Вышел новый номер журнала "Марий сандалык - Марийский мир". Он посвящён X Съезду марийского народа.

3. Марий сандалык
Вуйлымаш • Содержание
2 Поздравление Главы Республики Марий Эл Леонида Маркелова
участникам Х Съезда марийского народа
3 «Мер паша – вӱрыштем». Беседа с Оньыжой Анатолием Ивановым
Мер Каҥаш. 2012–2016
6 Всемарийский совет отчитывается
11 Погын делегат ден эскерыше-влак
Йодыш/Вопрос
19 Шкешамым кузе нöлталаш?
XXI курымысо мутланымаш / Беседы XXI века
20 Мер толкыныш эн виянже гына ушна. Общественная работа для сильных
духом
Онаеҥын шомакше / Слово жреца
26 Марий юмыйӱлан у шӱлыш дене ылыжме татше
Поколение молодых / Самырык тукым
30 Что выбирают участники слётов марийской молодёжи
Саманын талешкыже / Герой нашего времени
34 Кугурак эрге. Эдуард Александров: его семья, дела и заботы
Тиде мландыште илыме шуэш! / Земля, на которой хочется жить!
38 Вич кӱваран, шым уреман Карай ялыш… / Этнопраздники в деревне
Карай
Марий-влак Россий мучко илат / Марийцы на просторах России
44 Элнет начинается дважды. Пятый элемент Менделеевского района
56 Саскавий. В этом выпуске:
Лектыш. Кок ияш пашам иктешлыме
Еш йӱла: Пиал – икте-весым умылымаште
Авам аклыше тудын йылмыжымат палышаш
Шочмо мланде деч вийым налын…
Эртык/История
66 Варнава: святой, говоривший по-марийски
71 Тюм-Тюм: предания о первой мировой
Первая/Икымше
76 Кугу Кундыш сер гыч Нева марте. О докторе ветеринарных наук
Матильде Журнаковой
82 Марла календарь
84 Украинские чемерисы и российские мари: прошлое и настоящее…
Информационно-
аналитический журнал
о Республике Марий Эл
и марийском народе
Марийский Мир –
Марий Сандалык
№ 1-2 (31-32),
январь – июнь
2016 года
Учредитель:
Правительство
Республики Марий Эл
Издатель: Государственное
унитарное казённое
предприятие «Газета «Кугарня»
Адрес редакции
и издателя:
424006, Республика Марий Эл,
г. Йошкар-Ола,
ул. 70-летия
Вооружённых Сил СССР, д. 20
Языки:
марийский и русский
Журнал зарегистрирован Управлени-
ем Федеральной службы по надзо-
ру в сфере массовых коммуникаций,
связи и охраны культурного наследия
по Республике Марий Эл. Свидетель-
ство ПИ № ТУ 12-0003 от 15.08.2008
Электронная версия
журнала на сайте
Всемарийского Совета:
http://mer-kanash.ru
Главный редактор:
Лоскутов
Сергей
Витальевич
(8362) 641-837,
loskutov@gov.mari.ru
Заместитель
главного редактора:
Мочаев
Валерий
Александрович
(8362) 777-457,
mochaev@bk.ru
Редакторы номера:
Валерий Мочаев,
Сергей Шанчара,
Лидия Семенова
Дизайн, вёрстка:
Татьяна Вагина
Журнал отпечатан:
ООО «Восхождение»
г.Йошкар-Ола, б. Данилова, 6
№ заказа Тираж 2.000 экз.
Цена свободная.
Фотографии в номере:
Денис Речкин.
На обложке плакат Ивана Ямбердэ
12+
Редакционная коллегия:
Васютин Михаил Зиновьевич,
заместитель Председателя Правитель-
ства Республики Марий Эл, министр куль-
туры, печати и по делам национально-
стей.
Гайсин Александр Яковлевич,
председатель сельхозкооператива «Гая-
на» Янаульского района Республики Баш-
кортостан, член правления Марийского
историко-культурного центра РБ.
Глушкова Зоя Михайловна,
редактор отдела журнала «Марийский
мир – Марий сандалык».
Громов Вячеслав Григорьевич, канди-
дат технических наук, г. Санкт-Петербург.
Губаев Игорь Иванович, главный ре-
дактор газеты «Чолман» Республики
Башкортостан.
Иванов Анатолий Николаевич,
заместитель председателя Государ-
ственного Собрания Республики Марий
Эл, председатель Всемарийского Совета.
Куклина Эльвира Викторовна,
директор АНО «Культурно-информа-
ционный центр «Интеллектуал», марий-
ский блогер.
Кудрявцев Алексей Григорьевич,
член Всемарийского Совета, Кировская
область.
Лоскутов Сергей Витальевич,
начальник Управления общественных
связей и информации Главы Республики
Марий Эл, кандидат исторических наук.
Матвеев Михаил Иванович, ди-
ректор государственного автономно-
го учреждения культуры «Марийский
национальный театр драмы им. М. Шке-
тана».
Морохин Николай Владимирович,
профессор Нижегородского государ-
ственного университета им. Н. Лобачев-
ского, доктор филологических наук.
Мочаев Валерий Александрович,
заместитель главного редактора журна-
ла «Марийский мир – Марий сандалык».
Радыгин Анатолий Ильич, полномоч-
ный представитель Республики Марий Эл
в Удмуртской Республике, председатель
республиканской общественной органи-
зации «Одо Мари Ушем» – «Союз марий-
цев Удмуртии».
Сануков Ксенофонт Никанорович,
профессор Марийского государственного
университета, доктор исторических наук.
Таныгин Александр Иванович,
Верховный карт централизованной рели-
гиозной организации Марийской традици-
онной религии Республики Марий Эл.
Третьяков Олег Александрович,
председатель Национально-культурной
автономии марийцев Республики Татар-
стан, кандидат педагогических наук.
Щеглов Сергей Африканович,
редактор отдела журнала «Марийский
мир – Марий сандалык».

4. Приветствие Главы Республики Марий Эл
Л.И.Маркелова делегатам и гостям
Х Съезда марийского народа
г. Йошкар-Ола, 15 апреля 2016 г.
Пагалыме йолташ-влак!
Дорогие делегаты и гости Х Съезда
марийского народа!
Ваша встреча проходит уже в десятый раз, и
каждый из съездов оставляет свой след в раз-
витии марийской нации: на этих высоких со-
браниях разрабатываются и утверждаются
основополагающие программные документы
и проекты, способствующие росту националь-
ного самосознания, этнической и духовной консолидации народа мари.
Х Съезд проходит в условиях, когда Российская Федерация и её субъект –
Республика Марий Эл, несмотря на кризисные явления, идут по пути социально-
экономического развития, когда на новые ступени поднимаются культура и ис-
кусство, когда реализовываются национальные проекты по обеспечению граж-
дан доступным жильём, эффективным здравоохранением и образованием, при-
нимаются меры по развитию сельского хозяйства.
Жители Республики Марий Эл выражают уверенность, что участники нынеш-
него форума народа мари, который объединил лучших представителей нации,
вновь активно обсудят пути дальнейшего развития, поставят стратегические за-
дачи и примут мудрые решения.
Руководство Республики Марий Эл хорошо понимает и в полной мере осознаёт
ту роль, которая отведена ему в сохранении и развитии марийского языка, само-
бытной культуры и традиций народа. Поэтому мы ведём конкретную работу по
развитию этнической культуры, национальных средств массовой информации,
книгоиздания, межнационального согласия. Значительная помощь оказывается
селу, где проживает основная часть марийского населения.
Для решения важных задач, касающихся роста качества жизни, необходи-
мо повысить роль гражданского общества. Национально-культурные обще-
ственные организации, представители интеллигенции и экономической элиты
своевременно должны высказывать предложения, реализация которых поможет
развивать Республику Марий Эл, отрасли её экономики.
Уверен, что об этом на Съезде состоится серьёзный разговор, будет принята
резолюция, направленная на созидание, дающая мощный импульс активной де-
ятельности во имя процветания марийского народа.
Желаю всем делегатам и гостям активности. Пусть взаимное общение настро-
ит Вас на добрые дела, укрепит взаимопонимание. Крепкого здоровья, счастья и
благополучия Вам и всему марийскому народу.
Успешной работы Х Съезду марийского народа!
Глава Республики Марий Эл Л.И.Маркелов

5. Марий сандалык
3
– Анатолий Николаевич, Оньыжа сомыл Ты-
ланда – чап, нелылык (ответственность)
але тӱҥ паша деч каныш?
– Мылам тиде нелылык манын кертам. Мо-
лан тыге ойлем? Тӱҥ паша ончылно шога,
тиде тыгак лийшаш. Тидын годымак мер со-
мыл тӱткылыкым, жапым йодеш, южгунамже
тӱҥ паша гыч йодынат кайыман, сандене не-
лылык лектеш. Но кунам Оньыжа семын сай
пашам ыштет, калык дене шинчаваш кутырен
налат, ик шонымашке да иойыш шуат, шӱм-
чон йывырта, куан дене ташла, тунам мер па-
шаш ушныметын чынлыкшым да порысы-
жым умылет.
– Илыш мучко мер пашам ятыр ыштен улы-
да. Тудым шукташ Тендам мо таратен да
кызытат таратен шога?
Оньыжа Иванов Анатолий Николаевич:
«Мер паша – вӱрыштем»
– Илышыште кажне еҥ корным шкан-
же шке ойыра. Мер паша деч мый нигу-
нам кораҥын коштын омыл. Самырык год-
сек мый тушто «пӧрдам». Тушко мый-
ым спорт шӱкалын манын кертам. Ончыч
Марий радиомеханический техникумыш-
то, вара Марий политехнический инсти-
тутышто тунеммем годым ече спорт деке
утларак кумылаҥынам, тунемме тӧнеж-
влакын сборный командыштышт лийы-
нам, чапыштым араленам. Татарстан респу-
бликысе Юдино посёлкышто эртыше Рос-
сийын вуз-влак шотышто министерствы-
жын ече дене первенствыште мемнан ко-
манде икымше верыш лектын ыле. Тиде
сеҥымашыште мыйынат надырем лийын.
Командын шӱлышыжӧ икте-весым колыш-
таш да умылен мошташ туныктен, варажы-
мат пырля пашаш кумылын ушнаш тара-
Мер Каҥаш

6. МарийСКИЙ МИР
4
тен. Институт деч вара заводыш пашаш налы-
ныт. Туштат спорт дене заниматлымем чарнен
омыл. Ыле тыгай жап, возаш кумылаҥым. Он-
чыч спорт дене кылдалтше тематикым «Ма-
рий коммуна», моло газетлаш серенам гын, ва-
ражым пероем пӱсеме, заводышто тыршыше
йолташем, сай производственник-влак нерген
зарисовкым, очеркым возаш тӱҥальым. Заво-
дын «Новатор» газетешыже тичмаш лаштык
дене серымем-влак печатлалтыныт. Шӱм-чон
пашамын лектышыжым ужын, «Марий ком-
мунын» тунамсе редакторжо Михаил Григо-
рьевич Байков эсогыл пашаш ӱжӧ, но вич ий
коклаште налме шинчымашем мыланем шер-
гырак лийын, сандене порын отказышым.
Тӱҥ пашам эре калык коклаште, калык дене
пырля эртен, сандене Морко землячествым
вуйлаташ темлымеке, вигак кӧнышым. Ак-
тив дене Морко районыш лектын коштмо го-
дым кажне гана могай-гынат полышым пу-
ымо. Йошкар-Олаште илыше Морко да чыла
марий калыклан концертым эртарымаш поро
йӱлаш савырнен. Тений Чавайнур яллан 90 ий
темеш. Тынар ий ончыч покро тылзын эн он-
чыч чоҥен шындыме пӧрт гыч шикш лектын.
Тиде ял марий тӱнялан шерге икте дене: тудым
марий сылнымутын классикше Сергей Чавайн
шочыктен, воктенысе ял калыклан илаш кус-
наш мландым налаш полшен, пырля чодырам
руэныт, пундышым кукленыт, суртым шынде-
ныт, курал-ӱдаш пасум почыныт. Тале мер еҥ
Анатолий Николаевич Смирнов Чавайнурын
эртыше да тачысе илышыж да калыкше нерген
книгам серен. Тудым савыктен лукташ окса
полышым ыштена, пайремат марий калыкым
ушышо вийыш савырна манын ӱшанем.
Йошкар-Оласе исполком вуйлатышын алмаш-
тышыжлан ыштымем годымат мер паша пеле-
немак ошкылын. Оньыжа мер сомылым вигак
«налын» омыл, ончыч Мер Каҥашын президи-
умышто лийынам. Икманаш, мер сомыл, ма-
рий калык манмыла, мыйын вӱрыштемак ила.
– Анатолий Николаевич, Тендан семынак,
южыжо, можыч, Тендан тыршымыдам
ончен, мер пашаш ушнен. Чаманен каласаш
логалеш, икмынярынже илышым коден
каеныт…
– Ныл ий жапыште, моткоч чаманем, икмыняр
марий патырна-влак дене курымешлан чевер-
ласышна… Марий АССР Министр-влак Сове-
тым вуйлатыше Аркадий Александрович Ва-
сильев, Поволжский Федерал Арбитражный
судын председательже Евгений Зиновьевич Ва-
сютин, кугыжаныш да мер пашаеҥ-влак Евге-
ний Афанасьевич Хлебников, Гаврил Гаврило-
вич Ибраев, калык поэт Семён Васильевич Ни-
колаев, шымлызе-йылмызе-влак Иван Григо-
рьевич Иванов ден Лидия Петровна Васикова,
кугыжаныш пашаеҥ, журналист Юрий Петро-
вич Русанов, журналист да мер пашаеҥ Вале-
риан Васильевич Петров, кумдан палыме ком-
позитор Андрей Яковлевич Эшпай да молат.
Нуно эреак мемнан шӱмыштӧ илаш тӱҥалыт,
ыштен кодымо пашашт мемнан илышнам маяк
семын волгалтараш тӱҥалеш. Кийыме млан-
дышт тек пушкыдо лиеш.
– Марий мер организаций ятыр уло. Чыла-
нат шке сомылыштым калыкнан йылмы-
жым, тӱвыражым, тазалыкшым аралы-
машке виктареныт. Оньыжа семын нунын
коклаште могай ойыртемым ужыда?
– Чын, марий мер ушем-влак ятырын улыт.
Эн ончыч «Марий ушем» мер толкын шо-
чын, 2017 ийыште тудлан шӱдӧ ий темеш. Эр-
тык гыч коеш, икымше марий мер толкын по-
литический шӱлыш дене илен. Марий автоно-
мийым ышташ кӱлын, тидын нерген погыны-
машыштат ойленыт. Кодшо курым индешлум-
шо ийла деч вара мер да политический илыш
вашталтмаш марий мер ушем-влакым шочык-
тыш. «Марий калыкле конгресс» мер толкынат
шке кӱлешлыкшым поро пашаже дене ончык-
тен шога. Тудым вияҥден колтымаште да ка-
лык коклаште чапым шарымаште Юрий Руса-
новын, Владимир Актанаевын, Эдуард Алек-
сандровын тыршымыштым аклем да пагалем.
«Саскавий» ӱдырамаш ушем чолга ӱдырамаш-
влакым ушен, эсогыл районлаште шке фили-
алыштым почыт. Оньыжа семын ӱдырамаш-
влакын пашашт дене кугешнем. Нуно илышын
тӱрлӧ шӧрынжым авалтат, тазалыкым ара-
лыме шотышто просветительский пашам ка-
лык коклаште эртарат. Медик-профессионал-
влакым калык шокшын вашлиеш. Тыгак ча-
планыше марий ӱдырамаш нерген шарнымаш
кас-влак эртат. Тиде моткоч сай.
Мер Каҥаш

7. Марий сандалык
5
Самырык-влакат мер илышыш кумылын
ушнат. Теве «ВийАр» организаций регистра-
цийым угыч эртен. Луымшо съездыштат ти-
дын шотышто ойлаш тӱҥалына, тиде сай
тӱҥалтышым умбакыжат шуена. Марий йыл-
мым тунемме йодыш пӱсын шога. Телевиде-
нийыште марла передаче-влак шагал улыт.
Кызытсе икшыве компьютер воктене шин-
чылтеш, книгам шагал лудеш. Тиде техни-
кым кучылтын, самырык тукымым марла лу-
даш кумылаҥдаш манын, 1-11 класслан инте-
рактив сынан электрон учебник-влакым ыш-
тыман.
Марий мер толкын-влак кӱлыт, но полити-
кыште веле огыл, а илышын чыла корныштат
лийшаш улыт. Нуно калык илышым йытыран
ик йогын дене наҥгайышаш улыт.
– Южо еҥ деч тыгайрак шомакым колаш
лиеш: мероприятийым ик организаций эр-
тара, а отчётшым мер ушемат, кугыжа-
ныш тӧнежат ыштат. Тидын шотышто
Тендан шонымашда могай?
– Тыге лийын кертеш, вет пашам пырля ыш-
тена. Теве, мутлан, Марий погыным Мер
Каҥаш веле огыл эртара. Марий Эл прави-
тельстве дечат полышым йодмо. Оргкомите-
тым ыштыме, тушко тӱрлӧ структурым ушы-
мо. Мер Каҥашын еҥже-влак коклаштат па-
шам шеледыме. Але Пеледыш пайремым на-
лына. Тудо чыла марийым – Марий Элысым,
марий илыман кундемла гыч толшым – уша.
Район-влак «Марий кудым» кондат, «Мелна»
конкурсышто шке мастарлыкыштым ончык-
тат. Теве, мутлан, кодшо ийыште Куженер
район гыч 20 утла тӱрлӧ мелнам кӱэшт кон-
деныт ыле. Тидыже ялыште илыше-влакын
тӱшка пашаш шке кумылын надырыштым
пыштыме нерген ойла.
– Анатолий Николаевич, марий калык тӱҥ
шотышто ялыште ила. Мер Каҥаш ден
мер организаций-влакын тусо илышым
нӧлтал колтымаште йӱкшӧ кузерак пал-
дырна?
– Чын, марий калык ялыште, шке сурт-печым
кучен, ешым поген ила. Олаште илышым
аклен илышат улыт. Шке марий койышыштым
нуно марий касыште, тӱрлӧ вашлиймашыште
почыт, марий концерт-влакат чӱчкыдын эртат.
Тиде моткоч сай. Тыгай мероприятий-влак ка-
лыкым ушышо вий семын палемдаш лиеш.
Республик мучко ял пайремым эртарымаш
поро йӱлаш савырнен. Тудымат тӱшкан эр-
тарат, олаште илыше ялын шочшыжо-влакат
шке надырыштым пыштат, шке пошкудышт,
родо-тукымышт дене ончычсо илышым шар-
налтен кутыралтен колтымыштак мом шога!
Мутат уке, ял пайремыште саламлымаш шо-
макат шергакан, мутын вийже кугу. Теве Мор-
ко вел ик ялыш ола гыч вуйлатыше еҥ толын
огылат, ӧпкелалтме мут йоҥген ыле. Ончы-
кыжым тыгай умылыдымаш деч кораҥман.
Тӱшкан ыштыме паша куштылгын кая, ма-
неш калык. Ял тӱнялан да кундемлан кугеш-
наш лийше шӱдӧ дене еҥым куштен.
Марий ял йылмым арала, сандене школлаш-
те марий йылмым тунемме пашан кӱкшытшӧ
сай лийшаш. Южгунамже школыш мие-
тат, тунемше «Здрасте» манын саламлал-
теш. Тиде мутшым кушкын шуын, олаш то-
лын ойлаш тӱналеш, а ялыште пошкудылан,
уналан «Поро кече, салам» манын ойлымы-
жо шерге. Мутат уке, ялыште проблеме ятыр.
Теве школ автобус начар коштмо нерген шо-
мак лектеш. Чын, тиде йодыш тӱрлӧ амаллан
кӧра «шочын» шога, но вес могырым мемнан
тунемме жапыште школыш лу меҥге дене йо-
лын коштмо. Тидыже спорт дене кылым ку-
чаш веле огыл, кугу результатым ончыкташ
корным почын. Теве Нина Селюнина, Рим-
ма Королёва, Тамара Григорьева дене кузе
от кугешне! Але Алевтина Иванова, Алина
Прокопьева, Алевтина Таныгина Россий да
тӱнямбал кӱкшытыштӧ Марий Элнан чап-
шым кӱшнӧ кучат.
Тӱшка пашаште – вий, ушнымаште – вий,
келшымаште – вий! Но пытартыш жапыш-
те марий-влак коклаште яндар келшымаш пы-
тен, икте-весым мыскылыме койыш-шоктыш
марий кумылнам амырта. Шыдылык чевер ке-
чын волгыдыжым ужаш чаракым ышта, сан-
ден илышнам тудын дене ӱмылташ кӱлеш мо?
Адакшым мер толкын-влакын кучем дене кы-
лышт пеҥгыде гын, пашажым иквереш воран-
дарен колташ куштылгырак. Ме, марий-влак,
икте-весым умылен, ваш ваш полшен, келшен
илышаш улына. Тиде – поро илышын саскаже.
Раисия НИКОЛАЕВА мутланен.
Мер Каҥаш

8. МарийСКИЙ МИР
6
МЕР КАҤАШ. 2012–2016
Оньыжа
Иванов Анатолий Николаевич
Марий Эл, Йошкар-Ола
1. 9-ше марий Погынышто пеҥгыдемдыме ре-
золюцийым шуктымо: Пеледыш пайремым, Та-
лешке да Тиште кече-влакым, чыла вийым ушен,
кажне ийын эртарен шогымо. Тыгак тале марий-
влакым шарныме лӱмеш эртарыме акцийым сай-
лан шотлем. И.П. Петровым порын шарнен, тудын
шочмо ялыштыже, Морко кундем Шеҥшыште,
бюстым вераҥдыме. Тиде районак Пумыр ялыш-
те уста марий поэт В.Х. Колумблан бюстым шогалтыме.
Кугу Сеҥымашлан 70 ий темме лӱмеш У Торъял районыш-
то, тылыште тыршыше-влакын надырыштым кӱкшын аклен,
чапкӱм почмо.
2. Калык деке пашана да мутна миен шужо манын, кажне пай-
ремлан марла саламлымашым колтеденам. Ыштыме кажне па-
шам радамлаш ом тӱҥал, ышталтын шуко, акым калык пуы-
шаш.
3. Кӱшнӧ каласыме кугыжаныш кум марий пайремым эше-
ат сайынрак, кызытсе йӧным кучылтын эртараш. Марий йыл-
мым тунеммаште нелылык шижалтеш. Тиде пашам эреак тер-
ген шогаш кӱлеш. Мер Каҥашын еҥже-влак туныктыш да шан-
че министерствын да туныктыш институтын пашаеҥышт дене
пырля пытартыш ийлаште районласе школлашке лектын кош-
тыныт. Нуно марий йылмым да сылнымутым тунемме кӱкшыт
могайрак, йоча-влак республикынан тӱп йылмыжым пагален
тунемыт мо – нине йодышлам рашемденыт. Вашмут куанда-
рыше: маровед-влакын паша мастарлыкышт да кызытсе жа-
план келшыше технологийым кучылт моштымышт тунемше-
влакым тиде предметым тунемаш кумылаҥда. Тиде йодышым
ончыкшымат шинча ончылно кучаш тӱҥалына.
Вуйверын еҥже
Александров Эдуард Васильевич
Марий Эл, Йошкар-Ола
1. Тиде пагытыште моткоч сай проект пашам ыш-
тен. Марий Элысе туныктыш да шанче министер-
стве ден Мер Каҥашын пашам пырля ыштыше ко-
миссийже шочын. Республикысе школлаште марий
йылмым кузе тунемыт? Тиде йодышым рашемдаш
манын, республикысе ятыр школышто лийме, Мер
Каҥашын еҥже-влак туныктышо да тунемше-влак дене ваш-
лийыныт.
2. Ныл ий жапыште Мер Каҥашын еҥже да Марий калыкле
конгрессым вуйлатыше семын Мер Каҥашын пленумжо-
влакым да марий самырыктукым слётым эртарымаште мот-
коч шуко вийым пыштыме. Мер сомылым уло кумыл да кугу
куан дене шуктенам.
3. Марий калыкын ойжым илышыш пуртен, самырык-влак
дене пырля марий йылмым да йӱлам арален кодаш.
Икымше Оналмаш
Мочаев Валерий Александрович
Марий Эл, Йошкар-Ола
1. А) Устав почеш ныл ийлан кандаш пленум лий-
шаш. Ме индешым эртарышна, да 14 апрельыш-
те лумшо гана погынена. Кок пленум Марий Элысе
районлаште лийын: Моркышто (2013 ий) да Оршан-
кыште (2015). Вуйвер лӱм дене Татарстаныш миен
толмо (2013). Тыгак 2015 ийыште Башкортостаныш
лекнена ыле, но Уфаште илыше ик марий ала-мом
башкир кучемлан каласен, мыланна отказ тольо.
Тыгай уда койыш мыланна пырля ошкылаш чаракым ышта. Б)
Федерал национально-культурный автономий чоҥалтын. Тыш-
те А.И. Радыгинын, О.А. Третьяковын, А.Г. Кудрявцевын нады-
ржым ужам. Кугыжаныш Думын депутатше Лариса Николаевна
Яковлева шке вачӱмбакше председатель сомылым пыштен. Тудо
тыгай пашам ыштен кертеш! Ик жап гыч лектышым ужшаш улы-
на. В) Мер пашаш Крым марий-влак ушненыт – тиде у вий.
2. Мер Каҥашыште мыйын ӱмбалне кок кӱжгӱ паша – регион-
влак дене кылым кучаш да «Марийский мир – Марий санда-
лык» журналым лукташ. Тидыжат-тудыжат ышталтеш.
3. Делегат-влакым ялсовет да поселений-влак деч сайлыме, куш-
тыжо нуно вес Погын марте мер пашалан вуйын шогышаш улыт.
Мер Каҥашымат тыгаяк принцип дене ойырыман. Миллионник
ола-влаклан (Озаҥ, Уфа, Пермь, Питер, Москва) посна еҥым шо-
галташ, молыштлан район да изирак ола-влакысым шеледен пу-
ыман. Тыге ме Мер Каҥашын кажне еҥже деч персонально йо-
дын кертына.
Оналмаш
Иванова Елена Александровна
Марий Эл, Йошкар-Ола
1-2. Оньыжан алмаштышыже семын мыланем ма-
рий самырыктукым дене пашам ышташ ӱшаненыт.
Тачысе саманлан келшен толшо у йӧн-влак пол-
шымо дене шке йыр чолга, ушан да шотан самы-
рык вийым ушен, мер пашам виктараш тӱҥалме.
Слётлаште шындыме задаче-влак тӱрыснек шук-
талтыныт, командым чумырымо. «Мый марла ой-
лем» акций поро йӱлашке пурен. Кум ий жапыште ныл тӱжем
наре книгам Марий Элысе районлаште да моло кундемлашт-
те самырык-влак дене вашлиймаш годым пӧлек шотеш пуы-
мо. Курыкмарий кундемысе йолташем-влак кеҥежым «Кра-
вец» регион кокласе самырык-влакын форумыштым эртаре-
ныт. Сылнымут идалыкыште самырык-влакын вийышт дене
икмыняр сылнымут флешмоб, сылнымут батл эртеныт.
3. Ончыкылык Мер Каҥашыште самырык-влак лийшаш улыт.
Кугыеҥ-влак деч тунем шогышт, ончышт, эскерышт.
1. Мер Каҥашын ныл ияш пашаштыже могай лектышым палемден кертыда?
Молан лач тидым акледа?
2. Тӱшка пашаште шкендан могай надырдам палемдеда?
3. У Мер Каҥашлан могай тыланымашда?
Мер Каҥаш

9. Марий сандалык
7
Вуйверын еҥже
Байбулатов Валерий Тимиргалиевич
Пошкырт, Мишкан район
1. Мер Каҥашын марий калык верч тыршыме пашаже мем-
нан кундемыште пешыжак огеш кой гынат, тудо чумыр эл
кӱкшытыштӧ марий проблемым решатлышаш верч тырша.
Оньыжа А.Н. Иванов марий калыкым пайрем-влак дене верысе
газет-влак гоч саламла. Тидыже куандара. Тӱрлӧ кундемыш-
те илыше марий-влакым иктыш ушышашлан НКА-влак ыш-
талтыт. Мемнан районыштат тиде поро паша шукталтын. Ма-
рий йӱла дене кылдалтше пайрем-влак, Марий кас, районышто
да республикыште «Саскавий» моторлык конкурс-влак эрта-
ралтыт. Конкурсышто ойыртемалтше мотор ӱдыр-влакын фо-
тографийышт дене марий календарь-влакым луктына. Лӱмлӧ
землякна-влак Я. Ялкайн, В. Абукаев-Эмгак, А. Бик лудмаш-
влакым эртаренна. Марий композитор А. Искандаровын, пи-
сатель Я. Ялкайнын чапле лӱмгечыштым кумдан палемды-
ме. Верысе автор-влакын книгаштым лукташ йӧным ыштена.
Мишкан районышто вич шарнымаш оҥам почмо. Кумалтыш-
влакым эртарена. Ото-влакым тӱзатыме, шотыш кондымо
паша-влак шукталтыт. Тидын шотышто поснак С.С. Новико-
вым палемден кодымо шуэш. Тудын тыршымыжлан кӧра чу-
мыр марий калык коклаште пагалымашым сулен налше Сул-
тан керемет отым йыр печылен налме, Султанлан чапкӱм шо-
галтыме.
2. Марий-влак илыме районла гыч чолга еҥ-влакым чумырен,
идалыкыште кок-кум гана паша радамнам каҥашенна. Респу-
блик кӱкшытыштӧ марий калык пайрем-влакым,
йыргешке ӱстел йыр мутланымашым, конкурс-
влакым (Ӱярня, Саскавий, Ший кандыра, Ма-
рий калык культур кече-влак да молат) эртарен-
на. Эреак лектын коштынам. «Марий Сандалык»
журналым калык коклашке шаренам. Республик
кӱкшытыштӧ эртарыме мероприятийлашке марий
кудым луктынам, марий вургем, арвер-влак вы-
ставкым организоватленам (Башкортостаныште
илыше калык-влак ассамблейын съездше, ЩОС,
БРИКС, Калык-влак кокласе келшымаш меро-
приятийлашке да молат). Марий Эл гыч толшо артист-влакым,
творческий пашаеҥ-влакым вашлийынам, илаш верым пуэнам,
пукшен-йӱктен ужатен колтенам.
3. Погынышто лукмо пунчал-влак кагазыште гына ынышт код,
а нуным илышыш пурташ тыршыман. Мер Каҥаш квартал еда
погынен, шуктымо пашам иктешлышаш, лектышыжым реги-
онлашке шуктышаш.
Марий Элысе образований, культур министерстве-влак реги-
онласе тыгаяк министерстве-влак дене кылым пеҥгыдемден,
верлаште марий калыкын илышыжым саемдышаш верч тыр-
шаш. Уке гын, верысе образований министерстве (БР-се) кол-
тымо кагаз-влак кожгалык (вредительство) дене ӱпшалтыт.
Йочасад ден школлаште йоча-влакым марла кутыраш чарыше
кагаз-влак роношко толыт. Тидым Мер Каҥаш текшырен лек-
шаш да йоҥылышым тӧрлаш полшышаш.
Вуйверын еҥже
Васютин Михаил Зиновьевич
Марий Эл, Йошкар-Ола
1. Мер Каҥашын еҥже семын мыйым самырык-влакын да ну-
нын дене ыштен шогымо паша куандарыш. Самырыктукым
слёт эртаралтеш. «Кравец» форум Курыкмарий кундемыш
марий-влак илыман кундемласе ӱдыр-рвезе-влакым ушыш.
Лач тыгай мероприятий ончыкылык тале мер пашаеҥ-влакым
кушта, кугыжаныш да муниципал кучемыште, амалкалче се-
мын пашам виктарен мошташ туныкта. Российысе марий-
влакын Федерал национально-культурный автономийым поч-
мо марий тӱням у кӱкшытыш нӧлталеш, эн чотшо тудо респу-
блик деч ӧрдыжтӧ илыше марий-влаклан лектышым пуа. Ти-
дым ик пример дене пеҥгыдемден кертам. Паша дене Красно-
ярск кундемыш миенам ыле. Тушто, пытартыш перепись по-
чеш, кум тӱжем наре марий ила. Но тыгеже туш-
то марий-влак шукырак улыт, лач вес националь-
ность дене возалтыныт. Тушто марий толкын уке
ыле, ынде шочеш, шонем, ФНКА-н полшымо дене.
2. Мый пашам ыштем министр семын, тыгодымак
Мер Каҥашын еҥже да Курыкмарий район гыч де-
легат улам. Мер Каҥаш еҥ семын регламентем эше
кугурак: Финн-угор калык-влак ассоциацийым
вуйлатышын икымше алмаштышыже, Финн-угор
калык-влакын тӱнямбалсе консультативный ко-
митетшын членже улам. Тушто марий калык верч
йӱкем пеҥгыде манын кертам.
3. Марий мер организаций-влак коклаште келшымаш кӱлеш.
Ваш шогымаш порыш ок кондо. Мер Каҥашыш сайлалтше еҥ-
влаклан пеҥгыдылыкым тыланем.
Вуйверын еҥже
Зорина Нина Николаевна
Марий Эл, Звенигово район
1. Мер Каҥашын ныл ияш паша саскаже виян лийын. Эн кугу лек-
тыш семын Россий кӱкшытыштӧ национально-культурный авто-
номий почылтмым шотлем. Тудо марий илышым у кӱкшытыш
нӧлталаш йӧным ышта, шочмо калыкнан самосознанийжым
куштымаште – кугу ошкыл.
2. Калык коклаште эртарен колтымо пашам дене
Мер Каҥашын чапшым вием ситыме семын нӧлташ
тыршенам. Районысо ял пайремлаште лийме,
ӱдырамаш клубын заседанийже годым мер паша
нерген каласкаленам. Тӱҥжӧ - районышто чолга ак-
тивым чумырымо.
3. Чыла марий ушем дене ик ойыш толын, келшен
пашам ышташ.
Вуйверын еҥже
Третьяков Олег Александрович
Татарстан, Агрыз район
1. Мер илышыште ныл ий жапысе эн кугу сеҥымаш семын Рос-
сийысе марий-влакын Федерал калыкле-культур автономийым
ыштымым шотлем. Республикыште да моло регионлаште марий
мер организаций-влак дене келшен пашам ыштена. Шке кунде-
мыште Семык пайремым эртарымаш поро йӱлаш савырнен. Ту-
дым эртарыме верым ий еда вашталтена – марий илыман кажне
ялыште кугезе коча-кованан йӱлажым палышаш да саклышаш
улыт. Тыгак калыклан социальный йодышым решатлаш вий шу-
тымо семын полшен шогена: марий яллаште школым, тӱвыра
тӧнежым арален кодымо йодышым нӧлталына.
Улыжым саклыман да аралыман, укежым-йомдары-
мыжым кычал муын, ончыкылык тукымнам палда-
рен шогыман.
2. Мо ышталтын – посна организаций, ял калык
дене пырля, а мо ышталтын огыл – мер организаций
вуйлатыше семын мый мутым кучем.
3. Кызыт марте Мер Каҥаш регион-влак кокласе мер
организаций семын шке пашажым виктарен шоген.
Ынде тудо тӱнямбал кумдыкышто марий-влакым
ушышо консультативный органыш савырнышаш.
Мер Каҥаш

10. МарийСКИЙ МИР
8
Вуйверын еҥже
Пушкина Наталья Васильевна
Марий Эл, Йошкар-Ола
1. Мер Каҥашыште мый Йошкар-Ола марий-
влаклан вуйын шогем. Индешымше Погын деч вара
оласе марий-влак икте-весышт деке утларак чак
лийыныт. Ик вийыш чумырген кертыныт. Мыйым
весат куандара – оласе марий йоча-влаклан мар-
ла шуко пайрем эрта, вет ойлена, мемнан пашанам
кушкын толшо нӧргӧ тукым шуйышаш.
2. Кок погын коклаште мыланем кок пашаште лияш
логале: ондак Марий Эл радиошто ыштенам гын, кызыт Респу-
бликысе тӱвыра рӱдерым вуйлатымаште тыршем. Журналист се-
мын радиоэфир гоч марий калыкын пӱрымашыже нерген тур-
гыжландарыше мутланымашым ятыр гана тарватенам. Тыге лек-
теш, тӱҥ пашам ден мер сомыл иктеш ушненыт. Кызытсе паша-
мат тыгаяк.
3. Шочмо йылмым арален кодымо йодышым нӧлталман. Ма-
рий йылме дене ЕГЭ-м уэш пуртыман, вет ыльыс тыгай прак-
тике. Ялысе выпускник-влак Марий кугыжаныш университетыш
тунемаш пурымышт годым тудын результатшым кучылт кер-
тышт. Кокымшо темлымашемат йылме дене кылдалтше: вуйла-
тыше, тӧра-влак коклаште кӧ марий йылмым пала, тудлан ешар-
тыш оксам тӱлаш. Кумшо – Россий мучко ятыр вере этнопарк,
этнопӧрт-влакым ыштат, тыге этнотуризмым вияҥдат. Мемнанат
рӱдолаштына этнодизайн дене келыштарыме этноверна лиеш
гын, калыкнам чапландараш у йӧн лектеш ыле.
Вуйверын еҥже
Радыгин Анатолий Ильич
Одо кундем, Ижевск
1. Пытартыш ныл ий жапыште Мер Каҥаш, чама-
наш логалеш, Уставшылан келшышын ик задачымат
шуктен огыл. Марий калык конгрессым вашталтен
пашам ыштен. Марий национальный организаций-
влакын сай пашаштым иктешлен, паша опытышт
дене палдараш да шараш манын, вес регионлаш
лектын коштын огыл.
2. «Российысе марий-влакын Федеральный
национально-культурный автономий» мер организацийым поч-
мо, Российын регионлаште тудын полномочийжым шарыме. Одо
республикыште эртарыме «Одо марий: эртык, йӱла да кызыт-
се жап» шанче-практик конференцийыш вес элла гычат толы-
ныт. Тушто самырык-влакын шымлыме пашаштым «Марий ка-
лыкын символжо да образше: теҥгече, таче, эрла» регион-влак
кокласе конкурсышто иктешлыме. Погымо материал-влак негы-
зеш сборникым савыктыме. Тыгак Одо кундемыште верланы-
ше шнуй ото-влак шотышто йодышым келгын шымлыме. Кунде-
мыштына марий мер организаций-влак ик ойыш толын, келшен
пашам ыштат. Башкортостан, Татарстан да Марий Эл республи-
кыласе да Киров областьысе марий мер организаций-влак дене
кылна пеҥгыде.
3. Мер Каҥашлан тыланымашем тыгае: «марий-влак лӱдын
илат» манын тушкымо шонымаш (мнений) дене ида иле. Марий
мер илышыште тӱҥ проблеме – статусан делегат-влак.
АЛАТАЙКИНА Надежда Ивановна
Марий Эл, Килемар район
1-2. Районысо Мер Каҥашын ик кугу пашаже
– Чебоксар вӱд хранилищыште вӱд уровеньым
кӱзыктымӧ ваштареш шогымаш. Кӱзыктат ыле
гын, мыняр шудылык, пӧчыжан куп вӱд йымаке
кая ыле?! Адакшым черан вольыкым тойымо кок
шӱгарла эҥгекым конден кертеш ыле. Яллаште
лӱмын погынымаш-влакым эртарен улына, Арда
селаште мер приёмный пашам ыштен, еҥ-влак
20 йодышым нӧлталыныт. Кажне йодышлан Са-
мара олаште верланыше Энергетикын инженерный рӱдерже
гыч вашмут толын. Тиде йодышым мый Россий кӱкшытыштӧ
2013 ийыште Финн-угор калык-влакын ассамблейыштышт
нӧлталынам. Нӧлталме йодышем поддержатлен, выступлением
Москваш колтымо. Пӱсӧ йодышым тӱрлӧ кӱкшытыштӧ йӱкын
ойлымо могай-гынат шӱкалтыш лийын, шонем.
3. Марий йылмым туныктымо йодышлан кугурак тӱткылыкым
ойыраш. Школлаште кызыт арняште марий йылмым ик ша-
гат веле туныктат. Тыгай койыш дене марий йылмынам йом-
дарен кертына. Йылмым туныктымо да тунемме йодыш Мер
Каҥашын пашаштыже эн ончылно шогышаш.
БАТУЕВА Зинаида Германовна
Марий Эл, Марий Турек район
1. Паша лектыш начар огыл: тӱҥжӧ – вуйвер дене
кыл сай, садлан чыла тӱҥалме паша шукталтеш.
Лӱмлӧ еҥ-влаклан шарнымаш оҥам почмашым эн
сайлан шотлем. Марий калык шке лӱмлӧ еҥже-
влакым шарна да жапла - тугеже калыкнан ончы-
кылыкшо волгыдо.
2. Ынде 30 ий мер пашаште тыршем. Тиде мыланем
юж гаяк кӱлеш. «Мый огыл гын кӧ?» - тыгай шонымаш дене
илем. «Марий Элын сулло туныктышыжо» почётан лӱмым пу-
ымо дене йоча-влакым туныктымо пашаште кугу лектышыш
шумым веле огыл, тыгак мер илышыште изи ма кугу пыштыме
надырем йӧратыме марий калыкем аклен.
3. Шоналтен, келшен, марий калыкым чапландарен, шке вий-
ым чаманыде кыртмен пашам ышташ. Туге, кузе марий калык
ойлен: «Тӱня калыклан йӧршӧ лияш».
ГАЛКИН Валерий Фёдорович
Марий Эл, Совет район
1. Мер Каҥаш, мер организаций семын, Марий Эл
Республикысе кучемын чыла структурыжо, моло
мер да калыкле ушем-влак дене пеҥгыде паша кы-
лым ыштен. Тидлан кӧра республикына калык-влак
кокласе вашкыл пеҥгыде улмо дене эн сайын пашам
виктарыше регион радамыш пура. Организационно-
массовый пашам кугу кӱкшытыштӧ эртарыме: пле-
нум, конференций, президиумын заседанийлаште
кӱлешан йодыш-влакым нӧлталме. Мер ушемыш
самырык-влакым ушымым сайлан шотлем.
2. Марий икшыве-влаклан «Мӧр пеледыш» республиканский
пайрем икымше гана Ӱшнӱр школыштына эртен. Тыге ме у
йӱлалан тӱҥалтышым ыштенна. Варажым тудо вес районлашке
куснен. Лач мемнан школыштак ик эн ончыч, 9-ше классыште
ГИА-м ойырымо годым, марий йылме ден сылнымутым ойыры-
мо. Тыгак Андрей Чемышевын полшымыжлан кӧра ик эн ончыч
клавиатур раскладкым, электрон мутерым, чын возымашым тер-
гыше программым кучылташ тӱҥалме.
3. Мер Каҥашлан шке радамышкыже самырык-влакым утларак
ушаш, ешыште йоча-влак дене марла мутланыме шотышто ача-
ава-влак дене пашам эртарен колташ да марий йылмым арален
кодаш улшо чыла вийым ушаш тыланен кодам.
Мер Каҥаш

11. Марий сандалык
9
ГУБАЕВ Игорь Иванович
Пошкырт кундем, Нефтекамск ола
1-2. Олаштына куд калыкын тӱвыра рӱдерже уло: руш, татар,
башкир, марий, одо да украин мер толкын-влак гыч кажныже
ий еда Шочмо йылме да тӱвыра тылзым эртара, икте-весыланна
Келшымаш кубокым эстафете семын кучыктена. Но ме, марий-
влак, шкенан тылзе кышкар дене веле огына серлаге. Идалык
мучко олаште могай-гына мер, тӱвыра але моло мероприятий
(мутлан, Элын, Республикын, Олан кечышт, музей, литератур
илыш але иктаж-могай искусство дене кылдалтше) ок эрте, чыла
вереат мер рӱдер пашаеҥна-влакым але тичмаш коллективым
ӱжыт. «Марий колорит деч посна ям уке», – манылдат. Конеш-
не, тидлан ямдылалтынак шогыман, кажне гана мом-гынат уым
кычалман. Нефтекамскыште 13 тӱжемат пеле марий ила, но вес
калык рӱдерла гыч мер пашам шуктен шогышо коллегына-влак
южгунам тыгеат пелештен колтат (сырен огыл, а мыскара семын
ош кӧранымаш дене): «В чём секрет, что марийцы оккупирова-
ли весь город?».
Поснак кугу кӱкшытыш лектын Марий тылзе ке-
чылам иктешлыме да мучашлыме пайрем, тудо
ынде шкешотан фестивальыш савырнен. Чыла тиде
шкенан мер вийна дене шукталтеш, ола вуйлаты-
ше тӧра-влак уна семын ямдышке гына миен шин-
чыт да чон лушкымеш каналтат. Нунын мокталты-
ме мутышт – мыланна эн шерге пӧлек, эн кугу ак.
Молан манаш гын, моло рӱдер семын марий-влак
кӱлеш улыт. Икте-весе ок сите да монь манын ячен-
йыгылен огыт кошт, а рӱж погынен ыштат да му-
чашлыме пайремышкышт молымат уло кумылын
ӱжыт.
3. Мер Каҥашын у еҥже-влаклан чолгарак лияш тыланем, шке
гычын чӱчкыдынрак инициативе манме шӱлышым луктын шо-
гаш кӱлеш.
КУДРЯВЦЕВ Алексей Григорьевич
Киров область, Кикнур район
1-2. Сай акым пуэм. Ме, Мер Каҥашын членже-влак, пашанам
шкенан илыме кундемыште шуктен шогена. Шуко жаплан шар-
нымашеш кодеш ик тӱҥ кугыжаныш марий мероприятий – Пеле-
дыш пайрем. Киров марий-влакын чием да муро, йӱла ойыртем
дене палдарыме тат. Чумбылат курыкышто кумалтышым эртарен
колтымаште надырна изи огыл. Малмыж велне Болтуш ден Акпа-
тыр талешкына-влакым шарналтен, нунылан вуйым савалтен ку-
малаш шӱдӧ дене еҥ толеш. Тушто мероприятийым эртарыме ор-
гйодышым Киров велнысе марий активист-влак шке ӱмбакышт
налыт. Пижан ден Кукнур районлаште кечывалвел-касвел ту-
ныктыш округын ий почела эртарыме погынымашыште калык-
влак кокласе кыл да шочмо йылмым тунемме шотышто йоды-
шым каҥашаш лукмо. «Кильмезь марий», «Уржум
марий», «Кикнур марий» национально-культурный
автономийым чумырымо. Киров олаште да лу рай-
онлаште марий актив уло, культур рӱдер-влак дене
пырля пашам ыштат: Марий Ошай, Шапта (Кик-
нур), Байса (Уржум), Никулята (Яраҥ) да Марий
Лиса (Санчурск).
3. Культур сферыште келшен пашам ыштыме, йыл-
ме ден калыкын эртыкшым тунемме да марий те-
мылан серыме материал-влакым областной да рай-
онласе газетлаште савыктыме нерген Марий Эл Ре-
спублик да марий илыман регионла коклаште ой-пидышым ыш-
тыман. Тидын шотышто у Мер Каҥаш да Оньыжа пашам викта-
рен колтышаш улыт.
КУДРЯВЦЕВ Виталий Николаевич
Марий Эл, Оршанке район
1. Мер Каҥаш республик да регион-влак кокла кӱкшытан
мероприятий-влакым эртарымаште кугу вийым пыштен ман-
ме нимыняр кугемден каласыме огыл. Интернет гоч Мер Каҥаш
нерген тӱрлымат возат. Чынже, мыйын шонымаште, тыште: Ма-
рий кундем да марий калык илыман регионла гыч тушко 35 еҥ
пура. Нунын мер сомылышт ик кӱкшытыштӧ ик семын ок пе-
лед: кудыжын сайын кая, кудыжын уданрак, южиктыже мер илы-
шыш але пуренат шуктен огылла коеш. Сандене чыла мер еҥым
ик шерге дене да ик семын шераш огеш лий.
2. Оршанке кундемыштына марий илышым нӧлтымаште паша
ятыр ышталтын. Теве марий диктантым возымашке республи-
кыште мемнан район эн ончыч ушныш. Мемнан тӱҥалтышым ва-
ражым моло район-влакат авалтышт. 2015 ий кеҥеж рӱдын «Эҥер
вӱд ӱмбалне» республикыште икымше гана эртарыме фестиваль-
конкурсым шкемын икшывем семын ужам. Тудо Тошто Крешын
ялын шочшышт, писатель да композитор Арсений ден Евгений
Волковмытым шарныме лӱмеш пӧлеклалтын. Лӱмжым эсогыл
Ошла эҥер ӱмбалне шындыме сценат сулыш. Ончыкыжым тиде
мероприятийым республик кӱкшытыштӧ палемдаш ямдылал-
тына. Оршанке кундем марий талешкым – Мамич-Бердейым –
шарнен-аклен ила. Кажне ийын, Марий талешке ке-
чын, сортам чӱктен, тудлан кумалын-чоклена. Рай-
онысо Пеледыш пайремыште кажне ял шотан илем
шке кудыжым пога. «Эх, илышет-шеремет» мы-
скара конкурс у еҥ-влакын лӱмышт дене палдара.
«Пӧръеҥ паша – ӱдырамаш сомыл» ончер 50 кид-
мастарым ушыш. Тений мартыште «Йоча ӱярня»
республиканский пайремым эртарен колтымаштат
мер еҥ-влакын надырышт изи огыл.
3. Шагалрак ойлаш, шукырак пашам ышташ. Ма-
рий «тале»-влакым йодам: вурседылмашым, икте-
весым шӱктарымашым чарнаш! «Марий ушем», Марий нацио-
нальный конгресс да Мер Каҥаш икой дене, ик командыш ушнен,
пырля-пырля пашам виктарен колтат гын, лектышат туто лиеш.
Ныл ий жапыште ик проектым илышыш пуртен кертдымылан
кызытат чонем коржеш: «Марий калыкын кидмастарже» лӱмым
пуымо нерген 9-ше съездын резолюцийыш посна пунктым серы-
ме ыле. Но «ыле» денак кодо. Х съездыш тиде ойым кокымшо
гана темлем. Мер Каҥашын у составше тудым шотыш налеш да
илышыш пурташ корным почеш манын ӱшанем.
ЛЕБЕДЕВА Елена Анатольевна
Марий Эл, Шернур район
1. Мер Каҥашын статусшо вашталтын. Кызыт тудо тыглай огыл,
а системно, радамын пашам ыштен шогышо, лекше йодышлан
вашмутым кычал моштышо, пӱтынь марий калыкым иктеш чу-
мырен шогышо мер организаций. Мер Каҥашын еҥже лияш мот-
коч ответственно. Мутат уке, тӱҥ пашам Мер Каҥашын президи-
умжо виктарен шоген. Элнан тӱрлӧ кундемыштыже, республи-
кыштына Мер Каҥашын еҥышт, тӱшка вийлан эҥертен, ятыр па-
шам шуктеныт.
2. Шке пашам «3» отметкылан веле аклем, ала ту-
дыжат шукырак. Кугу таум Шернур районысо ту-
ныктыш, тӱвыра сферылаште тыршыше-влаклан,
«Марий кумалтыш» общинын еҥыштлан, тале,
чолга, моткоч талантан общественник-энтузиаст-
шамычлан, районысо ял калыклан ойлыман. Чоным
пыштен, кыртмен тыршымыштлан кӧра районыш-
тына ятыр паша шукталтын.
3. Чолга лияш, калыкын ӱшаныме пашаште йӱлаш!
Мер Каҥаш

12. МарийСКИЙ МИР
10
Тергыше комиссийын еҥже
ТОССАВАЙНЕН (Факаева) Раиса Яковлевна
Санкт-Петербург
1. Марий-влакын Федеральный национальный ав-
тономийже шочмым эн кугу лектышлан шотлем.
Тудо регион-влак коклаште кыл пеҥгыдеммылан
кӧра лийын. Российын тӱрлӧ верыштыже тек авто-
номий шукырак лиеш. Тыге марий-влак илыме вер-
лаште марий шӱлыш пеҥгыдемеш.
2. Ныл ий коклаште Санкт-Петербург олаште «Ош
кече» да Ленинград кундемыште «Ший корно» ав-
тономийын еҥышт-влак ий еда 20–30 наре тӱрлӧ
ПОПОВА Раиса Шамратовна
Пермь кундем
1. Пермь кундемысе «Памаш» марий рӱдер Россий-
ын тӱрлӧ кундемже гыч илаш толшо марий-влакым
уша. Вес регионласе марий организаций-влак дене
пеҥгыде кылым ыштыме, пырля ятыр меропри-
ятийым эртарена. Верысе кучем дене келшен, ик
ойыш толын пашам ыштымаш - мер организацийым
вияҥдымаште колташте кугу ошкыл. Кундемышты-
на калык-влак кокласе кыл да келшымаш йодыш
дене кылдалтше кажне мероприятийыште але фо-
румышто лияш тыршена, тыгай годым улшо проблемым луктын
ойлаш куштылго. Кок книгам луктынна: тиде – «Марийцы Пер-
ми: история и культура» да «Марийцы Пермского края: очерки
истории и этнографии». «Памаш» марий рӱдерын пашаже нер-
ген «Марийцы. Назад к корням – вперёд в будущее», «Сӱан йӱла»
фильм-влакым сниматлыме. Верысе радио, телевидений марий
калык нерген кумылын каласкалат, марий газет ден журналлаш-
тат серат.
2. Мыйын надырем калыкем акла, кучемын еҥже-влак акым пуат.
Тӱп марий мланде деч тораште илыше шочмо калыкем йылмы-
жым, йӱлажым да тӱвыражым саклен илыже, шке тукымвожшым
ынже мондо манын тыршем да моло марий активист-влакым пе-
ленем вӱден наҥгаем.
3. Мыланна вес калык дене келшен илыме шотышто пашам вик-
тарен шогыман. Тыгак творческий шӱлышан еҥ-влаклан пашам
ышташышт келшыше йӧным ыштыман. Келшымаште вий, ма-
неш калык. Тудыжо, келшымашыже, эн ончыч марий-влак ко-
клаште ош кече гай волгыдо лийшаш. Икте-весын ӱмбаке ла-
вырам да кӱым кышкымым чарныман, тыгай койыш порыш ок
кондо. Марий калыкемлан тазалыкым, тыныслыкым да тӱвыргӧ
паша саскам тыланем.
ЭШКИНИНА Галина Сергеевна
Марий Эл, Юлсер район
1. Юлсер кундемысе Мер Каҥаш шке пашажым
тӱвыра, туныктыш пӧлка-влак дене пырля ыштен.
Лектыш начар огыл лийын. Пