} o;nfO{ klg ;/n efiffdf k|:t't
                         
ug{ ;kmn n]vs Gof}kfg] ;lxt o;sf] k|sfzgsf nflu k|/0ff k|bfg
                                                   ]
ug]{ PS;gP8 g]kfnsf l;lgo/ lydln8/ Zofd;'Gb/ 1fjfnL /
cS;kmfd hLaL g]kfnsf sfo{qmd ;+of]hs lji0f'k|;fb v/]n tyf
o;sf] z'4fz'l4 / ;fh;Hhfdf ;xof]u ug]{ Osf]–g]kfnsf ;a}
;xofqLk|lt wGojfb JoQm ub{5f}F .

                                                   Osf]–g]kfn
                                                   ECO-Nepal ]




4÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
ljifo;"rL
 dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff                               %–!#
    ljifok|jz
            ]                                     %
    dxfdf/Lsf] cy{                                ^
    dxfdf/L km}lng] sf/0f                        &
    dxfdf/Lsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld / Iflt         *
    cfsl:ds jf cfkTsfnLg cj:yf                    (
    k|sf]khGo hf]lvd / dxfdf/L                   !!
 dxfdf/Lsf k|sf/ / lgoGq0fsf pkfo                       !#–@#
    a8{kmn'                                     !#
    dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkg                   !^
    dxfdf/Lcl3sf] k"jtof/Lsf] of]hgf
                     {                           !^
    k|sf]ksf] ;dodf ug'kg]{ p4f/ / Joj:yfkg
                       {                         !(
    cfkTsfnLg p4f/                               @)
    bL3{sfnLg Joj:yfkg                           @)

 pk;+xf/                                                   @#




                                       dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷5
dxfdf/Lsf sf/0f /
             ;'/Iff
ljifok|j]z
hg;ªVof j[l4, jftfj/0f k|b"if0f, :jR5 vfg]kfgL tyf ;/;kmfOsf]
cefjsf sf/0f ljZjdf x/]s lbg xhf/f}F dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 .
kf]lifnf] vfBfGgsf] cefj, ul/aL / ljsf;sf gfddf eO/x]sf] ljgfzsf]
tLj|tfn] d[To'sf] ;ªVof j[l4 ug{ yk of]ubfg lbFb} cfPsf] oyfy{nfO{ klg
c:jLsf/ ug{ ;lsFbg . afFRgsf nflu geO gx'g] jfo' / kfgLsf ;|ftdf
                    }                                               ]
eO/x]sf] k|bif0fn] ;j{;fwf/0f gful/sdf hg:jf:Yo;DaGwL ;d:of tLj|
             "
aGb} uPsf] 5 . Pslt/ cfly{s ;d'Gglttkm{ ljZj bf}l8/x]sf] 5 eg]
csf]tkm{ ul/aLdf afFRg ljjz ;d'bfo ljleGg k|sf/sf dxfdf/LhGo
      {
/f]usf] lzsf/ alg/x]sf 5g .
ljZjdf dxfdf/Lsf] k|sf]k kfgLhGo /f]uaf6 w]/} x'g] u/]sf] 5 . x'g t
jt{dfg ;dodf PrcfOeL P8; / a8{ˆn'n] klg dxfdf/Lsf] ¿k lnO;s]sf]
5 . To;}u/L cf}nf], 8]u' Hj/f], x}hf, emf8fkvfnfh:tf Hofb} l56f] ;g]{
                       F
/f]un] klg dxfdf/Lsf] ¿k lng] u/]sf 5g . dxfdf/Lsf] k|sf]k ljz]ifu/L
k|sf]kåf/f l;lh{t k|sf]ksf ¿kdf pTkGg x'g] eP klg ;dfhdf ;fdfGo
cj:yfdf ;d]t o;sf] k|efj b]lvg] u/]sf] 5 . g]kfndf dxfdf/Laf6 x'g]
hgwgsf] Ifltsf] cfFsng ug]{ ljZj:t ;+oGqsf] ljsf; gePsfn] o;af6
x'g] dfgjLo Iflt cg'dfgdf dfq ;Lldt /x]sf] kfOG5 . k|sf]kaf6 ePsf]
Ifltsf] tYofªs g]kfn ;/sf/sf] u[x dGqfnoaf6 dfq cflwsfl/s ¿kdf
pknAw x'g] Joj:yf /x]sf] 5 . dGqfnosf] tYofªs cg';f/ ;g !(*#
b]lv @))# ;Dddf dxfdf/Laf6 !! xhf/ cf7 ;o Ps hgfsf] lgwg
ePsf] b]lvG5 . t/ d'nssf b'ud ufpFdf PsfPs b]vf kg]{ c1ft /f]usf]
                         '      {
l;sf/ ePsfx¿sf] tYofªs pknAw x'g g;s]sf] oyfy{nfO{ ;/sf/n]
klg :jLsfg]{ u/]sf] 5 . cgf}krfl/s tYofªscg';f/ d'nsdf dxfdf/Laf6
                                                      '
jif]gL sl/a Ps xhf/ Ps;oeGbf a9L dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 .
    {
6÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
sdhf]/ cfly{s cj:yf ePsf u|fdL0f ;d'bfo dxfdf/Lsf] k|sf]kaf6
kLl8t x'g] u/]sf 5g . ul/aLsf sf/0f pgLx¿ kf}li6s vfgf, ;kmf
sk8f, pko'Qm cfjf;, :j:Yo jftfj/0faf6 al~rt /x]sf 5g eg] /fd|f]
lzIff / lgoldt :jf:Yok/LIf0fdf rflxg] Go"gtd vr{ h'6fpg c;dy{
5g . kf]if0fo'Qm vfgf, z'4 vfg] kfgL / ;/;kmfOsf] cefjdf To:tf ul/a
;d'bfoleq /f]usf hLjf0f'sf lgldQ cg'sn jftfj/0f tof/ x'g] ePsfn]
                                          "
;fdfGo /f]un] klg dxfdf/Lsf] ¿k wf/0f u5{ . g]kfnsf ljleGg 7fpF /
cGo b]zdf pTkGg dxfdf/Lsf] cWoogaf6 klg clwsf+z ;?jf /f]usf]
dxfdf/L lgDg:t/sf] af;:yfg /x]sf ul/a tyf lk5l8Psf ;d'bfodf g}
w]/} b]lvPsf] kfOG5 . g]kfndf klg ;x/sf em'k8L / t/fO{sf ljkGg a:tL
tyf kxf8sf lk5l8Psf ;d'bfodf dxfdf/Ln] k|sf]ksf] ¿k lng] u/sf] /
To:tf ;d'bfodf g} d[To'b/ klg a9L /x]sf] kfOG5 .
dfxfdf/Lsf] cy{
;dfhsf] s'g} Ps If]qdf b]vf k/]sf] /f]u 5f]6f] ;dod} km}lnP/ cgk]lIft
            '
¿kdf w]/} dflg; ;ªqmldt x'g] / dg]{ cj:yfnfO{ ;fdfGotof dxfdf/L
elgG5 . To; cj:yfdf :yfgLo txdf ePsf lrlsT;s, cf}iflw, :jf:Yo
s]Gb|sf] Ifdtf / pknAw cGo ;|ft tyf ;fwg ckof{Kt eP/ k|sf]ksf]
                                  ]
cj:yf pTkGg x'G5 . crfgs b]vf k/]/ Jofks ¿kdf km}lnO{ hg:jf:Yodf
;d:of pTkGg ug]{ /f]usf] k|sf]knfO{ g} :jf:Yo;DaGwL lj1fgn] dxfdf/Lsf]
¿kdf kl/eflift u/]sf] 5 .
/f]u nfu]/ dfq ;dfhdf dxfdf/L pTkGg x'bg . k|fs[lts / dfgjLo
                                              F}
sf/0faf6 x'g] ck|Tofl;t 36gfn] k|sf]ksf] ¿k lnP/ hgwgsf] Iflt x'g]
cj:yfnfO{ klg dxfdf/L eGg ;lsG5 . t/ klg o; k':tsdf /f]uhGo
dxfdf/LnfO{ g} k|sf]ksf] ¿kdf lnP/ To;sf] Joj:yfkgsf ljifodf rrf{
ug]{ k|of; ul/Psf] 5 .
dxfdf/LnfO{ ljleGg If]qaf6 ljleGg k|sf/n] JofVof ul/Psf] kfOG5 .
;fdflhs tyf k|ltsf/fTds :jf:Yo lj1fgsf cg';f/ g;g]{ k|sl[ tsf /f]u
dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lnFbgg . dxfdf/Lsf] ¿k lng] /f]usf hLjf0f' Ps
                         }
JolQmaf6 csf]{ JolQmdf ;5{g . o; lsl;dsf /f]usf hLjf0f' km}lngsf
                                         dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷7
nflu pko'Qm jftfj/0f tyf cGo tŒjx¿sf] ;+of]hg x'gf;fy dxfdf/Lsf]
¿kdf km}lng] u/]sf] kfOG5 . hf8f] ;dodf Zjf;k|Zjf;hGo /f]u, jiff{ofddf
af9L tyf klx/f]kl5 k|bif0fdf x'g] j[l4sf sf/0f pTkGg x'g] emf8fkvfnf,
                              "
x}hf, Dofb]Hj/f], cf}nf], OG;]kmnfOl6;, sfnfhf/ sdnlkQ, bfb'/f, OGkmnPGhf,
                                                                       '
8]u' Hj/f]h:tf /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] u/]sf 5g . To;}u/L a8{ˆn',
  F
PrcfOeL÷P8; klg ljZjJofkL ?kdf dxfdf/L ag]/ km}lng] qmddf j[l4
eO/x]sf] 5 .
/f]uhGo lhjf0f' jf ljiff0f', /f]u nfUg cg'sn zf/Ll/s cj:yfsf] JolQm /
                                              "
/f]u ;g{] k|lqmofsf nflu hLjf0f'sf] j[l4 / cfqmds Ifdtf ljsf; ug]{
jftfj/0fh:tf tŒjn] ;?jf /f]usf] dxfdf/L pTkGg ug{ cx+ e"ldsf
v]N5 . /f]usf hLjf0f' jf ljiff0f' 5}gg eg] /f]u pTkGg x'g ;Sb}g . sdhf]/
zf/Ll/s cj:yfsf] JolQmnfO{ /f]un] t'?Gt} ks85 / ;ªqmd0fsf/L ¿k
wf/0f u5{ . /f]usf hLjf0f' k|jz u/]sf] dflg;sf] k|lt/IffTds Ifdtf
                                      ]
sdhf]/ ePdf /f]u tLj| ultdf a95 . o:tf] hLjf0f' ;?jf k|sf/sf] ePdf
:j:y JolQmdf klg k|jz u5{ / lj:tf/} km}lnP/ dxfdf/Lsf] ¿k lnG5 .
                            ]
o;k|sf/ :ki6 x'G5 …PsJolQmaf6 Zjf;k|Zjf;, vfgf jf cGo ;+;u{sf]
dfWodaf6 csf]{ JolQmdf / ToxL dfWodaf6 ljleGg JolQmdf ;/]/ dflg;sf]
hLjg g} ;ªs6do agfpg] s'g} klg /f]unfO{ dxfdf/L eGg ;lsG5Ú .
dxfdf/L km}lng] sf/0f
/f]u pTkGg ug]{ hLjf0f' / ;Defljt /f]uLsf] ;+of]unfO{ k|bl" ift jftfj/0fn]
k|a4{g u/]sf] v08df /f]usf] km}nfj6 Jofks aGg ;S5 . o;/L km}lnPsf]
/f]un] dxfdf/Lsf] ¿k wf/0f u5{ . ef}uf]lns cjl:ylt, k|sf]ksf cGo
36gfsf] pkl:ylt, ;'4 vfg] kfgL tyf ;/;kmfOsf] l:ylt, kmf]xf]/d}nfsf]
Joj:yfkgh:tf ljifon] /f]usf] pTklQ / km}nfj6sf] ;Ldf lgwf{/0f u5{ .
Vff;u/L, JolQmut, 3/fo;L / ;fd'bflos txdf k|of]u x'g] vfBfGg, xfjf
/ kfgLdfkm{t /f]u km}lng] u5{ . JolQmut ;/;kmfOsf] cefjdf km}lng]
dxfdf/L ;/;kmfOk|lt k|lta4 JolQmdf klg lj:tf/} ;g{ ;S5 . s'g} klg
;?jf /f]usf] Joj:yfkg kmf]xf]/d}nf, zf}rfno, JolQmut jf 3/fo;L
;/;kmfO, :jf:Yo;DaGwL r]tgfdf lge{/ /xG5 . dflg;n] k|of]u ug]{ kfgL
k|bl" ift 5 eg] emf8fkvfnf, 6fOkmfO8, hlG8; / 5fnfsf ljleGg /f]u

8÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
nfUg] / dxfdf/Lsf] ¿kdf km}ng] ;Defjgf /xG5 . hyfefjL kmf]x/d}nf
u/]df jf v'nf 7fpFdf lb;flk;fa u/]df xfjfkfgL b"lift eP/ ljleGg
k|sf/sf ;?jf /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] jftfj/0f tof/ aG5 .
s]xL k|sf]ksf 36gfkl5 dxfdf/Lsf ¿kdf /f]u km}lng] u/]sf] kfOG5 .
To;/L km}lnPsf] dxfdf/LnfO{ k|sf]kl;lh{t k|sf]ksf ¿kdf lng] ul/Psf]
5 . t}klg s'g} Ps k|sf]ksf sf/0f dxfdf/Lsf] pTklQ x'G5 eg]/ k"0f{
¿kdf ljZjf; ug'{ klg unt x'g ;S5 . s'g} klg k|sf]kkl5 dxfdf/L
cfpF5 g} eGg ;lsGg . oBlk af9L, klx/f], e'Orfnf], ;'Vvf tyf nfdf]
                                                F
v8]/Lsf sf/0f ;?jf /f]usf] pTklQ x'g] u/]sf] kfOG5 . hnjfo' kl/jt{gsf
sf/0f klg ljZjdf ljleGg /f]un] dxfdf/Lsf] ¿k lng yfn]sf] 5 .
dxfdf/Lsf] pTklQ, j[l4 / lj:tf/sf] sf/0fnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5
M
      k|bl" ift vfg] kfgL
      c;'/lIft vfBkbfy{
      ;/;kmfOsf] cefj
      jftfj/0f k|bif0f
                     "
      hnjfo' kl/jt{g
dxfdf/Lsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld / Iflt
g]kfn ;fdflhs, cfly{s / z}lIfs ¿kdf lk5l8Psf] d'ns xf] . ef}uf]lns
                                                     '
jftfj/0fsf lx;fan] tLg efudf ljeflht g]kfndf /f]uhGo jftfj/0f /
o;sf cGo tŒjx¿ klg ef}uf]lns :j?ks} cfwf/df pTkGg eP/ dxfdf/Lsf
¿kdf km}lnG5g . ljif]zu/L, afnaflnsf, j[4, czQm / dlxnf ;?jf
/f]ux¿af6 a9L k|efljt x'G5g . g]kfndf ljleGg ;dodf emf8fkvfnf,
7]pnf, dn]l/of, lgdf]lgof, bfb'/fh:tf /f]un] dxfdf/Lsf] ¿kdf af/Daf/
dflg;nfO{ k|efljt ug{] u/]sf] kfOG5 . ljut tLg bzsotf o:tf /f]usf]
dxfdf/L k6s–k6s bf]xf]l/P/ cTolws hg;ªVof k|efljt ePsf] /
To;n] b"/ufdL c;/ ;d]t 5f]8sf] kfOG5 .
                                 ]
cGo k|sf]ksf] t'ngfdf dxfdf/Laf6 w]/} dflg; k|ToIf ¿kdf k|efljt x'g]
/ dfgjLo Iflt;d]t a9L x'g]u/]sf] 5 . ljZja}ªssf] jftfj/0fLo
                                         dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷9
:jf:Yo;DaGwL Ps cWoogcg';f/ g]kfn, ef/t, aªunfb]z, e'6fgnufot
ljZjsf ul/a tyf sd ljsl;t b]z /f]uhGo dxfdf/Lsf] l;sf/ aGg]
k|dv :yfgsf ¿kdf /x]sf 5g . oL b]zdf jftfj/0fLo k|bif0f / c;'/lIft
    '                                                  "
kfgLsf sf/0f emf8fkvfnf, Dofb]Hj/f], x}hf, sdnlkQ, Zjf;k|Zjf;;DaGwL
/f]uaf6 jif]gL b;f}F nfv afnaflnsf kLl8t x'G5g . ljZja}ªssf cg';f/
                {                                        
ul/a d'nssf nueu #) nfv afnaflnsf b"lift kfgLs} sf/0f x'g]
            '
/f]uhGo k|sf]kaf6 k|To]s jif{ db{5g . ul/aL, k5Øf}6]kg / ljkGg
;fdflhs k[i7e"ld g} ;?jf /f]usf] dxfdf/L / pRrd[To'b/ k|j4{g ug]{
k|dv tŒj x'g . ljZj :jf:Yo ;ªu7gsf] k|ltj]bgdf …ljZjJofkL ;?jf
      '
/f]usf] af]emÚ (Burden) sf] ;DaGwdf pNn]v ePcg';f/ ul/a / cljsl;t
b]zdf Zjf;k|Zjf;;DaGwL /f]u, emf8fkvfnf / cf}nf]af6 x'g] d[To' ljZjsf]
/f]uhGo d[To'sf] nueu @) k|ltzt s]lGb|t /x]sf] 5 . ljsl;t b]zdf eg]
d[To'sf] k|dv bz sf/sdWo]sf] Zjf;k|Zjf;;DaGwL dxfdf/L cu|:yfgdf
              '
/x]sf] 5 .
g]kfndf jif]gL dxfdf/Laf6 xhf/eGbf a9L dflg;sf] d[To' x'g] u5{ .
                  {
vf;u/L, jiff{ofddf cfpg] af9L, klx/f] / cfunfuLaf6 l;lh{t jftfj/0fLo
c;Gt'ngaf6 pTkGg dxfdf/Lsf] cj:yfdf ;dod} :jf:Yo;]jf pknAw
x'g g;Sbf w]/} dflg;n] Hofg u'dfpg'kg]{ l:ylt cfPsf] kfOG5 . @)^# /
@)^$ ;fnsf] k|f/lDes cjlwdf dfq nueu sl/a @( xhf/ dflg;
emf8fkvfnf / x}hfh:tf dxfdf/Laf6 k|efljt ePsf / sl/a tLg ;o
dflg;sf] d[To' ePsf] b]lvG5 . k|sf]kkZrft /f]usf] dxfdf/L pTkGg x'g]
lglZrt geP klg Joj:yfkg;Fu} o;sf] lgoGq0fsf ;DaGwdf ;+jbgzLn   ]
x'g ;s]df ;Defljt 7"nf] dfgjLo IfltnfO{ 6fg{ ;lsG5 .
cfsl:ds jf cfkTsfnLg cj:yf
e"sDk, af9L klx/f], /f]uhGo dxfdf/L, cfunfuL, lxdkft, cfFwL a]x/Lh:tf
k|sf]ksf 36gf tyf dfgj l;lh{t o'4 jf åGbsf sf/0faf6 pTkGg c;xh
cj:yfdf tTsfn ;dfwfgsf pkfox¿ cjnDag gul/Pdf dflg;sf]
Hofg hf]lvddf k5{ . o"PgPr;Lcf/n] k|ltlbg !) xhf/df dflg;df @
JolQmsf] d[To' x'g' tyf emf8f kvfnf @% k|ltzteGbf a9L hg;ªVofdf
b]lvg', k|ltlbg k|lt JolQm Go"gtd !) ln6/ :jR5 kfgL pknAw gx'g'

10÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
cfsl:ds jf cfkTsfnLg cj:yf hgfpg] ;"rssf] cfwf/df cfktsfnnfO{
kl/eflift u/]sf] 5 . To;}n] o:tf] cj:yfsf] Joj:yfkgsf] nflu tTsfn}
;dfwfgsf pkfox¿ canDag ug'k5{ . h;sf nflu k"jtof/L of]hgf
                                     {                   {
agfpg' h?/L x'G5 . o:tf] cj:yfdf aflx/L ;xof]u ;d]t cfjZos
kg{;S5 .
;fwf/0ftof k|sf]k cyjf cfktsfn b'jnfO{ ;ªs6sf] ¿kdf lnOG5 .
                                        }
cyjf ;ªs6 eGgfn] crfgs kg]{ cyjf k6s–k6s hgwgsf] Iflt
x'gu/L pTkGg x'g] ljgfzsf/L cj:yfnfO{ a'emfpF5 . csf]{ cy{df cfktsfn
    ]
eg]sf] s'g} klg vt/fo'Qm 36gfaf6 hgwgsf] Iflt x'g] cj:yf xf] h;sf]
;fdgf ug{ ;d'bfosf] :yfgLo ;|ft ck"0f{ x'G5 . dxfdf/L o:t} b'Mvb 36gf
                                  ]
xf], h;sf] ;fdgf ug{ ;d'bfo ;Ifd /x]sf] x'bg .
                                            F}
To;}u/L /f]usf sf/0f /fi6«JofkL ¿kdf, If]qLo :t/df jf ;d'bfo :t/df
åGå, lx+;f x'g;S5 . o:tf] cfktsfn ljleGg cj:yf kf/ ub}{ k"jf{j:yfdf
gcfP;Ddsf] cj:yfdf hg;ªVofsf] 7"nf] lx:;f k|efljt x'G5 . o;sf]
;dfwfgsf] nflu :yfgLo / /fli6«o :t/ tyf cGt/f{li6«o If]qaf6 ;d]t
kxn tyf cfjZos ;xof]u h'6fpg'kg]{ l:ylt pTkGg x'G5 . o:tf]
;ªs6sf] ;dodf åGå/t kIfaf6 cfkTsfnLg dfgjLo ;xfotf ;d]t
ca?4 x'g;S5 . ;'/Iffsf] sf/0f p4f/stf{x¿ vt/fdf k5{g . o;/L x]bf{
cfkTsfnLg cj:yf cgk]lIft ¿kdf pTkGg x'g] cj:yf xf] . o; cj:yfdf
dflg;sf] hLjgk4lt c:jefljs / c;xh x'G5 . cfkTsfnLg cj:yf
lgDgcg';f/sf 36gf ePdf pTkGg x'G5 M
      e"sDk, Hjfnfd'vL, af9L, klx/f]h:tf k|sf]ksf 36gf .
      o'4, lx+;f, b'36gf, k|bif0f, cfuhgL, cftªsh:tf dfgjpT;lh{t
                     {       "
      k|sf]k ePdf .
      /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs, wfld{s, g}lts, ;ªu7gfTds,
      Joj:yfksLo cj:yf sdhf]/ ePdf .
g]kfnsf] cfw'lgs Oltxf;df ePsf] !(() sf] dxfe"sDk, @)@) ;fnsf]
e"sDk, @)@! ;fnsf] lxdtfn lj:kmf]6, @)#* ;fnsf] af9L, @)$% ;fnsf]
e"sDk / @)%@ ;fn kl5sf] åGåsf] cj:yf cfkTsfnLg pbfx/0fx¿ x'g .

                                        dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷11
b]zsf] ;fdflhs tyf /fhg}lts ;d:ofaf6 kg]{ k|ToIf c;/n] dflg;x¿
z/0ffyL{sf] ¿kdf hLjg ljtfpg afWo x'G5g . ;+oQm /fi6«;ª3Lo z/0ffyL{
                                                 '
pRr cfof]usf cg';f/ cfGtl/s ¿kdf lj:yflkt JolQm tyf ;d'bfo
;}lgs ljb|fx, cfGtl/s åGå, n}l+ us lje]b, hftLo bªuf, dfgjclwsf/
            ]
pNnª3gh:tf sf/0fn] tTsfn cfˆgf] 3/ 5f]8g afWo eO/x]sf 5g . o:tf
                                            
lj:yflkt ;d'bfonfO{ cfGtl/s ¿kdf lj:yflkt dflgPsf] 5 . logLx¿sf
;fdfGo :jf:Yo ;d:ofsf cltl/Qm k|hgg :jf:Yo ;d:ofdf ;d]t Wofg
lbg' cTofjZos x'G5 . z/0ffyL{ pRr cfof]un] s'g} klg JolQm cfkmgf]
b]zeGbf cGoq 5 / p cfkmgf] b]zdf kmls{g ;fdflhs, /fhgLlts cK7of/f]sf]
sf/0fn] of t hfg ;Sb}g cyjf hfg vf]Hb}g jf p;sf] Hofg vt/fdf 5 eg]
To:tf] cj:yfsf] JolQmnfO{ z/0ffyL{ egL JofVof u/]sf] 5 . o:tf] ;d'bfonfO{
klg cGo dfgjLo ;xfotfsf] cltl/Qm k|hgg :jf:Yo ;]jfsf] ;'lglZrttf
cTofjZos x'G5 .
k|sf]khGo hf]lvd / dxfdf/L
ljZjsf w]/h;f] efudf ePsf cg]s lsl;dsf k|sf]ksf 36gfsf] cg'ejaf6
            }
clwsf+z k|sf]ksf sf/0fn] hg:jf:Yodf b]vf kg]{ ;d:ofx¿ Ps} lsl;dsf
x'g] u/]sf] b]lvPsf] 5 . g]kfndf a/fa/ b]vf kg]{ emf8fkvfnf, x}hf, k|hgg
:jf:Yo, cf}nf], sdnlkQ, sfnfhf/h:tf 5 k|sf/sf dxfdf/Lsf k|sf]kn]
a9L k|efj kfg]{ u/]sf] kfOG5 .
k|sf]kn] :jf:Yo If]qdf kfg]{ c;/ k|sf]kcg';f/ dfq km/s geP/ k|sf]k
k|efljt If]qsf] k|sf]k x'gcl3 / ePkl5sf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts
                            '
tyf /fhg}lts cj:yfcg';f/ klg km/s x'g] u/]sf] 5 . To;}n] k|sf]ksf]
k"jtof/L / p4f/sf ultljlw ;~rfng ubf{ :jf:Yodf kg{;Sg] c;/sf
    {
af/]df lgSof}n ug{ k|sf]k k|efljt If]qdf pknAw :jf:Yo ;]jfsf af/]df
               {
klg ljrf/ ug'{ cfjZos x'G5 . o;sf cltl/Qm k|efljt If]qsf hg;d'bfosf]
:jf:Yo /Iffsf nflu hg:jf:Yo;DaGwL gLlt / OdfGbfl/tfn] 7"nf] e"ldsf
lgjf{x ug]{ ePsfn] :jf:Yo sfo{stf{df dfgjLo lrGtgsf] ljsf; x'g' h?/L
b]lvG5 .
;?jf /f]ux¿sf] lgoGq0f
la/fdL x'g] ;ªVof / d[To' ;ªVof 36fpg ;?jf /f]ux¿sf] lgoGq0f ug'{
cfjZos x'G5 . ;?jf /f]ux¿sf] ;do d} klxrfg ug{ k|sf]k x'gcl3 g}
                                                            '
12÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
;"rgf k|0ffnLnfO{ ;'b[9 / e/kbf]{ agfpg' k5{ . o;sf nflu :km]o/
kl/of]hgfsf] ;?jf /f]u lgoGq0f dfkb08sf] cWoog ug'k5{ .    {
z'4 kfgLsf] cfk"lt{
:j:y eP/ afFRg :jR5 vfg] kfgL klxnf] ;t{ xf] . b"lift / To;df klg
ckof{Kt vfg]kfgL cfk"lt{ jf k|of]uaf6 k|sf]k k|efljt hg;d'bfodf /f]u
km}lng], /f]uLsf] ;ªVof / d[To' j[l4 x'g] ;Defjgf w]/} x'G5 . vfg]kfgLsf
nflu :jR5 kfgLsf] cfk"lt{sf ;fy} JolQmut ;/;kmfOsf nflu klg
kof{Kt kfgLsf] cfk"lt{ x'gk5{ . kLl8tnfO{ ;ªqmfds /f]uaf6 arfpg :km]o/
                          '
kl/of]hgfsf] vfg]kfgL cfk"lt{;DaGwL dfkb08sf] sfof{Gjog h?/L 5 .
;/;kmfO
k|sf]kkl5 ;/;kmfO, kmf]x/ d}nf tyf 9n lgsf;sf] plrt Joj:yfkgsf]
sdL ePdf jf zf}rfnosf] k|of]u gul/Fbf ;?jf /f]u km}lng] ;Defjgf a9]/
hfG5 . k|sf]k k|efljt If]qdf z'4 lkpg] kfgL / ;/;kmfOsf] kof{Kt
;'ljwf pknAw u/fpg] tof/L x'gk5{ . dfgj dnd"qsf] plrt lj;h{g
                                      '
ug{ ;s]df lb;fsf] dfWodaf6 km}lng] /f]ux¿sf] /f]syfd ug{ ;lsG5 .
sL6–lgoGq0f
k|sf]kkl5 nfdv'66h:tf sL/fsf] j[l4b/ Jofks x'g] / o:tf sL6af6 ;g]{
                    ]
cf}nf], hfkfgL OG;]kmnfOl6;, 8]uh:tf /f]uaf6 d[To'b/ a9g] u5{ . ctM
                                  F '
k|sf]k Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ kIfdf sL6–lgoGq0f klg Ps xf] .
:jf:Yo -xfOlhg_ k|a4{g
c:j:ys/ jftfj/0f tyf ;/;kmfOsf] sdLn] b"lift kfgL / vfgfsf]
dfWodaf6 ;g]{ /f]usf ;ªqmd0f j[l4df ;xof]u k'U5 . k|sf]k k|efljt
;d'bfonfO{ z'4 kfgL tyf ;/;kmfO, 9n lgsf;, zf}rfnosf] plrt
k|of]u cflbaf/] lzIff lbg'sf ;fy} kfgLsf wf/f, 9n, zf}rfno cflbsf]
/]vb]v, dd{t;Def/sf af/]df klg hfgsf/L u/fOPsf] x'gk5{ .     '
:jf:Yo ;]jf
k|sf]ksf] 36gf x'gcl3 g} :jf:Yo ;]jf lbg] k|0ffnLnfO{ ;'b9 kfl/Psf]
                       '                                         [
x'gk5{ . o;sf nflu ;a} :jf:Yo ;+:yfx¿df a]Unfa]Un} t/ ;dGjofTds
    '
k|sf]k k"jtof/L / Joj:yfkg of]hgfsf] ljsf; ul/Psf] x'gk5{ / lgoldt
           {                                                   '
¿kdf To;sf] k|efjsfl/tfsf] hfFr ul/Psf] x'gk5{ . '

                                          dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷13
dxfdf/Lsf k|sf/ /
             lgoGq0fsf pkfo
a8{kmn'
a8{ˆn'nfO{{ …xfOnL k]yf]hl] gs PlePg OgkmnPGhfÚ klg eGg] ul/G5 . of]
                                           '
s'v/f, xfF; tyf hªunL r/fr'?ªuLdf ljiff0f'åf/f nfUg] ;?jf /f]u xf] .
    '
of] /f]u obfsbf ;'u/df klg nfUg] u/]sf] cg';Gwfgstf{x¿sf] bfaL 5 .
                   F '
dflg;df klg OgkmnPGhf /f]u nfUg] u5{ t/ dflg;df x'g] /f]usf] lsl;d
                       '
leGg} x'G5 . r/fr'?ªuLdf nfUg] s]xL pkhfltsf laiff0f'n] dflg;df
uDeL/ k|lts"n k|efj kfg{;S5 . r/fr'?ªuLdf of] /f]usf] klxrfg ;j{kyd
                                                                  |
;g !*&* df ePsf] lyof] eg] ;g !((& df dflg;df nfu]sf] yfxf
ePsf] lyof] .
dflg;df a8{km n' nfUg] sf/0f
of] /f]u OgkmnPGhf …PÚ laiff0f'n] ubf{ x'G5 . laiff0f'nfO{ To;sf ;txdf
               '
x'g ;Sg] !^ j6f lxdUn'l6lgg -h;nfO{ H elgG5_ / ( j6f Go"/fldlg8]h
–h;nfO{ N elgG5_ k|fl] 6gx¿sf] cfwf/df ljleGg k|hfltdf ljefhg
ul/Psf 5g . tL k|hfltdWo] H5N1, H3N2, H7N7 / H9N2 n] dfq
dflg;df /f]u nfu]sf] kfOG5 . OgkmnPGhf …PÚ laiff0f'n] xfF;, s'v/f,
                                         '                           '
;'u/, 3f]8f tyf cGo hgfj/x¿df dxfdf/L km}nfpF5 . dflg; tyf
  F '
r/fr'?ªuLdf nfUg] H5N1 / H7N7 laiff0f' ;ªqmfds x'g] eP klg
dflg;df of] ;lhn} ;g{ ;Sb}g .
oL laiff0f' ^)) l8u|L ;]lG6u|8 tfkdf #) ldg]6, @@) l8u|L ;]lG6u|8
                             ]                                         ]
tftf] kfgLdf $ lbg;Dd / z"Go l8u|L ;]lG6u|8df ! dlxgf;Dd afFRg
                                                 ]
;S5g . t/ oL hLjf0f'nfO{ kmdf{lng jf cfof]l8gsf] k|of]un] eg] ;lhn}
gi6 ug{ ;lsG5 .
a8{km n'sf] pTklQ / Oltxf;
of] /f]u ;g !((& b]lv r/fr'?ªuLaf6 dflg;df ;g{ yfn]sf] kfOPsf] 5 .

14÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
;f] jif{ xªusªudf H5N1 OgkmnPGhfsf !* hgf /f]uL dWo] ^ hgfsf]
                                 '
d[To' ePsf] lyof] . xªusªudf ;g !((( df H9N2 OgkmnPGhf / ;g
                                                         '
@))# df H5N1 OgkmnPGhfsf] k|sf]k b]lvPsf] lyof] . ;g @))# df
                         '
H7N7 OgkmnPGhfn] xNof08df Ps hgfsf] d[To' ePsf] lyof] eg] *#
               '
hgf la/fdL ePsf lyP . ;g @))$ df yfONof08 / leotgfddf olsg
ePsf @# /f]uLdWo] !( hgfsf] d[To' ePsf] lyof] .
H5N1 OgkmnPGhfsf] k|sf]k ljleGg r/fr'?ªuL, s'v/f tyf ;'u/ /
                 '                                   '       F '
dflg;df klg b]lvPsf] 5 . dflg;df of] /f]u 6sL{, O/fs, ch/a}hfg,
OlhK6, tfOjfg, blIf0f sf]l/of, hfkfg, rLg, yfONofg08, OG8f]gl] ;of,
leotgfd / SofDaf]l8ofdf e]l6Psf] lyof] . g]kfndf eg] xfn;Dd of] /f]u
s'v/f, r/f tyf dflg;df e]l6Psf] 5}g .
    '
dflg;df ;g]{ k|lqmof
a8{ˆn'sf] hLjf0f' s'v/fsf] ¥ofn tyf ;'nLdf sDtLdf !) lbg;Dd /xg
                      '
;S5 . s'v/fsf] Ps u|fd ;'nLdf nfvf}+ s'v/fnfO{ ;ªqmd0f ug{;Sg]
             '                                    '
ljiff0f' x'G5g . o;sf] hLjf0f' k|bl" ift efF8f, cfxf/f, ;'nL, df6f], xfjf /
kmf]xf]/ h'Qfsf] dfWodaf6 Pp6f s'v/f kmfd{af6 csf]df kmfd{df ;g]{ u5{ .
                                        '               {
a;fOF ;/]/ cfpg] r/fx¿n] klg of] /f]u ;fg{ ;S5g .
dflg;df of] /f]u ;ªqmldt lhpFbf] jf d/]sf] r/fsf] k|ToIf ;Dks{af6
;5{ . ljiff0f'n] ;ªqmd0f u/]sf] !* b]lv &@ 306fdf o;sf nIf0f
b]lvG5 . r/fsf] ;'nL, df;' / c08faf6 klg o;sf] hLjf0f' ;g{ ;S5 .
a8{km n'sf] nIf0f
OgkmnPGhf …PÚ sf] ljiff0f'n] r/fx¿df ;fdfGob]lv clt uDeL/ nIf0fx¿
       '
b]vfpF5 . cs:dft w]/} s'v/fx¿ dg],{ km'n kfg{ aGb ug],{ 6fpsf] ;'lGgg],
                            '
bfgf gvfg], ltvf{pg], ;]tf] 5]g{] / kIfwft x'g] o;sf k|dv nIf0f x'g .
                                                        '
dflg;df Hj/f] cfpg], vf]sL nfUg] tyf 3fF6L b'Vg] nIf0f b]vf k5{ . s]xL
dflg;sf] kmf]S;f]df uDeL/ c;/ k/]/ lgdf]lgof klg x'G5 . o:tf] cj:yfdf
/f]u 3fts aGg k'U5 .
s'v/f kmfd{sf sfdbf/x¿, r/fr'?ªuLsf] cf}ifwf]krf/ tyf k|of]uzfnfdf
    '
;+nUg JolQmx¿nfO{ /f]u ;g]{ ;Defjgf a9L x'G5 . of] /f]u hf];snfO{ klg
                                                            ' }
                                            dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷15
nfUg ;Sg] ePtfklg k'/fgf /f]uL tyf /f]u;Fu n8g] Ifdtf sd ePsfnfO{
rf8}F nfU5 .
a8{km n'af6 aRg] pkfo / pkrf/
df;' tyf c08fdf /f]usf ljiff0f' kfOg] ePklg tL ljiff0f' ^ ;o l8u|L
;]lG6u|8sf] tftf]df #) ldg]6df g} d5{g . ctM df;' tyf c08f ksfpFbf
To;sf] leqL tfkqmd ;ft ;o l8u|L ;]lG6u|8 k'usf] s]xL a]/d} ljiff0f' dg]{
                                          ]      ]
ePsf]n] ksfP/ vfPsf] df;' jf c08faf6 of] /f]u ;g{ ;Sb}g . o;
/f]uaf6 aRg lgDg s'/fx¿df Wofg lbg'k5{ M
       zªsf:kb cj:yfsf r/fr'?ªuLnfO{ lgu/fgLdf /fVg] / To;sf]
       cf];f/ k;f/ aGb ug]{ jf ug{ nufpg] .
       /f]uL jf zªsf:kb s'v/fsf] df;' tyf c08f 5'bf ;'/lIft kf]zfs
                             '                      F
       tyf pks/0fsf] k|of]u ug]{ / 5f]Pdf /fd|/L xft w'g] .
       s'v/f kmfd{ / Xofr/Lx¿df h}ljs ;'/Iffsf pkfox¿ nfu" ug]{ .
              '
       s'v/fsf] df;' tyf c08f /fd|/L ksfP/ dfq vfg] .
            '
       hgr]tgf clej[l4 ug{ :jf:Yo lzIff ;+kif0f ug]{ .
                                              ]|
       JolQmut ;/;kmfOdf Wofg lbg] .
       /f]usf] zªsf nfu]df t'?Gt ;DalGwt :jf:Yo s]Gb|df va/ ug]{ .
dflg; tyf s'v/fdf nfu]sf] o; /f]usf] ljz]if pkrf/k4lt ljsl;t
                    '
ePsf] 5}g . /f]uL r/fr'?ªuLnfO{ tyf hgfj/nfO{ gi6 kfg]{ / ltgsf kmfd{
jf vf]/ lg;ªqmldt ug{' g} o;af6 aRg] klxnf] pkfo xf] . la/fdL
dflg;nfO{ 5'66} /fvL nIf0fcg';f/ ;xof]ufTds pkrf/ ug'k5{ . ljb]zdf
                                                        {
PlG6efO/n cf}iflwx¿ k|of]u ul/g] ePtfklg g]kfndf tL cf}iflw pknAw
gx'g,' dxFuf] x'g' / To;sf gsf/fTds k|efjx¿ a9L x'g] ePsf]n] k|of]udf
NofOPsf] 5}g . g]kfndf o; /f]usf] lgoGq0fsf nflu lgDg pkfo cjnDag
ul/Psf] 5 M
       lhNnfl:yt :jf:Yo tyf hg:jf:Yo sfof{nox¿, lhNnf kz';jf         ]
       sfof{nox¿sf /]lk8 /]:kf]G; 6Ldx¿ / ;a} kz'–Sjf/]G6fOg r]s
       kf]i6x¿nfO{ ;r]t /flvPsf] 5 .
       /f]usf] afx'No ePsf b]zx¿af6 r/fr'?ªuL, ck|zf]lwt df;' tyf

16÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
cGo r/fhGo kbfy{sf] cfotdf k|ltaGw nufOPsf] 5 .
      r/f / r/fhGo kbfy{sf] Sjf/]G6fOg k4lt, /f]usf] ;le{nG; tyf
                                                           ]
      cg'udgdf hf]8 lbOPsf] 5 .
      /f]unfO{ lelqg glbg ;ªs6sfnLg sfo{of]hgf nfu" ul/Psf] 5 .
      kz'kG5Ldf /f]u lgbfgsf nflu s]lGb|o kz'/f]u lgbfg k|of]uzfnf,
      /fli6«o kG5L /f]u lgbfg k|of]uzfnf tyf If]qLo kz'/f]u lgbfg
      k|of]uzfnfx¿df / dfgjdf /f]u lgbfgsf] nflu /fli6«o hg:jf:Yo
      k|of]uzfnfdfkm{t sfd ug]{ Joj:yf ldnfOPsf] 5 .
      dfgjdf /f]usf] tYo ;"rgf ;+kif0f Joj:yf ul/Psf] 5 .
                                    ]|
      xfn} ljleGg bft[ lgsfosf] ;xof]udf $ jif]{ a8{kmn' lgoGq0f
      cfof]hgfcGtu{t dfgj tyf r/fr'?ªuLdf /f]usf] vf]h tyf
      k|of]uzfnf ;'b9Ls/0f of]hgf sfof{Gjogdf /x]sf] 5 .
                    [
dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkg
;?jf /f]usf] dxfdf/L k|foM JolQmut, 3/]n' / dfgjl;lh{t jftfj/0fLo
cj:yfsf sf/0f km}lng] x'bf o;sf] /f]syfd / lgoGq0f dflg;sf] 1fg,
                         F
wf/0ff / Jojxf/sf] kl/jt{gaf6 dfq ;Dej x'G5 . :jf:Yo lj1fgsf]
k|rlnt egfO …pkrf/eGbf /f]syfd pQdÚ (Prevention is better than
cure) n] dflg;nfO{ /f]u nflu;s]kl5 pkrf/ ug'eGbf /f]u nfUg] ;Defjgf
                                            {
b]lvgf;fy /f]syfd ug'{ k|efjsf/L x'g] ;Gb]z lbPsf] 5 . ;fdfGotof
dxfdf/L Joj:yfkgdf /f]u ;g]{ / km}ng] ;Defjgfsf] Go"gLs/0f ub}{
/f]syfdsf r/0fa4 pkrf/ljlw ckgfpg' /fd|f] x'G5 .

dxfdf/Lcl3sf] k"j{tof/L of]hgf
lhNnf k|sf]k p4f/ ;ldlt, g]kfn /]8qm;, g]kfnL ;]gf, ;z:q k|x/L,
g]kfn k|x/L tyf cGo ;DalGwt lgsfox¿;Fu ;dGjo u/]/ lhNnfsf]
cfkTsfnLg k"jtof/L / k|sf]k k|ltsf/fTds of]hgf tof/ kfg'k5{ . of]
               {                                          {
k"j{tof/L of]hgfdf c:ktfndf ul/g] k|sf]k Joj:yfkgsf] of]hgf /
;fd'bflos txdf lbg'kg]{ :jf:Yo ;]jf tyf lhNnfdf k|sf]k Joj:yfkgdf
d'Vo e"ldsf v]Ng] lgsfox¿;Fu ;dGjo sfod u/L ;"rgf cfbfgk|bfg /

                                       dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷17
;j{;ne kx'rsf] jftfj/0f tof/ kfg'k5{ . of]hgfdf lj:t[t :jf:Yol:ylt
     '     F                       {
cfsng / pknAw x'g] :jf:Yo ;'ljwf, :yfgLo ;|ft–;fwg, hgzlQmsf]
                                                 ]
k|fyldstfsf] ljZn]if0f u/L hf]lvdsf] klxrfg ug'k5{ . jt{dfg ;dodf
                                               {
pknAw eO/x]sf] :jf:Yo ;]jfn] k|sf]ksf] ;dodf s;/L sfd ug{;S5
eGg] ljifosf] klg lgSof]n ug'k5{ .
                        {      {
;"rgf ;ªsng
k|sf]ksf] ;Defljt hf]lvddf /x]sf If]qdf ;/sf/L lgsfo, :jf:Yo sfof{no,
/]8qm;, g]kfnL ;]gf, ;z:q k|x/L, g]kfn k|x/L, g]kfn :sfp6 tyf cGo
;ª3;+:yf;Fu ;dGjo u/L k|sf]ksf af/]df b|t–;"rgf ;ªsng k|0ffnLsf]
                                           "
ljsf; u/L To;nfO{ ;'b9 kfg'k5{ . lhNnf :jf:Yo sfof{no / hg:jf:Yo
                         [   {
sfof{nodf ;"rgf s]Gb|sf] :yfkgf u/L u|fdL0f txaf6 ;"rgf ;ªsng ug]{
/ tTsfn} clen]v ug]{ sfd ug'k5{ . o:tf] s]Gb| rf}la;}306f v'nf /xg]
                               {
Joj:yf ldnfOPsf] x'gk5{ .
                       '
tflnd
:jf:Yo sfo{stf{nfO{ ;/sf/n] cfjZos tflnd lbg'k5{ . o;sf ;fy}
;d'bfosf :jo+;jsn] klg tflnd k|fKt ug]{ jftfj/0f tof/ ug'k5{ .
                  ]                                       {
cfkTsfnLg k"jtof/L tyf k|sf]k Joj:yfkgdf Ifdtf clej[l4 ug'sf
                {                                            {
;fy} u|fdL0f txb]lv ;DalGwt :jf:Yo lgsfo;Dd e/kbf]{ ;"rgf k|jfx
ug{;d]t :jo+;js tflndsf] k|j4{g ug'{ pko'Qm x'G5 .
              ]
cf}iflwsf] df}Hbft
k|sf]kkl5 pTkGg x'g;Sg] cfkTsfnLg cj:yfsf nflu cfjZos kg]{
cf}iflw tyf pks/0f :yfgLo ;d'bfodf / :jf:Yos]Gb|df df}Hbft /fVg'
h?/L x'G5 . lhNnf c:ktfn jf lhNnf :jf:Yo jf hg:jf:Yo sfof{nodf
cfk"lt{ x'g] cf}iflw tyf pks/0f tTsfn cfk"lt{ ug{;Sg] u/L tof/L
cj:yfdf /fVg'k5{ .
vfg]kfgL tyf ;/;kmfO
k"jtof/L of]hgf agfpFbf ;'/lIft vfg]kfgL cfk"lt{ tyf ;/;kmfOh:tf
   {
ljifodf ;+j]bgzLn /xg'k5{ . jftfj/0f k|b"if0f x'g] lqmofsnfknfO{

18÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
lg?T;flxt u/L :jR5 jftfj/0f lgdf{0f ug'k5{ . o;sf nflu ;d'bfo
                                              {
cfkm}n] klg ;ts{tf ckgfpg'k5{ .
     F
dxfdf/Laf6 k|efljt ;d'bfonfO{ ;'/lIft /fVg To;sf] ;Defjgf, sf/0f
/ k|efjaf/] k|efljt x'g;Sg] ;d'bfonfO{ ;r]t u/fpg'k5{ . vf; ;d'bfodf
cf}nf] /f]un] x/]s jif{ lgoldth;f] dxfdf/Lsf] ¿k wf/0f ub}{ cfPsf] 5
eg]] of] ;?jf /f]u nfUg] sf/0f s] xf], s;/L ;5{, /f]usf nIf0f s:tf
x'G5g, /f]uaf6 s:tf] vt/f pTkGg x'g;S5 eGg] ljifodf ;d'bfodf
r]tgf clej[l4 ug'k5{ . o;af6 /f]u km}lng / dxfdf/Lsf] ¿k lng glbg
                    {
;d'bfon] cfkm}F ;r]t / ;hu eP/ kxn ug{;S5 .
emf8fkvfnf, x}hf, Dofb]Hj/f]h:tf /f]u d'Votof ;/;kmfOsf] sdLsf
sf/0f km}nG5 . o:tf /f]usf] dxfdf/L km}lng] ;Defljt :yfgdf hgr]tgf
sfo{qmd;Fu} JolQmut, 3/fo;L, ;fd'bflos / jftfj/0fLo ;/;kmfO cleofg
rnfpg' a9L k|efjsf/L x'G5 . w]/h;f] ;?jf /f]u b"lift kfgLsf] k|of]uaf6
                                 }
dxfdf/Lsf] ¿kdf km}ng] u5{g . b}lgs pkof]u ul/g] kfgL z'4 / ;kmf x'g'
:jf:Yosf] b[li6sf]0fn] clgjfo{ zt{ g} xf] . t;y{, ;d'bfodf b"lift kfgLaf6
s:tf :jf:Yo ;d:of pAhG5g eGg]af/] hfgsf/L u/fpFb} kfgL z'4 kfg]{
Jofjxfl/s tl/sfsf] k|of]u ug{ clek|l] /t ug'k5{ . {
:jR5 vfg]kfgL Joj:yfkgsf nflu kfgLsf] ;|ft, ;ªsng ug]]{ 7fpF /
                                                    ]
3/]n' pkof]usf nflu kfgL /fVg] efF8fnufotdf kfgL b"lift x'g] sf/0faf/]
;a}df 1fg x'g' cfjZos x'G5 . kfgLsf] ;|ft ;kmf eP klg 3/;Dd
                                                ]
NofpFbf–NofpFb} klg b"lift x'g] ;Defjgf /xG5 . ctM :jR5 vfg]kfgLsf]
plrt Joj:yfkg ug]{ xf] eg] kfgLaf6 km}ng] /f]uhGo dxfdf/L w]/xb;Dd }
lgoGq0f x'G5 .
3/]n' tyf jftfj/0fLo k|b"if0fsf nflu b}lgs dfgjLo lqmofsnfk /
cfr/0fn] k|dv e"ldsf lgjf{x u/]sf] x'G5 . jftfj/0fLo z'4tfsf nflu
               '
3/fo;L kmf]x/d}nfsf] ;'/lIft Joj:yfkg, ;fj{hlgs zf}rfnosf] lgoldt
/]vb]v, dd{t;Def/ ul/g'k5{ . v'nf 7fpFdf lb;flk;fa / kmf]xf]/ ug]{
s'/fsf] sfg'gL / Jojxfl/s ¿kdf lgoGq0f x'gk5{ . ;fj{hlgs kmf]xf]/
                                                      '
Joj:yfkgsf] pko'Qm Joj:yf ldnfpg'kb{5 .
plNnlvt sfo{ dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgsf ;fwf/0f pkfo x'g .

                                          dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷19
o:tf sfo{af/] a'emg / sfof{Gjog ug{ pRrcWoog jf ljz]if1tfsf] h?/t
kb}g . o;sf nflu cfwf/e"t 1fg, ;sf/fTds wf/0ff, ;xof]uL efjgf /
   {
;Defljt hf]lvdk|lt rgfvf] eP k'U5 .
k|sf]ksf] ;dodf ug'kg]{ p4f/ tyf Joj:yfkg
                   {
s'g} klg /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] ;Defjgf b]vfk/]df tTsfn}
;DalGwt ;/sf/L lgsfodf va/ ug'k5{ . o:tf /f]usf] :yfoL lg?k0fsf
                                  {
nflu /f]usf] ;|ft klxrfg u/L pkrf/ ug{ ljz]if1 / lrlsT;ssf] ;xof]u
                ]
lng' cfjZos x'G5 . /f]u lgbfgsf nflu pkrf/ ubf{ / /f]uLsf /]vb]v
ubf{;d]t cGo dflg;df /f]u g;g]{ plrt ljlw ckgfpg'k5{ . dxfdf/Lsf]
cj:yfdf k|efljt JolQmsf] clen]v /fvL, To;;Fu ;DalGwt lgsfonfO{
pknAw u/fpg'k5{ . o;af6 eljiodf dxfdf/Lsf ;Defljt sf/0faf/]
cWoog u/L lgoGq0fsf pkfo vf]Hg;d]t ;Da4 kIfnfO{ ;xof]u k'Ub5 .
:jf:Yo l:yltsf] cfsng
k|sf]k ePsf] :yfg / To; j/k/sf] :jf:Yo l:ylt a'‰g :jf:Yo :jo+;jsnfO{
                                                              ]
tTsfn kl/rfng ug'k5{ . ;d'bfodf s;}nfO{ ck|Tofl;t /f]u nfu]sf]
                      {
cfef; x'gf;fy :jf:Yo s]Gb|df ;"rgf ug'k5{ . k|f/lDes :jf:Yo l:yltsf]
                                        {
cfsng ug{ :jf:Yo s]Gb|af6 pknAw kmf/fd e/]/ jf e/fP/ ;DalGwt
lgsfodf pknAw u/fpg'k5{ . :jf:Yo sfof{non] klg k|sf]khGo 36gf
ePsf] @$ 306fleqdf d"Nofªsg 6f]nL k7fO;Sg'k5{ .
:jf:Yo ;]jf
lhNnf hg:jf:Yo sfof{non] dxfdf/L km}lng;Sg] If]qdf :yfgLo :jf:Yo
;+:yf, g]kfn /]8qm;, k|x/L, ;]gf, lghL :jf:Yo ;+:yf, :yfgLo u}/;/sf/L
;+:yf / :yfgLo ;d'bfo;Fu ;xof]u lnO{ cfkTsfnLg :jf:Yo ;]jf k|bfg
ug{ ;dGjo ug'k5{ . cfkTsfnLg cj:yfdf 3fOt]sf] pkrf/ tyf Joj:yfkg
               {
/ ;/;kmfOsf sfo{sf cltl/Qm hg:jf:Yo;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljifodf
:jf:Yo;]jf s]lGb|t x'gk5{ .
                      '
cfkTsfnLg p4f/
;?jf /f]u lgoGq0f dxfzfvfsf] ;+of]hgdf s'g} klg k|sf]khGo sf/0faf6

20÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
x'g;Sg] dxfdf/L Joj:yfkg ug{ cfkTsfnLg k"jtof/L / k|sf]k Joj:yfkg
                                              {
sfo{qmd ;~rflnt x'G5g . o:tf sfo{qmdcGt{ut of]hgf th'df, Ifdtf
                                                           {
clej[l4, ;r]tgf sfo{qmd, ;/f]sf/jfnf ;+:yfx¿aLr ;dGjo sfod
ug]h:tf sfo{qmd;d]t ;~rfng x'g] u/]sf 5g . jiff{ofddf af9L /
   {
klx/f]sf] k|sf]kkl5 b]vfkg{] dxfdf/Lsf] Joj:yfkg ug{ If]qLo / lhNnf
txsf :jf:Yo lgsfox¿df Go"gtd cfkTsfnLg cf}iflw tyf cfjZos
;fdu|L k|sf]kcufj} k7fpg] Joj:yf ul/Psf] x'G5 . :yfgLo ;+:yf /
;xhstf{sf] ;xof]udf ;d'bfon] oL If]qaf6 ;]jf k|fKt ug{ ;lhnf] x'g]
ePsfn] ;xhstf{x¿n] ;d'bfosf] dxfdf/LhGo hf]lvdsf] klxrfg ul//fVg'
/fd|f] x'G5 .
cfkTsfnLg :jf:Yo;]jf / /fxt Joj:yfkgsf nflu s]Gb|, If]q / lhNnf
txsf cfkTsfnLg k|ltsf/ 6f]nLsf] Joj:yf ldnfOPsf] x'G5 . lhNnf
:jf:Yo sfof{nosf] cu'jfOdf lhNnfdf k|ltsf/ 6f]nLn] If]q / s]Gb|sf]
lgb]{zgdf s'g} klg /f]uhGo dxfdf/Lsf] k|ltsf/sf] Joj:yfkg u5{ .
;}4flGts / gLltut ¿kdf o:tf 6f]nLsf] Joj:yf ul/Psf] eP klg
jf:tljs ¿kdf k|sf]k / dxfdf/Lsf] ;dodf cfjZos p4f/ tyf /fxt
Joj:yfkg ug{] Ifdtf ljsf;sf nflu cfjZos tflnd, ;Lk / 1fg lbg]
cj;/ eg] ldnfPsf] kfOPsf] 5}g . To;}n] :yfgLo ;+:yfn] ;/f]sf/jfn;Fu
;dGjo u/L tflnd / hgr]tgf clej[l4df ;3fp k'¥ofpg' h?/L 5 .
bL3{sfnLg Joj:yfkg
;d'bfodf dxfdf/Laf6 d[tssf] ;ªVof, k|efljt JolQm, k|sf]k lgoGq0fsf]
Nffut / s'n Iflt nufotsf] tYout k|ltj]bg tof/ kf/L ;DalGwt
lgsfodf k|:t't ug'{k5{ . oL tYosf] cfwf/df hg;d'bfodf ;r]tgf
clej[l4sf sfo{qmd th'df ug{ ;xh x'G5 . o;af6 eljiodf dxfdf/Lsf]
                      {
;Defljt If]qsf] klxrfg u/L k"jf{g'dfg, ;~rf/ / ;dGjosf nflu
k"jrtfjgL k|0ffnL / tYofªs ;ªsngdf ;xof]u ldN5 . To;}sf] cfwf/df
   { ]
bL3{sfnLg of]hgf tof/ ug{ / sfof{Gjog ug{ ;lsG5 . dxfdf/L lgoGq0f
/ Joj:yfkgsf nflu ;/sf/af6 klg cfjZos gLltut / sfg'gL Joj:yf
ldnfO{ ;/f]sf/jfnf lgsfonfO{ ;hu / ;lqmo /fVg'k5{ . dxfdf/L lgoGq0f
/ Joj:yfkg :jf:Yo lj1fgsf] Jofks / ax'kIfLo ;/f]sf/sf] If]q xf] .
                                       dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷21
ctM dxfdf/L lgoGq0f tyf Joj:yfkgsf k"jtof/L k|ltsf/, k'g/fjnf]sg
                                      {
tyf d"Nofªsg sfo{sf] ;dGjo eP k6s–k6s bf]xf]l/g] dxfdf/Lsf] :yfoL
lgbfg ug{ ;xof]u ldN5 .
ljBdfg sfg'gL Joj:yfdf ;'wf/
dxfdf/Lsf] lgoGq0f / Joj:yfkgsf] ;Gbe{df g]kfndf ljBdfg P]g, sfg'g
/ lgodx¿ kof{Kt / k|efjsf/L ePsf] b]lvFbg . hgtfk|lt pQ/bfoL
                                              }
sfg'gsf] cefj cem} klg vl6sPsf] 5 . g]kfndf lakm/ lgoGq0f P]g,
@)@) / ;ªqmfds /f]u P]g, @)@) dfq} sfof{Gjogdf 5g . lakm/ cfpg
glbg afnsnfO{ vf]k nufpg' clgjfo{ ug]{ qmddf k|dv k|:tfjgfsf ;fy
                                                   '
lakm/ lgoGq0f P]g– @)@) cfPsf] lyof] . kmntM ljZjsf ;fy} g]kfnaf6
klg lakm/ pGd"ng ePsf] dflgPsf] 5 .
;ªqmfds /f]u P]g, @)@) sf] k|:tfjgfn] g]kfn clw/fHoe/ s'g} klg
efudf ;ªqmfds /f]u km}lnPdf jf km}lng] ;Defjgf b]lvPdf To;n]
pu|¿k lng gkfpg]u/L] /f]syfd jf lgoGq0f ug]{ Joj:yf ldnfpg] nIo
lnPsf] kfOG5 . ;f] P]gn] s'g} klg ;?jf /f]usf] /f]syfd, lgoGq0f /
Joj:yfkg ug{] bfo/fnfO{ km/flsnf] agfPsf] 5 eg] g;g]{ /f]usf] dxfdf/LnfO{
j]jf:tf u/]sf] 5 . ctM ;a}vfn] ;?jf /f]usf] dxfdf/Lsf] Joj:yfkgsf
nflu cfjZos sfg'g, gLlt tyf lgod :ki6 ¿kdf cfpg ;s]sf] 5}g .
oL lgodsf] k|fb'ef{j x'gklxn] :jf:Yo dGqfno, :jf:Yo ;]jf ljefu,
                         '
:yfgLo ;/f]sf/jfnf lgsfo / ;ª3;+:yfx¿n] 7f8f] sfo{qmd ;~rfng
u/L hg:jf:Yosf ;]jf pknAw u/fpg] u/]sf lyP . jt{dfg ;dodf eg]
:jf:Yo sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L agfpg If]qut¿kdf ;dfof]hg u/L
PsLs[t :jf:Yo sfo{qmd ;~rfng x'g yfn]sf 5g . o:tf] Joj:yf
ePkl5 k|dv ¿kdf /f]uhGo dxfdf/Lsf] Joj:yfkg x]g{] Olk8]ldof]nf]hL
           '
tyf /f]u lgoGq0f dxfzfvfaf6} k|sf]k Joj:yfkg sfo{qmd;d]t ;~rflnt
x'gu/]sf 5g .
   ]
g]kfndf b]lvPsf ;d:of
/f]uhGo dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgdf b]lvPsf k|dv ;d:ofnfO{
                                                '

22÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
b]xfocg';f/ lng ;lsG5 M
       P]gsfg'gdf Joj:yf ePcg';f/ sfof{Gjog x'g g;Sg',
       s]Gb|Lo txdf ag]sf gLlt, lgod, of]hgf tyf sfo{qmd If]q tyf
       lhNnf txdf ;dodf gk'Ug' / k|efjsf/L sfof{Gjog, cg'udg /
       d"Nofªsg gx'g,'
       k|sf]khGo sf/0faf6 :jf:Yo If]qdf kg{;Sg] gsf/fTds c;/af/]
       kof{Kt 1fg gx'g' tyf hfgsf/L ePsf tYonfO{ klg a]jf:tf ug',{
       dxfdf/LhGo ;d:of ;dfwfgsf nflu ljljw If]qsf ;ª3;+:yf /
       ;fem]bf/aLr k|efjsf/L ;dGjo x'g g;Sg' .
plNnlvt ;d:of ;dfwfgsf nflu ;/sf/L txaf6 gLltut Joj:yfsf]
k|efjsf/L sfof{Gjog x'g' cfjZos 5 . k|sf]khGo sf/0faf6 l;lh{t
dxfdf/L lgoGq0fsf nflu ;j{kIfLo ;dGjo / ;fem]bf/Lsf] cfjZostf
k5{ . ctM o;sf] Joj:yfkgsf] k|dv lhDd]jf/L kfPsf] lgsfon] k|efjsf/L
                                 '
e"ldsf v]Ng' cfjZos 5 .
s]Gb|Lo:t/df th'df ul/Psf] gLlt / of]hgfsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug{
                  {
If]q / lhNnf txsf :jf:Yo lgsfox¿sf] Ifdtf ljsf; x'g klg h?/L 5 .
o;sf cnfjf ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yf;d]tsf] k|efjsf/L ;dGjo
sfod ug{;s] k|sf]k Joj:yfkg ;fy{s aGg;S5 . ljsf; xf]; jf /fxt
Joj:yfkg, ;fj{hlgs lgsfo / lghLIf]qaLrsf] ;fem]bf/L Ps ckl/xfo{
cfjZostf xf] . ;/sf/L lgsfo / u}/;/sf/L ;ª3;+:yfaLrsf] ;dGjo
k|efjsf/L gePdf ;fdflhs sfo{df pTkGg x'g] cj/f]wh:t} o; If]qdf
klg ;d:of pTkGg x'g ;Sb}g eGg ;lsGg .
g]kfnsf] :jf:Yo ;]jf clwsf+z j}bl] zs ;xof]udf lge{/ /x]sf] kl/k|Iodf
                                                                 ]
o;sf] k|efjsfl/tfdf ;d]t cGt/f{li6«o ;fem]bf/ lgsfosf] e"ldsf pNn]Vo
/xFb} cfPsf] kfOG5 . g]kfnsf] :jf:Yo ;]jfIf]qsf k|dv ;xof]uLdf ljZj
                                                   '
:jf:Yo ;ªu7g, o'lg;]km tyf cGo ;+oQm /fi6«;ª3Lo ;+:yfx¿, bft[;:yf
                                       '                           +
/ cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yf k5{g . oLdWo] dxfdf/L lgoGq0f /
Joj:yfkgsf nflu ljZj :jf:Yo ;ªu7g, o'lg;]km, ;+oQm /fi6«;ª3Lo
                                                       '
hg;ªVof Joj:yfkg sf]if, ljZja}ªsnufotsf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L
                                     
;+:yfn] a]Unfa]Un} k|lqmofaf6 ;xof]u pknAw u/fpg] u/]sf 5g . ;+oQm  '

                                        dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷23
/fi6«;ª3 dftxtsf lgsfo / låkIfLo lgsfon] ;/sf/;Fu gLlt–lgdf{0fb]lv
sfof{Gjog tx;Dd k|ToIf ¿kdf ;+nUg eP/ sfd ub}{ cfPsf 5g .
/fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfn] ljleGg ljifo / If]qdf
sfof{Gjog txdf sfd u/]sf 5g . dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgsf
nflu k|fljlws Pj+ cfly{s j}b]lzs ;xof]u :jf:Yo ;]jfsf] cleGg
cªusf ¿kdf /xFb} cfPsf] 5 . sltko dxfdf/Lsf] lgbfg / /fxt
Joj:yfkgsf nflu ;d]t bft[ lgsfosf] d'v tfSg'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 .
g]kfndf dxfdf/L Joj:yfkgsf nflu /fli6«o Ifdtf ljsf;qmd k|f/lDes
cj:yfd} /x]sf] 5 . ev{/} dfq :jf:Yo sfo{qmd ljs]Gb|Ls/0f u/L /f]uhGo
dxfdf/Lsf] /fxt Joj:yfkgsf] lhDdf lhNnf / :yfgLo txnfO{ lbg] sfo{
cf/De ePsf] 5 . ljBdfg cl:y/tf / czflGt tyf ;ªqmd0fsfnLg
cj:yfdf b'ud / lk5l8Psf ;d'bfodf cfjZos dfgjLo tyf cGo
             {
;|ft;fwg ckof{Kt x'g] ePsfn] w]/n] k|sf]kaf6 kLl8t x'gkg]{ / Hofg;d]t
   ]                            }                     '
u'dfpg'kg]{ cj:yf pTkGg x'g] u/]sf] 5 . ljBdfg ;d:of ;dfwfgsf
nflu gLltlgdf{tf / lgb]{zs txdf lhDd]jf/L / uDeL/tfsf]] cefj
b]lvG5 . Pstkm{ s]Gb|Lo:t/df lgwf{l/t gLlt tyf sfo{qmd, If]q tyf
lhNnf tx;Dd k'Ug l9nf] x'g] u/]sf] 5 eg] csf]tkm{ If]q, lhNnf /
                                                   {
:yfgLo tx;Dd dxfdf/L Joj:yfkgsf lgwf{l/t ;|ft;fwg ;dod} gk'Ug]
                                                 ]
/ r'xfj6 x'g] sf/0fn] klg dxfdf/LhGo /fxt Joj:yfkg k|efjsf/L x'g
g;s]sf] k|tLt x'G5 .
o; cj:yfdf gLltlgdf{0f ug]{ lgsfon] cfkm}F lhDd]jf/ eP/ :jf:Yo
sfo{qmd sfof{Gjog, cg'udg / d"Nofªsg ug'{ h?/L 5 . To;}u/L,
:jf:Yo sfo{qmd sfof{Gjog txsf :jf:Yo sfo{stf{ / :jo+;jssf] Ifdtf
                                                          ]
ljsf;df Wofg k'Ug' klg h?/L 5 . k|sf]khGo dxfdf/L Joj:yfkgsf
k"jtof/L / /fxt Joj:yfkgdf ;Dk"0f{ ;/f]sf/jfnfaLr ;dGjo :yfkgf
     {
ug]{ / o:tf ;d:ofaf/] k|;, /]l8of] tyf 6]lnlehgdfkm{t r]tgfd"ns
                          ]
sfo{qmd k|;f/0f u/L nlIft p2]Zo k|fKt ug{ ;lsG5 .




24÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
pk;+xf/
;/sf/sf] tYofªscg';f/ dxfdf/Laf6 yf]/} dfq dflg;sf] Hofg uPsf]
b]lvPklg o;sf] jf:tljs tYofªs ;ªsng ug]{ Joj:yf clxn];Dd
gePsfn] olt g} dflg; dxfdf/Laf6 d5{g eGg] oyfy{ yfxf kfpg
;lsPsf] 5}g . ljz]ifu/L kfgLhGo sf/0faf6 dxfdf/L pTkGg x'g] ePklg
cGo k|sf]ksf 36gfkl5 klg o;sf] hf]lvd j[l4 x'g] u/]sf] 5 . sltko
cj:yfdf cGo s'g} k|sf]k geP klg dxfdf/Ln] w]/} dflg;nfO{ cfˆgf]
l;sf/ agfpg] u/]sf] kfOG5 .
;/sf/n] dxfdf/L Joj:yfkgsf] k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg cGt{lgsfo
;dGjo u/L ;xsfo{ clej[l4 ug'{ h?/L b]lvPsf] 5 . k|sf]ksf ;dodf
:yfgLo lgsfo, u}/;/sf/L ;+:yf jf gful/s ;dfh;Fu ;dGjo /
;xsfo{ ug]{ wf/0ff /x]sf] eP klg To;n] k|lta4tf kfpg ;s]sf] 5}g .
sltko cj:yfdf u|fdL0f ;d'bfo :jf:YosdL{ cfpg]5g eGg] cfz ub}{
hLjgd/0fsf] bf];fFwdf /xg] u/]sf y'k|} pbfx/0f kfpg ;lsG5, t/
:yfgLo lgsfon] ;df:o ;dfwfgsf nflu ;dGjo / ;xsfo{ u/]sf]
x'bg . o; cj:yfdf dxfdf/Lsf] k|sf]k km}lng'nfO{ c;fdfGo 7fGg klg
  F}
;lsFbg . To;}n] k|sf]k Joj:yfkg k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg] k|lta4tf
      }
;a}n] lng' h?/L 5 .

;Gbe{;fdu|L
:km]o/ kl/of]hgf, dfgjLo a8fkq tyf Go"gtd dfkb08 -g]kfnL ;+:s/0f_, k|sf]k
k"jtof/L ;~hfn g]kfn, sf7df8f},+ @)^$, .
    {
g]kfn ;/sf/ u[xdGqfno, l8;f:6/ l;gfl/of] ckm g]kfn, ;g @))$ .
pd]z s§]n, g]kfndf /f]uhGo dxfdf/Lsf] cj:yf / /fxt Joj:yfkg, kof{j/0f dfl;s,
k"0ff{ªs %#, h]7 @)^@ .
       
:jf:Yo ;]jf ljefu / Olkl8ldof]nf]hLsf ljleGg k|sfzgx?
kof{j/0f dfl;ssf ljleGg cªsx?




                                            dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷25
÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
26

Contenu connexe

Tendances

4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disasterDIPECHO Nepal
 
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionNepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionDr. Gyanendra Prasad Paudel
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introductionDIPECHO Nepal
 
15. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 1415. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 14DIPECHO Nepal
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DIPECHO Nepal
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupDIPECHO Nepal
 
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचयआर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचयAkash Shrestha
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)DPNet
 

Tendances (12)

4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster
 
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionNepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introduction
 
15. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 1415. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 14
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
 
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचयआर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
 

En vedette

International Shipping - Growing US Exports
International Shipping - Growing US ExportsInternational Shipping - Growing US Exports
International Shipping - Growing US Exportsbrianhodgson
 
Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008
Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008
Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008ClubHack
 
Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009
Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009
Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009ClubHack
 
3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASP3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASPBetha Sistemas
 
Areas Do RectâNgulo E Do Quadrado
Areas Do RectâNgulo E Do QuadradoAreas Do RectâNgulo E Do Quadrado
Areas Do RectâNgulo E Do QuadradoRute Guilherme
 
Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008
Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008
Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008ClubHack
 
Revisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTGRevisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTGHugo Santos
 
Carlos ramirez embajadasdemexico
Carlos ramirez embajadasdemexicoCarlos ramirez embajadasdemexico
Carlos ramirez embajadasdemexicoalexpinkman12345
 
What You Deserv1
What You Deserv1What You Deserv1
What You Deserv1Cynthia D
 
สอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็ว
สอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็วสอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็ว
สอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็วพัน พัน
 
Academia nacional de ingeniería del uruguay
Academia nacional de ingeniería del uruguayAcademia nacional de ingeniería del uruguay
Academia nacional de ingeniería del uruguaympc1990
 

En vedette (18)

International Shipping - Growing US Exports
International Shipping - Growing US ExportsInternational Shipping - Growing US Exports
International Shipping - Growing US Exports
 
Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008
Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008
Jonathan - Reverse Engineering for exploit writers - ClubHack2008
 
Subtraccao e Adicao
Subtraccao e AdicaoSubtraccao e Adicao
Subtraccao e Adicao
 
Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009
Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009
Vinoo thomas rahul_mohandas__indian_cybercrime_scene - ClubHack2009
 
Curriculum Vitae GH
Curriculum Vitae GHCurriculum Vitae GH
Curriculum Vitae GH
 
3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASP3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASP
 
Areas Do RectâNgulo E Do Quadrado
Areas Do RectâNgulo E Do QuadradoAreas Do RectâNgulo E Do Quadrado
Areas Do RectâNgulo E Do Quadrado
 
Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008
Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008
Sheetal - Wirelesss Hacking - ClubHack2008
 
Presentación1
Presentación1Presentación1
Presentación1
 
Programa Semana Leitura 2010
Programa Semana Leitura 2010Programa Semana Leitura 2010
Programa Semana Leitura 2010
 
Revisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTGRevisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTG
 
Carlos ramirez embajadasdemexico
Carlos ramirez embajadasdemexicoCarlos ramirez embajadasdemexico
Carlos ramirez embajadasdemexico
 
What You Deserv1
What You Deserv1What You Deserv1
What You Deserv1
 
Market report 1 5-2010
Market report 1 5-2010Market report 1 5-2010
Market report 1 5-2010
 
Blogguide superstar media
Blogguide superstar mediaBlogguide superstar media
Blogguide superstar media
 
สอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็ว
สอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็วสอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็ว
สอนเรื่อง การวิเคราะห์อย่างรวดเร็ว
 
Academia nacional de ingeniería del uruguay
Academia nacional de ingeniería del uruguayAcademia nacional de ingeniería del uruguay
Academia nacional de ingeniería del uruguay
 
Ultimate
UltimateUltimate
Ultimate
 

Similaire à 10. epidemics dks 10

1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introductionDPNet
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DPNet
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaranDPNet
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupedmnepal
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DIPECHO Nepal
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DPNet
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9DPNet
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12DPNet
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5DPNet
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012Prabin Tandan
 
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018Bikash Singh
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hsDPNet
 
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali Ndrc Nepal
 
right to food act 2073
right to food act 2073right to food act 2073
right to food act 2073Anjana Paudel
 
Aan edmcbdp training mannual 2004
Aan edmcbdp training mannual 2004Aan edmcbdp training mannual 2004
Aan edmcbdp training mannual 2004edmnepal
 

Similaire à 10. epidemics dks 10 (20)

1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introduction
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5
 
