1. O ENFOQUE DE
COMPETENCIAS BÁSICAS:
O BÁSICO
ELOÍSA TEIJEIRA
CURSO AVALIAR PARA APRENDER NA EDUCACIÓN PRIMARIA
PLATEGA 2013

2. En 1996, unha Comisión Internacional elabora para a
UNESCO o Informe “A EDUCACIÓN ENCERRA UN
TESOURO”, coñecido por Informe Delors, no que se
determinan as catro aprendizaxes necesarias para vivir no
século XXI:
1) APRENDER A COÑECER.
2) APRENDER A FACER.
3) APRENDER A SER.
4) APRENDER A CONVIVIR.
2

3. COMO DAR RESPOSTA ÁS NOVAS NECESIDADES
EDUCATIVAS E DE FORMACIÓN NAS ESCOLAS DO SÉCULO
XXI?
Unha proposta europea:
COMPETENCIAS CLAVE:

4. ORIXE DO CONCEPTO DE COMPETENCIAS
O concepto de competencias, procede de distintos ámbitos, mesmo do coloquial, e
non sempre co mesmo significado:
PSICOLOXÍ
LINGÜÍSTIC FORMACIÓN
A
A PROFESIONAL
Chomsky
(65) CONFERENCIAS INTERNACIONAIS DE EDUCACIÓN
Recomendaciós Parlamento INFORME DeSeCo
e Consello Europeos
(CEOE)
Deseño e Seleción de Competencias
EURODYCE
Concepto de competencias clave no ensino obrigatorio
COMPETENCIAS BÁSICAS (LOE)
4

5. QUE É UNHA COMPETENCIA BÁSICA?
CAPACIDADE DE RESPONDER A DEMANDAS COMPLEXAS E LEVAR A CABO
DIVERSAS TAREFAS DE FORMA AXEITADA. SUPÓN UNHA COMBINACIÓN DE:
HABILIDADES PRÁCTICAS, COÑECEMENTOS, MOTIVACIÓNS, VALORES ÉTICOS,
ACTITUDES, EMOCIÓNS E OUTROS COMPOÑENTES SOCIAIS E DE
COMPORTAMENTO QUE SE MOBILIZAN CONXUNTAMENTE PARA LOGRAR
UNHA ACCIÓN EFICAZ (Informe DeSeCo)
Por tanto…
É responsabilidade da escola asegurar o desenvolvemento
de CB como dereito cidadá de todos e todas,
especialmente de aqueles en risco de vulnerabilidade
social ou exclusión. (Baseado en formulacións de Antonio Bolivar) 5

6. AS CB INCLÚENSE NO CURRÍCULO PARA…
POÑER O ACENO NAS APRENDIZAXES IMPRESCINDIBLES :
DENDE UN PLANTEXAMENTO INTEGRADOR (de coñecementos, contidos,
recursos,…)
ORIENTADO Á APLICACIÓN DOS SABERES ADQUIRIDOS.
AS CB SON AS COMPETENCIAS QUE TEN QUE TER ADQUIRIDAS UN/UNHA
MOZO/A Ó REMATE DA ESCOLARIZACIÓN OBRIGATORIA PARA:
LOGRAR A SÚA REALIZACIÓN PERSOAL.
EXERCER A CIDADANÍA ACTIVA.
INCORPORARSE Á VIDA ACTIVA DE MANEIRA SATISFACTORIA.
SER QUEN DE DESENVOLVER UNHA APRENDIZAXE PERMANENTE Ó LONGO DA
VIDA.
ANEXO I-DECRETO MÍNIMOS LOE-MEC 6

7. 8 COMPETENCIAS BÁSICAS
1. Competencia en comunicación lingüística.
2. Competencia matemática.
3. Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico.
4. Tratamento da información e competencia dixital.
5. Competencia social e cidadá.
6. Competencia cultural e artística.
7. Competencia para aprender a aprender.
8. Autonomía e iniciativa persoal.
7

8. RELACIÓN ENTRE CB E ÁREAS/MATERIAS
CB ÁREAS
MATERIAS
Todas as áreas/materias contribúen ó desenvolvemento de todas as CB, dalgunhas en maior
medida. 8

9. AS CB:
CB
SON UN ELEMENTO ORGANIZADOR E INTEGRADOR
DO CURRÍCULUM
SERVEN PARA SELECCIONAR OS CONTIDOS IMPRESCINDIBLES
NON SON INDEPENDENTES UNHAS DE OUTRAS, SENÓN QUE SE
ENTRELAZAN
(especialmente nalgúns dos seus elementos: a actitude crítica, a xestión
de emocións, a creatividade, a toma de decisións, a asunción de riscos,
…)
9

