1. ХӨВСГӨЛИЙН БУУХИА ШУУДАН
Хөвсгөлийн буухиа
шуудан
УИХ-ын хаврын чуулган
завсарласантай
холбогдуулан УИХ-ын
гишүүн Л.Энх-Амгалантай
ярилцлаа.
УИХ-ын Хаврын чуулган
завсарласантай холбогдуулан
УИХ-ын Тамгын газраас
мэдээлэл хийсэн л дээ. Улсын
Их Хурлын гишүүд хууль
санаачлагч, ажлын хэсгийн
гишүүдээс 594 удаа асуулт
асууж, хариулт авсан байх
юм. Улсын Их Хурлын гишүүн
С.Бямбацогт /36/, Л.Энх-
Амгалан /31/, Ч.Хүрэлбаатар
/22/, Б.Бат-Эрдэнэ /21/,
Д.Дэмбэрэл гээд жагсаалт
гарсан байсан. Тэгэхээр
таны хувьд нилээд идэвхтэй
ажилласан гэж үзэхээр байна.
Өө тийм үү. Тэр мэдээллийг
хараагүй л дээ. Өнгөрсөн
намрын чуулганаар хамгийн
олон удаа үг хэлсэн гишүүдийн
гуравдугаарт орсон
гэж бичсэн байсан.
Энэ жил нэгээр ахиж
аман хүзүүдсэн юм
байна шүү дээ тэгвэл.
Ирэх жил түрүүлэх
байхаа. Үнэнийг
хэлэхэд ачаалалтай
ажилласан , олон
тулгамдсан асуудал
байгаа болохоор яалт
ч үгүй Ерөнхий сайд,
засгийн газрын гишүүд,
хууль санаачлагчаас
асуулга тавьж, өөрийн
саналаа тусгахыг
хичээдэг л дээ. Миний
хувьд хууль санаачлагч болон
ажил хийж байгаа хүмүүсийг
улс төрийн өнцгөөс шүүмжлэх
гэж УИХ-ын гишүүн болоогүй.
Хууль, дүрэм журам, хөрөнгө
санхүү, гадна дотны зээл энэ
бүхний цаана улсын
ирээдүй, иргэдийн
ахуй амьдрал, эрх
тэгш байдал, төрийн
ажил явж байдаг
болохоор хэлэх үгээ
хэлдэг. Бас мэдэхгүй,
тооцоо судалгаагүй
зүйл дээр байр сууриа
илэрхийлдэггүй. Буруу
зүйл дээр дуугай суу
гэж түмэн олон намайг
итгэл хүлээлгэж
сонгоогүй шүү дээ.
Нөгөө талаас нь аваад
үзвэл УИХ-ын гишүүн
болоод жил боллоо.
Амаар биш хийсэн юмтай,
иргэдийнхээ амьдралд хэрэгтэй,
урт настай хууль санаачилж,
батлуулахын төлөө л ажилласан,
цаашдаа ч ажиллана гэж хэлье
дээ.
Та УИХ-ын ангийнхаа нөх-
дийн зургийг TWIITERT-ээ
их тавих юмаа.
Чуулганы хуралдаанд ир-
дэггүй нөхдүүдийн хоосон санд-
луудын зургийг авч тавьдаг юм.
УИХ-ын гишүүдийн хамгийн гол
ажил хууль хэлэлцэж, батлах
шүү дээ. Олон талаас нь ярьж,
шүүн тунгааж байж сайн хууль
гарна. Гэтэл ажилдаа ирдэггүй,
Ирц бүрдэхгүй байна гэсэн
үндэслэлээр чуулган, хурал хуй
хойшилдог. Сайн хууль батал
гээд сонгочихоод гишүүн нь
ажилдаа ирэхгүй бол сонгогчид
нь юу гэхэв, хэцүү ш дээ. Тэгээд
л өөрийнхөө хэмжээнд цахим
хэлбэрээр ажилдаа ирдэггүй
гишүүдтэй тэмцэж байгаа юм.
Та өөрөө хурлаа тасалдаг-
гүй юу?
Ажилдаа ирдэггүй, чуулган
байнгын хорооны хуралдаа
оролцдоггүй бол юу гэж бусдыг
шүүмжлэхэв дээ.
Энэ хаврын чуулганаар
манай гишүүн иргэдийнхээ
ахуй амьдралтай холбоотой
ямар хуулиуд санаачилж вэ
гэдгийг Хөвсгөлчүүд сонир-
хож байгаа байх.
Би нэг зүйлийг ажилдаа
тусгаж, баримталж байгаа.
Ард иргэдийнхээ тулгамдсан
асуудлыг газар дээр нь сонсох
нь маш үр дүнтэй. Чуулганы
завсарлагаа, зав зай гарах л юм
бол тойрогтоо, сум багуудаар
явдаг. Жилийн хугацаанд 24
сумдаараа 3-4 удаа тойрлоо,
алслагдсан багийн иргэдийнхээ
гэр орноор орж, уулзаж ярилцаж
явлаа л даа. Тэндээс амьдралд
тулгамдсан их юм олж хардаг.
Нэг ёсондоо миний санаачилсан
хууль албан тасалгааны цонхоор
харж, зангиатай хэдэн хүмүүсийн
хүрээнд хийгдээгүй гэж хэлмээр
байна. Саяхан хаврын чуулганы
хамгийн сүүлийн өдөр буюу 7
дугаар сарын 9-ний өдрийн
чуулганаар “Ойн тухай хуульд
нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай
хууль”-ийг амжиж батлуулж
чадсан гэдгийг аймгийнхаа
иргэдэд уламжлахад таатай
байна. Үргэлжлэл IV нүүрт
УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан:
Миний санаачилсан хууль албан
тасалгааны цонхоор харж, зангиатай
хүмүүсийн хүрээнд хийгдээгүй
▶▶
Санаачилсан
хууль, ажлын
хэсэг
УИХ-ын гишүүн
Л.Энх-Амгалан:
ОЙН ТУХАЙ ХУУЛЬД
НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТ
ОРУУЛАХ ТУХАЙ хууль
НЭМЭГДСЭН ӨРТГИЙН
АЛБАН ТАТВАРЫН ТУХАЙ
ХУУЛЬД ӨӨРЧЛӨЛТ
ОРУУЛАХ ТУХАЙ хууль
ЖИЖИГ ДУНД
ҮЙЛДВЭРИЙН ТУХАЙ
ХУУЛЬД НЭМЭЛТ
ОРУУЛАХ ТУХАЙ хууль
ҮНЭТ ЦААСНЫ ТУХАЙ
хууль
ИРГЭНИЙ ЭРҮҮЛ
МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН
ТУХАЙ ХУУЛЬД НЭМЭЛТ
ӨӨРЧЛӨЛТ оруулах тухай
хууль
ЗЭЭЛИЙН БАТЛАН
ДААЛТЫН САНГИЙН
ТУХАЙ хууль
Цэцэрлэг, ерөнхий
боловсролын
сургуулийн хичээлийн
болон дотуур байр,
биеийн тамирын
заалны барилга
хангамжийн талаар
хэрэгжүүлэх зарим
арга хэмжээний тухай
Улсын Их Хурлын тогтоол
“Ажилласан жил,
тэтгэврийн даатгалын
шимтгэлийг нөхөн
тооцох тухай хуулийн
ажлын хэсгийн гишүүн
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí
“Îéí òóõàé õóóëüä íýìýëò
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëü”-èéã ñàíàà÷ëàõäàà îëîí
õ¿íòýé óóëçàæ, ìýäýýëýë
ñóäàëãàà ñàéòàé áàéñàí.
Õºâñãºë íóóð äàõü
Õîðò õàâäðûã ñóãàëæ
àâòàë íü ÓÈÕ-ûí
ãèø¿¿í
Ë.Ýíõ-Àìãàëàíòàé
õàìòàð÷ àæèëëàíà.
II НҮҮРТ VIII НҮҮРТ
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
Ë.ÝÍÕ ÀÌÃÀËÀÍÃÈÉÍ ºãñºí
çºâëºìæèéí äàãóó çýýëèéí
áàòëàí äààëòûí ñàíãèéí
òóõàé õóóëèéí òàëààðõ
ñóðãàëò çºâëºãººíèéã ̺ðºí
õîòíîî çîõèîí áàéãóóëëàà
III НҮҮРТ
2013 ОНЫ ЕСДҮГЭЭР САР № 6 (1)

2. 2 9 сар, 2013ХªÂСêЛИÉН ÁУУХИА ØУУÄАН
Ойн тухай хуульд ямар
ямар гол өөрчлөлт орсон бэ.
УИХ-ын гишүүн Л.Энх-
Амгалангийн санаачилсан “Ойн
тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт
оруулах тухай хууль”-д дараах
зарчмын шинжтэй хэд хэдэн
өөрчлөлтүүд орсон. Олон ч
хүнтэй уулзсан юм байна лээ.
Тэгэхдээ ойн мэргэжлийн
байгууллагуудын дунд гарсан
алдаатай үйлдлийг олж
харсанд хамаг учир нь байгаа
юм. УИХ-ын гишүүн Л.Энх-
Амгалан Хаврын чуулганаар
батлуулахын тулд өөрөө их
явсан, зүтгэсэн. Батлуулж ч
чадсан. Яамны ойн хэлтэс
хариуцаж байгаагийн хувьд би
хуулийн төсөл дээр гишүүнтэй
олон удаа санал солилцож,
боловсруулахад оролцсон л
доо. Богино хугацаанд ачаалал
ихтэй ажиллаж гаргасан хууль
гэж хэлэхийг хүсч байна. Би энэ
хуулийг дэлгэрэнгүй тайлбарлая.
1.Ой, хээрийн бүс нутагт
түймрийн аюултай үед иргэн,
аж ахуй нэгж, байгууллагад
тавих шаардлагыг нарийвчлан
тогтоож, зохих урамшууллыг
бий болгон хүлээх хариуцлагыг
өндөржүүлэх, 2.Ойн нөөцийн
судалгааны ажлыг олон
улсын түвшинд хүргэхийн
тулд ойн тооллого, ой
зохион байгуулалтын ажлыг
боловсронгуй болгох, 3.Ойн
анги байхгүй газар байгаль
хамгаалагч мод бэлтгэх болон
ойн дагалт баялаг ашиглах
эрхийн бичгийг иргэнд олгохоор
зохицуулсан..
Бас “Ойн тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах тухай хууль”-д
дараах шинэлэг зохицуулалт
тусгагдсан байгаа.
1. Иргэн, аж ахуйн нэгж,
байгууллагаас түймрийн
аюултай үед ой, хээрийн бүс
нутагт гал түлэх, шатах, тослох
материал шингээсэн цаас,
даавуу, хөвөн болон бусад
зүйлийг ил хаях, тамхи татах,
шатах, дэлбэрэх аюул бүхий
хог, хаягдал, үнс, шүдэнз хаяхыг
хориглосон байна. Түүнчлэн
түймэр унтраах багаж, хэрэгсэл,
техник, тоног төхөөрөмжийг
тогтоосон норм нормативын
дагуу бүрдүүлэх, ашиглахад
бэлэн байлгахыг иргэн, аж
ахуйн нэгж, байгууллагад
үүрэг болгосон байна. Дээрх
х о р и г л о с о н
үйлдлийг гаргасан,
түүнчлэн түймрээс
хамгаалах багаж,
хэрэгсэл, техник,
тоногтөхөөрөмжийг
зохих журмын
дагуу бүрдүүлээгүй
иргэнийг нэг сарын
х ө д ө л м ө р и й н
хөлсний доод
хэмжээг 2 дахин
нэмэгдүүлсэнтэй
тэнцэх хэмжээний
аж ахуйн нэгж,
байгууллагыг нэг
сарын хөдөлмөрийн
хөлсний доод
хэмжээг 4 дахин
нэмэгдүүлсэнтэй
тэнцэх хэмжээний
төгрөгөөр тус тус торгохоор
боллоо.
2. Өөрийн хөрөнгөөр ойн
түймэр, хөнөөлт шавьжтай
тэмцсэн иргэн, ойн нөхөрлөл, аж
ахуйн нэгж, байгууллагыг зохих
журмын дагуу урамшуулах юм.
3. Ойн тооллогыг таван жил
тутам улсын хэмжээнд явуулж,
ойн сангийн төлөв байдлыг
шинэчлэн тогтоох, түүнчлэн ой
зохион байгуулалтын ажлыг
арван жил тутамд хийж, ойг
ашиглах, хамгаалах, нөхөн
сэргээх арга хэмжээг шинэчлэн
баталж байхаар болсон.
4. Түлшний болон ахуйн
хэрэглээнд шаардагдах
мод бэлтгэх
хүсэлтээ байгаль
х а м г а а л а г ч и д
гаргах /20.1.4/,
ц э в э р л э г э э н и й
журмаар мод
бэлтгэх /28.4 / болон
ой дагалт баялаг
ашиглах /38.1/
эрхийн бичгийг сум,
дүүргийн эрх бүхий
албан тушаалтан
олгодог байсныг
өөрчилж, тухайн
нутаг дэвсгэрийн
байгаль хамгаалагч
олгож байхаар
боллоо.
“Ойн тухай хуульд
нэмэлт, өөрчлөлт
оруулах тухай хууль”
нь дараах ач холбогдолтой юм.
1. Ой, хээрийн бүс нутгийг
түймрээс хамгаалах, урьдчилан
сэргийлэх ажил үр дүнтэй
болохоос гадна төр, иргэн,
аж ахуйн нэгж, байгууллагын
хариуцлага нэмэгдэж ой,
хээрийн түймэр багасна.
2. Ойн нөөцийн судалгааны
ажил олон улсын түвшинд
хүрч, ойн тооллого, зохион
байгуулалтын ажлыг хүлэмжийн
хийн шингээх чадавхи,
биомассын үнэлгээний түвшинд
хийх боломж бүрдэнэ.
3. Иргэд түлшний мод бэлтгэх,
ойн дагалт баялаг /самар, жимс,
мөөг гэх мэт/ ашиглах эрхийн
бичгийг чирэгдэлгүй авах
боломжтой болно.
Ойжуулалт, ойн аж ахуйн
арга хэмжээг төлөвлөх,
зохион байгуулах, санхүү-
жүүлэх, таримал ойг үнэлэх,
улсын ойн санд худалдан
авах, өмчлүүлэх журам”
ямар онцлогтой вэ?
“Ойжуулалт, ойн аж ахуйн
арга хэмжээг төлөвлөх, зохион
байгуулах, санхүүжүүлэх,
таримал ойг үнэлэх, улсын ойн
санд худалдан авах, өмчлүүлэх
журам”-ыг БОНХ-ийн сайд,
Сангийн сайдын хамтарсан
тушаалаар баталсан. Энэхүү
журам нь аж ахуйн нэгжийн
хувийн хөрөнгийг ойжуулалтын
ажилд зарцуулах хэд хэдэн
хөшүүрэг бий болгосон
онцлогтой. Тухайн иргэн,
нөхөрлөл, ААН, байгууллага нь
өөрийн хөрөнгөөр ойжуулалт
хийвэл түүнийг нь төр худалдаж
авах юм. Гэхдээ тодорхой
газруудад тарьж ургуулсан
мод, ой, төгөл, зурвасыг
худалдан авна. Өнгөрсөн 6
дугаар сард Л.Энх-Амгалан
гишүүн Хөвсгөл аймгийн ойн
сан бүхий 12 сумдаар явж
багийн иргэдтэй уулзахдаа
энэ журмын талаар мэдээлэл
хийж явсан байна лээ. Гишүүн
хэлэхдээ иргэд их сонирхож
байна. Иргэд маань мод тарьж
мөнгө олох боломжтой бол
үнэхээр дэмжинэ, нэг талаас
байгаль орчиндоо хийх том
буян болно, нөгөө талаас олон
хүүхэдтэй ч юмуу, ах дүүсээрээ
хамтран зохион байгуулалтад
орж орлогоо нэмэгдүүлэх
боломж бүрдэж байна гэж
байсан. Бас нэг оновчтой санал
гаргасан нь хожуулийг авч
оронд нь мод тарих ажил юм
билээ. Хөвсгөлөөс л гэхэд маш
олон тооны хожуул гарна. Үүн
дээр түшиглээд ажлын байр
бий болох боломж харагдаад
байна гэж ярьж байсан л даа.
Бизнесийн салбарт олон жил
ажилласан хүний сэтгэлгээ өөр
юм билээ.
Тодорхой газар гэхээр
хаана тарьсан ой, мод, төгөл
байх вэ?
Мод бэлтгэсэн, ойн түймэр,
хөнөөлт шавьж болон байгалийн
бусад гамшигт өртсөн талбайд
тарьж ургуулсан ой модыг
худалдаж авна. Мөн усны
ундарга, гол мөрний эх, эрэг
дагуу болон хээршилт, цөлжилт,
элсний нүүдлээс хамгаалах
зорилгоор тарьж ургуулсан
төгөл, ойн зурвас үүнд багтаж
байгаа.
Ойжуулсан талбайн хэм-
жээ, модны тоо хэд байх
талаар журамд заасан уу?
Төрд худалдах таримал ойн
хэмжээ 0.5 га-гаас багагүй
байх ёстой. Ийм хэмжээтэй
талбайд хээрийн бүсэд 700,
тал хээрийн бүсэд 500, говь
цөлийн бүсэд 300-аас цөөнгүй,
амьдрах чадвартай мод тарьсан
байх шаардлагатай. Хэрвээ
ойжуулсан талбай 0.5 га-д
хүрээгүй, эсвэл 0.5 га-д байгаа
модны тоо заасан хэмжээнээс
цөөн байвал таримал модыг
тоолж үнэлнэ. Худалдаж авах
модны тоо хамгийн багадаа ойт
хээрийн бүсэд 450, тал хээрийн
бүсэд 250, говь цөлийн бүсэд
150 ширхгээс цөөнгүй байна.
Журамд орсон бас нэг чухал
заалт нь иргэн, аж ахуйн нэгж,
байгууллага өөрийн хөрөнгөөр
эзэмшил газартаа тарьж
ургуулсан таримал ой, модоо
өмчилж авна.
Таримал ойг хэдэн төгрө-
гөөр үнэлж авах вэ?
Нэг га талбайг 200 мянган
төгрөгөөр ойжуулах журамтай.
Харин иргэдийн ойжуулсан нэг
га талбайг 350 мянган төгрөгөөр
үнэлэн, төр худалдаж авна.
Ярилцсанд баярлалаа.
УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан “Îйн тухай хуульд нэмэлт
ººрчлºлт оруулах тухай хууль”-ийг санаачлахдаа олон
хүнтэй уулзаж, мэдээлэл судалгаа сайтай байсан.
Ö.Áанзрагч: 2013 оны 7 дугаар сарын 9-нд “Ойн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” хууль батлагдсантай
холбогдуулан БОНХЯ-ны Ой хамгаалал, ойжуулалтыг зохицуулах хэлтсийн дарга Ц.Банзрагчаас тодрууллаа.
УИХ-ын гишүүн
Л.ЭНХ-АМГАЛАН
шинэ-Идэр сумын
иргэдтэй хийсэн
уулзалтын үеэр ахмад
багш Туваанжав
ойжуулах ажилд
санхүү эдийн засгийн
дэмжлэг үзүүлэх
боломж бий юу...
гэдэг саналыг тавьж
байлаа.
Төмөрбулаг сумын
нийт ойн 60 хувь нь
бараг хожуул болсон.
Энэ их хожуулыг
ашиглах талаар
арга хэмжээ авахад
анхаарч өгөөчээ
гишүүнээ. Ойн тухай
хуулиндаа энэ талаар
тусгаж болохгүй юу...
гэсэн саналыг иргэн
Цэрэндорж тавьлаа.
Жаргал сумын Цэцүүх
багт хоносон УИХ-ын
гишүүн Л.Энх-Амгаланд тус
багийн малчид түлшний
болон хэрэглээний модоо
заавал ойн мэргэжлийн
байгууллагаар бэлдүүлдэг
хуулийн заалтыг өөрчилж
өгөхийг хүслээ. Өөрсдөө
түлшээ бэлдсэн тохиолдолд
гэмт хэрэгтэн болоход
ойрхон боллоо гэж ярьж
байсан юм.

3. 39 сар, 2013 ХªÂСêЛИÉН ÁУУХИА ØУУÄАН
Зээлийн батлан даалтын
сан гэхээр хүмүүс бизнест
тулгардаг бүхий л эрсдлийг
даах юм шиг ойлгож байна.
