Όλη η διδακτέα ύλη της Ιστορίας της Β Λυκείου σε σχεδιάγραμμα.

1. 1
ΚΩΓΗΚΟΠΟΗΖΜΔΝΖ ΔΠΗ΢ΚΟΠΖ΢Ζ ΜΔ΢Ο- ΚΑΗ Τ΢ΣΔΡΟΒΤΕΑΝΣΗΝΖ΢ Η΢ΣΟΡΗΑ΢ Β ΛΤΚΔΗΟΤ
 Ζ επνρή ηνπ Ζξαθιείνπ (610-641)
1. Ηεξόο πόιεκνο ελαληίνλ ησλ Πεξζώλ γηα ηελ αλάθηεζε ηνπ Σηκίνπ ΢ηαπξνύ (620-630)
2. Απώιεηα Αγίσλ Σόπσλ (Μέζεο Αλαηνιήο) θαη Αηγύπηνπ από ηνπο Άξαβεο (βι. ράξηε ζ. 18)
3. Δηζαγσγή ζεκάησλ (γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, βι. Εζωηεπηθή αναδηοπγάνωζε, ζ. 14-15, 1ε-2ε πξγθ.)
4. Δμειιεληζκόο ηνπ θξάηνπο σο απνηέιεζκα ηνπ πεξηνξηζκνύ ηνπ ζηηο θαηά βάζε ειιελόθσλεο πεξηνρέο ησλ Βαιθαλίσλ θαη ηεο Μ. Αζίαο. Δπίζεκε γιώζζα γίλνληαη πιένλ ηα ειιεληθά, ελώ θαη νη παιηνί ιαηηληθνί ηίηινη ηνπ απηνθξάηνξα (imperator romanorum, ceasar ή augustus) αληηθαζίζηαληαη κε ηνλ ειιεληθό «βαζηιεύρ, πηζηόρ εν Χπηζηώ»
 Ζ εκθάληζε ηνπ Ηζιάκ (613-632)
1. Δπηλνεηήο ηεο λέαο ζξεζθείαο ήηαλ ν Μσάκεζ, έλαο επθπήο πξώελ νδεγόο θαξαβαληώλ, ν νπνίνο ζέιεζε κ’ απηόλ ηνλ ηξόπν λα ζπλελώζεη ηνπο Άξαβεο ζε έλα θξάηνο θαη θπζηθά λ’ αλαδεηρζεί ν ίδηνο ζε εγέηε ηνπο.
2. Γηα ηε ζπγθξόηεζε ηνπ δόγκαηόο ηνπ βαζίζηεθε ζηα ήζε θαη ηηο αληηιήςεηο ηεο επνρήο (π.ρ. ζηελ δεδνκέλε θαηαπίεζε ηεο γπλαίθαο), ζε πξνζσπηθέο ηνπ ηδέεο αιιά θαη ζην ρξηζηηαληζκό, από ηνλ νπνίν άληιεζε αξθεηά ζηνηρεία (ηνλ ίδην ην Χξηζηό ηνλ αλαγλώξηδε σο πξνθήηε ηνπ Αιιάρ).
3. Άξρηζε ηε δηδαζθαιία ηνπ ζηα 613, κεγάιε απήρεζε όκσο γλώξηζε από ηα 622, νπόηε εθδηώρζεθε από ηε Μέθθα θαη θαηέθπγε ζηε Μεδίλα.
4. Σε ρξνληά απηή ηεο κεηαλάζηεπζήο ηνπ (Εγίρας) νη επίγνλνί ηνπ ηελ έζεζαλ σο ζεκείν εθθίλεζεο ηεο κνπζνπικαληθήο ρξνλνιόγεζεο. (Γηα ηνπο κνπζνπικάλνπο, δειαδή, θέηνο δελ έρνπκε 2008 αιιά 2008 – 622 = 1386).
5. Βαζηθέο έλλνηεο ηνπ Ηζιάκ θαη ηνπ ηζιακηθνύ πνιηηηθνύ πνιηηηζκνύ:
 Αλλάχ (ν Θεόο)
 Κοράνι (ην ηεξό ηνπο Βηβιίν, ε δηθή ηνπο Βίβινο)
 Τζιχάντ (ηεξόο πόιεκνο γηα ηε δηάδνζε ηεο πίζηεο θαη ηελ ηηκσξία ησλ απίζησλ)
 Θεοκρατικό κράτος: νη λόκνη ηνπ Κνξαλίνπ είλαη θαη λόκνη ηνπ θξάηνπο, θνζκηθόο θαη ζξεζθεπηηθόο λόκνο ηαπηίδνληαη

2. 2
 Χαλίφης: αλώηαηνο θνζκηθόο θαη ζξεζθεπηηθόο εγέηεο, δηάδνρνο θαη ηνπνηεξεηήο ηνπ Πξνθήηε (Μσάκεζ).
 Οη Αξαβηθέο θαηαθηήζεηο (632-732)
1. Πεξηνρέο πνπ θαηαθηήζεθαλ: Μέζε Αλαηνιή, Πεξζία (σο ηα ζύλνξα κε ηελ Ηλδία), Αίγππηνο, Β. Αθξηθή, Ηβεξηθή Χεξζόλεζνο.
2. Καηαιήθζεθαλ επίζεο ε Κξήηε, ε Ρόδνο, ε Κσο θαη ε Κύπξνο.
3. Πνιηνξθήζεθε αθόκα θαη ε Κσλζηαληηλνύπνιε), όκσο αλεπηηπρώο.
4. Σνπο Άξαβεο αλέθνςαλ νη Φξάγθνη κε ηε κάρε ηνπ Πνπαηηέ (Γαιιία, 732).
5. Πνιηηηζκηθή πξνζθνξά ησλ Αξάβσλ: ήηαλ εθείλνη πνπ εηζήγαγαλ ζηελ Δπξώπε ηνπο αξηζκνύο από ηελ Ηλδία ζέηνληαο ηηο βάζεηο ηεο άιγεβξαο. Δπίζεο, ήηαλ απηνί πνπ δηέδσζαλ ηνλ θαθέ (Ηνξδαληθήο πξνέιεπζεο αξρηθά) αιιά θαη ην ζθάθη, ην νπνίν πήξαλ από ηνπο Πέξζεο. Σν νύηη, ην ιανύην, όπσο θαη δηάθνξεο κνπζηθέο θιίκαθεο (καθάκηα) κεηαθέξζεθαλ θη απηά ζηε κεζαησληθή Δπξώπε από Άξαβεο. ΢εκαληηθή ήηαλ ε ζπλεηζθνξά Αξάβσλ κειεηεηώλ θαη ζηελ αζηξνλνκία, ελώ από ηα ιακπξόηεξα θιεξνδνηήκαηα απηνύ ηνπ ζπνπδαίνπ πνιηηηζκνύ ζηελ παγθόζκηα ηέρλε είλαη νπσζδήπνηε θαη ηα εθπιεθηηθά αξρηηεθηνλήκαηά ηνπ, ηδίσο εθείλα ηεο Ηζπαλίαο (βι. Αιάκπξα).