10. QUE CONTRIBÚE A DESENVOLVER AS CB?
CONTORNO
S FORMAIS CONTORNOS
NON CONTORNO
FORMAIS S
Currículu m
INFORMAIS
Educación TIC
Organización familiar
dos centros
xogos
Acción titorial
Clima de aula Programas
sociais
Actividades Relacións
extraescolares sociais
CB
10

11. NOVIDADES DO ENFOQUE DE
COMPETENCIAS
Situar a funcionalidade no primeiro plano da
apendizaxe.
Poñer o aceno na movilización articulada e
interrelacionada de diferentes tipos de coñecementos
Importancia do contexto no que se adquiren as
competencias e nos que se desenvolverán
posteriormente.

12. TERMOS EN RELACIÓN COAS CB
EXEMPLO
COMPETENCIA BÁSICA Competencia social e cidadá.
SUBCOMPETENCIAS OU DIMENSIÓNS: son Subcompetencias da CSC:
os 2, 3 ou 4 subámbitos que podemos 1.Comprender a realidade social.
recoñecer dentro da competencia 2.Cooperar e convivir.
3.Exercer a cidadanía democrática e contribuír á
mellora.
DESCRITOR OU COMPETENCIA ESPECÍFICA: Na subcompetencia 3 da CSC podemos
e a habilidade, destreza, operación mental, encontrar distintos descritores, entre eles:
etc., que forma parte da competencia en
determinados contextos. Practicar o diálogo e a negociación como
forma de xestionar os conflitos
INDICADOR: é unha conduta que indica a Para pescudar a presenza do descritor
existencia dunha competencia específica. anterior, podemos utilizar varios
Podemos utilizalos como criterios para a indicadores, como:
avaliación, ou como evidencias dentro dun
criterio. Dialogou cun compañeiro/a co que tivo un
conflito.
12

13. O QUE ESIXE A NORMATIVA e as orientacións
da administración.
 A LOE:
 Incluir no currículo as CB.
 OS DECRETOS DO CURRÍCULO (GALICIA):
 En cada área ou materia, inclusión de referencias
explícitas sobre a súa contribución a aquelas CB ás
cales se orienta en maior medida.
 AS ORIENTACIÓNS DO 28/01/09 da
Consellería de Educación galega:
 A contribución da materia ao logro das CB.
 Os criterios de avaliación, relacionados coas CB.

14. ?
 COMO PLANTEXAMOS DEMANDAS COMPLEXAS?
 COMO MOVILIZAMOS HABILIDADES PRÁCTICAS,
COÑECEMENTOS, MOTIVACIÓNS, VALORES ÉTICOS,
ACTITUDES, EMOCIÓNS E OUTROS COMPOÑENTES SOCIAIS
E DE COMPORTAMENTO?
14

15. COMO PLANTEXAR DEMANDAS
QUE TIPO DE DEMANDAS SE
COMPLEXAS?
LLES PLANTEXA
“TRADICIONALMENTE “ Ó
ALUMNADO? Deseñando TAREFAS con:
 Contexto auténtico (real ou simulado)
Demandas
descontextualizadas e que
 Contidos conceptual,
esixen procesos cognitivos
procedimental e actitudinal.
sinxelos:
 Procesos cognitivos complexos.
Exercicios.
Actividades .
15

16. COMO FACEMOS QUE SE MOVILICE
QUE MOVILIZAMOS TODO O QUE PRECISAMOS PARA
“TRADICIONALMENTE” NO DESENVOLVER COMPETENCIAS?
ALUMNADO?
Plantexandolles TAREFAS AUTÉNTICAS
Os contidos que se ensinan: (reais ou que simulen á realidade):
As veces conceptuais, as Retos, demandas, intereses, …
veces procedimentais, as Problemas, enigmas,…
veces actitudinais,… Casos de pensamento.
...
POTENCIANDO:
A TRANSVERSALIDADE
A FUNCIONALIDADE
A AUTONOMÍA DO ALUMNADO
16

17. PROXECTO
TAREFA
Actividades
Exercicios
Na práctica educativa:
Habitualmente facemos exercicios.
Con frecuencia facemos actividades.
Temos que integrar os exercicios e as actividades
en TAREFAS.
Deberíamos integrar as tarefas en PROXECTOS.
17

18. 1. Contexto auténtico.
2. Procesos cognitivos
complexo.
COMPOÑENTES
DUNHA TAREFA 3. Contidos: conceptuais,
procedimentais e
actitudinais.
4. Produto.
18

19. Traballos disciplinares ou interdisciplinares
nos que o alumnado realiza diferentes tarefas
(tarefas multinivel para atender á diversidade):
 Define unha problemática de investigación (como
resultado dunha demanda, reto, interese, …), formulando
unha pregunta, cuestión, problema,… ó que é necesario
responder.
PROXECTOS  Traballa colaborativamente organizándose en equipos,
comisións,…
 Selecciona fontes de información e extrae información
útil.
 Analiza reflexiva, dialóxica, asertivamente e con visión
crítica, a información obtida.
 Organiza unha síntese como resposta á pregunta,
cuestión,… formulada.
 Deseña e desenvolve unha estratexia de comunicación
do aprendido utilizando as TIC, a creatividade, ….: O
PRODUTO
19

20. ?
 COMO FACEMOS QUE AS CB ORGANICEN O CURRÍCULO?
 COMO SELECCIONAMOS OS CONTIDOS IMPRESCINDIBLES?
 COMO FACEMOS QUE AS CB SEXAN UN ELEMENTO
INTEGRADOR DO CURRÍCULO?
20

21. QUE ORGANIZA COMO FACEMOS QUE as CB ORGANICEN
“TRADICIONALMENTE” O o currículo?
CURRÍCULO?
Cunha proposta de TAREFAS E
Os contidos. PROXECTOS que:
Sirvan para que o noso alumnado
resolva de maneira competente
situacións complexas.
Nos permita pescudar si o noso
alumnado é competente
21

22. QUE CONTIDOS COMO FACEMOS PARA SELECCIONAR OS
SELECCIONAMOS IMPRESCINDIBLES?
“TRADICIONALMENTE”?
Determinando os contidos que o
Dende os mínimos ata os
alumnado precisa, para resolver as
máximos posibles.
tarefas ás que teñen que enfrontarse,
coa finalidade de desenvolver as CB.
22

23. 5. COMO FACEMOS QUE AS CB SEXAN UN ELEMENTO
INTEGRADOR DO CURRÍCULO?QUE AS CB SEXAN
COMO FACEMOS PARA
UN ELEMENTO INTEGRADOR DO
HAI “TRADICIONALMENTE
CURRÍCULO?
“UN ELEMENTO INTEGRADOR
FACENDO QUE O ALUMNADO APRENDA A:
DO CURRÍCULO?
plantexarse problemas, incógnitas,…
Non, depende da
metodoloxía.  desenvolver tarefas.
 utilizar os contidos en distintos tipos de situacións,
contextos,…
INCLUÍNDO NO DESEÑO DAS TAREFAS E PROXECTOS:
Contidos formais, non formais e informais.
Contidos conceptuais, procedimentais, actitudinais.
Accións no proxecto lector, TIC, de convivencia,…
Accións titoriais, decisións organizativas, actividades
complementarias,...
23

24. UN PROCESO DE PENSAMENTO PARA DESEÑAR A PRÁCTICA DESDE O ENFOQUE DE CB.
A QUÉ SITUACIÓNS, PROBLEMAS, …TERÁ QUE ENFRENTARSE O ALUMNADO NA
VIDA REAL? (personais, interpersonais, sociais,…)
COMO PODEMOS AVALIAR SE O ALUMNO/A É COMPETENTE
NESAS SITUACIÓNS REAIS?
QUE CONCEPTOS TEN QUE DESTREZAS TEN QUE CONDUCTAS E VALORES
QUE APRENDER? QUE DESENVOLVER PRECISA TER?
¡ QUÉ ÁREAS PRECISAN IMPLICARSE?......................QUE COLABORACIÓN DO EQUIPO DOCENTE?
QUE TAREFAS TERÁ QUE DESENVOLVER?
QUE QUE RECURSOS QUE COLABORACIÓN QUE COLABORACIÓN
METODOLOXÍA UTILIZAREMOS? PRECISAREMOS COAS PRECISAREMOS COA
ACTIVIDADES
UTILIZAREMOS? FAMILIA?
EXTRAESCOLARES E
COMPLEMENTARIAS?
IMPLEMENTACIÓN E AVALIACIÓN CB

25. "SI QUERES CONSTRUÍR UN BARCO NON PIDAS
ÓS HOMES QUE BUSQUEN MADEIRA, NIN LLES
DEAS ORDES, NIN DIVIDAS O TRABALLO.
EN LUGAR DISTO, ENSÍNALLES A AÑORAR A
OUTRA BEIRA DO ETERNO MAR".
ANTOINE DE SAINT-EXUPERY, escritor y aviador
francés, autor de El Principito, 1900-1944.
25