Eco
EcoEco
Eco
 
Karuwa ashoj 1
Karuwa  ashoj 1Karuwa  ashoj 1
Karuwa ashoj 1
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012
 
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
Spices crops booklet
Spices crops bookletSpices crops booklet
Spices crops booklet
 
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
 
right to food act 2073
right to food act 2073right to food act 2073
right to food act 2073
 
Aan edmcbdp training mannual 2004
Aan edmcbdp training mannual 2004Aan edmcbdp training mannual 2004
Aan edmcbdp training mannual 2004
 

Plus de DIPECHO Nepal

0.1 disaster development
0.1 disaster development0.1 disaster development
0.1 disaster developmentDIPECHO Nepal
 
0.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 20110.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 2011DIPECHO Nepal
 
South asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaSouth asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaDIPECHO Nepal
 
Ids child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliIds child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliDIPECHO Nepal
 
Final report acorab drr programme
Final report  acorab drr programmeFinal report  acorab drr programme
Final report acorab drr programmeDIPECHO Nepal
 
Small scale mitigation report
Small scale mitigation reportSmall scale mitigation report
Small scale mitigation reportDIPECHO Nepal
 
Early warning system
Early warning systemEarly warning system
Early warning systemDIPECHO Nepal
 
Communication channel
Communication channelCommunication channel
Communication channelDIPECHO Nepal
 
11 children and drr april 2010 english
11  children and drr april 2010 english11  children and drr april 2010 english
11 children and drr april 2010 englishDIPECHO Nepal
 
Nepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyNepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyDIPECHO Nepal
 
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010DIPECHO Nepal
 
Understanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceUnderstanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceDIPECHO Nepal
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52DIPECHO Nepal
 
Drr focal person workshop completion report
Drr focal person workshop completion reportDrr focal person workshop completion report
Drr focal person workshop completion reportDIPECHO Nepal
 

Plus de DIPECHO Nepal (20)

0.1 disaster development
0.1 disaster development0.1 disaster development
0.1 disaster development
 
0.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 20110.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 2011
 
0.0 dev and drr
0.0 dev and drr0.0 dev and drr
0.0 dev and drr
 
South asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaSouth asia women speak out on cca
South asia women speak out on cca
 
Ids child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliIds child no bleed nepali
Ids child no bleed nepali
 
Final report acorab drr programme
Final report  acorab drr programmeFinal report  acorab drr programme
Final report acorab drr programme
 
School renovation
School renovationSchool renovation
School renovation
 
Small scale mitigation report
Small scale mitigation reportSmall scale mitigation report
Small scale mitigation report
 
Rambati case
Rambati caseRambati case
Rambati case
 
Early warning system
Early warning systemEarly warning system
Early warning system
 
Communication channel
Communication channelCommunication channel
Communication channel
 
Biodyke
BiodykeBiodyke
Biodyke
 
11 children and drr april 2010 english
11  children and drr april 2010 english11  children and drr april 2010 english
11 children and drr april 2010 english
 
Mason ort report
Mason ort reportMason ort report
Mason ort report
 
Inee nepal
Inee nepalInee nepal
Inee nepal
 
Nepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyNepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_study
 
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
 
Understanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceUnderstanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practice
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52
 
Drr focal person workshop completion report
Drr focal person workshop completion reportDrr focal person workshop completion report
Drr focal person workshop completion report
 

10. epidemics dks 10

  • 1. dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷1
  • 2. k|sf]k–1fgdfnf–!) dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff n]vs /fdrGb| Gof}kfg] k|sfzs ÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo 2
  • 3. s[lt M dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff n]vs M /fdrGb| Gof}kfg] k|sfzs M jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfn (ECO-Nepal) ;jf{lwsf/ M k|sfzsdf ;'/lIft ;+:s/0f M k|yd, ;fpg @)^$ ;ªVof M @,))) k|lt cfj/0f l8hfOg M /d]z bfxfn d'b|s M lszf]/ ckm;]6 k|; -k|f=_ ln=, kmf]g M $#%!)$$ ] d"No M ?= %)÷– ISBN : 978-99946-927-9-8 k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f tyf k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ ;fd'bflos Ifdtf clej[l4sf nflu ;r]tg cleofgcGtu{t k|sf]k–1fgdfnf k|sfzgdf cf+lzs ¿kdf cfly{s ;xof]u ug]{ lgDg ;fem]bf/ ;+:yfx¿k|lt Osf]–g]kfn xflb{s cfef/ JoQm ub{5 M PS;gP8 g]kfn cS;kmfd hLaL g]kfn kf]= a= g+= ^@%&, sf7df8f}+, g]kfn kf]= a= g+= @%)), sf7df8f}+, g]kfn kmf]gM $$#^$&& kmf]gM %%@)%*^ kmofS;M (&&–!–$$!(&!* kmofS;M (&&–!–%%@#!(& j]e;fO6M www.actionaid.org/nepal j]e;fO6M www.oxfam.org.uk dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷3
  • 4. k|sfzssf] egfO /f]ulgjf/0fsf dfgjLo lqmofsnfk;Fu} o;sf] k|sf]k klg lj:tfl/t x'b} F uO/x]sf] 5 . cf}nf] pGd'ngsf nflu ljZjn] w]/} 7"nf] vr{ u/] klg lgoGq0f x'g ;s]sf] 5}g . clxn] t sfnfhf/ / 8]Fu' gfdsf dxfdf/LhGo /f]u;d]t pTkGg eO;s]sf 5g . ljZjnfO{ a8{kmn', P8;h:tf dxfdf/Ln] klg cfqmd0f ul/;s]sf] 5 . To;}n] dfgj ;dfh dxfdf/LhGo /f]uaf6 ;'/lIft x'g] k|oTg ubf{ ub}{ klg c;'/lIft g} /x]sf] 5 . dxfdf/LnfO{ k|sf]kl;lh{t k|sf]ksf] ?kdf klg lng ;lsG5 . ljz]ifu/L af9L, klx/f], e'Orfnf]kl5 ;/;kmfO tyf z'4 lkpg] kfgL, z'4 vfgf F tyf :jR5 jftfj/0fsf] cefj x'g] sf/0fn] ljleGg k|sf/sf dxfdf/Ln] cfqmd0f ug{ ;S5g . o; cj:yfdf Ps k|sf]ksf] kL8faf6 d'lQm gkfpFb} csf]{ k|sf]ksf] l;sf/ x'gkg]{ afWotf dflg;df cfOk5{ . ' k|sf]k 1ffgdfnfsf] o; b;f}F z[ªvnfdf dxfdf/Lsf ljleGg kIfdf ;fdfGo hfgsf/L lbg] k|of; ul/Psf] 5 . o; k':tsdf ePsf hfgsf/Ln] k|sf]kl5 jf cGo k|sf]ksf 36gf geOsg pTkGg x'g;Sg] dxfdf/Lsf] hf]lvd lgoGq0f ug{ ;fdflhs ;xhstf{, lzIfs, ljBfyL{ tyf ;d'bfonfO{ ;xof]u k'Ug] ck]Iff ul/Psf] 5 . k|sf]k 1ffgdfnfsf cGo z[ªvnfh:t} o;nfO{ klg ;/n efiffdf k|:t't ug{ ;kmn n]vs Gof}kfg] ;lxt o;sf] k|sfzgsf nflu k|/0ff k|bfg ] ug]{ PS;gP8 g]kfnsf l;lgo/ lydln8/ Zofd;'Gb/ 1fjfnL / cS;kmfd hLaL g]kfnsf sfo{qmd ;+of]hs lji0f'k|;fb v/]n tyf o;sf] z'4fz'l4 / ;fh;Hhfdf ;xof]u ug]{ Osf]–g]kfnsf ;a} ;xofqLk|lt wGojfb JoQm ub{5f}F . Osf]–g]kfn ECO-Nepal ] 4÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 5. ljifo;"rL dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff %–!# ljifok|jz ] % dxfdf/Lsf] cy{ ^ dxfdf/L km}lng] sf/0f & dxfdf/Lsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld / Iflt * cfsl:ds jf cfkTsfnLg cj:yf ( k|sf]khGo hf]lvd / dxfdf/L !! dxfdf/Lsf k|sf/ / lgoGq0fsf pkfo !#–@# a8{kmn' !# dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkg !^ dxfdf/Lcl3sf] k"jtof/Lsf] of]hgf { !^ k|sf]ksf] ;dodf ug'kg]{ p4f/ / Joj:yfkg { !( cfkTsfnLg p4f/ @) bL3{sfnLg Joj:yfkg @) pk;+xf/ @# dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷5
  • 6. dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff ljifok|j]z hg;ªVof j[l4, jftfj/0f k|b"if0f, :jR5 vfg]kfgL tyf ;/;kmfOsf] cefjsf sf/0f ljZjdf x/]s lbg xhf/f}F dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . kf]lifnf] vfBfGgsf] cefj, ul/aL / ljsf;sf gfddf eO/x]sf] ljgfzsf] tLj|tfn] d[To'sf] ;ªVof j[l4 ug{ yk of]ubfg lbFb} cfPsf] oyfy{nfO{ klg c:jLsf/ ug{ ;lsFbg . afFRgsf nflu geO gx'g] jfo' / kfgLsf ;|ftdf } ] eO/x]sf] k|bif0fn] ;j{;fwf/0f gful/sdf hg:jf:Yo;DaGwL ;d:of tLj| " aGb} uPsf] 5 . Pslt/ cfly{s ;d'Gglttkm{ ljZj bf}l8/x]sf] 5 eg] csf]tkm{ ul/aLdf afFRg ljjz ;d'bfo ljleGg k|sf/sf dxfdf/LhGo { /f]usf] lzsf/ alg/x]sf 5g . ljZjdf dxfdf/Lsf] k|sf]k kfgLhGo /f]uaf6 w]/} x'g] u/]sf] 5 . x'g t jt{dfg ;dodf PrcfOeL P8; / a8{ˆn'n] klg dxfdf/Lsf] ¿k lnO;s]sf] 5 . To;}u/L cf}nf], 8]u' Hj/f], x}hf, emf8fkvfnfh:tf Hofb} l56f] ;g]{ F /f]un] klg dxfdf/Lsf] ¿k lng] u/]sf 5g . dxfdf/Lsf] k|sf]k ljz]ifu/L k|sf]kåf/f l;lh{t k|sf]ksf ¿kdf pTkGg x'g] eP klg ;dfhdf ;fdfGo cj:yfdf ;d]t o;sf] k|efj b]lvg] u/]sf] 5 . g]kfndf dxfdf/Laf6 x'g] hgwgsf] Ifltsf] cfFsng ug]{ ljZj:t ;+oGqsf] ljsf; gePsfn] o;af6 x'g] dfgjLo Iflt cg'dfgdf dfq ;Lldt /x]sf] kfOG5 . k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf] tYofªs g]kfn ;/sf/sf] u[x dGqfnoaf6 dfq cflwsfl/s ¿kdf pknAw x'g] Joj:yf /x]sf] 5 . dGqfnosf] tYofªs cg';f/ ;g !(*# b]lv @))# ;Dddf dxfdf/Laf6 !! xhf/ cf7 ;o Ps hgfsf] lgwg ePsf] b]lvG5 . t/ d'nssf b'ud ufpFdf PsfPs b]vf kg]{ c1ft /f]usf] ' { l;sf/ ePsfx¿sf] tYofªs pknAw x'g g;s]sf] oyfy{nfO{ ;/sf/n] klg :jLsfg]{ u/]sf] 5 . cgf}krfl/s tYofªscg';f/ d'nsdf dxfdf/Laf6 ' jif]gL sl/a Ps xhf/ Ps;oeGbf a9L dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . { 6÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 7. sdhf]/ cfly{s cj:yf ePsf u|fdL0f ;d'bfo dxfdf/Lsf] k|sf]kaf6 kLl8t x'g] u/]sf 5g . ul/aLsf sf/0f pgLx¿ kf}li6s vfgf, ;kmf sk8f, pko'Qm cfjf;, :j:Yo jftfj/0faf6 al~rt /x]sf 5g eg] /fd|f] lzIff / lgoldt :jf:Yok/LIf0fdf rflxg] Go"gtd vr{ h'6fpg c;dy{ 5g . kf]if0fo'Qm vfgf, z'4 vfg] kfgL / ;/;kmfOsf] cefjdf To:tf ul/a ;d'bfoleq /f]usf hLjf0f'sf lgldQ cg'sn jftfj/0f tof/ x'g] ePsfn] " ;fdfGo /f]un] klg dxfdf/Lsf] ¿k wf/0f u5{ . g]kfnsf ljleGg 7fpF / cGo b]zdf pTkGg dxfdf/Lsf] cWoogaf6 klg clwsf+z ;?jf /f]usf] dxfdf/L lgDg:t/sf] af;:yfg /x]sf ul/a tyf lk5l8Psf ;d'bfodf g} w]/} b]lvPsf] kfOG5 . g]kfndf klg ;x/sf em'k8L / t/fO{sf ljkGg a:tL tyf kxf8sf lk5l8Psf ;d'bfodf dxfdf/Ln] k|sf]ksf] ¿k lng] u/sf] / To:tf ;d'bfodf g} d[To'b/ klg a9L /x]sf] kfOG5 . dfxfdf/Lsf] cy{ ;dfhsf] s'g} Ps If]qdf b]vf k/]sf] /f]u 5f]6f] ;dod} km}lnP/ cgk]lIft ' ¿kdf w]/} dflg; ;ªqmldt x'g] / dg]{ cj:yfnfO{ ;fdfGotof dxfdf/L elgG5 . To; cj:yfdf :yfgLo txdf ePsf lrlsT;s, cf}iflw, :jf:Yo s]Gb|sf] Ifdtf / pknAw cGo ;|ft tyf ;fwg ckof{Kt eP/ k|sf]ksf] ] cj:yf pTkGg x'G5 . crfgs b]vf k/]/ Jofks ¿kdf km}lnO{ hg:jf:Yodf ;d:of pTkGg ug]{ /f]usf] k|sf]knfO{ g} :jf:Yo;DaGwL lj1fgn] dxfdf/Lsf] ¿kdf kl/eflift u/]sf] 5 . /f]u nfu]/ dfq ;dfhdf dxfdf/L pTkGg x'bg . k|fs[lts / dfgjLo F} sf/0faf6 x'g] ck|Tofl;t 36gfn] k|sf]ksf] ¿k lnP/ hgwgsf] Iflt x'g] cj:yfnfO{ klg dxfdf/L eGg ;lsG5 . t/ klg o; k':tsdf /f]uhGo dxfdf/LnfO{ g} k|sf]ksf] ¿kdf lnP/ To;sf] Joj:yfkgsf ljifodf rrf{ ug]{ k|of; ul/Psf] 5 . dxfdf/LnfO{ ljleGg If]qaf6 ljleGg k|sf/n] JofVof ul/Psf] kfOG5 . ;fdflhs tyf k|ltsf/fTds :jf:Yo lj1fgsf cg';f/ g;g]{ k|sl[ tsf /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lnFbgg . dxfdf/Lsf] ¿k lng] /f]usf hLjf0f' Ps } JolQmaf6 csf]{ JolQmdf ;5{g . o; lsl;dsf /f]usf hLjf0f' km}lngsf dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷7
  • 8. nflu pko'Qm jftfj/0f tyf cGo tŒjx¿sf] ;+of]hg x'gf;fy dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] u/]sf] kfOG5 . hf8f] ;dodf Zjf;k|Zjf;hGo /f]u, jiff{ofddf af9L tyf klx/f]kl5 k|bif0fdf x'g] j[l4sf sf/0f pTkGg x'g] emf8fkvfnf, " x}hf, Dofb]Hj/f], cf}nf], OG;]kmnfOl6;, sfnfhf/ sdnlkQ, bfb'/f, OGkmnPGhf, ' 8]u' Hj/f]h:tf /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] u/]sf 5g . To;}u/L a8{ˆn', F PrcfOeL÷P8; klg ljZjJofkL ?kdf dxfdf/L ag]/ km}lng] qmddf j[l4 eO/x]sf] 5 . /f]uhGo lhjf0f' jf ljiff0f', /f]u nfUg cg'sn zf/Ll/s cj:yfsf] JolQm / " /f]u ;g{] k|lqmofsf nflu hLjf0f'sf] j[l4 / cfqmds Ifdtf ljsf; ug]{ jftfj/0fh:tf tŒjn] ;?jf /f]usf] dxfdf/L pTkGg ug{ cx+ e"ldsf v]N5 . /f]usf hLjf0f' jf ljiff0f' 5}gg eg] /f]u pTkGg x'g ;Sb}g . sdhf]/ zf/Ll/s cj:yfsf] JolQmnfO{ /f]un] t'?Gt} ks85 / ;ªqmd0fsf/L ¿k wf/0f u5{ . /f]usf hLjf0f' k|jz u/]sf] dflg;sf] k|lt/IffTds Ifdtf ] sdhf]/ ePdf /f]u tLj| ultdf a95 . o:tf] hLjf0f' ;?jf k|sf/sf] ePdf :j:y JolQmdf klg k|jz u5{ / lj:tf/} km}lnP/ dxfdf/Lsf] ¿k lnG5 . ] o;k|sf/ :ki6 x'G5 …PsJolQmaf6 Zjf;k|Zjf;, vfgf jf cGo ;+;u{sf] dfWodaf6 csf]{ JolQmdf / ToxL dfWodaf6 ljleGg JolQmdf ;/]/ dflg;sf] hLjg g} ;ªs6do agfpg] s'g} klg /f]unfO{ dxfdf/L eGg ;lsG5Ú . dxfdf/L km}lng] sf/0f /f]u pTkGg ug]{ hLjf0f' / ;Defljt /f]uLsf] ;+of]unfO{ k|bl" ift jftfj/0fn] k|a4{g u/]sf] v08df /f]usf] km}nfj6 Jofks aGg ;S5 . o;/L km}lnPsf] /f]un] dxfdf/Lsf] ¿k wf/0f u5{ . ef}uf]lns cjl:ylt, k|sf]ksf cGo 36gfsf] pkl:ylt, ;'4 vfg] kfgL tyf ;/;kmfOsf] l:ylt, kmf]xf]/d}nfsf] Joj:yfkgh:tf ljifon] /f]usf] pTklQ / km}nfj6sf] ;Ldf lgwf{/0f u5{ . Vff;u/L, JolQmut, 3/fo;L / ;fd'bflos txdf k|of]u x'g] vfBfGg, xfjf / kfgLdfkm{t /f]u km}lng] u5{ . JolQmut ;/;kmfOsf] cefjdf km}lng] dxfdf/L ;/;kmfOk|lt k|lta4 JolQmdf klg lj:tf/} ;g{ ;S5 . s'g} klg ;?jf /f]usf] Joj:yfkg kmf]xf]/d}nf, zf}rfno, JolQmut jf 3/fo;L ;/;kmfO, :jf:Yo;DaGwL r]tgfdf lge{/ /xG5 . dflg;n] k|of]u ug]{ kfgL k|bl" ift 5 eg] emf8fkvfnf, 6fOkmfO8, hlG8; / 5fnfsf ljleGg /f]u 8÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 9. nfUg] / dxfdf/Lsf] ¿kdf km}ng] ;Defjgf /xG5 . hyfefjL kmf]x/d}nf u/]df jf v'nf 7fpFdf lb;flk;fa u/]df xfjfkfgL b"lift eP/ ljleGg k|sf/sf ;?jf /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] jftfj/0f tof/ aG5 . s]xL k|sf]ksf 36gfkl5 dxfdf/Lsf ¿kdf /f]u km}lng] u/]sf] kfOG5 . To;/L km}lnPsf] dxfdf/LnfO{ k|sf]kl;lh{t k|sf]ksf ¿kdf lng] ul/Psf] 5 . t}klg s'g} Ps k|sf]ksf sf/0f dxfdf/Lsf] pTklQ x'G5 eg]/ k"0f{ ¿kdf ljZjf; ug'{ klg unt x'g ;S5 . s'g} klg k|sf]kkl5 dxfdf/L cfpF5 g} eGg ;lsGg . oBlk af9L, klx/f], e'Orfnf], ;'Vvf tyf nfdf] F v8]/Lsf sf/0f ;?jf /f]usf] pTklQ x'g] u/]sf] kfOG5 . hnjfo' kl/jt{gsf sf/0f klg ljZjdf ljleGg /f]un] dxfdf/Lsf] ¿k lng yfn]sf] 5 . dxfdf/Lsf] pTklQ, j[l4 / lj:tf/sf] sf/0fnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M k|bl" ift vfg] kfgL c;'/lIft vfBkbfy{ ;/;kmfOsf] cefj jftfj/0f k|bif0f " hnjfo' kl/jt{g dxfdf/Lsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld / Iflt g]kfn ;fdflhs, cfly{s / z}lIfs ¿kdf lk5l8Psf] d'ns xf] . ef}uf]lns ' jftfj/0fsf lx;fan] tLg efudf ljeflht g]kfndf /f]uhGo jftfj/0f / o;sf cGo tŒjx¿ klg ef}uf]lns :j?ks} cfwf/df pTkGg eP/ dxfdf/Lsf ¿kdf km}lnG5g . ljif]zu/L, afnaflnsf, j[4, czQm / dlxnf ;?jf /f]ux¿af6 a9L k|efljt x'G5g . g]kfndf ljleGg ;dodf emf8fkvfnf, 7]pnf, dn]l/of, lgdf]lgof, bfb'/fh:tf /f]un] dxfdf/Lsf] ¿kdf af/Daf/ dflg;nfO{ k|efljt ug{] u/]sf] kfOG5 . ljut tLg bzsotf o:tf /f]usf] dxfdf/L k6s–k6s bf]xf]l/P/ cTolws hg;ªVof k|efljt ePsf] / To;n] b"/ufdL c;/ ;d]t 5f]8sf] kfOG5 . ] cGo k|sf]ksf] t'ngfdf dxfdf/Laf6 w]/} dflg; k|ToIf ¿kdf k|efljt x'g] / dfgjLo Iflt;d]t a9L x'g]u/]sf] 5 . ljZja}ªssf] jftfj/0fLo dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷9
  • 10. :jf:Yo;DaGwL Ps cWoogcg';f/ g]kfn, ef/t, aªunfb]z, e'6fgnufot ljZjsf ul/a tyf sd ljsl;t b]z /f]uhGo dxfdf/Lsf] l;sf/ aGg] k|dv :yfgsf ¿kdf /x]sf 5g . oL b]zdf jftfj/0fLo k|bif0f / c;'/lIft ' " kfgLsf sf/0f emf8fkvfnf, Dofb]Hj/f], x}hf, sdnlkQ, Zjf;k|Zjf;;DaGwL /f]uaf6 jif]gL b;f}F nfv afnaflnsf kLl8t x'G5g . ljZja}ªssf cg';f/ { ul/a d'nssf nueu #) nfv afnaflnsf b"lift kfgLs} sf/0f x'g] ' /f]uhGo k|sf]kaf6 k|To]s jif{ db{5g . ul/aL, k5Øf}6]kg / ljkGg ;fdflhs k[i7e"ld g} ;?jf /f]usf] dxfdf/L / pRrd[To'b/ k|j4{g ug]{ k|dv tŒj x'g . ljZj :jf:Yo ;ªu7gsf] k|ltj]bgdf …ljZjJofkL ;?jf ' /f]usf] af]emÚ (Burden) sf] ;DaGwdf pNn]v ePcg';f/ ul/a / cljsl;t b]zdf Zjf;k|Zjf;;DaGwL /f]u, emf8fkvfnf / cf}nf]af6 x'g] d[To' ljZjsf] /f]uhGo d[To'sf] nueu @) k|ltzt s]lGb|t /x]sf] 5 . ljsl;t b]zdf eg] d[To'sf] k|dv bz sf/sdWo]sf] Zjf;k|Zjf;;DaGwL dxfdf/L cu|:yfgdf ' /x]sf] 5 . g]kfndf jif]gL dxfdf/Laf6 xhf/eGbf a9L dflg;sf] d[To' x'g] u5{ . { vf;u/L, jiff{ofddf cfpg] af9L, klx/f] / cfunfuLaf6 l;lh{t jftfj/0fLo c;Gt'ngaf6 pTkGg dxfdf/Lsf] cj:yfdf ;dod} :jf:Yo;]jf pknAw x'g g;Sbf w]/} dflg;n] Hofg u'dfpg'kg]{ l:ylt cfPsf] kfOG5 . @)^# / @)^$ ;fnsf] k|f/lDes cjlwdf dfq nueu sl/a @( xhf/ dflg; emf8fkvfnf / x}hfh:tf dxfdf/Laf6 k|efljt ePsf / sl/a tLg ;o dflg;sf] d[To' ePsf] b]lvG5 . k|sf]kkZrft /f]usf] dxfdf/L pTkGg x'g] lglZrt geP klg Joj:yfkg;Fu} o;sf] lgoGq0fsf ;DaGwdf ;+jbgzLn ] x'g ;s]df ;Defljt 7"nf] dfgjLo IfltnfO{ 6fg{ ;lsG5 . cfsl:ds jf cfkTsfnLg cj:yf e"sDk, af9L klx/f], /f]uhGo dxfdf/L, cfunfuL, lxdkft, cfFwL a]x/Lh:tf k|sf]ksf 36gf tyf dfgj l;lh{t o'4 jf åGbsf sf/0faf6 pTkGg c;xh cj:yfdf tTsfn ;dfwfgsf pkfox¿ cjnDag gul/Pdf dflg;sf] Hofg hf]lvddf k5{ . o"PgPr;Lcf/n] k|ltlbg !) xhf/df dflg;df @ JolQmsf] d[To' x'g' tyf emf8f kvfnf @% k|ltzteGbf a9L hg;ªVofdf b]lvg', k|ltlbg k|lt JolQm Go"gtd !) ln6/ :jR5 kfgL pknAw gx'g' 10÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 11. cfsl:ds jf cfkTsfnLg cj:yf hgfpg] ;"rssf] cfwf/df cfktsfnnfO{ kl/eflift u/]sf] 5 . To;}n] o:tf] cj:yfsf] Joj:yfkgsf] nflu tTsfn} ;dfwfgsf pkfox¿ canDag ug'k5{ . h;sf nflu k"jtof/L of]hgf { { agfpg' h?/L x'G5 . o:tf] cj:yfdf aflx/L ;xof]u ;d]t cfjZos kg{;S5 . ;fwf/0ftof k|sf]k cyjf cfktsfn b'jnfO{ ;ªs6sf] ¿kdf lnOG5 . } cyjf ;ªs6 eGgfn] crfgs kg]{ cyjf k6s–k6s hgwgsf] Iflt x'gu/L pTkGg x'g] ljgfzsf/L cj:yfnfO{ a'emfpF5 . csf]{ cy{df cfktsfn ] eg]sf] s'g} klg vt/fo'Qm 36gfaf6 hgwgsf] Iflt x'g] cj:yf xf] h;sf] ;fdgf ug{ ;d'bfosf] :yfgLo ;|ft ck"0f{ x'G5 . dxfdf/L o:t} b'Mvb 36gf ] xf], h;sf] ;fdgf ug{ ;d'bfo ;Ifd /x]sf] x'bg . F} To;}u/L /f]usf sf/0f /fi6«JofkL ¿kdf, If]qLo :t/df jf ;d'bfo :t/df åGå, lx+;f x'g;S5 . o:tf] cfktsfn ljleGg cj:yf kf/ ub}{ k"jf{j:yfdf gcfP;Ddsf] cj:yfdf hg;ªVofsf] 7"nf] lx:;f k|efljt x'G5 . o;sf] ;dfwfgsf] nflu :yfgLo / /fli6«o :t/ tyf cGt/f{li6«o If]qaf6 ;d]t kxn tyf cfjZos ;xof]u h'6fpg'kg]{ l:ylt pTkGg x'G5 . o:tf] ;ªs6sf] ;dodf åGå/t kIfaf6 cfkTsfnLg dfgjLo ;xfotf ;d]t ca?4 x'g;S5 . ;'/Iffsf] sf/0f p4f/stf{x¿ vt/fdf k5{g . o;/L x]bf{ cfkTsfnLg cj:yf cgk]lIft ¿kdf pTkGg x'g] cj:yf xf] . o; cj:yfdf dflg;sf] hLjgk4lt c:jefljs / c;xh x'G5 . cfkTsfnLg cj:yf lgDgcg';f/sf 36gf ePdf pTkGg x'G5 M e"sDk, Hjfnfd'vL, af9L, klx/f]h:tf k|sf]ksf 36gf . o'4, lx+;f, b'36gf, k|bif0f, cfuhgL, cftªsh:tf dfgjpT;lh{t { " k|sf]k ePdf . /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs, wfld{s, g}lts, ;ªu7gfTds, Joj:yfksLo cj:yf sdhf]/ ePdf . g]kfnsf] cfw'lgs Oltxf;df ePsf] !(() sf] dxfe"sDk, @)@) ;fnsf] e"sDk, @)@! ;fnsf] lxdtfn lj:kmf]6, @)#* ;fnsf] af9L, @)$% ;fnsf] e"sDk / @)%@ ;fn kl5sf] åGåsf] cj:yf cfkTsfnLg pbfx/0fx¿ x'g . dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷11
  • 12. b]zsf] ;fdflhs tyf /fhg}lts ;d:ofaf6 kg]{ k|ToIf c;/n] dflg;x¿ z/0ffyL{sf] ¿kdf hLjg ljtfpg afWo x'G5g . ;+oQm /fi6«;ª3Lo z/0ffyL{ ' pRr cfof]usf cg';f/ cfGtl/s ¿kdf lj:yflkt JolQm tyf ;d'bfo ;}lgs ljb|fx, cfGtl/s åGå, n}l+ us lje]b, hftLo bªuf, dfgjclwsf/ ] pNnª3gh:tf sf/0fn] tTsfn cfˆgf] 3/ 5f]8g afWo eO/x]sf 5g . o:tf lj:yflkt ;d'bfonfO{ cfGtl/s ¿kdf lj:yflkt dflgPsf] 5 . logLx¿sf ;fdfGo :jf:Yo ;d:ofsf cltl/Qm k|hgg :jf:Yo ;d:ofdf ;d]t Wofg lbg' cTofjZos x'G5 . z/0ffyL{ pRr cfof]un] s'g} klg JolQm cfkmgf] b]zeGbf cGoq 5 / p cfkmgf] b]zdf kmls{g ;fdflhs, /fhgLlts cK7of/f]sf] sf/0fn] of t hfg ;Sb}g cyjf hfg vf]Hb}g jf p;sf] Hofg vt/fdf 5 eg] To:tf] cj:yfsf] JolQmnfO{ z/0ffyL{ egL JofVof u/]sf] 5 . o:tf] ;d'bfonfO{ klg cGo dfgjLo ;xfotfsf] cltl/Qm k|hgg :jf:Yo ;]jfsf] ;'lglZrttf cTofjZos x'G5 . k|sf]khGo hf]lvd / dxfdf/L ljZjsf w]/h;f] efudf ePsf cg]s lsl;dsf k|sf]ksf 36gfsf] cg'ejaf6 } clwsf+z k|sf]ksf sf/0fn] hg:jf:Yodf b]vf kg]{ ;d:ofx¿ Ps} lsl;dsf x'g] u/]sf] b]lvPsf] 5 . g]kfndf a/fa/ b]vf kg]{ emf8fkvfnf, x}hf, k|hgg :jf:Yo, cf}nf], sdnlkQ, sfnfhf/h:tf 5 k|sf/sf dxfdf/Lsf k|sf]kn] a9L k|efj kfg]{ u/]sf] kfOG5 . k|sf]kn] :jf:Yo If]qdf kfg]{ c;/ k|sf]kcg';f/ dfq km/s geP/ k|sf]k k|efljt If]qsf] k|sf]k x'gcl3 / ePkl5sf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts ' tyf /fhg}lts cj:yfcg';f/ klg km/s x'g] u/]sf] 5 . To;}n] k|sf]ksf] k"jtof/L / p4f/sf ultljlw ;~rfng ubf{ :jf:Yodf kg{;Sg] c;/sf { af/]df lgSof}n ug{ k|sf]k k|efljt If]qdf pknAw :jf:Yo ;]jfsf af/]df { klg ljrf/ ug'{ cfjZos x'G5 . o;sf cltl/Qm k|efljt If]qsf hg;d'bfosf] :jf:Yo /Iffsf nflu hg:jf:Yo;DaGwL gLlt / OdfGbfl/tfn] 7"nf] e"ldsf lgjf{x ug]{ ePsfn] :jf:Yo sfo{stf{df dfgjLo lrGtgsf] ljsf; x'g' h?/L b]lvG5 . ;?jf /f]ux¿sf] lgoGq0f la/fdL x'g] ;ªVof / d[To' ;ªVof 36fpg ;?jf /f]ux¿sf] lgoGq0f ug'{ cfjZos x'G5 . ;?jf /f]ux¿sf] ;do d} klxrfg ug{ k|sf]k x'gcl3 g} ' 12÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 13. ;"rgf k|0ffnLnfO{ ;'b[9 / e/kbf]{ agfpg' k5{ . o;sf nflu :km]o/ kl/of]hgfsf] ;?jf /f]u lgoGq0f dfkb08sf] cWoog ug'k5{ . { z'4 kfgLsf] cfk"lt{ :j:y eP/ afFRg :jR5 vfg] kfgL klxnf] ;t{ xf] . b"lift / To;df klg ckof{Kt vfg]kfgL cfk"lt{ jf k|of]uaf6 k|sf]k k|efljt hg;d'bfodf /f]u km}lng], /f]uLsf] ;ªVof / d[To' j[l4 x'g] ;Defjgf w]/} x'G5 . vfg]kfgLsf nflu :jR5 kfgLsf] cfk"lt{sf ;fy} JolQmut ;/;kmfOsf nflu klg kof{Kt kfgLsf] cfk"lt{ x'gk5{ . kLl8tnfO{ ;ªqmfds /f]uaf6 arfpg :km]o/ ' kl/of]hgfsf] vfg]kfgL cfk"lt{;DaGwL dfkb08sf] sfof{Gjog h?/L 5 . ;/;kmfO k|sf]kkl5 ;/;kmfO, kmf]x/ d}nf tyf 9n lgsf;sf] plrt Joj:yfkgsf] sdL ePdf jf zf}rfnosf] k|of]u gul/Fbf ;?jf /f]u km}lng] ;Defjgf a9]/ hfG5 . k|sf]k k|efljt If]qdf z'4 lkpg] kfgL / ;/;kmfOsf] kof{Kt ;'ljwf pknAw u/fpg] tof/L x'gk5{ . dfgj dnd"qsf] plrt lj;h{g ' ug{ ;s]df lb;fsf] dfWodaf6 km}lng] /f]ux¿sf] /f]syfd ug{ ;lsG5 . sL6–lgoGq0f k|sf]kkl5 nfdv'66h:tf sL/fsf] j[l4b/ Jofks x'g] / o:tf sL6af6 ;g]{ ] cf}nf], hfkfgL OG;]kmnfOl6;, 8]uh:tf /f]uaf6 d[To'b/ a9g] u5{ . ctM F ' k|sf]k Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ kIfdf sL6–lgoGq0f klg Ps xf] . :jf:Yo -xfOlhg_ k|a4{g c:j:ys/ jftfj/0f tyf ;/;kmfOsf] sdLn] b"lift kfgL / vfgfsf] dfWodaf6 ;g]{ /f]usf ;ªqmd0f j[l4df ;xof]u k'U5 . k|sf]k k|efljt ;d'bfonfO{ z'4 kfgL tyf ;/;kmfO, 9n lgsf;, zf}rfnosf] plrt k|of]u cflbaf/] lzIff lbg'sf ;fy} kfgLsf wf/f, 9n, zf}rfno cflbsf] /]vb]v, dd{t;Def/sf af/]df klg hfgsf/L u/fOPsf] x'gk5{ . ' :jf:Yo ;]jf k|sf]ksf] 36gf x'gcl3 g} :jf:Yo ;]jf lbg] k|0ffnLnfO{ ;'b9 kfl/Psf] ' [ x'gk5{ . o;sf nflu ;a} :jf:Yo ;+:yfx¿df a]Unfa]Un} t/ ;dGjofTds ' k|sf]k k"jtof/L / Joj:yfkg of]hgfsf] ljsf; ul/Psf] x'gk5{ / lgoldt { ' ¿kdf To;sf] k|efjsfl/tfsf] hfFr ul/Psf] x'gk5{ . ' dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷13
  • 14. dxfdf/Lsf k|sf/ / lgoGq0fsf pkfo a8{kmn' a8{ˆn'nfO{{ …xfOnL k]yf]hl] gs PlePg OgkmnPGhfÚ klg eGg] ul/G5 . of] ' s'v/f, xfF; tyf hªunL r/fr'?ªuLdf ljiff0f'åf/f nfUg] ;?jf /f]u xf] . ' of] /f]u obfsbf ;'u/df klg nfUg] u/]sf] cg';Gwfgstf{x¿sf] bfaL 5 . F ' dflg;df klg OgkmnPGhf /f]u nfUg] u5{ t/ dflg;df x'g] /f]usf] lsl;d ' leGg} x'G5 . r/fr'?ªuLdf nfUg] s]xL pkhfltsf laiff0f'n] dflg;df uDeL/ k|lts"n k|efj kfg{;S5 . r/fr'?ªuLdf of] /f]usf] klxrfg ;j{kyd | ;g !*&* df ePsf] lyof] eg] ;g !((& df dflg;df nfu]sf] yfxf ePsf] lyof] . dflg;df a8{km n' nfUg] sf/0f of] /f]u OgkmnPGhf …PÚ laiff0f'n] ubf{ x'G5 . laiff0f'nfO{ To;sf ;txdf ' x'g ;Sg] !^ j6f lxdUn'l6lgg -h;nfO{ H elgG5_ / ( j6f Go"/fldlg8]h –h;nfO{ N elgG5_ k|fl] 6gx¿sf] cfwf/df ljleGg k|hfltdf ljefhg ul/Psf 5g . tL k|hfltdWo] H5N1, H3N2, H7N7 / H9N2 n] dfq dflg;df /f]u nfu]sf] kfOG5 . OgkmnPGhf …PÚ laiff0f'n] xfF;, s'v/f, ' ' ;'u/, 3f]8f tyf cGo hgfj/x¿df dxfdf/L km}nfpF5 . dflg; tyf F ' r/fr'?ªuLdf nfUg] H5N1 / H7N7 laiff0f' ;ªqmfds x'g] eP klg dflg;df of] ;lhn} ;g{ ;Sb}g . oL laiff0f' ^)) l8u|L ;]lG6u|8 tfkdf #) ldg]6, @@) l8u|L ;]lG6u|8 ] ] tftf] kfgLdf $ lbg;Dd / z"Go l8u|L ;]lG6u|8df ! dlxgf;Dd afFRg ] ;S5g . t/ oL hLjf0f'nfO{ kmdf{lng jf cfof]l8gsf] k|of]un] eg] ;lhn} gi6 ug{ ;lsG5 . a8{km n'sf] pTklQ / Oltxf; of] /f]u ;g !((& b]lv r/fr'?ªuLaf6 dflg;df ;g{ yfn]sf] kfOPsf] 5 . 14÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 15. ;f] jif{ xªusªudf H5N1 OgkmnPGhfsf !* hgf /f]uL dWo] ^ hgfsf] ' d[To' ePsf] lyof] . xªusªudf ;g !((( df H9N2 OgkmnPGhf / ;g ' @))# df H5N1 OgkmnPGhfsf] k|sf]k b]lvPsf] lyof] . ;g @))# df ' H7N7 OgkmnPGhfn] xNof08df Ps hgfsf] d[To' ePsf] lyof] eg] *# ' hgf la/fdL ePsf lyP . ;g @))$ df yfONof08 / leotgfddf olsg ePsf @# /f]uLdWo] !( hgfsf] d[To' ePsf] lyof] . H5N1 OgkmnPGhfsf] k|sf]k ljleGg r/fr'?ªuL, s'v/f tyf ;'u/ / ' ' F ' dflg;df klg b]lvPsf] 5 . dflg;df of] /f]u 6sL{, O/fs, ch/a}hfg, OlhK6, tfOjfg, blIf0f sf]l/of, hfkfg, rLg, yfONofg08, OG8f]gl] ;of, leotgfd / SofDaf]l8ofdf e]l6Psf] lyof] . g]kfndf eg] xfn;Dd of] /f]u s'v/f, r/f tyf dflg;df e]l6Psf] 5}g . ' dflg;df ;g]{ k|lqmof a8{ˆn'sf] hLjf0f' s'v/fsf] ¥ofn tyf ;'nLdf sDtLdf !) lbg;Dd /xg ' ;S5 . s'v/fsf] Ps u|fd ;'nLdf nfvf}+ s'v/fnfO{ ;ªqmd0f ug{;Sg] ' ' ljiff0f' x'G5g . o;sf] hLjf0f' k|bl" ift efF8f, cfxf/f, ;'nL, df6f], xfjf / kmf]xf]/ h'Qfsf] dfWodaf6 Pp6f s'v/f kmfd{af6 csf]df kmfd{df ;g]{ u5{ . ' { a;fOF ;/]/ cfpg] r/fx¿n] klg of] /f]u ;fg{ ;S5g . dflg;df of] /f]u ;ªqmldt lhpFbf] jf d/]sf] r/fsf] k|ToIf ;Dks{af6 ;5{ . ljiff0f'n] ;ªqmd0f u/]sf] !* b]lv &@ 306fdf o;sf nIf0f b]lvG5 . r/fsf] ;'nL, df;' / c08faf6 klg o;sf] hLjf0f' ;g{ ;S5 . a8{km n'sf] nIf0f OgkmnPGhf …PÚ sf] ljiff0f'n] r/fx¿df ;fdfGob]lv clt uDeL/ nIf0fx¿ ' b]vfpF5 . cs:dft w]/} s'v/fx¿ dg],{ km'n kfg{ aGb ug],{ 6fpsf] ;'lGgg], ' bfgf gvfg], ltvf{pg], ;]tf] 5]g{] / kIfwft x'g] o;sf k|dv nIf0f x'g . ' dflg;df Hj/f] cfpg], vf]sL nfUg] tyf 3fF6L b'Vg] nIf0f b]vf k5{ . s]xL dflg;sf] kmf]S;f]df uDeL/ c;/ k/]/ lgdf]lgof klg x'G5 . o:tf] cj:yfdf /f]u 3fts aGg k'U5 . s'v/f kmfd{sf sfdbf/x¿, r/fr'?ªuLsf] cf}ifwf]krf/ tyf k|of]uzfnfdf ' ;+nUg JolQmx¿nfO{ /f]u ;g]{ ;Defjgf a9L x'G5 . of] /f]u hf];snfO{ klg ' } dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷15
  • 16. nfUg ;Sg] ePtfklg k'/fgf /f]uL tyf /f]u;Fu n8g] Ifdtf sd ePsfnfO{ rf8}F nfU5 . a8{km n'af6 aRg] pkfo / pkrf/ df;' tyf c08fdf /f]usf ljiff0f' kfOg] ePklg tL ljiff0f' ^ ;o l8u|L ;]lG6u|8sf] tftf]df #) ldg]6df g} d5{g . ctM df;' tyf c08f ksfpFbf To;sf] leqL tfkqmd ;ft ;o l8u|L ;]lG6u|8 k'usf] s]xL a]/d} ljiff0f' dg]{ ] ] ePsf]n] ksfP/ vfPsf] df;' jf c08faf6 of] /f]u ;g{ ;Sb}g . o; /f]uaf6 aRg lgDg s'/fx¿df Wofg lbg'k5{ M zªsf:kb cj:yfsf r/fr'?ªuLnfO{ lgu/fgLdf /fVg] / To;sf] cf];f/ k;f/ aGb ug]{ jf ug{ nufpg] . /f]uL jf zªsf:kb s'v/fsf] df;' tyf c08f 5'bf ;'/lIft kf]zfs ' F tyf pks/0fsf] k|of]u ug]{ / 5f]Pdf /fd|/L xft w'g] . s'v/f kmfd{ / Xofr/Lx¿df h}ljs ;'/Iffsf pkfox¿ nfu" ug]{ . ' s'v/fsf] df;' tyf c08f /fd|/L ksfP/ dfq vfg] . ' hgr]tgf clej[l4 ug{ :jf:Yo lzIff ;+kif0f ug]{ . ]| JolQmut ;/;kmfOdf Wofg lbg] . /f]usf] zªsf nfu]df t'?Gt ;DalGwt :jf:Yo s]Gb|df va/ ug]{ . dflg; tyf s'v/fdf nfu]sf] o; /f]usf] ljz]if pkrf/k4lt ljsl;t ' ePsf] 5}g . /f]uL r/fr'?ªuLnfO{ tyf hgfj/nfO{ gi6 kfg]{ / ltgsf kmfd{ jf vf]/ lg;ªqmldt ug{' g} o;af6 aRg] klxnf] pkfo xf] . la/fdL dflg;nfO{ 5'66} /fvL nIf0fcg';f/ ;xof]ufTds pkrf/ ug'k5{ . ljb]zdf { PlG6efO/n cf}iflwx¿ k|of]u ul/g] ePtfklg g]kfndf tL cf}iflw pknAw gx'g,' dxFuf] x'g' / To;sf gsf/fTds k|efjx¿ a9L x'g] ePsf]n] k|of]udf NofOPsf] 5}g . g]kfndf o; /f]usf] lgoGq0fsf nflu lgDg pkfo cjnDag ul/Psf] 5 M lhNnfl:yt :jf:Yo tyf hg:jf:Yo sfof{nox¿, lhNnf kz';jf ] sfof{nox¿sf /]lk8 /]:kf]G; 6Ldx¿ / ;a} kz'–Sjf/]G6fOg r]s kf]i6x¿nfO{ ;r]t /flvPsf] 5 . /f]usf] afx'No ePsf b]zx¿af6 r/fr'?ªuL, ck|zf]lwt df;' tyf 16÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 17. cGo r/fhGo kbfy{sf] cfotdf k|ltaGw nufOPsf] 5 . r/f / r/fhGo kbfy{sf] Sjf/]G6fOg k4lt, /f]usf] ;le{nG; tyf ] cg'udgdf hf]8 lbOPsf] 5 . /f]unfO{ lelqg glbg ;ªs6sfnLg sfo{of]hgf nfu" ul/Psf] 5 . kz'kG5Ldf /f]u lgbfgsf nflu s]lGb|o kz'/f]u lgbfg k|of]uzfnf, /fli6«o kG5L /f]u lgbfg k|of]uzfnf tyf If]qLo kz'/f]u lgbfg k|of]uzfnfx¿df / dfgjdf /f]u lgbfgsf] nflu /fli6«o hg:jf:Yo k|of]uzfnfdfkm{t sfd ug]{ Joj:yf ldnfOPsf] 5 . dfgjdf /f]usf] tYo ;"rgf ;+kif0f Joj:yf ul/Psf] 5 . ]| xfn} ljleGg bft[ lgsfosf] ;xof]udf $ jif]{ a8{kmn' lgoGq0f cfof]hgfcGtu{t dfgj tyf r/fr'?ªuLdf /f]usf] vf]h tyf k|of]uzfnf ;'b9Ls/0f of]hgf sfof{Gjogdf /x]sf] 5 . [ dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkg ;?jf /f]usf] dxfdf/L k|foM JolQmut, 3/]n' / dfgjl;lh{t jftfj/0fLo cj:yfsf sf/0f km}lng] x'bf o;sf] /f]syfd / lgoGq0f dflg;sf] 1fg, F wf/0ff / Jojxf/sf] kl/jt{gaf6 dfq ;Dej x'G5 . :jf:Yo lj1fgsf] k|rlnt egfO …pkrf/eGbf /f]syfd pQdÚ (Prevention is better than cure) n] dflg;nfO{ /f]u nflu;s]kl5 pkrf/ ug'eGbf /f]u nfUg] ;Defjgf { b]lvgf;fy /f]syfd ug'{ k|efjsf/L x'g] ;Gb]z lbPsf] 5 . ;fdfGotof dxfdf/L Joj:yfkgdf /f]u ;g]{ / km}ng] ;Defjgfsf] Go"gLs/0f ub}{ /f]syfdsf r/0fa4 pkrf/ljlw ckgfpg' /fd|f] x'G5 . dxfdf/Lcl3sf] k"j{tof/L of]hgf lhNnf k|sf]k p4f/ ;ldlt, g]kfn /]8qm;, g]kfnL ;]gf, ;z:q k|x/L, g]kfn k|x/L tyf cGo ;DalGwt lgsfox¿;Fu ;dGjo u/]/ lhNnfsf] cfkTsfnLg k"jtof/L / k|sf]k k|ltsf/fTds of]hgf tof/ kfg'k5{ . of] { { k"j{tof/L of]hgfdf c:ktfndf ul/g] k|sf]k Joj:yfkgsf] of]hgf / ;fd'bflos txdf lbg'kg]{ :jf:Yo ;]jf tyf lhNnfdf k|sf]k Joj:yfkgdf d'Vo e"ldsf v]Ng] lgsfox¿;Fu ;dGjo sfod u/L ;"rgf cfbfgk|bfg / dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷17
  • 18. ;j{;ne kx'rsf] jftfj/0f tof/ kfg'k5{ . of]hgfdf lj:t[t :jf:Yol:ylt ' F { cfsng / pknAw x'g] :jf:Yo ;'ljwf, :yfgLo ;|ft–;fwg, hgzlQmsf] ] k|fyldstfsf] ljZn]if0f u/L hf]lvdsf] klxrfg ug'k5{ . jt{dfg ;dodf { pknAw eO/x]sf] :jf:Yo ;]jfn] k|sf]ksf] ;dodf s;/L sfd ug{;S5 eGg] ljifosf] klg lgSof]n ug'k5{ . { { ;"rgf ;ªsng k|sf]ksf] ;Defljt hf]lvddf /x]sf If]qdf ;/sf/L lgsfo, :jf:Yo sfof{no, /]8qm;, g]kfnL ;]gf, ;z:q k|x/L, g]kfn k|x/L, g]kfn :sfp6 tyf cGo ;ª3;+:yf;Fu ;dGjo u/L k|sf]ksf af/]df b|t–;"rgf ;ªsng k|0ffnLsf] " ljsf; u/L To;nfO{ ;'b9 kfg'k5{ . lhNnf :jf:Yo sfof{no / hg:jf:Yo [ { sfof{nodf ;"rgf s]Gb|sf] :yfkgf u/L u|fdL0f txaf6 ;"rgf ;ªsng ug]{ / tTsfn} clen]v ug]{ sfd ug'k5{ . o:tf] s]Gb| rf}la;}306f v'nf /xg] { Joj:yf ldnfOPsf] x'gk5{ . ' tflnd :jf:Yo sfo{stf{nfO{ ;/sf/n] cfjZos tflnd lbg'k5{ . o;sf ;fy} ;d'bfosf :jo+;jsn] klg tflnd k|fKt ug]{ jftfj/0f tof/ ug'k5{ . ] { cfkTsfnLg k"jtof/L tyf k|sf]k Joj:yfkgdf Ifdtf clej[l4 ug'sf { { ;fy} u|fdL0f txb]lv ;DalGwt :jf:Yo lgsfo;Dd e/kbf]{ ;"rgf k|jfx ug{;d]t :jo+;js tflndsf] k|j4{g ug'{ pko'Qm x'G5 . ] cf}iflwsf] df}Hbft k|sf]kkl5 pTkGg x'g;Sg] cfkTsfnLg cj:yfsf nflu cfjZos kg]{ cf}iflw tyf pks/0f :yfgLo ;d'bfodf / :jf:Yos]Gb|df df}Hbft /fVg' h?/L x'G5 . lhNnf c:ktfn jf lhNnf :jf:Yo jf hg:jf:Yo sfof{nodf cfk"lt{ x'g] cf}iflw tyf pks/0f tTsfn cfk"lt{ ug{;Sg] u/L tof/L cj:yfdf /fVg'k5{ . vfg]kfgL tyf ;/;kmfO k"jtof/L of]hgf agfpFbf ;'/lIft vfg]kfgL cfk"lt{ tyf ;/;kmfOh:tf { ljifodf ;+j]bgzLn /xg'k5{ . jftfj/0f k|b"if0f x'g] lqmofsnfknfO{ 18÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 19. lg?T;flxt u/L :jR5 jftfj/0f lgdf{0f ug'k5{ . o;sf nflu ;d'bfo { cfkm}n] klg ;ts{tf ckgfpg'k5{ . F dxfdf/Laf6 k|efljt ;d'bfonfO{ ;'/lIft /fVg To;sf] ;Defjgf, sf/0f / k|efjaf/] k|efljt x'g;Sg] ;d'bfonfO{ ;r]t u/fpg'k5{ . vf; ;d'bfodf cf}nf] /f]un] x/]s jif{ lgoldth;f] dxfdf/Lsf] ¿k wf/0f ub}{ cfPsf] 5 eg]] of] ;?jf /f]u nfUg] sf/0f s] xf], s;/L ;5{, /f]usf nIf0f s:tf x'G5g, /f]uaf6 s:tf] vt/f pTkGg x'g;S5 eGg] ljifodf ;d'bfodf r]tgf clej[l4 ug'k5{ . o;af6 /f]u km}lng / dxfdf/Lsf] ¿k lng glbg { ;d'bfon] cfkm}F ;r]t / ;hu eP/ kxn ug{;S5 . emf8fkvfnf, x}hf, Dofb]Hj/f]h:tf /f]u d'Votof ;/;kmfOsf] sdLsf sf/0f km}nG5 . o:tf /f]usf] dxfdf/L km}lng] ;Defljt :yfgdf hgr]tgf sfo{qmd;Fu} JolQmut, 3/fo;L, ;fd'bflos / jftfj/0fLo ;/;kmfO cleofg rnfpg' a9L k|efjsf/L x'G5 . w]/h;f] ;?jf /f]u b"lift kfgLsf] k|of]uaf6 } dxfdf/Lsf] ¿kdf km}ng] u5{g . b}lgs pkof]u ul/g] kfgL z'4 / ;kmf x'g' :jf:Yosf] b[li6sf]0fn] clgjfo{ zt{ g} xf] . t;y{, ;d'bfodf b"lift kfgLaf6 s:tf :jf:Yo ;d:of pAhG5g eGg]af/] hfgsf/L u/fpFb} kfgL z'4 kfg]{ Jofjxfl/s tl/sfsf] k|of]u ug{ clek|l] /t ug'k5{ . { :jR5 vfg]kfgL Joj:yfkgsf nflu kfgLsf] ;|ft, ;ªsng ug]]{ 7fpF / ] 3/]n' pkof]usf nflu kfgL /fVg] efF8fnufotdf kfgL b"lift x'g] sf/0faf/] ;a}df 1fg x'g' cfjZos x'G5 . kfgLsf] ;|ft ;kmf eP klg 3/;Dd ] NofpFbf–NofpFb} klg b"lift x'g] ;Defjgf /xG5 . ctM :jR5 vfg]kfgLsf] plrt Joj:yfkg ug]{ xf] eg] kfgLaf6 km}ng] /f]uhGo dxfdf/L w]/xb;Dd } lgoGq0f x'G5 . 3/]n' tyf jftfj/0fLo k|b"if0fsf nflu b}lgs dfgjLo lqmofsnfk / cfr/0fn] k|dv e"ldsf lgjf{x u/]sf] x'G5 . jftfj/0fLo z'4tfsf nflu ' 3/fo;L kmf]x/d}nfsf] ;'/lIft Joj:yfkg, ;fj{hlgs zf}rfnosf] lgoldt /]vb]v, dd{t;Def/ ul/g'k5{ . v'nf 7fpFdf lb;flk;fa / kmf]xf]/ ug]{ s'/fsf] sfg'gL / Jojxfl/s ¿kdf lgoGq0f x'gk5{ . ;fj{hlgs kmf]xf]/ ' Joj:yfkgsf] pko'Qm Joj:yf ldnfpg'kb{5 . plNnlvt sfo{ dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgsf ;fwf/0f pkfo x'g . dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷19
  • 20. o:tf sfo{af/] a'emg / sfof{Gjog ug{ pRrcWoog jf ljz]if1tfsf] h?/t kb}g . o;sf nflu cfwf/e"t 1fg, ;sf/fTds wf/0ff, ;xof]uL efjgf / { ;Defljt hf]lvdk|lt rgfvf] eP k'U5 . k|sf]ksf] ;dodf ug'kg]{ p4f/ tyf Joj:yfkg { s'g} klg /f]u dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lng] ;Defjgf b]vfk/]df tTsfn} ;DalGwt ;/sf/L lgsfodf va/ ug'k5{ . o:tf /f]usf] :yfoL lg?k0fsf { nflu /f]usf] ;|ft klxrfg u/L pkrf/ ug{ ljz]if1 / lrlsT;ssf] ;xof]u ] lng' cfjZos x'G5 . /f]u lgbfgsf nflu pkrf/ ubf{ / /f]uLsf /]vb]v ubf{;d]t cGo dflg;df /f]u g;g]{ plrt ljlw ckgfpg'k5{ . dxfdf/Lsf] cj:yfdf k|efljt JolQmsf] clen]v /fvL, To;;Fu ;DalGwt lgsfonfO{ pknAw u/fpg'k5{ . o;af6 eljiodf dxfdf/Lsf ;Defljt sf/0faf/] cWoog u/L lgoGq0fsf pkfo vf]Hg;d]t ;Da4 kIfnfO{ ;xof]u k'Ub5 . :jf:Yo l:yltsf] cfsng k|sf]k ePsf] :yfg / To; j/k/sf] :jf:Yo l:ylt a'‰g :jf:Yo :jo+;jsnfO{ ] tTsfn kl/rfng ug'k5{ . ;d'bfodf s;}nfO{ ck|Tofl;t /f]u nfu]sf] { cfef; x'gf;fy :jf:Yo s]Gb|df ;"rgf ug'k5{ . k|f/lDes :jf:Yo l:yltsf] { cfsng ug{ :jf:Yo s]Gb|af6 pknAw kmf/fd e/]/ jf e/fP/ ;DalGwt lgsfodf pknAw u/fpg'k5{ . :jf:Yo sfof{non] klg k|sf]khGo 36gf ePsf] @$ 306fleqdf d"Nofªsg 6f]nL k7fO;Sg'k5{ . :jf:Yo ;]jf lhNnf hg:jf:Yo sfof{non] dxfdf/L km}lng;Sg] If]qdf :yfgLo :jf:Yo ;+:yf, g]kfn /]8qm;, k|x/L, ;]gf, lghL :jf:Yo ;+:yf, :yfgLo u}/;/sf/L ;+:yf / :yfgLo ;d'bfo;Fu ;xof]u lnO{ cfkTsfnLg :jf:Yo ;]jf k|bfg ug{ ;dGjo ug'k5{ . cfkTsfnLg cj:yfdf 3fOt]sf] pkrf/ tyf Joj:yfkg { / ;/;kmfOsf sfo{sf cltl/Qm hg:jf:Yo;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljifodf :jf:Yo;]jf s]lGb|t x'gk5{ . ' cfkTsfnLg p4f/ ;?jf /f]u lgoGq0f dxfzfvfsf] ;+of]hgdf s'g} klg k|sf]khGo sf/0faf6 20÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 21. x'g;Sg] dxfdf/L Joj:yfkg ug{ cfkTsfnLg k"jtof/L / k|sf]k Joj:yfkg { sfo{qmd ;~rflnt x'G5g . o:tf sfo{qmdcGt{ut of]hgf th'df, Ifdtf { clej[l4, ;r]tgf sfo{qmd, ;/f]sf/jfnf ;+:yfx¿aLr ;dGjo sfod ug]h:tf sfo{qmd;d]t ;~rfng x'g] u/]sf 5g . jiff{ofddf af9L / { klx/f]sf] k|sf]kkl5 b]vfkg{] dxfdf/Lsf] Joj:yfkg ug{ If]qLo / lhNnf txsf :jf:Yo lgsfox¿df Go"gtd cfkTsfnLg cf}iflw tyf cfjZos ;fdu|L k|sf]kcufj} k7fpg] Joj:yf ul/Psf] x'G5 . :yfgLo ;+:yf / ;xhstf{sf] ;xof]udf ;d'bfon] oL If]qaf6 ;]jf k|fKt ug{ ;lhnf] x'g] ePsfn] ;xhstf{x¿n] ;d'bfosf] dxfdf/LhGo hf]lvdsf] klxrfg ul//fVg' /fd|f] x'G5 . cfkTsfnLg :jf:Yo;]jf / /fxt Joj:yfkgsf nflu s]Gb|, If]q / lhNnf txsf cfkTsfnLg k|ltsf/ 6f]nLsf] Joj:yf ldnfOPsf] x'G5 . lhNnf :jf:Yo sfof{nosf] cu'jfOdf lhNnfdf k|ltsf/ 6f]nLn] If]q / s]Gb|sf] lgb]{zgdf s'g} klg /f]uhGo dxfdf/Lsf] k|ltsf/sf] Joj:yfkg u5{ . ;}4flGts / gLltut ¿kdf o:tf 6f]nLsf] Joj:yf ul/Psf] eP klg jf:tljs ¿kdf k|sf]k / dxfdf/Lsf] ;dodf cfjZos p4f/ tyf /fxt Joj:yfkg ug{] Ifdtf ljsf;sf nflu cfjZos tflnd, ;Lk / 1fg lbg] cj;/ eg] ldnfPsf] kfOPsf] 5}g . To;}n] :yfgLo ;+:yfn] ;/f]sf/jfn;Fu ;dGjo u/L tflnd / hgr]tgf clej[l4df ;3fp k'¥ofpg' h?/L 5 . bL3{sfnLg Joj:yfkg ;d'bfodf dxfdf/Laf6 d[tssf] ;ªVof, k|efljt JolQm, k|sf]k lgoGq0fsf] Nffut / s'n Iflt nufotsf] tYout k|ltj]bg tof/ kf/L ;DalGwt lgsfodf k|:t't ug'{k5{ . oL tYosf] cfwf/df hg;d'bfodf ;r]tgf clej[l4sf sfo{qmd th'df ug{ ;xh x'G5 . o;af6 eljiodf dxfdf/Lsf] { ;Defljt If]qsf] klxrfg u/L k"jf{g'dfg, ;~rf/ / ;dGjosf nflu k"jrtfjgL k|0ffnL / tYofªs ;ªsngdf ;xof]u ldN5 . To;}sf] cfwf/df { ] bL3{sfnLg of]hgf tof/ ug{ / sfof{Gjog ug{ ;lsG5 . dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgsf nflu ;/sf/af6 klg cfjZos gLltut / sfg'gL Joj:yf ldnfO{ ;/f]sf/jfnf lgsfonfO{ ;hu / ;lqmo /fVg'k5{ . dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkg :jf:Yo lj1fgsf] Jofks / ax'kIfLo ;/f]sf/sf] If]q xf] . dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷21
  • 22. ctM dxfdf/L lgoGq0f tyf Joj:yfkgsf k"jtof/L k|ltsf/, k'g/fjnf]sg { tyf d"Nofªsg sfo{sf] ;dGjo eP k6s–k6s bf]xf]l/g] dxfdf/Lsf] :yfoL lgbfg ug{ ;xof]u ldN5 . ljBdfg sfg'gL Joj:yfdf ;'wf/ dxfdf/Lsf] lgoGq0f / Joj:yfkgsf] ;Gbe{df g]kfndf ljBdfg P]g, sfg'g / lgodx¿ kof{Kt / k|efjsf/L ePsf] b]lvFbg . hgtfk|lt pQ/bfoL } sfg'gsf] cefj cem} klg vl6sPsf] 5 . g]kfndf lakm/ lgoGq0f P]g, @)@) / ;ªqmfds /f]u P]g, @)@) dfq} sfof{Gjogdf 5g . lakm/ cfpg glbg afnsnfO{ vf]k nufpg' clgjfo{ ug]{ qmddf k|dv k|:tfjgfsf ;fy ' lakm/ lgoGq0f P]g– @)@) cfPsf] lyof] . kmntM ljZjsf ;fy} g]kfnaf6 klg lakm/ pGd"ng ePsf] dflgPsf] 5 . ;ªqmfds /f]u P]g, @)@) sf] k|:tfjgfn] g]kfn clw/fHoe/ s'g} klg efudf ;ªqmfds /f]u km}lnPdf jf km}lng] ;Defjgf b]lvPdf To;n] pu|¿k lng gkfpg]u/L] /f]syfd jf lgoGq0f ug]{ Joj:yf ldnfpg] nIo lnPsf] kfOG5 . ;f] P]gn] s'g} klg ;?jf /f]usf] /f]syfd, lgoGq0f / Joj:yfkg ug{] bfo/fnfO{ km/flsnf] agfPsf] 5 eg] g;g]{ /f]usf] dxfdf/LnfO{ j]jf:tf u/]sf] 5 . ctM ;a}vfn] ;?jf /f]usf] dxfdf/Lsf] Joj:yfkgsf nflu cfjZos sfg'g, gLlt tyf lgod :ki6 ¿kdf cfpg ;s]sf] 5}g . oL lgodsf] k|fb'ef{j x'gklxn] :jf:Yo dGqfno, :jf:Yo ;]jf ljefu, ' :yfgLo ;/f]sf/jfnf lgsfo / ;ª3;+:yfx¿n] 7f8f] sfo{qmd ;~rfng u/L hg:jf:Yosf ;]jf pknAw u/fpg] u/]sf lyP . jt{dfg ;dodf eg] :jf:Yo sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L agfpg If]qut¿kdf ;dfof]hg u/L PsLs[t :jf:Yo sfo{qmd ;~rfng x'g yfn]sf 5g . o:tf] Joj:yf ePkl5 k|dv ¿kdf /f]uhGo dxfdf/Lsf] Joj:yfkg x]g{] Olk8]ldof]nf]hL ' tyf /f]u lgoGq0f dxfzfvfaf6} k|sf]k Joj:yfkg sfo{qmd;d]t ;~rflnt x'gu/]sf 5g . ] g]kfndf b]lvPsf ;d:of /f]uhGo dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgdf b]lvPsf k|dv ;d:ofnfO{ ' 22÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 23. b]xfocg';f/ lng ;lsG5 M P]gsfg'gdf Joj:yf ePcg';f/ sfof{Gjog x'g g;Sg', s]Gb|Lo txdf ag]sf gLlt, lgod, of]hgf tyf sfo{qmd If]q tyf lhNnf txdf ;dodf gk'Ug' / k|efjsf/L sfof{Gjog, cg'udg / d"Nofªsg gx'g,' k|sf]khGo sf/0faf6 :jf:Yo If]qdf kg{;Sg] gsf/fTds c;/af/] kof{Kt 1fg gx'g' tyf hfgsf/L ePsf tYonfO{ klg a]jf:tf ug',{ dxfdf/LhGo ;d:of ;dfwfgsf nflu ljljw If]qsf ;ª3;+:yf / ;fem]bf/aLr k|efjsf/L ;dGjo x'g g;Sg' . plNnlvt ;d:of ;dfwfgsf nflu ;/sf/L txaf6 gLltut Joj:yfsf] k|efjsf/L sfof{Gjog x'g' cfjZos 5 . k|sf]khGo sf/0faf6 l;lh{t dxfdf/L lgoGq0fsf nflu ;j{kIfLo ;dGjo / ;fem]bf/Lsf] cfjZostf k5{ . ctM o;sf] Joj:yfkgsf] k|dv lhDd]jf/L kfPsf] lgsfon] k|efjsf/L ' e"ldsf v]Ng' cfjZos 5 . s]Gb|Lo:t/df th'df ul/Psf] gLlt / of]hgfsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug{ { If]q / lhNnf txsf :jf:Yo lgsfox¿sf] Ifdtf ljsf; x'g klg h?/L 5 . o;sf cnfjf ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yf;d]tsf] k|efjsf/L ;dGjo sfod ug{;s] k|sf]k Joj:yfkg ;fy{s aGg;S5 . ljsf; xf]; jf /fxt Joj:yfkg, ;fj{hlgs lgsfo / lghLIf]qaLrsf] ;fem]bf/L Ps ckl/xfo{ cfjZostf xf] . ;/sf/L lgsfo / u}/;/sf/L ;ª3;+:yfaLrsf] ;dGjo k|efjsf/L gePdf ;fdflhs sfo{df pTkGg x'g] cj/f]wh:t} o; If]qdf klg ;d:of pTkGg x'g ;Sb}g eGg ;lsGg . g]kfnsf] :jf:Yo ;]jf clwsf+z j}bl] zs ;xof]udf lge{/ /x]sf] kl/k|Iodf ] o;sf] k|efjsfl/tfdf ;d]t cGt/f{li6«o ;fem]bf/ lgsfosf] e"ldsf pNn]Vo /xFb} cfPsf] kfOG5 . g]kfnsf] :jf:Yo ;]jfIf]qsf k|dv ;xof]uLdf ljZj ' :jf:Yo ;ªu7g, o'lg;]km tyf cGo ;+oQm /fi6«;ª3Lo ;+:yfx¿, bft[;:yf ' + / cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yf k5{g . oLdWo] dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgsf nflu ljZj :jf:Yo ;ªu7g, o'lg;]km, ;+oQm /fi6«;ª3Lo ' hg;ªVof Joj:yfkg sf]if, ljZja}ªsnufotsf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfn] a]Unfa]Un} k|lqmofaf6 ;xof]u pknAw u/fpg] u/]sf 5g . ;+oQm ' dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷23
  • 24. /fi6«;ª3 dftxtsf lgsfo / låkIfLo lgsfon] ;/sf/;Fu gLlt–lgdf{0fb]lv sfof{Gjog tx;Dd k|ToIf ¿kdf ;+nUg eP/ sfd ub}{ cfPsf 5g . /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfn] ljleGg ljifo / If]qdf sfof{Gjog txdf sfd u/]sf 5g . dxfdf/L lgoGq0f / Joj:yfkgsf nflu k|fljlws Pj+ cfly{s j}b]lzs ;xof]u :jf:Yo ;]jfsf] cleGg cªusf ¿kdf /xFb} cfPsf] 5 . sltko dxfdf/Lsf] lgbfg / /fxt Joj:yfkgsf nflu ;d]t bft[ lgsfosf] d'v tfSg'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 . g]kfndf dxfdf/L Joj:yfkgsf nflu /fli6«o Ifdtf ljsf;qmd k|f/lDes cj:yfd} /x]sf] 5 . ev{/} dfq :jf:Yo sfo{qmd ljs]Gb|Ls/0f u/L /f]uhGo dxfdf/Lsf] /fxt Joj:yfkgsf] lhDdf lhNnf / :yfgLo txnfO{ lbg] sfo{ cf/De ePsf] 5 . ljBdfg cl:y/tf / czflGt tyf ;ªqmd0fsfnLg cj:yfdf b'ud / lk5l8Psf ;d'bfodf cfjZos dfgjLo tyf cGo { ;|ft;fwg ckof{Kt x'g] ePsfn] w]/n] k|sf]kaf6 kLl8t x'gkg]{ / Hofg;d]t ] } ' u'dfpg'kg]{ cj:yf pTkGg x'g] u/]sf] 5 . ljBdfg ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltlgdf{tf / lgb]{zs txdf lhDd]jf/L / uDeL/tfsf]] cefj b]lvG5 . Pstkm{ s]Gb|Lo:t/df lgwf{l/t gLlt tyf sfo{qmd, If]q tyf lhNnf tx;Dd k'Ug l9nf] x'g] u/]sf] 5 eg] csf]tkm{ If]q, lhNnf / { :yfgLo tx;Dd dxfdf/L Joj:yfkgsf lgwf{l/t ;|ft;fwg ;dod} gk'Ug] ] / r'xfj6 x'g] sf/0fn] klg dxfdf/LhGo /fxt Joj:yfkg k|efjsf/L x'g g;s]sf] k|tLt x'G5 . o; cj:yfdf gLltlgdf{0f ug]{ lgsfon] cfkm}F lhDd]jf/ eP/ :jf:Yo sfo{qmd sfof{Gjog, cg'udg / d"Nofªsg ug'{ h?/L 5 . To;}u/L, :jf:Yo sfo{qmd sfof{Gjog txsf :jf:Yo sfo{stf{ / :jo+;jssf] Ifdtf ] ljsf;df Wofg k'Ug' klg h?/L 5 . k|sf]khGo dxfdf/L Joj:yfkgsf k"jtof/L / /fxt Joj:yfkgdf ;Dk"0f{ ;/f]sf/jfnfaLr ;dGjo :yfkgf { ug]{ / o:tf ;d:ofaf/] k|;, /]l8of] tyf 6]lnlehgdfkm{t r]tgfd"ns ] sfo{qmd k|;f/0f u/L nlIft p2]Zo k|fKt ug{ ;lsG5 . 24÷klx/f] lgoGq0fsf pkfo
  • 25. pk;+xf/ ;/sf/sf] tYofªscg';f/ dxfdf/Laf6 yf]/} dfq dflg;sf] Hofg uPsf] b]lvPklg o;sf] jf:tljs tYofªs ;ªsng ug]{ Joj:yf clxn];Dd gePsfn] olt g} dflg; dxfdf/Laf6 d5{g eGg] oyfy{ yfxf kfpg ;lsPsf] 5}g . ljz]ifu/L kfgLhGo sf/0faf6 dxfdf/L pTkGg x'g] ePklg cGo k|sf]ksf 36gfkl5 klg o;sf] hf]lvd j[l4 x'g] u/]sf] 5 . sltko cj:yfdf cGo s'g} k|sf]k geP klg dxfdf/Ln] w]/} dflg;nfO{ cfˆgf] l;sf/ agfpg] u/]sf] kfOG5 . ;/sf/n] dxfdf/L Joj:yfkgsf] k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg cGt{lgsfo ;dGjo u/L ;xsfo{ clej[l4 ug'{ h?/L b]lvPsf] 5 . k|sf]ksf ;dodf :yfgLo lgsfo, u}/;/sf/L ;+:yf jf gful/s ;dfh;Fu ;dGjo / ;xsfo{ ug]{ wf/0ff /x]sf] eP klg To;n] k|lta4tf kfpg ;s]sf] 5}g . sltko cj:yfdf u|fdL0f ;d'bfo :jf:YosdL{ cfpg]5g eGg] cfz ub}{ hLjgd/0fsf] bf];fFwdf /xg] u/]sf y'k|} pbfx/0f kfpg ;lsG5, t/ :yfgLo lgsfon] ;df:o ;dfwfgsf nflu ;dGjo / ;xsfo{ u/]sf] x'bg . o; cj:yfdf dxfdf/Lsf] k|sf]k km}lng'nfO{ c;fdfGo 7fGg klg F} ;lsFbg . To;}n] k|sf]k Joj:yfkg k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg] k|lta4tf } ;a}n] lng' h?/L 5 . ;Gbe{;fdu|L :km]o/ kl/of]hgf, dfgjLo a8fkq tyf Go"gtd dfkb08 -g]kfnL ;+:s/0f_, k|sf]k k"jtof/L ;~hfn g]kfn, sf7df8f},+ @)^$, . { g]kfn ;/sf/ u[xdGqfno, l8;f:6/ l;gfl/of] ckm g]kfn, ;g @))$ . pd]z s§]n, g]kfndf /f]uhGo dxfdf/Lsf] cj:yf / /fxt Joj:yfkg, kof{j/0f dfl;s, k"0ff{ªs %#, h]7 @)^@ . :jf:Yo ;]jf ljefu / Olkl8ldof]nf]hLsf ljleGg k|sfzgx? kof{j/0f dfl;ssf ljleGg cªsx? dxfdf/Lsf sf/0f / ;'/Iff÷25