 Ζ Δηθνλνκαρία (726-843)
1. Σα αίηηα ήηαλ ζενινγηθά, πξνζσπηθά αιιά πξσηίζησο πνιηηηθά:
 Πνιηηηθά: νη Ίζαπξνη ήζειαλ λα πξνζεηαηξηζηνύλ ηνπο πιεζπζκνύο ηεο Μηθξάο Αζίαο, πνπ θαηά πιεηνςεθία είραλ αλεηθνληθέο αληηιήςεηο, θαζώο ήηαλ απαξαίηεηνη γηα ηελ άκπλα ηνπ θξάηνπο έλαληη ησλ Αξάβσλ.
 Πξνζσπηθά: νη απηνθξάηνξεο ηεο δπλαζηείαο ησλ Ηζαύξσλ, πνπ μεθίλεζαλ ηελ εηθνλνκαρία, είραλ θαη νη ίδηνη αλεηθνληθέο αληηιήςεηο, αθνύ θαηάγνληαλ από ηε Μηθξά Αζία.
 Θενινγηθά: ε ζενινγηθή βάζε ηεο όιεο ζύγθξνπζεο είρε λα θάλεη κε ην αλ θαη θαηά πόζν ε ιαηξεία ησλ εηθόλσλ ζπληζηνύζε εηδσινιαηξηθή πξάμε. Οη πεξηζζόηεξνη ρξηζηηαλνί ηεο Αλαηνιήο, ίζσο όρη ηειείσο άδηθα, είραλ απηήλ ηελ πεπνίζεζε.
2. Αθνξκή γηα ηελ εηθνλνκαρία ζηάζεθε έλαο ζεηζκόο ζηε ΢αληνξίλε.
3. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο εηθνλνκαρίαο νη εζσηεξηθέο εηθνλνγξαθήζεηο ησλ εθθιεζηώλ απνμένληαλ (μύλνληαλ) ή ζνθαληίδνληαλ θαη νη θνξεηέο εηθόλεο θαηαζηξέθνληαλ. ΋ζνη ηηο έθξπβαλ ή ηηο πξναζπίδνληαλ θπιαθίδνληαλ, βαζαλίδνληαλ ή ζαλαηώλνληαλ.
4. Οη εηθόλεο απνθαηαζηάζεθαλ πξνζσξηλά ζηα 787, επί Κσλ/λνπ ΢Σ θαη Δηξήλεο Αζελαίαο, νξηζηηθά ζηα 843 από ηελ απηνθξάηεηξα Θενδώξα. Σε κλήκε απηήο ηεο νξηζηηθήο αλαζηήισζεο γηνξηάδνπκε θάζε ρξόλν ηελ Κςπηαθή ηερ Οπζοδοξίαρ.

3. 3
5. Ζ εηθνλνκαρία απνηέιεζε ηελ αθνξκή θαη γηα ηελ πξώηε ςύρξαλζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμύ αλαηνιηθήο θαη δπηηθήο εθθιεζίαο. Ο πάπαο, δπζαξεζηεκέλνο από ηελ εηθνλνκαρηθή πνιηηηθή ηνπ νξζόδνμνπ παηξηάξρε, άξρηζε λα απνζηαζηνπνηείηαη πξνζεγγίδνληαο ηνπο Φξάγθνπο. Βεβαίσο, από πίζσ θξπβόηαλ κηα πνιηηηθή αλαγθαηόηεηα: ηελ επνρή εθείλε ε Ρώκε απεηινύληαλ από ηνπο Λνκβαξδνύο (γεξκαληθό θύιν ηνπ βνξξά) θαη νη κόλνη πνπ κπνξνύζαλ λα ηελ πξνζηαηέςνπλ ήηαλ νη Φξάγθνη (επίζεο γεξκαληθό θύιν). Έηζη, ν πάπαο αλαγθάζηεθε λα εγθαηαιείςεη ην Βπδάληην θαη λα ζηξαθεί ζ’ απηνύο (βι. ζ. 29, ελ. β).
 ΢ιάβνη θαη Βνύιγαξνη (6νο-9νο αη.)
1. Οη ΢ιάβνη:
 Δηζβνιέο ΢ιάβσλ ζηε Βαιθαληθή θαη ηελ Διιάδα έρνπκε ήδε από ηηο αξρέο ηνπ έθηνπ αηώλα, πξηλ ηνλ Ηνπζηηληαλό (527-565).
 Λόγσ ηεο βηαηόηεηαο ησλ επηδξνκώλ ηνπο, πνπ θηάλνπλ κέρξη ηελ Πεινπόλλεζν, νξηζκέλεο πόιεηο ηεο Διιάδαο εγθαηαιείπνληαη (π.ρ. ε Πάηξα ή ε ΢πάξηε) θαη νη θάηνηθνί ηνπο δεκηνπξγνύλ άιιεο, κηθξόηεξεο θαζηξνπνιηηείεο ζε απόθξεκλα κέξε, όπσο ηε Μνλεκβαζηά ζηε Λαθσλία.
 Από ηηο αξρέο ηνπ 7νπ αη. νη ΢ιάβνη αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνύλ κόληκεο εγθαηαζηάζεηο (ζθιαβελίεο) πάλσ ζηα βνπλά ηεο Διιάδαο απσζώληαο ηνπο Έιιελεο ζηα παξάιηα.
 Καηά ηνλ 9ν αη. νη ζθιαβελίεο ηεο ΒΓ Βαιθαληθήο κεηεμειίζζνληαη ζηα πξώηα θξαηίδηα ησλ ΢έξβσλ θαη Κξναηώλ. Οη αληίζηνηρεο ηνπ ειιεληθνύ ρώξνπ αξρίδνπλ ζηγά-ζηγά λα ππνηάζζνληαη ζηε βπδαληηλή εμνπζία (αξρίδνπλ π.ρ. λα πιεξώλνπλ θόξν ππνηέιεηαο) θαη λα αθνκνηώλνληαη πνιηηηζκηθά.
 Μαξηύξηα ηνπ ζιαβηθνύ επνηθηζκνύ βιέπνπκε αθόκα ζηα δηάθνξα νξεηλά ηνπσλύκηα ηεο ρώξαο καο (βι. Μέηζνβν, Εαγνξά, Εαγνξνρώξηα, Σζεπέινβν, Καπέζνβν, Πάπηγγν, Βνδελά (παιηά νλνκαζία ηεο Νάνπζαο), Βνζηίηζα (παιηά νλνκαζία ηνπ Αηγίνπ), ΢ηάηηζηα θ.ά.).
2. Οη Βνύιγαξνη:
 Πξόθεηηαη γηα αζηαηηθό θύιν, πνπ έθηαζε ζηα Βαιθάληα ηνλ 7ν αη. πεξλώληαο πάλσ από ηνλ Δύμεηλν Πόλην, κέζα από ηηο ζηέπεο ηεο ζεκεξηλήο Ρσζίαο θαη Οπθξαλίαο.
 ΢ηα ηέιε ηνπ 7νπ αη. (680), επί βαζηιέσο Αζπαξνύρ, ζπλέπεμαλ έλα πξώην θξάηνο γύξσ από ην Γνύλαβε, ζηα ζεκεξηλά ξνπκαλν-βνπιγαξηθά ζύλνξα. Σν Βπδάληην, κε κπνξώληαο λα ηνπο απσζήζεη, αλαγθάζηεθε λα ηνπο αλερζεί.
 ΢ηηο αξρέο ηνπ 9νπ αη. έλαο θηιόδνμνο βαζηιηάο, ν Κξνύκνο, επηρείξεζε λα θαηαιύζεη ην Βπδάληην. Δίρε πνιιέο επηηπρίεο, έθηαζε κάιηζηα λα πνιηνξθήζεη θαη ηελ Πόιε.

4. 4
΋κσο πέζαλε μαθληθά κπξνζηά ζηα ηείρε ηεο θαη ηα ζρέδηά ηνπ λαπάγεζαλ. Ο γηνο ηνπ, Οκνπξηάγ, ζπλήςε 30ρξνλε εηξήλε κε ηνλ απηνθξάηνξα.
 Σν πξσηνβνπιγαξηθό θξάηνο δεκηνπξγήζεθε πάλσ ζε έλα ζιαβηθό ππόζηξσκα. Σν κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ ιανύ ήηαλ ΢ιάβνη εγθαηεζηεκέλνη ζε ζθιαβελίεο, ελώ νη Βνύιγαξνη απνηεινύζαλ κία κεηνςεθία, από ηελ νπνία όκσο αλαδεηθλπόηαλ ν χάνος θαη ε δηνηθεηηθή αξηζηνθξαηία. Με ηνλ θαηξό όκσο εθζιαβίζηεθαλ θη απηνί θαη ζήκεξα κηιάκε νπζηαζηηθά γηα άιιν έλα ζιαβηθό έζλνο.
 Σν Φξαγθηθό θξάηνο
1. Δίρε πξσηντδξπζεί ζηα ηέιε ηνπ 5νπ αη. (486) από ηε δπλαζηεία ησλ Μεξνβηγγείσλ, ε νπνία είρε αλαδεηρζεί κε ηε «κάρε ησλ εζλώλ» ζηα Καηαιαπληθά πεδία (451).
2. ΢ηηο αξρέο ηνπ 8νπ αη. ην θξάηνο βξηζθόηαλ ππό δηάιπζε. ΍ζπνπ κεηά ηε κάρε ηνπ Πνπαηηέ (732) κία λέα δπλαζηεία άξρηζε λα αλαηέιιεη, εθείλε ησλ Καξνιηδώλ (Καξινβίγγεησλ), κε γελλήηνξα ηνλ Κάξνιν Μαξηέιν.
3. Σν αλαγελλεκέλν θξαγθηθό θξάηνο άξρηζε λα επεθηείλεη ηα όξηά ηνπ ζέηνληαο ππό ηελ πξνζηαζία ηνπ αθόκα θαη ηνλ ίδην ηνλ πάπα, ν νπνίνο ζε αληάιιαγκα αλαγλώξηζε έκπξαθηα ηελ επηθπξηαξρία ηνπο ζηέθνληαο ην γην ηνπ Κάξνινπ Μαξηέινπ, Πηπίλν, «ειέσ Θενύ βαζηιέα ησλ Φξάγθσλ».
4. Αλήκεξα ησλ Χξηζηνπγέλλσλ ηνπ 800 ν Κάξνινο ν Μέγαο (Καξινκάγλνο), δεύηεξνο θαηά ζεηξά απόγνλνο ηεο δπλαζηείαο, εζηέθζε ζηε Ρώκε από ηνλ πάπα «Μέγαο θαη εηξελνπνηόο απηνθξάησξ, θπβεξλήηεο ηνπ ξσκατθνύ θξάηνπο» ελώλνληαο ππό ην ζθήπηξν ηνπ ηε ζεκεξηλή Γαιιία, ηε Γεξκαλία, ηελ Οιιαλδία, ηελ Απζηξία, ην Βέιγην, κέξνο ηεο Κξναηίαο θαη ηεο Ηηαιίαο.
5. Ο πνιηηηθόο ζπκβνιηζκόο απηήο ηεο πξάμεο ήηαλ πξνθαλήο: αθελόο λα ακθηζβεηήζεη ηε ζέζε αιιά θαη ην θύξνο ηνπ κνλαδηθνύ σο ηόηε «Ρσκατθνύ Κξάηνπο» (δει. ηνπ Βπδαληίνπ) θαη ηνπ απηνθξάηνξά ηνπ, αθεηέξνπ λα πξνζδώζεη ζην θξαγθηθό βαζίιεηό έλαλ «αέξα» νηθνπκεληθόηεηαο θαηά ηα πξόηππα ηεο αιινηηλήο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο.
6. Αλ ηειηθά ν Καξινκάγλνο δελ θαηάθεξε λα εδξαηώζεη κία λέα ρηιηόρξνλε απηνθξαηνξία, σζηόζν κε ην έξγν ηνπ θαηάθεξε λα αλαζπγθξνηήζεη αιιά θαη λα επεθηείλεη δξαζηηθά ην αραλέο θξάηνο ηνπ νδεγώληαο ην ζε κία λέα δηνηθεηηθή, ζηξαηησηηθή αιιά θαη πνιηηηζηηθή αθκή (ηε ιεγόκελε Καξνιίγγεηα Αλαγέλλεζε).
7. Σν Φξαγθηθό θξάηνο κεηά ην ζάλαην ηνπ Καξινκάγλνπ δηαζπάζηεθε ζηα ηξία κε ηε ζπλζήθε ηνπ Βεξληέλ (843) - βι. ράξηε ζ. 30. 120 ρξόληα κεηά (962) ην θεληξηθό θαη αλαηνιηθό ηκήκα ζα ελνπνηνύληαλ ππό ηελ νλνκαζία «Αγία Ρσκατθή Απηνθξαηνξία ηνπ Γεξκαληθνύ Έζλνπο», ελώ ην δπηηθό ζα κεηεμειηζζόηαλ ζηγά-ζηγά ζηε γλσζηή καο Γαιιία.

5. 5
8. Ζ ηζηνξηθή ζεκαζία ηνπ θξαγθηθνύ θξάηνπο (486-843) ππήξμε ελ ηέιεη πνιύ κεγάιε, θαζώο:
 Κξάηεζε επί αηώλεο ελσκέλεο ηηο δηάζπαξηεο γεξκαληθέο θπιέο γιηηώλνληάο ηεο από ηελ θαζπζηέξεζε θα αλαβηβάδνληάο ηεο ζε ζεκαληηθή πνιηηηθν-ζηξαηησηηθή δύλακε ηεο Δπξώπεο.
 ΢ε ζπλέρεηα ησλ παξαπάλσ, ζπλέβαιε ζηελ εζλνγέλεζε ησλ ζεκεξηλώλ Γάιισλ θαη Γεξκαλώλ.
 Αλέθνςε δύν εμίζνπ κεγάια θαη απεηιεηηθά γηα ηελ πνιηηηζκηθή ζπλέρεηα ηεο Δπξώπεο θύκαηα εηζβνιέσλ, ηνπο Ούλλνπο ηνπ Αηηίια θαη ηνπο Άξαβεο.
 Ο εθρξηζηηαληζκόο ησλ ΢ιάβσλ θαη ην πξώην ΢ρίζκα (867)
1. Οη ΢ιάβνη ηεο Μνξαβίαο (Σζερίαο)
 ΢ηα 860 ην Βπδάληην έζηεηιε ηνπο πξώηνπο ηεξαπόζηνινπο ζηε Ρσζία.
 ΢ηα 863 εζηάιεζαλ ζηε Μνξαβία (ζεκεξηλή Σζερία) δύν Θεζζαινληθείο κνλαρνί, νη αδειθνί Κύξηιινο θαη Μεζόδηνο γηα λα ηνπο εθρξηζηηαλίζνπλ.
 Ο Κύξηιινο, πέξαλ ηνπ ζξεζθεπηηθνύ έξγνπ ηνπ, επηλόεζε θαη έλα ζιαβνληθό αιθάβεην, ην ιεγόκελν γιαγνιεηηθό ή, όπσο είλαη επξύηεξα γλσζηό, θπξηιιηθό, ζέηνληαο έηζη ηηο βάζεηο γηα ηε ζιαβηθή ινγνηερλία. ΢ήκεξα όια ηα ζιαβηθά έζλε ηεο Δπξώπεο ρξεζηκνπνηνύλ απηό γηα λα γξάθνπλ.
 Οη Βπδαληηλνί ηεξαπόζηνινη (καζεηέο ησλ Κύξηιινπ θαη Μεζόδηνπ) ζην ηέινο εθδηώρζεθαλ από ηε Μνξαβία, ε νπνία πέξαζε ζηε ζθαίξα επηξξνήο ηνπ θξάγθηθνπ θιήξνπ (ηνπ Πάπα).
2. Οη Βνύιγαξνη
 Οη Βνύιγαξνη αξρηθά δήηεζαλ ηεξαπνζηόινπο (βι. πνιηηηθή θαη ζηξαηησηηθή πξνζηαζία) από ηνλ πάπα, όκσο ην Βπδάληην αληέδξαζε δπλακηθά, θαζώο δε κπνξνύζε λα αλερζεί αλάκεημε ησλ Φξάγθσλ ζηα Βαιθάληα. Πνιηόξθεζε από ζηεξηά θαη ζάιαζζα ηε ρώξα θαη νη Βνύιγαξνη ηειηθά ππέθπςαλ δερόκελνη ηνλ πξνζειπηηζκό ζηε λέα ζξεζθεία από ην παηξηαξρείν ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο.
 Καζώο όκσο ην Βπδάληην πήγε λα ειέγμεη ηε βνπιγαξηθή εθθιεζία ηνπνζεηώληαο σο αξρηεπίζθνπν έλαλ δηθό ηνπ, λέα ξήμε πξνέθπςε ζηηο ζρέζεηο ησλ δύν θξαηώλ. Ο Βόξεο δήηεζε εθ λένπ ηε ζπλδξνκή ηνπ πάπα, όκσο θαη απηή ηε θνξά ην εγρείξεκά ηνπ αλαθόπεθε.
 ΢ηα πιαίζηα απηνύ ηνπ αληαγσληζκνύ Ρώκεο – Κσλζηαληηλνύπνιεο γηα ηελ θπξηαξρία ζηε Βνπιγαξία εθδειώζεθε θαη ην πξώην ζρίζκα (867), ην νπνίν όκσο είρε σο ηδενινγηθό «πξνθάιπκκα» δηάθνξα ζενινγηθά δεηήκαηα, κε πξώην θαη θύξην ην γλσζηό filioque.

6. 6
 Ζ βπδαληηλή θνηλσλία από ηα ηέιε ηνπ 8νπ αη. σο ηε θξαγθηθή θαηάθηεζε (1204)
1. Δκθαλίδεηαη κία λέα, παιαηηαλή αξηζηνθξαηία, πην δηςαζκέλε θαη πην αδίζηαθηε από ηελ παξαδνζηαθή ηεο ππαίζξνπ (ηνπο δπλαηνύο γαηνθηήκνλεο), ε νπνία απνκπδά ην θξάηνο ειέγρνληαο πεξηζηαζηαθά θαη ηε δηαδνρή ζην ζξόλν.
2. Αλαδεηθλύεηαη επίζεο ζε ξπζκηζηηθό παξάγνληα θαη ε αζηηθή ηάμε ησλ εκπόξσλ θαη πινηνθηεηώλ ηεο Πόιεο, νη νπνίνη πινπηίδνπλ από ην εκπόξην κε ηελ Αλαηνιή.
3. Θεκειησδέζηεξε όκσο εμέιημε, κε θαηαζηξνθηθέο γηα ην κέιινλ ηνπ Βπδαληίνπ ζπλέπεηεο, ζα είλαη ε απνδπλάκσζε ηεο κηθξνκεζαίαο αγξνηηάο πνπ γέκηδε ηα θξαηηθά ζεζαπξνθπιάθηα κε θόξνπο θαη ζηειέρσλε ην ζεκαηηθό ζηξαηό, θαη ε ππαγσγή πνιιώλ ειεύζεξσλ κηθξνθαιιηεξγεηώλ ζε άθιεξνπο (δνπιν)πάξνηθνπο ησλ δπλαηώλ (γαηνθηεκόλσλ).
 Ζ δηεζλήο εηθόλα ηνπ Βπδαληίνπ επί Μαθεδόλσλ (867-1056)
1. Σελ επνρή απηή ην Βπδάληην δεη ηελ ύζηαηε αθκή ηνπ. Ηδηαίηεξα ηελ επνρή ησλ ηξηώλ κεγάισλ θαηαθηεηώλ απηνθξαηόξσλ, ηνπ Νηθεθόξνπ Φσθά, ηνπ Ησάλλε Σδηκηζθή θαη ηνπ Βαζηιείνπ Β Βνπιγαξνθηόλνπ (950-1025), αλαθηά θάπνηα από ηα ρακέλα ηνπ εδάθε (Κύπξν, Κξήηε, Κηιηθία, Μέζε Αλαηνιή, βόξεηα Βαιθαληθή) θαη απνθαζηζηά σο έλα βαζκό ην θινληζκέλν δηεζλέο ηνπ θύξνο (βι. ράξηε ζ. 47).
2. Μεγάιε ηνπ επηηπρία ζα είλαη ν νξηζηηθόο εθρξηζηηαληζκόο ησλ Ρώζσλ ζηα ηέιε ηνπ 10νπ αη. θαη ν πνιηηηζκηθόο επνηθηζκόο ηεο αραλνύο ρώξαο ηνπο.
3. ΢ηηο αξρέο ηνπ 10νπ αη. (900-924) ζα αληηκεησπίζεη κία πνιύ κεγάιε απεηιή από ηνλ Βνύιγαξν εγεκόλα ΢πκεώλ, ν νπνίνο ζέιεη λα θαηαιύζεη ηε βπδαληηλή θπξηαξρία θαη λα ζηεθζεί ν ίδηνο απηνθξάηνξαο ησλ Ρσκαίσλ θαη ησλ Βνπιγάξσλ. Σελ επνρή ηνπ ην βνπιγαξηθό θξάηνο ζα επεθηαζεί πνιύ θαη ζα θηάζεη λα θαηαιάβεη ηε ζεκεξηλή Βνζλία, ηελ Αιβαλία θαη ηε Θεζζαιία (βι. ράξηεο ζ. 27 & 47). Οη Βπδαληηλνί ζα ππνζηνύλ πνιιέο θαη ζπληξηπηηθέο ήηηεο, ζα δνπλ κάιηζηα ην Βνύιγαξν εγεκόλα δύν θνξέο έμσ από ηα ηείρε ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο, θαη δε ζα απαιιαγνύλ από απηόλ παξά κόλν κε ην θπζηθό ζάλαηό ηνπ ζηα 924.
4. Δθαηό ρξόληα αξγόηεξα ε βνπιγαξηθή απεηιή ζα αλαδσππξσζεί από ην ράλν ΢ακνπήι. Γηα άιιε κηα θνξά νη Βνύιγαξνη ζα θαηαιάβνπλ όια ηα θεληξηθά Βαιθάληα κέρξη ηνλ ΋ιπκπν, όκσο ηειηθά ζα αλαθνπνύλ από ην Βαζίιεην Β Βνπιγαξνθηόλν ζηε κάρε ηνπ Κιεηδίνπ, ζηα 1014, θνληά ζην ΢ηξπκόλα πνηακό (Αλ. Μαθεδνλία). Ήηαλ κεηά από απηή ηε κάρε πνπ ν Βνπιγαξνθηόλνο πξνέβε ζηε γλσζηή απνηξόπαηε πξάμε εθθνβηζκνύ, λα ηπθιώζεη δειαδή ηνπο 10.000 ζηξαηηώηεο πνπ είραλ επηβηώζεη αθήλνληαο αλά 100 έλα κνλόθζαικν λα ηνπο νδεγεί.

7. 7
5. Μεηά ηε κάρε ηνπ Κιεηδίνπ, ζηα 1018, ην βνπιγαξηθό θξάηνο θαηαιύζεθε θαη ό,ηη είρε απνκείλεη από ηελ αιινηηλή επηθξάηεηά ηνπ πξνζαξηήζεθε ζην Βπδάληην.
6. ΢εκαληηθό πιήγκα κε θαζνξηζηηθέο γηα ην κέιινλ ζπλέπεηεο ππήξμε γηα ην Βπδάληην ην νξηζηηθό ζρίζκα ησλ δύν εθθιεζηώλ ζηα 1054, θαηλνκεληθά θαη πάιη γηα ζενινγηθά δεηήκαηα (ην filioque, ηελ αγακία ησλ θιεξηθώλ θ.ά.), ζηελ νπζία όκσο γηα ηελ πξσηνθαζεδξία ζηε ρξηζηηαληθή νηθνπκέλε. Ο πάπαο, ζηεξηγκέλνο ζηηο πιάηεο ησλ Φξάγθσλ, έδεηρλε πιένλ αλνηρηά ηηο πνιηηηθέο ηνπ θηινδνμίεο, ηηο νπνίεο βεβαίσο ην απνδπλακσκέλν παηξηαξρείν ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο (δει. ην Βπδαληηλό θξάηνο) δε κπνξνύζε λα επηηξέςεη ιόγσ γνήηξνπ. Έηζη θηάζακε ζε ακνηβαίνπο αθνξηζκνύο θαη ζε νξηζηηθό δηαδύγην.
 Σν ζύζηεκα ηεο θενπδαξρίαο
1. Οη απαξρέο ηνπ αλάγνληαη ζηνλ 5ν αη. κ.Χ. (επνρή νξηζηηθήο θαηάξξεπζεο ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο), ε εδξαίσζή ηνπ όκσο ζηνλ 9ν αη. Γηαηεξήζεθε ζηε Γπηηθή Δπξώπε (αλ θαη λνζεπκέλε) σο ην 18ν αηώλα θαη ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε (1789).
2. Βαζηθή πεξηγξαθή: ν εγεκόλαο κνίξαδε θένπδα (ηζηθιίθηα) ζηνπο ππνηειείο ηνπ άξρνληεο (θόκεηεο, δνύθεο, βαξώλνπο, καξθήζηνπο ή ό,ηη άιιν) θαη θείλνη ζε άιινπο, θαηώηεξνπο, κε αληάιιαγκα θάζε θνξά ηελ παξνρή ζηξαηησηηθώλ ππεξεζηώλ. Ζ αλαγλώξηζε ηεο ππνηέιεηαο γηλόηαλ κε ηελ ηειεηή ηεο πεξηβνιήο. Σα ηζηθιίθηα ηα θαιιηεξγνύζαλ ακηζζί (ρσξίο ακνηβή), κε κνλαδηθό αληάιιαγκα έλα πηάην θαί θη έλα ζπίηη, νη δνπινπάξνηθνη ή θνιιήγνη, αθηήκνλεο δει. γεσξγνί πνπ ήηαλ άξξεθηα δεκέλνη κε ην θηήκα (κεηαβηβάδνληαλ δει. κ’ απηό) θαη ππνηαγκέλνη ζηνλ αθέληε ηνπο (ηνπο απαγνξεπόηαλ λα ηνλ εγθαηαιείςνπλ, ελώ ρξεηάδνληαλ ηελ άδεηά ηνπ αθόκα θαη γηα λα παληξεπηνύλ). Πέξαλ ησλ δύν απηώλ ηάμεσλ ππήξραλ βέβαηα θαη πνιινί κηθξντδηνθηήηεο αγξόηεο θαη δνύινη.
3. Αίηηα: απώηαηε αηηία γηα ηελ επηθξάηεζε ηεο θενπδαξρίαο ήηαλ ε πξντνύζα θαηάξξεπζε ηεο θεληξηθήο ξσκατθήο εμνπζίαο ηνλ 4ν-5ν αη., πνπ άθεζε ην πεξηζώξην ζηνπο πεξηθεξεηαθνύο γαηνθηήκνλεο (ιαηηθνπληίζηεο) λα κεηαηξαπνύλ ζε ηνπηθνύο εγεκνλίζθνπο. Ζ ηάμε απηή ησλ γαηνθηεκόλσλ ήηαλ αδύλαην λα εμνπδεηεξσζεί από ηνπο επόκελνπο θπξίαξρνπο, ηνπο Φξάγθνπο εγεκόλεο ηνπ 6νπ-9νπ αη., νπόηε νη ηειεπηαίνη αλαγθάζηεθαλ λα ηνπο εμαγνξάζνπλ κε ηνλ ηξόπν πνπ πεξηγξάθηεθε.
 Από ηελ πηώζε ησλ Μαθεδόλσλ (1056) σο ηελ Άισζε ηνπ 1204
1. Έλαο λένο ερζξόο εκθαλίδεηαη: νη ΢ειηδνύθνη Σνύξθνη, πνπ κε ηηο λίθεο ηνπο ζην Μαηδηθέξη (1071) θαη ην Μπξηνθέθαιν (1176) ζα θαηαιάβνπλ ακεηάθιεηα ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο Μηθξάο Αζίαο.

8. 8
2. ΢ηα Βαιθάληα, παξά ηηο πξόζθαηξεο επηηπρίεο, ε αλαζύζηαζε ηνπ βνπιγαξηθνύ θξάηνπο από ηε δπλαζηεία ησλ Αζάλ (1185) ζα ζεκάλεη ην νξηζηηθό ηέινο ηεο βπδαληηλήο θπξηαξρίαο (βι. ζ. 60, ηέινο 2εο ζηήιεο).
3. Σν Βπδάληην αδπλαηεί λα αληηκεησπίζεη ηνπο ερζξνύο ηνπ, κεηαμύ άιισλ γηαηί έρεη απνζαζξσζεί θνηλσληθά-νηθνλνκηθά-ζηξαηησηηθά. Οη κεγάιεο αλαηξνπέο πνπ πεξηγξάςακε ηξεηο παξαγξάθνπο πην πάλσ (βι. Η βςδανηηνή θοηνωνία από ηα ηέιε ηος 8ος αη. ωρ ηε θπαγθηθή θαηάθηεζε) έρνπλ θέξεη ηα απνηειέζκαηά ηνπο. Απηή ηελ επνρή κάιηζηα ε θξίζε νινθιεξώλεηαη κε ηελ εηζαγσγή ησλ πξνλνηώλ. Δπξόθεηην γηα εθηεηακέλεο αγξνηηθέο πεξηνρέο (θένπδα) πνπ παξαρσξνύληαλ ζηνπο δπλαηνύο (γαηνθηήκνλεο) γηα εθκεηάιιεπζε ή γηα (ιεζηξηθή) ζπιινγή ησλ θόξσλ κε αληάιιαγκα ηελ παξνρή ζηξαηησηηθώλ ππεξεζηώλ. ΢ε θαηξό πνιέκνπ ν πξνλνηάξηνο ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα εμνπιίζεη ηνπο ρσξηθνύο ηεο πεξηνρήο ηνπ θαη λα ηξέμεη λα βνεζήζεη ην βαζηιηά. Ήηαλ νπζηαζηηθά κία κεηαγξαθή ησλ θενπδαξρηθώλ ζεζκώλ ηεο Γύζεο, πνπ πηζηνπνηνύζε ηελ πξντνύζα απνδπλάκσζε ηνπ ζξόλνπ. Μνλαδηθή δηαθνξά ησλ πξνλνηώλ από ηα δπηηθνεπξσπατθά θένπδα ήηαλ όηη δελ θιεξνδνηνύληαλ.
4. Όζηαηε έθθξαζε ηεο απνδπλάκσζεο ηνπ Βπδαληίνπ θαη ηεο εμάξηεζήο ηνπ από ηε Γύζε ήηαλ θαη ηα εκπνξηθά πξνλόκηα πνπ παξαρώξεζε ν Αιέμηνο Α Κνκλελόο ζηα 1082 ζηνπο Βελεηνύο ζηελ Πόιε. Οη δηάδνρνί ηνπ πξνζπάζεζαλ λα αληηδξάζνπλ, έθηαζαλ κάιηζηα θαη ζηελ νξγάλσζε βίαησλ πνγθξόκ (δηώμεσλ) ελαληίνλ ηνπο, όκσο ην κόλν πνπ θαηάθεξαλ ηειηθά ήηαλ λα εληζρύζνπλ εθείλεο ηηο βελεηηθέο θσλέο πνπ κηινύζαλ γηα νξηζηηθή θαηάιπζε ηεο πάιαη πνηέ απηνθξαηνξίαο.
 Οη ζηαπξνθνξίεο (1096-1204)
1. ΢πλνιηθά νξγαλώζεθαλ έληεθα ζηαπξνθνξίεο σο ηνλ 16ν αηώλα, εδώ όκσο καο ελδηαθέξνπλ νη πξώηεο ηέζζεξηο.
2. Δκπλεπζηήο ηνπο αξρηθά ήηαλ ν πάπαο, αξγόηεξα όκσο νξγαλώλνληαλ θαη κε πξσηνβνπιία ησλ επγελώλ (θενπδαξρώλ).
3. Δπηζήκσο, ζηόρνο ήηαλ ε αλαθαηάιεςε ησλ Αγίσλ Σόπσλ από ηνπο Άξαβεο ή ηνπο Σνύξθνπο, γηα ηνπο νπνίνπο κάιηζηα θπθινθνξνύζαλ αλεπηβεβαίσηεο θήκεο πσο βηαηνπξαγνύζαλ εηο βάξνο ησλ ρξηζηηαλώλ πξνζθπλεηώλ.
4. Από πίζσ όκσο θξύβνληαλ άιια, πην επηειή θίλεηξα. Ο κελ πάπαο ήζειε λα απνθηήζεη κεγαιύηεξε δύλακε θαη αίγιε έλαληη ησλ Γεξκαλώλ εγεκόλσλ πξνβάιινληαο σο πλεπκαηηθόο εγέηεο θαη νδεγόο νιόθιεξεο ηεο Δπξώπεο, πνπ κπνξνύζε λα νξγαλώλεη θνινζζηαία γεγνλόηα. Οη δε Φξάγθνη θαη Βελεηνί εγεκόλεο πξνζέβιεπαλ ζηελ πξνζάξηεζε λέσλ εδαθώλ θαη θπζηθά… ζηε ιαθπξαγσγία (πιηάηζηθν). Απηήλ ηελ ηειεπηαία είραλ θαηά λνπ θαη όινη νη

9. 9
πεηλαιένη θησρνδηάβνινη (θησρνί αγξόηεο, άλεξγνη, μεπεζκέλνη ηππόηεο) πνπ ζπκκεηείραλ σο απινί ζηξαηηώηεο.
5. Ζ πξώηε ζηαπξνθνξία έθεξε θάπνηα πξόζθαηξα απνηειέζκαηα, ηα νπνία όκσο εμαλεκίζηεθαλ γξήγνξα. Πνιύ ζύληνκα νη Σνύξθνη αλαθαηέιαβαλ όια ηα ρακέλα ηνπο εδάθε, κεηαμύ απηώλ θαη ηνπο Αγίνπο Σόπνπο. Ζ δεύηεξε θαη ε ηξίηε ζηαπξνθνξία πνπ νξγαλώζεθαλ γηα λα ηνπο απσζήζνπλ θαη πάιη, δελ έθεξαλ νπζηαζηηθά απνηειέζκαηα. Ζ πην ζεκαληηθή ζπλέπεηα γηα καο ήηαλ ε θαηάιεςε ηε Κύπξνπ από ην Ρηράξδν ην Λενληόθαξδν ζηα 1191 (ηελ πήξε από ηνπο Βπδαληηλνύο) θαη ε παξαρώξεζή ηεο ζηνπο Φξάγθνπο, νη νπνίνη ηελ θξάηεζαλ σο ηα 1489 (αθνινύζεζαλ νη Βελεηνί θαη ζηα 1571 ηελ θαηέιαβαλ νη Σνύξθνη).
6. Ζ ηέηαξηε ζηαπξνθνξία (1203-1204) μεθίλεζε από ηε Βελεηία ρσξίο ζαθή ζηόρν, νδήγεζε όκσο ζηελ Άισζε ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο ζηηο 13 Απξίιε ηνπ 1204 θαη ζην δηακνηξαζκό ησλ εδαθώλ ηεο απηνθξαηνξίαο κεηαμύ ησλ Βελεηώλ θαη ησλ Φξάγθσλ (Λαηηλνθξαηία). Σα αίηηα απηήο ηεο εμέιημεο ήηαλ δύν: αθελόο ε δίςα ησλ Γπηηθώλ γηα ηα πινύηε ηεο πξνθιεηηθά παξεθκαζκέλεο θαη εηνηκόξξνπεο απηνθξαηνξίαο, πνπ ήηαλ έηνηκε «λα ηνπο δνζεί ζην πηάην» (νη Βελεηνί ήζειαλ λα μεθνξησζνύλ νξηζηηθά θαη έλαλ εκπνξηθό ηνπο αληαγσληζηή), αθεηέξνπ ε αθξνζύλε ηνπ απηνθξάηνξα Ηζαάθηνπ Β Αγγέινπ, πνπ ηνπο θάιεζε ν ίδηνο ζηελ Πόιε γηα λα ηνλ απνθαηαζηήζνπλ ζην ζξόλν πηζηεύνληαο πσο ζα κπνξνύζε λα ηνπο ειέγμεη. ΢ην ηέινο, βέβαηα, νη ΢ηαπξνθόξνη εθκεηαιιεύηεθαλ ηελ θαηάζηαζε θαηά ηα ζπκθέξνληά ηνπο.
 Λαηηλνθξαηία (1204-1261)
1. Οη Λαηίλνη, όπσο είπακε, δηακνίξαζαλ ηα εδάθε ηεο απηνθξαηνξίαο κεηαμύ ηνπο. Οη Βελεηνί πήξαλ ηε Μεζώλε θαη ηελ Κνξώλε ζηελ Πεινπόλλεζν, θαζώο θαη πνιιά λεζηά (Δύβνηα, Κξήηε, Κπθιάδεο, Εάθπλζν, Κεθαινληά). Σα επεηξσηηθά εδάθε ρσξίζηεθαλ ζε ηέζζεξα βαζίιεηα: ηελ Απηνθξαηνξία ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο, ην Βαζίιεην ηεο Θεζζαινλίθεο, ην Γνπθάην ηεο Αζήλαο θαη ην Πξηγθεπάην ηεο Αραΐαο (βι. ράξηε ζ. 68). Σα Γσδεθάλεζα ηα πήξαλ νη Φξάγθνη Λνπδηληάλ (απηνί πνπ θαηείραλ θαη ηελ Κύπξν).
2. Μεηά ηελ πηώζε ηεο Πόιεο, νη πξνλνηάξηνη ησλ επαξρηώλ, αλ θαη είραλ ηε δύλακε λα αληηηαρζνύλ ζηνπο εηζβνιείο, σζηόζν επέιεμαλ ηε ζπλεξγαζία, αθνύ ηνπο εγγπήζεθαλ ηα θηήκαηα θαη ηα πξνλόκηά ηνπο. Πξνέηαμαλ δειαδή ην αηνκηθό ηνπο ζπκθέξνλ.
3. ΋ζνη εγεκόλεο έκεηλαλ πηζηνί ζηελ ηδέα ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο ζπλαζπίζηεθαλ ζε ηξία αλεμάξηεηα ειιεληθά θξαηίδηα: ην Γεζπνηάην ηεο Ζπείξνπ, ηελ Απηνθξαηνξία ηεο Σξαπεδνύληαο θαη ηελ Απηνθξαηνξία ηεο Νίθαηαο (βι. ράξηε ζ. 68).
4. Ζ Απηνθξαηνξία ηεο Σξαπεδνύληαο ζεκειηώζεθε από ηε δπλαζηεία ησλ Κνκλελώλ. Παξέκεηλε απνκνλσκέλε θη αλεμάξηεηε επί 250 ρξόληα, ρσξίο λα παίμεη θαλέλα ηζηνξηθό ξόιν, ώζπνπ θαηαιύζεθε από ηνπο Σνύξθνπο.

10. 10
5. Σν Γεζπνηάην ηεο Ζπείξνπ ηδξύζεθε από ηνπο Γνύθεο. Γηα έλα δηάζηεκα επέδεημε εμαηξεηηθό ζθξίγνο θαη εμαπιώζεθε ζε όιε ηε βόξεηα θαη θεληξηθή Διιάδα θαηαιύνληαο αθόκα θαη ην ιαηηληθό Βαζίιεην ηεο Θεζζαινλίθεο (1224). ΋ια έδεηρλαλ πσο ν εγεκόλαο ηνπ, Θεόδσξνο ζα θαηαιάκβαλε ηελ Κσλ/ιε, σζηόζν ε πνξεία ηνπ πξνο απηή αλαθόπεθε από ηνπο Βνύιγαξνπο ζηα 1230 ζηνλ Έβξν. Έθηνηε θαη γηα ηα επόκελα 100 ρξόληα ην Γεζπνηάην ηεο Ζπείξνπ ζπξξηθλώζεθε ζηα κεγέζε πνπ βιέπεηε ζην ράξηε ηεο ζ. 78.
6. Ζ Απηνθξαηνξία ηεο Νίθαηαο δεκηνπξγήζεθε από ηνπο Λαζθαξίδεο. Οη ζεκειησηέο ηεο αθνινύζεζαλ κία πνιηηηθή βαζηζκέλε ζηελ απηάξθεηα, ηελ πεξηζηνιή ηεο ζπαηάιεο θαη ηε θηιαλζξσπία, γη’ απηό θαη ηεο πξνζέδσζαλ νηθνλνκηθή δύλακε θαη θνηλσληθή ζπλνρή. Από ’δώ μεθίλεζε ν Μηραήι Ζ Παιαηνιόγνο γηα λα θαηαιάβεη ηελ Κσλ/ιε ζηα 1261.
 Από ηελ αλαθαηάιεςε ηεο Κσλ/ιεο ζηα 1261 σο ηελ Άισζε ηνπ 1453
1. ΢ηα ρξόληα ηνπ Μηραήι Ζ Παιαηνιόγνπ (1261-1282) ην Βπδάληην είλαη απηό πνπ βιέπεηε ζην ράξηε ηεο ζ. 78, θαηαιακβάλεη δειαδή ηε Μαθεδνλία, ηε Θξάθε θαη ηε ΒΓ Μηθξά Αζία.
2. Από ηε ζηηγκή όκσο πνπ αλεβαίλνπλ ζην ζξόλν νη δηάδνρνί ηνπ αξρίδεη θαη πάιη ε θξίζε: ε εμαζιίσζε ησλ θησρώλ αγξνηώλ θαη νη δπλαζηηθέο έξηδεο, πνπ νδεγνύλ θάπνηα ζηηγκή θαη ζε εκθύιην πόιεκν.
3. Απνηέιεζκα: ε απνδπλάκσζε ηνπ λενζύζηαηνπ θξάηνπο, πνπ γίλεηαη εύθνιε ιεία γηα ηνπο ερζξνύο ηνπ, ηνπο Σνύξθνπο ζηα αλαηνιηθά θαη ηνπο ΢έξβνπο ζηα Βαιθάληα.
4. Ηδηαίηεξα νη ΢έξβνη, επί επνρήο ΢ηέθαλνπ Νηνπζάλ (1330-1355) ζα θηάζνπλ λα θαηαιάβνπλ ζρεδόλ όιε ηε βόξεηα θαη θεληξηθή Διιάδα θαηαιύνληαο αθόκε θαη ζην Γεζπνηάην ηεο Ζπείξνπ θαη αθήλνληαο ζην Βπδάληην κόλν ηελ πεξηνρή ηεο Θεζζαινλίθεο (βι. ράξηε ζ.80).
5. Μηαο Θεζζαινλίθεο, πνπ, όπσο θαη ε Αδξηαλνύπνιε, ζα γλσξίζεη ζηα 1342-1349 κία κεγάιε ιατθή εμέγεξζε, ηε γλσζηή Κνκκνύλα, θαηά ηελ νπνία νη άξρνληεο ηεο πόιεο ζα εθδησρζνύλ ή ζα ζθαγηαζηνύλ θαη ε εμνπζία ζα πεξάζεη ζηα ρέξηα κηαο πνιηηηθν-ζξεζθεπηηθήο νκάδαο, ησλ Εεισηώλ.
6. Από ηα 1360 θαη κεηά νη Σνύξθνη, έρνληαο ήδε θαηαιάβεη νιόθιεξε ηε Μηθξά Αζία, απνβηβάδνληαη ζηα Βαιθάληα θαη αξρίδνπλ ηελ πξνέιαζή ηνπο. Ωο ηα 1450 ζα έρνπλ θαηαθηήζεη νιόθιεξε ηε βόξεηα θαη θεληξηθή Διιάδα, καδί κε ηε Βνπιγαξία θαη ηελ αλαηνιηθή Θξάθε. Σν Βπδάληην νπζηαζηηθά δελ ππάξρεη πηα, ηνπ έρνπλ κείλεη κόλν ε Κσλζηαληηλνύπνιε θαη ν Μπζηξάο1 (βι. ράξηε ζ. 86).
7. Ζ Κσλζηαληηλνύπνιε ζα κπνξνύζε λα είρε πέζεη θη απηή, ηελ έζσζαλ όκσο γηα άιιε κηα θνξά ηα ηζρπξά ηεο ηείρε (πνπ ιεηηνπξγνύζαλ απνηξεπηηθά), θαζώο θαη νη… Μνγγόινη ηνπ
1 Από ηνλ νπνίν ζα μεθηλήζεη θαη ν ηειεπηαίνο απηνθξάηνξαο, Κσλζηαληίλνο ΗΑ Παιαηνιόγνο, γηα λα πάεη λα παξαιάβεη ην ζξόλν ηνπ ζηα 1448.

11. 11
Σακεξιάλνπ, νη νπνίνη θαηέζθαμαλ ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό ζηελ πεξηώλπκε κάρε ηεο Άγθπξαο ζηα 1402, αλαθόπηνληαο έηζη γηα ιίγν ηελ ηνπξθηθή νξκή.
8. Οη Παιαηνιόγνη αλαδήηεζαλ ρείξα βνεζείαο ζηε Γύζε, δειαδή ζηνλ πάπα, ν νπνίνο όκσο δήηεζε σο αληάιιαγκα ηελ έλσζε ησλ δύν εθθιεζηώλ – κε άιια ιόγηα ηελ ππαγσγή ηνπ νξζόδνμνπ παηξηαξρείνπ ζην Βαηηθαλό. Οη Παιαηνιόγνη ηε δέρηεθαλ, όκσο ν θιήξνο, ν ιαόο θαη πνιινί επγελείο ηελ απέξξηςαλ.
9. Έηζη, ε Κσλζηαληηλνύπνιε έκεηλε κόλε θαη αλππεξάζπηζηε, ζθηά ηνπ παιηνύ ηεο εαπηνύ1, αληηκέησπε κε ηηο ζπληξηπηηθά ππέξηεξεο ζηξαηηέο ηνπ Μσάκεζ ηνπ Πνιηνξθεηή, ζηηο νπνίεο ππέθπςε ζηηο 29 Μαΐνπ 1453. (Γηα ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηελ άισζε, βι. νηθείν θεθάιαην, ζ. 87-89).
1 Από ην 1.000.000 ηνπ αιινηηλνύ ηεο πιεζπζκνύ ηεο είραλ κείλεη κόιηο 50.000, ελώ ν ζηξαηόο πνπ ηελ ππεξαζπηδόηαλ ηεο αλεξρόηαλ ζε κόιηο 3-5.000 άλδξεο, θαηά ην πιείζηνλ κηζζνθόξνπο.