Тэгэхээр та сангийнхаа
тухай танилцуулна уу?
Танай сонинг уншдаг нийт
хүмүүст энэ өдрийн мэнд хүргэе.
Манай сан бол Монгол улсын
“Зээлийн батлан даалтын
сангийн тухай” хуулийн дагуу
2012 оны 11 дүгээр сарын 06-
ны өдөр үүсгэн байгуулагдсан.
Сангийн үүсгэн байгуулагч нь
Монгол Улсын Засгийн Газар,
Монголын Үндэсний Худалдаа
Аж Үйлдвэрийн Танхим,
Монголын Ажил Олгогч Эздийн
Нэгдсэн Холбоо юм. Зээлийн
Батлан даалтын сан нь банк,
санхүүгийн байгууллагаас зээл
авахыг хүссэн боловч зээлийн
барьцаа хөрөнгө нь дутагдалтай
байгаа жижиг, дунд үйлдвэр
эрхлэгчдэд зээлийн батлан
даалт гаргах үйл ажиллагааг
эрхэлнэ.
Хөвсгөл аймаг хүн ам
ихтэй, жижиг дунд үйлд-
вэрлэл, бизнес эрхлэгчид
олон байдаг. Нөгөө талаас
энэ сангийн үйл ажилла-
гаанаас ажлын байр нэмэг-
дэх боломж ихээр бүрдэнэ
гэсэнтэй та санал нийлэх
үү...?
Санал нийлж байна. Хөвсгөл
аймгаас сонгогдсон УИХ-ын
гишүүн Л. Энх-Амгалан Зээлийн
батлан даалтын сангийн хууль
батлагдахаас өмнө ажлын
хэсгийн үйл ажиллагаатай
байнга танилцаж, өөрийн
саналаа тусгасан юм билээ.
Хууль батлагдсаны дараа
ч бидний боловсруулсан
журмуудтай танилцаж, Сангийн
үйл ажиллагааны явцын талаар
мэдээлэл авч, улмаар тойрогтоо
хэрхэнхүрчбайгааталаарнилээд
ач холбогдол өгч ажилладаг хүн.
Энэ нь ч аргагүй. Ажлын байр
нэмэгдүүлэхийн тулд жижиг
дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих
шаардлагтай. Тэр дундаа бусад
аймгуудаас хамгийн олон хүн
амтай Хөвсгөлийн банкуудтай
хурдан холбоо тогтоож, гэрээгээ
хий, үйл ажиллагаагаа жигдрүүл
гэдэг талаар байнга ярьж
хэлж явдаг. Гэхдээ бид Л.Энх-
Амгалан гишүүнд хэлдэг юм. Та
Зээлийн батлан даалтын тухай
хуулийг батлуулахад идэвхтэй
ажилласны хувьд манай журмыг
ЗДТГ-уудаар дамжуулж, ард
иргэд, бизнес эрхлэгчдэд
таниулж сурталчлах ажлыг хийж
өгөөч гэсэн саналыг тавьдаг.
Яах аргагүй хүн ам ихтэй,
бизнес эрхлэгч олонтой тул
батлан даалтын үйлчилгээ илүү
хүрээсэй гэж би болон манай
хамт олон бас хүсч байгаа. Энэ
нь ажлын байр нэмэгдүүлэх,
тогтвортой орлогын эх үүсвэртэй
болгоход том дэмжлэг болох нь
дамжиггүй.
Зээлийн батлан даалтын
сан иргэддээ хэр нээлттэй
ажиллах вэ? Ялангуяа хө-
дөө орон нутгийн Жижиг
дунд үйлдвэр эрхлэгчид мэ-
дээллээр тэр бүр хангагдаж
чаддаггүй л дээ.
Зээлийн батлан даалтын сан
нь иргэддээ нээлттэй ажиллаж
байна. Орон нутгийн иргэддээ
мэдээ мэдээллийг хүргэхийн
тулд тухайн аймгийн орон
нутгийн ТВ, ФМ-ээр сурталчлах
боломж бололцоог судалж
байна. Улс даяар телевизээр,
УБ хотод ФМ-ээр мэдээлэл
цацагдсан ч бизнес эрхлэгчдэд
төдий л сайн хүрээгүй байна.
Иймд, орон нутгаар явж сургалт
хийх, мөн төлөөлөлтэй болох
талаар яригдаж байгаа. Дээр
хэлсэнчлэн зээлийн батлан
даалтын сангийн талаар
хамгийн сайн мэдэх хүний
хувьд орон нутгийн иргэдтэй
уулзалт хийхдээ тайлбарлаж
таниулах, орон нутгийн телевиз,
сонин радиод мэдээлэл өгөх
бүрэн боломжтой хүн нь Л.Энх-
Амгалан гишүүн гэж хэлж болно.
Тухайн аймаг суманд нь
Зээлийн батлан даалтын
сангийн төлөөлөгч ажиллах
уу. Шууд банкинд хандаж
мэдээллээ авах ёстой юу?
Орон нутгийн жижиг, дунд
үйлдвэр эрхлэгчид өөрийн
бизнес эрхэлж байгаа орон
нутагт байгаа Сантай гэрээ
байгуулсан банкны салбарт
хандан хүсэлтээ гаргана.
Тухайлбал, Хаан банк, Капитал
банк, Голомт банк, Төрийн
банкны аль ч салбарт хандаж
болно гэсэн үг.
Зээл хөөцөлдөхөөр бүт-
дэггүй танил талдаа өгдөг
гэсэн шүүмжлэл аймаг
суманд нилээн их байдаг.
Тэгэхээр батлан даалтанд
хамрагдах нөхцөл нь ямар
байх вэ?
Манай сан нь шуурхай, ил
тод, найдвартай үйлчилгээгээр
Жижиг дунд үйлдвэрлэл
эрхлэгчдийг дэмжих, улмаар
Монгол улсын эдийн засгийн
хөгжилд бодит хувь нэмэр
оруулна гэсэн эрхэм зорилготой
ажилладаг байгууллага.
“Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай”
хуулинд жижиг, дунд үйлдвэр
эрхлэгч гэсэн тодорхойлолтод
хамрагдаж байгаа бол манай
сангаас зээлийн батлан даалт
гаргуулж болно.
Дашрамд хэлэхэд, жижиг
дунд үйлдвэр эрхлэгч гэхлээр
зөвхөн үйлдвэр эрхлэгч гэж
ойлгож болохгүй, үүнд худалдаа,
үйлчилгээ эрхлэгчид мөн
хамрагдаж болно. Түүнчлэн,
зөвхөн төсөл хөтөлбөрт
хамрагдвал батлан даалтанд
хамрагдах төдийгүй, банкнаас
шууд зээл авах үед ч батлан
даалтанд хамрагдаж болно.
Зээл авах хүсэлтэй хүмүүс
танай Санд хүсэлтээ яаж
гаргах вэ?
Зээлийн батлан даалтын сан
нь зээл олгодоггүй. Сантай гэрээ
байгуулсан арилжааны банкинд
хандан зээл авах хүсэлтээ
гаргана. Тухайн банкны тавьж
буй шаардлагыг хангасан атлаа
барьцаа хөрөнгө дутагдалтай
бол батлан даалтанд хамрагдах
нөхцөлийг хүлээн зөвшөөрч,
хүсэлтээ гаргаснаар хамрагдаж
болно.
Сангаас батлан даалт
гаргуулах жижиг, дунд үйлд-
вэр эрхлэгчид ямар шалгуур
хангасан байх вэ?
Сангийн батлан даалттайгаар
банкнаас зээл авахыг хүссэн
жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч нь
арилжааны банкны зээл олгох
нөхцөл, шалгуурыг хангасан,
хүссэн зээлийнхээ 40%-иас
багагүй хэмжээний барьцаа
хөрөнгөтэй, батлан даалт
гаргуулах хүсэлт гаргасан байна.
Батлан даалтын дээд,
доод хэмжээ хэд байх вэ,
ямар төрлийн зээлд батлан
даалт гаргах?
Сангаас гаргах нэг удаагийн
батлан даалтын дээд хэмжээ нь
тухайн зээлийн 60 хүртэл хувь
байх ба 250.0 сая төгрөгнөөс
УИХ-ын гишүүн Л.ЭНХ-АМÃАЛАНÃИÉН ºгсºн
зºâлºмжийн дагуу Çээлийн батлан даалтын
сангийн тухай хуулийн талаарх сургалт
зºâлºгººнийг Мºрºн хотноо зохион байгууллаа
хэтрэхгүй байна. Батлан
даалт гаргах доод хэмжээнд
хязгаарлалт заагаагүй.
Эргэлтийн хөрөнгийн, хөрөнгө
оруулалтын, бичил зээлийн
төрлүүдэд батлан даалт
гаргана. Харин орон сууц,
хувийн автомашин авах зэрэг
хэрэглээний зээлэнд батлан
даалт гаргахгүйг анхаарах
хэрэгтэй.
Танай сан хичнээн банк,
санхүүгийн байгууллагатай
хамтран ажиллаж байгаа
вэ? Жишээлбэл Хөвсгөл
аймагт ямар банкууд Зээ-
лийн батлан даалтын сантай
хамтарч ажиллаж байна?
Одоогоор Хаан банк, Голомт
банк, Капитал банк,Төрийн
банктай хамтран ажиллах
гэрээнд гарын үсэг зурж хамтын
ажиллагааг эхлүүлээд байна.
Дараагийн хамтран ажиллах
санал ирүүлсэн банкнуудаас
сонгох судалгааны ажил
хийгдэж байна.
Зээлийн батлан даалт
гаргасны төлөө жижиг дунд
үйлдвэр эрхлэгчээс ямар
нэгэн төлбөр авах уу, хувь
хэмжээ нь ямар байх вэ?
Сан нь үйлчилгээ үзүүлсний
хураамж, гаргасан батлан
даалтын шимтгэл авна.
Үйлчилгээний хураамж нь
10.000 /арван мянга/ төг-
рөг байна. Үйлчилгээний
хураамжийг батлан даалт
гаргуулахыг хүссэн жижиг дунд
үйлдвэр эрхлэгч нь арилжааны
банкинд батлан даалт гаргуулах
хүсэлт гаргахдаа нэг удаа төлнө.
Батлан даалтын шимтгэл нь
гаргуулж буй батлан даалтын
хугацаанаас хамаарч батлан
даалтын хэмжээнээс 1%-3%-
иар тооцож төлнө. Батлан
даалтын хугацаа нь авсан
зээлийн хугацаатай адил байна.
Батлан даалтын шимтгэлийг
батлан даалт гаргуулахыг хүссэн
жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч
нь Сангаар батлан даалт
гаргуулахдаа олгох зээлээс
суутгуулна. Эдгээр нөхцлийг
батлан даалт хүсэгч зөвшөөрсөн
байх учиртай.
Хураамж, шимтгэл ав-
на гэхээр ашгийн төлөө
байгууллага гэсэн үг үү?
Сан нь “Зээлийн Батлан
Даалтын Сангийн тухай”
хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаа
явуулж байгаа ашгийн төлөө бус
байгууллага юм. Дээрх хураамж,
шимтгэл нь үйлчилгээ үзүүлсний
л төлбөр бөгөөд энэ санг
тогтвортой, удаан хугацаанд
ажиллуулах эх үүсвэр юм.
Танай сангийн мэдээллийг
хаанаас авч болох вэ?
Бидэнтэй холбоо барих утас:
7011-0057, 7011-0058,
Факс: 7011-0059;
Вэб хаяг: http://www.lgf.mn,
И-мэйл: cgf@lgf.mn
Зээлийн батлан даалтын сангийн гүйцэтгэх захирал ш.Алтанхуягийг “Хөвсгөлийн
буухиa шуудан” сонины зочноор урьж байна.

4. 4 9 сар, 2013ХӨВСГӨЛИЙН БУУХИА ШУУДАН
УИХ-ын дарга Намрын
чуулганаар хэлэлцэнэ, хойш-
лууна гэхээр нь “Одоо удахгүй
намар болно. Өнгөрсөн жил
нэг машин түлшний мод 500
мянгад хүрсэн. Энэ жил дахиад
энэ байдлыг давтаж болохгүй,
хөдөөгийн малчид өвлийн
бэлтгэл, хашаа саравчаа барил-
гүй энэ хуулийг хүлээх үү...
Иргэдийнхээ эрх ашгийг бодооч
ээ...гэж хэлж байж чуулганы
хуралдаанд оруулсан. Миний
батлуулсан Ойн тухай хуульд
нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай
хууль бол Ой, хээрийн бүс нутгийг
түймрээс хамгаалах, урьдчилан
сэргийлэх ажил үр дүнтэй
болохоос гадна төр, иргэн,
аж ахуйн нэгж, байгууллагын
хариуцлага нэмэгдэж ой,
хээрийн түймэр багасна. Ойн
нөөцийн судалгааны ажил
олон улсын түвшинд хүрч, ойн
тооллого, зохион байгуулалтын
ажлыг хүлэмжийн хийн шингээх
чадавхи, биомассын үнэлгээний
түвшинд хийх боломж бүрдэнэ.
Иргэд түлшний мод бэлтгэх, ойн
дагалт баялаг /самар, жимс,
мөөг гэх мэт/ ашиглах эрхийн
бичгийг чирэгдэлгүй авах
боломжтой болж байгаа юм л
даа.
Үнэхээр хэрэгтэй хууль
батлуулж чаджээ. Таны
хаврын чуулганаар өргөн
барьсан бусад хуулийнхаа
талаар товч тодруулахгүй
юу.
Хавар цагаан сарын дараахан
“Жижиг дунд үйлдвэрийн тухай
хууль” -ийг санаачлан УИХ-ын
даргад өргөн барьлаа. Хүрээлэн
буй орчин, ус цаг уур амьсгалын
шууд нөлөөн дор жилийн
дөрвөн улиралд эрсдэлтэй
хүнд нөхцөлд үйлдвэрлэлээ
явуулдаг онцлогтой үндэсний
баялаг бүтээгч малчдыг
жижиг, дунд үйлдвэрлэгч
хэмээн үзэж, малчид болон
малчин өрхийг эдийн засгийн
хувьд төрөөс дэмжих зайлшгүй
шаардлагатай гэж хөдөөгөөс
сонгогдсон нэр бүхий цөөн хэдэн
гишүүн үзсэн л дээ. Малчдаа бид
жижиг, дунд үйлдвэрлэгч хэмээн
хуульчилснаар байгалийн
баялгаасаа ч мал аж ахуйгаасаа
ч ашиг олж, дэлхийн дахины
эдийн засгийн өрсөлдөөнд
оролцох боломжийг бүрдүүлж
мөн малчдыг эрчимжсэн мал
аж ахуй эрхэлж фермерийн
аж ахуйг хөгжүүлэхэд дэмжлэг
болно оо гэж харсан. Ноос,
ноолуурын урамшуулал нь
тэдний үйлдвэрлэлийг дэмжин
олгож байгаа төрийн дэмжлэг
төдийгүй жижиг, дунд
үйлдвэрлэл эрхлэгч гэдгийг
нотолж байна гэдгийг байнгын
хорооны хурал дээр бусад хууль
тогтоогчидод тайлбарлаж
өгсөн. Энэ хууль батлагдаж
гарвал Малчдын амьжиргааг
дээшлүүлэх, гадаад дотоодын
хэрэгжүүлж буй төсөл, жижиг
дунд үйлдвэрийг дэмжих
чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа
төсөл хөтөлбөрийг тэдэнд
чиглүүлэх, банкнаас зээл
авах, цөөн малтай малчин
өрхүүдийг малжуулах хөтөлбөр
хэрэгжүүлэх гээд хүнд нөхцөлд
явуулж буй үйлдвэрлэлийг
дэмжиж, хууль эрх зүйн таатай
орчинг бүрдүүлэх юм шүү гэж
тооцсон.
Би ҮХАА-н сайд Х.Баттулгад
ноосны урамшууллын үр дүнгийн
талаар, Цаашид мах, сүүнд
ноосны адил урамшуулал олгох
боломж байгаа эсэх талаар
асуулга тавьж хариу авсан.
Хөвсгөл аймгийн хэмжээнд
2011 онд 6456 малчин өрх,
2012 онд 5432 малчин өрх
урамшуулалд хамрагдаж, 1
тэрбум 254,8 сая төгрөгийн
урамшууллыг малчдад олгосон
байна. 2013 онд Засгийн
газраас малаа гарал үүслийн
баталгаажуулалтад хамруулсан
хоршооны гишүүн малчин,
мал бүхий этгээдэд үндэсний
боловсруулах үйлдвэрт
тушаасан бог малын арьс
тутамд 3000 төгрөг, адуу, үхрийн
шир тутамд 15000 төгрөгийн
урамшуулал олгохоор боллоо.
Сүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх
боломж бий эсэхийг мөн судалж,
УИХ-ын байнгын хорооны ажлын
хэсэгт орж ажиллаж байна.
Малчид Сүү хөтөлбөрийн
талаар нилээд сонирхож
байгаа болов уу. Энэ талаар
мэдээлэл өгөх үү.
Сүү боловсруулах үйлдвэ-
рүүдийг чанартай, тогтмол
нийлүүлэлттэй сүүгээр хангах
нөхцлийг бүрдүүлэхэд хөшүүрэг
үзүүлэх үүднээс “Хүнсний
тухай” хуулийн 8.3 дах заалтад
“Мал төхөөрөх болон сүү
боловсруулах үйлдвэр, цехэд
гарал үүсэл нь баталгаажсан
эрүүл малыг, техникийн зохи-
цуулалтын шаардлагад нийцсэн
түүхий сүүг нийлүүлсэн малчин,
эрчимжсэн мал аж ахуй
эрхлэгчид мөнгөн урамшуулал
олгож болно” гэж тусгасныг
үндэслэн үйлдвэр, цехед ний-
лүүлсэн чанарын шаардлага
хангасан сүүнд урамшуулал
олгох ажлыг хэрэгжүүлэхээр
ҮХААЯ-наас холбогдох журамыг
боловсруулан холбогдох аж-
лыг хийж эхлээд байна. Энэ
асуудалд төрөөс анхаарч 27,7
сая ам.долларыг “Чингис бонд”-
ын хөнгөлөлттэй зээлээр санхүү-
жүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Үүнээс
үүдээд Мөрөн хотод сүүний
үйлдвэр цехүүдийг байгуулах,
сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж
байгаа аж ахуйн нэгжүүдийг
хөнгөлттөй зээлд хамруулах
боломжийг судалж байна.
Малчдын талаар ам
нээснийх Та малчдын нийг-
мийн даатгалын асуудлыг
УИХ дээр хөндөж байсан. Үр
дүнд хүрэх үү. Зарим нь бол
малчид малаа хувьчлаад
авчихсан одоо бүгдийг өөрс-
дөө шийдэх ёстой гэдэг байр
суурьтай байдаг шүү дээ.
Тиймээ энэ асуудлыг Шинэ
засгийн газар байгуулагдсан
цагаас нилээд шаргуу тавьж
ойрын хугацаанд оновчтой
шийдэл гаргах хэрэгтэйг байнга
ярьж сануулж байгаа. Би нэг тоо
хэлье. 2011 оны жилийн эцсийн
байдлаар малчдын 6,3 хувь
л нийгмийн буюу тэтгэврийн
даатгалд даатгуулсан байгаа
нь маш бага үзүүлэлт. Өнөөдөр
311,2 мянган малчин мал аж
ахуйн салбарт ажиллаж байна.
Үүнээс 41,5 хувь нь 16-34 насны,
46 хувь нь 35 наснаас тэтгэвэрт
гарах хүртэлх насны хүмүүс
байна. Энэ тоо жил бүр өсч
байгаа. Малчдын тэтгэврийн
даатгалд хамрагдалт хангалтгүй
байгаагийн шалтгаан нь
одоогийн тэтгэврийн даатгалын
тогтолцоо тэдний хөдөлмөрийн
болон орлогын хэв шинжтэй
нийцэхгүй байгаатай холбоотой.
Тухайлбал шимтгэлийн хувь
хэмжээ өндөр бөгөөд 20-иос
доошгүй жил сар бүр шимтгэл
төлөх шаардлагатай болдог шүү
дээ. Тийм болохоор малчдад
зориулсан тэтгэврийн тусгай
хөтөлбөрийг бий болгох, төлбөл
зохих шимтгэлийн тодорхой
хувийг төрөөс хариуцах,
шимтгэлийн урамшуулал эд-
лүүлэх, тэтгэврийн нас, шимтгэл
төлсөн байх хугацаа, тэтгэвэр
бодох томьёо зэргийг шинэчлэн
тогтоох зайлшгүй шаардлага
байна. Малчдыг тэтгэврийн
даатгалд хамруулахгүй бол
ирээдүйд нийгмийн халамжийн
зардал нэмэгдэж, төсөвт
дарамт учрах бодит нөхцөл
бий болно. Ингэж ирээдүйгээ
харсан хуулиар зохицуулж даруй
шийдэх ёстой гэж УИХ-ын
чуулган, байнгын хорооны хурал
дээр Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг,
С.Эрдэнэ сайд хоёрын чихнээс
хонх уяж, байн байн асуулга
тавиад байгаа юм. Бүр хамгийн
эхний ээлжинд хийж болох зүйл
бол Малчдын орлого ордог цаг
үеийг нь харгалзан сар бүр гэсэн
хатуу шалгуурыг больж хавар
ноолуурын үеэр, намар мал
махны үеэр нэрийн дансандаа
даатгалаа төлдөг болчих
хэрэгтэй. Бичилтийг нь тухайн
сард нь хуваагаад хийж болно
шүү дээ л гэж харж байна даа.
Өнгөрсөн жил Хөвсгөл
аймгийн хэд хэдэн сумын
өвөлжилт хүндэрсэн. Ийм
үед УИХ-ын гишүүний үүрэг
ихэсдэг үү.
Өнгөрөгч өвөл, хавар
хүндэрсэн. Өвөлжилт хүндэрсэн
12 суманд очиж ажилласан.
Тэдгээр сумдаас Чандмань-
Өндөр, Цагаан-Үүрийн хойд
багууд, Эрдэнэбулган, Арбулаг
сумын багуудад бүр илүү
хүндэрсэн байсан. Малчид өвс
тэжээлээ дууссан байсан л даа.
Засгийн газар, Онцгой байдлын
Ерөнхий газарт асуудлыг тавьж
Засгийн Газрын шугамаар өвс,
тэжээлийн цуваа гаргуулж,
эмнэлгийн тусламжийг
яаралтай үзүүлэхэд хоёр суманд
уаз-469 машин хуваарилсан.
Тэвдсэн хүнд үед туслая гээд
өвөлжилт хүндэрсэн дөрвөн
суманд яаралтай арга хэмжээ
авч 65 тонн малын тэжээлийн
хөрөнгийг хувиасаа гаргаж сум
багуудад хүргүүлсэн.
Та УИХ-ын гишүүн боло-
хоос өмнө малчидтай хэр
ойр ажиллаж байв.
Би 2011-2012 онд айм-
гийнхаа бүх суманд малчдын
зөвөлгөөнийг зохион байгуулж,
мал аж ахуйгаа өөд нь татах,
малчдынхаа амьжиргааг дээш-
лүүлж, орлогыг нэмэгдүүлэх
талаар чамгүй ярилцаж санал
бодлоо солилцсон. Энэ ажлын
үр дүнд “Малчин тариаланчдын
нэгдсэн холбоо” сум сумаас
ирсэн төлөөлөгчдийн 100
хувийн саналаар байгуулагдсан
. 2012 онд аймгийнхаа сумдыг 6
бүс болгон хуваарилж тус бүр нь
100 сая төгрөгийн өртөг бүхий
Беларус Улсад үйлдвэрлэсэн
Хадлангийн иж бүрдэл олгосон.
Энэхүү иж бүрдлийг Тухайн
бүсийн сумдын Засаг даргын
Тамгын газрын мэдэлд өгч,
харилцан ашиглах боломжоор
хангасан боловч үр дүн сайнгүй
байгаа талаар орон нутагт
ажиллах үеэр яригдаж байсан
учраас. тухайн бүсийн үйл
ажиллагаа идэвхтэй явуулдаг
Хоршоонд тодорхой хугацаагаар
өгч хадлан бэлтгүүлэх ажлыг
хийлгэхээр шийдсэн л дээ.
Миний зүгээс сум бүртэээ 1800
гаран сайн үүлдрийн эцэг мал
хуваарилж өгсөн. Одоо өсөж
үржиж үр төлөө өгч байгаа
гэдэгт итгэлтэй байна.
Малчдын талаар нилээд
олон сэдвийг хөндөж
ярилцлаа. Санаачилсан хуу-
лийнхаа талаар үргэлж-
лүүлэх үү.
За тэгье ээ. Бас нэг өргөн
барьсан хууль нь “Нэмэгдсэн
өртгийн албан таварын хуульд
нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай
хууль”. Энэ хууль бол товчхондоо
хэлэхэд Хувийн хэвшил, аж ахуй
эрхлэгчдэд учруулах татварын
дарамтыг бууруулж, жижиг
дунд бизнес эрхлэгчдийг хөл
дээрээ тогтох, үйл ажиллагаагаа
тогтворжуулах, өргөжүүлэх,
цаашид томоохон татвар
төлөгчид болон өсч хөгжих
боломжийг нэмэгдүүлэх ач
холбогдолтой. Энэ хууль бат-
лагдан гарсан тохиолдолд
улсын төсвийн орлого бүрдүү-
лэлтэнд сөрөг нөлөөгүй, төсвийн
хуулинд өөрчлөлт оруулах
шаардлага үүсэхгүй гэж үзэж
байгаа. Манай Хөвсгөлд бизнес
эрхэлж, өдөр шөнөгүй зүтгэж
яваа олон мянган хүн байдаг.
Сумандаа юм хийчих юмсан,
аймгийнхаа төвд хэрэгцээ
шаардлага дээр нь үндэслээд
барилгын материал, худалдаа
үйлчилгээ, нийтийн хоол, гар
урлалын чиглэлээр бизнэс хийх
юмсан гэсэн хүсэлтэй олон хүн
бий. Энэ хууль тэдэнд маань
их дэмжлэг болно гэж харж
байгаа. Бизнес хийхэд нь төр
саад хийхгүй байх хэрэгтэй.
Харин хууль эрх зүйн орчныг нь
боловсронгуй болгоод өгвөл
өөрсдөө бүтээгдэхүүнийхээ ча-
нараар өрсөлдөөд гараад ирдэг
зүйл шүү дээ.
Хүмүүс зээл авна гээд л
аймаг сумынхаа дарга нарыг
царайчилдаг, танил талаа-
▶▶

5. 59 сар, 2013 ХӨВСГӨЛИЙН БУУХИА ШУУДАН
раа яриулдаг бололтой юм
билээ.
Саяхан сумын төвд амь-
дардаг нэг халамцуу залуу
надтай уулзахдаа зээлд хам-
рагдах гэхээр өгөхгүй байна,
олдохгүй байна. Би яах юм
гээд нилээд ууртай ярьсан.
Тэгэхээр ийм хүмүүст хуулийн
мэдээллийг хүргэх сүлжээ орон
нутагт муу байна. Би Зээлийн
батлан даалтын сангийн тухай
хууль батлагдан гарахад нилээд
идэвхтэй ажилласан л даа.
Яагаад гэвэл би хувийн хэвшилд
олон жил ажилласан, жижиг
том компаниудын жаргал
зовлон, хүндрэл бэрхшээлийг
туулж гарсан хүний хувьд энэ
хуулийн зүйл, заалт бүрт няхуур,
анхааралтай хандсан. Энэ
хуулиар бол тухайн иргэний
бизнесийн төслийг судлаад төр
60 хүртэлх хувьд нь баталгаа
гаргаж өгөх хуультай Зээл авч
аж ахуй, үйлдвэрлэлээ өргөтгөх
хүсэлтэй бизнес эрхлэгчдэд
тулгардаг нийтлэг бэрхшээл
бол барьцаа хөрөнгөгүйн
зовлон байдаг. Энэ хүндрэлийг
хөнгөвчилж, жижиг дунд үйлд-
вэрлэгчдээ дэмжих үүднээс энэ
оны 4 дүгээр сард “Зээлийн
батлан даалтын сангийн тухай”
хуулийг Улсын Их Хурлаас
баталсан боловч хууль хэрэгжиж
эхэлснээс хойш хангалтгүй
байгаа. Би байнгын хороны хурал
дээр Санхүүгийн зохицуулах
хорооныхноос хатуухан асуудаг
зүйл бол энэ хуулийн хэрэгжилт
хангалтгүй байгаагаас болдог.
Зээлийн батлан даалтын сан нь
бичил зээл, хөрөнгө оруулалтын
зээл, эргэлтийн хөрөнгийн зээл
гэсэн 3 төрөлд зээл хүсэгчид
батлан даалт гаргахаар
тусгасан. Ингэхдээ батлан даалт
хүсэгчдийн барьцаа хөрөнгөний
60 хүртэлх хувийг батлан даах
буюу дээд талд нь 250 сая
төгрөгийг батлан даалтыг
хийхээр болсон. Жишээлбэл,
15 сая төгрөгийн зээл хүссэн
иргэн зээлийнхээ барьцаанд
40 хувь буюу 6 сая төгрөгийг
өөрөө гаргана. Энэ шалгуурыг
давсан нөхцөлд зээлийн батлан
даалтын сангаас үлдсэн 9 сая
төгрөгийн батлан даалтыг
гаргана гэсэн үг л дээ. Бизнес
эрхлэгчдийн зээл авах бас нэг
боломж нь сум бүрт 50-70 сая
төгрөг очдог Сум хөгжүүлэх
сангийн хөрөнгө. Үүнийг ажлын
байр бий болгох, бизнесийг
дэмжихэд зориулах учиртай.
Та Иргэний эрүүл мэндийн
даатгалын тухай хуулийн
ажлын хэсгийн ахлагчаар
ажиллаж байгаа гэсэн.
Энэ хуулийг баталж гаргах
нь магадгүй энэ удаагийн УИХ-
ын хийх хамгийн том түүхэн
шийдвэрүүдийн нэг болох байх.
Эрүүл мэндийн үйлчилгээний
чанар, хүртээмж, даатгалын
байгууллагын тогтолцоо, иргэ-
дэд тулгарч буй асуудалд
иргэд сэтгэл дундуур явдаг.
Эрүүл мэндийн даатгал бол
иргэдийг санхүүгийн эрсдлээс
хамгаалах үндсэн зорилготой
тогтолцоо байдаг. Харамсалтай
нь манай улсад ийм тогтолцоо
болж чадаагүй. Харин эсрэгээр
гэнэтийн өвчин зовлон тохиоход
хамаг хөрөнгөө зараад, эсвэл
насан туршдаа өр зээлэнд
баригдаад дуусдаг эмгэнэлтэй
хувь заяа бидний дунд нийтлэг
тохиолддог. Ийм учраас ард
иргэдээ эрсдэлээс авардаг
эрүүл мэндийн даатгалын
тогтолцоог бий болгох ёстой.
Даатгалд хамрагдсан хүн
төлсөн даатгалынхаа хэрээр
сэтгэлдээ хүрсэн үйлчилгээг
тавьдаг ийм тогтолцоо байх
ёстой. Төрөөс даатгалыг нь
даадаг хэсэг хүмүүс бий. Нийт
эрүүл мэндийн даатгалын санд
120 орчим тэрбум төгрөгийн
хураамж ордог. Түүний
зөвхөн 12 тэрбумыг төрөөс
төлдөг. Цаана нь 110 орчим
тэрбумыг хөдөлмөр эрхэлдэг
хүмүүс өөрсдөө, мөн ажил
олгогчоос төлж байна. Төрөөс
даатгалыг нь төлдөг хүмүүст
нийт даатгалын мөнгөний
80-90 хувийг зориулдаг.
Гэтэл даатгалын ихэнх хувийг
бүрдүүлдэг хүмүүс нь сэтгэлдээ
нийцсэн үйлчилгээ авч
чаддаггүй. Шинжилгээ өгөхөд
л өөрөө мөнгө төлдөг, Өндөр
үнэтэй эмчилгээ оношлогоо
хийлгэхэд даатгалаараа
хамрагдаж чаддаггүй. Зөвхөн
ганц жишээ дурдахад эмнэлгийн
нийт зардлын 50 гаруй хувийг
иргэд халааснаасаа төлдөг ийм
буруу харамсалтай тогтолцоо
болжээ. Эрүүл мэндийн
даатгалаас төлөгдөх ёстой
зардал болох шинжилгээний
мөнгө, эм тарианы мөнгө,
эмчилгээний мөнгө, мэс заслын
төлбөр гээд бүгдийг иргэд төлж
байгаа тохиолдолд иргэд маань
яаж эрүүл мэндийн даатгалд
итгэх вэ. Мэдээж хэрэг иргэдийн
даатгалд хамрагдах сонирхол
нь буурсаар л байх болно. Бид
энэ хуулийг өөрчилж сайн хууль
болгон баталж чадвал олон
жил ярьсан эмнэлэг, эмнэлгийн
үйлчилгээ, эмч нарынхаа
асуудлыг ч шийдэж чадна.
Бас иргэдийн өмнөөс
асуумаар санагдсан зүйл
бол нэг сая төгрөгөө авч
чадаагүй иргэдийн хүлээлт
байгаа шүү дээ. Та иргэддээ
нөхцөл байдлын талаар
мэдээлэл өгвөл сайн байна.
Үнэт цаасны зах зээлийн
тухай хуулийн ажлын хэсэгт
орсон. Бусад хөгжиж дэвшсэн
улс орны иргэдийн орлогын
гол эх үүсвэр нь цалин,
хадгаламжаас гадна үнэт
цаасны зах зээл дээр хөрөнгө
оруулж, хөрөнгө чинээгээ
өсгөдөг. Монголын 2,8 сая иргэн
Эрдэнэс таван толгойн хувьцаа
эзэмшигч болчихсон чухал
цаг үед энэ хуулийг хэлэлцэж
баталлаа. Гэтэл та бид бүгдээрээ
Эрдэнэс таван толгойн хувьцаа
эзэмшигч мөртлөө 1072 ширхэг
хувьцааныхаа үнэ цэнийг ч
мэддэггүй тийм л хувьцаа
эзэмшигчид болж байна шүү дээ.
Эрдэнэс тавантолгой компанийн
санхүүгийн тоо, ашигт ажил-
лагаа, үйл ажиллагааны
зардал, энэ компанийн үнэ
цэнийг ч мэддэггүй. Ийм хувь-
цаа эзэмшигч байна гэдэг
утгагүй зүйл. Эзэмшиж байгаа
хувьцаагаа захиран зарцуулах
эрхгүй, хувьцаа эзэмшиж байгаа
компанийхаа удирдлагад төлөө-
лөлөө тавих эрхгүй хувьцаа
эзэмшигч байгаад яахав дээ.
Ийм битүү хатуу ойлгомжгүй
байдлаас болоод өмнөх ягаан
цэнхэр тасалбар мэт болох
вий гэсэн хардлага дахин
цухалзахаас өөр яах билээ
Бид хувьцаатай болсон гэх
боловч захиран зарцуулах
эрх нь нээгдээгүй байгаа
шүү дээ?
Энэ асуудлыг нэг мөр болгох
ёстой.УчирньМонголыннийтхүн
амын амьдралд шууд хамаатай
сайн хууль гаргаж чадвал
бизнесийн орчин сайжирна,
ажлын байр ч нэмэгдэнэ гэж
тооцсон. Нийт иргэдийн банкин
дахь хадгаламж 5,7 их наяд
орчим төгрөг байдаг. Хүмүүс
мөнгөө өсгөнө гэхээр зөвхөн
хадгалуулдаг. Үүнээс өөр
сонголт одоохондоо алга. Ард
иргэд маань эдийн засгийн
өсөлтийг шууд хүртэх санхүүгийн
боломж нь үнэт цаасны зах
зээл учраас энэ боломжийг ард
иргэддээ тэгш хүртээе гэвэл энэ
зах зээлээ сонгодог утгаар нь
хөгжүүлмээр байна.
Та Ажилласан жил, тэт-
гэврийн даатгалын шимт-
гэлийг нөхөн тооцох тухай
хуулийн ажлын хэсэгт орж
ажилласан хүн. Үр дүнд нь
сэтгэл хангалуун байгаа юу.
Үнэнийг хэлэхэд сэтгэл
их хангалуун байгаа. Олон
хүний амьдралд нийцсэн,
хөрсөн дээрээ хурдан бууж,
сайн хэрэгжсэн хууль гэж
хэлж болно. 1990-2000 оны
хооронд өөрөөс үл хамаарах
шалтгааны улмаас нийгмийн
даатгалд хамрагдаж чадаагүй
иргэдийг, хамруулахаар хуульд
тусгасан. Ажилласан жил нь
тасарсан хугацааг тасралтгүй
ажилласнаар, тэтгэврийн
даатгалын шимтгэлийг нөхөн
тооцуулахдаа Аж ахуйн нэгж,
байгууллага нь татан буугдсаны
улмаас ажилгүй болсон; Аж
ахуйн нэгж, байгууллага нь
өөрчлөн байгуулагдсаны улмаас
орон тоогоор цомхотгогдсон;
Нийгмийн шилжилтийн явцад
өөрөөс үл хамаарах шалт-
гаанаар ажил, хөдөлмөр
эрхлэх боломжгүй байсан;
Мөн Гадаадад ажиллаж буй
Монгол иргэд хуульд заасан
дээрх үндэслэлээр ажлаас
халагдсан, ажил хөдөлмөр
эрхлэх боломжгүй байсан,
нийгмийн даатгалын шимтгэл нь
төлөгдөөгүй, төлөх боломжгүй
байсан нь холбогдох баримтаар
нотлогдож буй бол энэ хуулийн
үйлчлэлд хамаарахаас зааж
өгсөн. Энэ хавар 6 сард
аймгийнхаа арваад сумдаар
ажиллах үеэр 8 сарын нэгнийг
хойшлуулж ирэх оны 1 дүгээр
сарын 1-н хүртэл хуулийн
хугацааг сунгаж өгөөч гэсэн
хүсэлт их байсан л даа. Ирээд
Хүн амын хөгжил, Нийгмийн
хамгааллын сайд С.Эрдэнэд
хандаж хугацааг сунгуулах
талаар уулзаж ярилцсан. Үүний
үр дүнд 10 дугаар сарын 1-нийг
хүртэл сунгасан байгаа.
Та санаачилсан болон
ажлынхэсэгторжажилласан
хуулиудынхаа талаар нилээд
дэлгэрэнгүй ярьлаа. Үнэхээр
иргэдийн эрх ашигт нийцсэн
хуулиуд дээр ажиллажээ.
Одоо Хөвсгөл аймгийн хөгж-
лийн талаар ярианыхаа сэд-
вийг чиглүүлье.
Бололгүй яахав. Дээрх миний
ажилласан хуулиуд бол олон
мянган Хөвсгөлчүүдийн үнэтэй
санал, үзэл бодол шингэсэн
юм шүү гэдгийг хэлье. Дэд
бүтцийн хувьд ахицтай байна.
Миний санаачилж эхлүүлсэн
Мөрөн-Тосонцэнгэлийн зам
энэ 10 дугаар сард бүрэн
ашиглалтад орох байх. Зургаан
сард ажлын явцтай нь очиж
танилцлаа. Монголдоо анхных
гэж хэлж болохоор хүнд даацын
тээврийн хэрэгсэлд зориулан
тавигдаж байгаа зам. Замын
ажлын хажуугаар байгалийн
нөхөн сэргээлтийн ажлыг
давхар хийгээд яваарай гэж
замын удирдлагуудад дахин
дахин хэлсэн. Боломжтой бол
ойролцоох сумын ажилгүй
залуусыг цалинжуулж замын
ажилд оролцуулах, хүнд даацын
машинтай иргэдтэй гэрээтэй
ажиллуулах талаар ч ярилцлаа.
Тосон-Их-Уул-Тариалангийн
замын ажил ч урагшилж байна.
Мөрөнг нийслэл хоттой холбож
чадвал аймгийн хөгжилд
томоохон дэвшил авчирна.
Олон жил яригдсан томоохон
гүүрүүдийг ашиглалтад өгч,
заримынх нь ажлыг эхлүүллээ.
Хогорго, Шишгидийн голын
гүүрийг ашиглалтад оруулахад
УИХ-ын гишүүний хувьд хичээж
ажиллаа. Рашаант, Их-Уулын
нутагт орших Сацын булангийн
гүүрийн ажил эхэлсэн. Баянзүрх
сумын Дэлгэрмөрөнд шинэ гүүр
тавих талаар ажиллаж байна.
Босоо тэнхлэгийн замуудаа
ойрын хугацаанд эхлүүлэх, Улсын
төсөв хэлэлцэх үеэр хөрөнгө
оруулалтыг нь тусгахаар
ажиллана. Зам гүүрийн хөрөнгө
оруулалтад байнга анхаарч
ажиллаж байна даа.
Минийсанаачланхэрэгжүүлж
байгаа “ШИНЭ МӨРӨН” 1000
айлын орон сууцны хороолол
энэ намар шаваа тавина.
Ногоон байгууламж ихтэй,
цэцэрлэг, худалдааны нэгдсэн
төвтөй орчин үеийн орон сууцны
хороолол аймгийн цэнгэлдэх
хүрээлэнгээс хойш баригдана.
Мөн гэр хороололдоо тохилог
сууц бүхий загвар гудамжны
зураг төслийг боловсруулж
байгаа. “Шинэ Мөрөн”
хөтөлбөрийг дан ганц орон
сууц гэж ойлгож болохгүй
л дээ. Орон сууц баригдаад
эхлэхээр залуу гэр бүл аймагтаа
тогтвор суурьшилтай ажиллаж,
Иргэдийн тав тухтай амьдрах
орчин нөхцөл бий болно гэж
бодож байна. Сумынхаа нилээд
олон суманд шилэн кабель
оруулсан, цаашид бүх сумдаа
шилэн кабельд холбож бүх
сургууль, төрийн байгууллага,
эмнэлгийг компанийхаа хөрөн-
гөөр цахимжуулж байна.
Энэхүү “Цахим-Хөвсгөл” хөтөл-
бөрийнхөө хүрээнд бүх сумын
Вэб сайтыг хийж өгсөн. Гол
зорилго нь төрийн үйлчилгээг
иргэддээ ойртуулах. Манай
алслагдсан сумд руу шуудан
холбоогоор дамжуулан албан
бичиг явуулахад олон хонож
очдог. Хэрэв сайт дээр нь
тавьчихвал хэдхэн минутын
ажил л болно шүү дээ. Үүнийг
сумдын удирдлагууд сайн
ашиглаасай. Болохгүй бол
Мөрөн-Тосонцэнгэлийн автозамын гүйцэтгэлийн ажилтай танилцав. 2013 оны 6-р сар.

6. 6 9 сар, 2013ХӨВСГӨЛИЙН БУУХИА ШУУДАН
мэргэжлийн хүмүүсийг нь
аваачаад, сургалт хийж болно.
Бүх сум нь Вэб хаягтай аймаг
Хөвсгөлөөс өөр байхгүй
гэдгийг сумын удирлагууддаа
уламжлахыг хүсч байна. Хангаж
өгсөн боломжийг 100 ашиглах
л хэрэгтэй гэж хэлмээр байна.
Хөдөөгийн 88 багаа утасны
үүрэн холбоонд ойрын хугацаанд
холбож дуусна. Заавал Юнител
гэхгүй, тендэрийг нь зарлаад
аль шалгарсан компани
нь үүрэн холбооны сүлжээ
тавих шударга өрсөлдөөнийг
хэрэгжүүлж байгаа л даа. Зарим
сумын багуудад Жи мобайлын
сүлжээ оруулж холбоожуулна
гэсэн байтал хэдэн айлын дунд
нэг суурин утас тавьчихсан
байсан.Ингэж болохгүй л
дээ хүн бүр гар утсаар ярих
боломжийг бүрдүүлж байж
сая үүрэн холбооны сүлжээтэй
боллоо гэж үзнэ. Тийм учраас
би энэ асуудлыг шалгарсан
компаниудад хатуухан тавьж
байгаа. Үүрэн холбоонд
Одоогийн байдлаар Томоохон
багуудаа гар утасны сүлжээнд
холбосон байгаа. Миний зүгээс
аймгийнхаа хөгжилд оруулж
байгаа хувь нэмэр гэж ойлгож
болно л доо.
Оюутнуудад зориулсан
“Оюунлаг Хөвсгөлчүүд” тэт-
гэлэгт хөтөлбөр тань 2013-
2014 оны хичээлийн жилд
үргэлжлэх үү.
Үргэлжилнэ. Өнгөрсөн жил
сургуулийн тодохойлолт, дүн,
гэр бүлийн орлого дээр үндэс-
лэн 100 оюутанд тэтгэлэг
олгосон. Энэ жилээс журамд
нь бага зэргийн өөрчлөлт
оруулах саналыг аймаг сумдаас
тавьсны дагуу багийн дарга нар
иргэдийнхээ амьдрал ахуйг нь
мэддэгийн хувьд тодорхойлолт
гаргаж ирүүлэхээр болсон
байгаа. Хамгийн гол нь аймагтаа
хэрэгцээтэй мэргэжил эзэмшиж,
нутагтаа ажиллах оюутнууд
байгаасай. Ээж аавынхаа хөлс
хөдөлмөр шингэсэн мөнгийг
эргээд олдог, өөртөө хариуцлага
үүрч чаддаг байх нь л миний
хувьд хамгийн чухал.
Та бид хоёр олон
асуудлыг хөндөж ярьлаа.
Ярилцлагынхаа төгсгөлд
Байгаль орчны сэдвийг
хөндөе.
Хөвсгөл нуурын баруун эр-
гээр Хатгал-Ханхын зам тавих
талаар холбогдох яамдад санал
хүргүүлсэн. Хөвсгөл нуурыг
хамгаалах тухай хуультай
болъё, жил бүрийн Улсын тө-
сөвт нуур хамгаалах төсөв
хөрөнгө тусгадаг байх хэрэгтэй
гэдэг үүднээс УИХ-ын гишүүний
хувьд хөөцөлдөж, Байгаль
орчин хүнс хөдөө аж ахуйн
байнгын хорооноос тогтоол
гаргуулж Байгаль орчин, ногоон
хөгжлийн сайдад хэд хэдэн
чиглэлээр үүрэг өгсөн. Байгаль
хамгаалах сангийн гүйцэтгэх
захирал Ш.Пүрэвсүрэнтэй
хамтран ажиллаж, тодорхой
хэмжээний хөрөнгийн эх
үүсвэр шийдвэрлэсэн бай-
гаа. Хатгалын иргэдийн орол-
цоотойгоор нууранд живсэн
автомашинуудын байршлыг тог-
тоох ажлыг эхэлсэн. Энэ дагуу
саяхан наадмын дараа Нуур
судлалаар мэргэшсэн Дэлхийн
хэмжээний эрдэмтэдийн
багийг хувийн зүгээс урьж,
нууранд живсэн машинуудын
байршлыг тогтоох эхний аж-
лыг санхүүжүүлж хийлгээд
байна. Хамгийн гол нь Төрийн
анхаарлын төвд нуур хамгаалах
асуудлыг байнга байлгах
хэрэгтэй. Түүнээс биш хэдэн
шумбагч ирээд үзүүлэх сургууль
хийхийн нэр биш л дээ. Ултай
суурьтай судална. Их хэмжээний
мөнгө санхүүгийн эх үүсвэр ч
шаардаггдах нүсэр ажил. Энэ
оны6сарындундуур“Хөвсгөлийн
Байгалийн Цогцолборт Газрын
Хамгаалалтын Менежментийг
сайжруулах талуудын оролцоо
ба хамтын ажиллагаа” сэ-
дэвт хэлэлцүүлгийг нийслэл
хотод зохион байгуулсан.
Холбогдох яам, мэргэжлийн
байгууллагуудыг оролцуулж
ажлын уялдааг сайжруулахад
анхаарч байна. Өнөөдөр
сонины хамт олон, сэтгүүлч
Б.Оюун-Эрдэнэ Хөвсгөл нуурыг
хамгаалах чиглэлээр олон
сайхан цуврал нийтлэлүүдийг
уншигчдад хүргэж байгаа гээд
олон талт ажлуудыг хийж
байна. Энэ жил Хатгалд болсон
мөсний баяраар Канадын элчин
сайдыг гэргийн хамт урьж
оролцуулсан. Миний зүгээс
Канад санд хандаж Хатгалын
гар урчуудыг дэмжиж 18,300
долларын санхүүжилт хийж,
багаж хэрэгслийг гардуулж
өглөө. Манай аймаг 23 сум нэг
тосгонтой. Сум бүрт байгалийн
үзэсгэлэнт тогтоц, түүх соёлын
дурсгалт газрууд байдаг. Энэ
бүхнийг бодолцоод зөвхөн
Хөвсгөл нуур гэлгүй аялал
жуулчлалын цогц төлөвлөгөө
боловсруулах боломж бий.
Бас нэг байгалийн гамшиг
гэж хэлж болох зүйл бол цөл-
жилт болоод байна. Дархадын
хотгороор 6 сарын дундуур
явлаа. Монголын Швецари
л гээд байдаг. Гэтэл нөгөө
дахин давтагдашгүй үзэсгэлэнт
газарт маань элсэн манханууд
үелэн тогтож, малчид оройд
нь гарчихсан дурандаад
сууж байх юм. Ренчинлхүмбэ
сумын нутагт Цойцон нуур
гэж маш том нуурын гольдрол
өөрчлөгдсөнөөр уг нуур ширгэж
юу ч үгүй болсон. Үүнээс шалт-
гаалан цөлжилт үүссэн гэж
нутгийн иргэд ярьдаг. Судлаачид
болохоор энэ нуур дахин нөхөн
сэргээгдэхгүй нуурын тоонд
орсон гэж тайлбар өгдөг юм.
Дархадын хотгорын 300 орчим
нуур бүгд холбоотой гэж үзвэл
бусдад нь ч бас нөлөөлж байгаа.
Би өөр хэд хэдэн нуурын эргээр
явсан мөн л цөлжиж, элсжиж
эхэлсэн эмгэнэлтэй дүр зураг
угтаж байна билээ. Тэгэхээр би
УИХ-д Хөвсгөл аймгийг төлөөлж
байгаа л юм бол Хөвсгөл нуураа
хамгаалах, Дархадын хотгорын
цөлжилтийг зогсоох талаар
ямар боломж байна тэр бүгдийг
гүйцээнэ гэж хэлье дээ.
Цаг зав гарган дэлгэ-
рэнгүй. Ярилцлага өгсөн танд
баярлалаа. Таны цаашдын
ажилд амжилт хүсье.
Дархадын хотгорын цөлжилт.
2013 оны 6-р сарын 18.
• 2013 оны намрын чуулганд үргэлжлүүлэн хэлэл-
цэгдэх гэж байгаа Газын тухай багц хуулинд малчдын
анхаарлыг татсан дараах зүйл заалт орсон байна.
Энэ хуулийн төслийн 22 дугаар зүйлийн Өвөлжөө,
хаваржааны болон эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх
зориулалтаар газар эзэмшүүлэх гэсэн хэсгийн
• 22.1. Өвөлжөө, хаваржааны тодорхой нутаг бэлчээ-
рийг талхлагдахаас хамгаалах, нөхөн сэргээх, ашиг-
лалтыг сайжруулах зорилгоор тухайн газар нутгийн
онцлог бэлчээрийг ашиглаж ирсэн уламжлал, газрын
даац, чадавхийг харгалзан сумын жилийн газар
зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг үндэслэн, сумын
Засаг дарга малчдын холбоо, нөхөрлөлд нэг удаа
үнэгүй, гэрээгээр эзэмшүүлж болно.
• 22.2. Эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх зориулалтаар
бэлчээрийн газрыг эзэмших эрхийг тодорхой болзол,
гэрээний дагуу иргэн, хуулийн этгээдэд нэг удаа
үнэгүй олгож болно.
• 22.3. Өвөлжөө, хаваржааны доорх газрыг Монгол
Улсын иргэд хот айлаар дундаа хамтран эзэмшиж
болно.
• 22.4. Бэлчээрийн газрыг эзэмшүүлэх, ашиглахтай
холбогдсон харилцааг Засгийн газраас баталсан
журмаар зохицуулна. Зэрэг малчид та бүхний
хамгийн анхаарлыг татсан энэ асуудалд та бүхэн
саналыг сонсож, та бүхнээр дамжуулан малчдынхаа
санал бодлыг авч хуульд тусгахыг чухалчилж байна.
ҮХААЯамнаас энэ жил зүүн болон төвийн бүсэд
наймдугаар сарын 10, хангайн бүсэд 15-аас хадлангийн
ажлыг эхлүүлэх шийдвэр гарсан. Тус хадлан тэжээлийн
ажилтай холбогдуулан БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй
зээлээр 3000 жижиг оврын тракторыг дагалдах тоног
төхөөрөмжийн хамт авчирсаны 30 гаруй хувийг нь
малчдад тал үнийг бэлнээр үлдэх хувийг нь таван
жилийн хугацаанд төлөх нөхцөлтэй зээлээр олгож
байгаа юм. Мөн энэхүү тоног төхөөрөмжөөс гадна
жижиг оврын, өөрөө явдаг хадуур, 200-300 толгой
малтай өрхийн хадланг бэлтгэх хүчин чадалтай 300
орчим техник оруулж ирж байгаа бөгөөд иргэд “Монгол
мал” хөтөлбөрийн хүрээнд тус бүрийг нь 726 мянган
төгрөгөөр худалдан авах боломжтой юм байна.
Ãàçðûí òóõàé багц
хуулинд малчин та
саналаа УИХ-ын гишүүн
Л.Энх-Амгаланд гэсэн
хаягаар ирүүлээрэй.
Èðãýäýä õàäëàí
áýëòãýõ òåõíèêèéã
õºíãºëºëòòýé ¿íýýð
ºã÷ áàéíà

7. 79 сар, 2013 ХªÂСêЛИÉН ÁУУХИА ØУУÄАН
Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Л.ЭНХ-АМÃАЛАНÃИÉН санаачилсан
“ÖАХИМ ХªÂСÃªЛ” хºтºлбºрийн хүрээнд
хийгдсэн Khovsgol.gov.mn нэгдсэн ïортал
Murun.khs.gov.mn
Alag-erdene.khsgov.mn
Bayanzurkh.khsgov.mn
Burentogtokh.khsgov.mn
Galt.khs.gov.mn
Jargalant.khs.gov.mn
Ikh-uul.khs.gov.mn
Arbulag.khs.gov.mn
Rashaant.khs.gov.mn
Renchinlkhumbe.khs.gov.mn
Tosontsengel.khs.gov.mn
Tarialan.khs.gov.mn
Tumurbulag.khs.gov.mn
Tunel.khs.gov.mn
Ulaan-uul.khs.gov.mn
Khankh.khs.gov.mn
Tsagaan-uul.khs.gov.mn
Tsagaannuur.khs.gov.mn
TSagaan-uur.khs.gov.mn
Tsetserleg.khs.gov.mn
Chandmana-undur.khs.gov.mn
ShineIder.khs.gov.mn
Erdenebulgan.khs.gov.mn
Khatgal.khs.gov.mn
Санаачлагч: УИХ-ын гишүүн
Лувсанцэрэнгийн ЭНХ-АМГАЛАН
Фэйсбүүк: LEnkhamgalan
Твиттер: @Enkhamgalanmp
Веб сайт: www.enkhamgalan.mn
enkhamgalan.parliament.mn
“Öахим Хºâсгºл” тºслийн талаарх
мэдээллийг tsahimkhuvsgul@yahoo.com
мэйл хаяг, 99097444 утсаар аâна уу.
Улс төр, нийгэм, эдийн
засгийн бүхий л хүрээнд МХХТ-
ийг бүтээлчээр нэвтрүүлэх,
төрийн удирдлагын үр нөлөө,
төрийн үйлчилгээний чанарыг
дээшлүүлэх, мэдээллийн найд-
вартай тогтолцоо бий болгох,
мэдээлэлжсэн нийгмийг байгуу-
лах, мэдээлэлжүүлэлтийн хоц-
рогдлыг багасгах, МХХТ-ийн дэд
бүтцийг хөгжүүлэх, мэдээлэл
хүртэх тэгш бус байдал, тоон
ялгааг арилгах, эрх зүйн
тааламжтай орчинг бүрдүүлэх
шаардлага тавигдаж байна.
Ард иргэд мэдээ мэдээллийг
радио, телевиз болон сонин
хэвлэл гэсэн хязгаарлагдмал
эх үүсвэрээс авдаг байсан цаг
өөрчлөгдсөн байна. Эх орны
дөрвөн зүг найман зовхист
мянганы замаас түрүүлээд
интернэтийн сүлжээ нэвтэрч
эхэлжээ. Малын бэлчээр,
тариалангийн талбай, өмнийн
говь, хангайн уул талаас
интернэтэд холбогдож хүссэн
мэдээ мэдээллээ авч, нүүдэлчин
монголчууд дэлхийн хөгжилтэй
хөл нийлүүлэн алхаж байна.
Цагийн зүүний хэмнэлээр
урагшилж байгаа мэдээлэл
технологийн хөгжлийг Хөвсгөл
нутгийнхаа мянга мянган ард
иргэдэд түгээн дэлгэрүүлж,
нутгийн иргэдийн санал бодлыг
төрийн байгууллагуудын сонорт
хүргэж, төр иргэний хооронд
мэдээллийн гүүр болон ажиллах
нэгдсэн сүлжээ үүсгэх цаг үе
зайлшгүй иржээ.
Төр, нийгмийн цаашлаад
хувийн хэвшлийн байгуул-
лагуудын мэдээллийг интер-
нэтээс цогц байдлаар авах,
тэдэнд шийдвэрлүүлэх асууд-
луудаа цахим байдлаар хүр-
гүүлэх энэ эргэх холбоо нь
цахим засаглалыг хөгжүүлэх,
ард иргэдэд цаг алдалгүй
мэдээллийг түргэн шуурхай
түгээх ач холбогдолтой юм.
Хөвсгөл нутгийн иргэд нэгдсэн
вэб сайтаар дамжуулан олон
нийтийн сүлжээнд холбогдон
өөрсдийн санаа бодол,
санал шүүмжлэлийг нутгийн
удирлагуудад хүргэх, бусадтай
төрөлх нутгаа хөгжүүлэх
талаар хамтран ажиллах
мэдээлэл солилцох, эрүүл мэнд,
боловсролын үйлчилгээг цаг
алдалгүй авах гарц нь “Цахим
Хөвсгөл” хөтөлбөр байх болно.
Төрөлх нутаг, төрсөн сумаа
цахимжуулсанаар дэлхийн
ямарч газраас нутгийнхаа
талаар мэдээлэл авч, сум ор-
ноо хөгжүүлэхэд өөрсдийн
санал бодлоо нэмэрлэж,
дэлхийн хөгжлийг сумандаа
нэвтрүүлэх боломжтой болно.
Ирээдүйд сумандаа ажиллаж
амьдрах, нутгаа удирдан авч
явах залуучууд сурч, мэдсэн,
үзэж харсанаа сумынхаа олон
нийтийн сүлжээгээр дамжуулан
түгээж, өөрийн санал бодлыг
бусдаар хэлэлцүүлж, олон
километрийн алсаас нутагтаа
амьдарч байгаатай адил эрхийг
энэхүү хөтөлбөрийн тусламжтай
хүртэх юм.
21 зуун бол мэдээллийн зуун
бидний хойч үе шинэ эринтэй
хол нийлүүлэн алхах ёстой. Ийм
боломжоор хангаж өгөх нь
бидний үүрэг билээ.
“Цахим-Хөвсгөл” хөтөлбөр
хэрэгжсэнээр ...
● Хөвсгөл аймгийн бүх сумдад
өндөр хурдны интернэтийг
шилэн кабелиар болон
утасгүй сүлжээ /WiFi/-гээр
түгээнэ.
УИХ-ын гишүүн Луâсанцэрэнгийн ЭНХ-АМÃАЛАНÃИÉН санаачлагаар
2013-2017 онд хэрэгжих “ÖАХИМ-ХªÂСÃªЛ” хºтºлбºр
● Бүх сумдууд өөрийн гэсэн бие
даасан олон нийтийн сүлжээ
цахим хуудастай боллоо.
● Хатгалын аялал жуулчлалын
бүсэд утасгүй интернэтийн
сүлжээ байгуулагдана.
● Хөдөөгийн 88 багт үүрэн
утасны харилцаа холбооны
сүлжээ нэвтэрнэ.
● Төрийн үйлчилгээг цахим
хэлбэрээр авах боломж
бүрдэнэ.
● Сум бүрт өндөр технологиор
тоноглогдсон мэдээлэл техно-
логийн төв байгуулагдана.
● Сум бүрт мэдээллийн тех-
нологийн мэргэжилтний аж-
лын байр бий болно.
● “Цахим-Сургууль”, “Цахим-
Эмнэлэг” хөтөлбөр хэрэгжинэ.
● Аймгийн төв мэдээллийн
технологийн нэгдсэн төв бай-
гуулагдана.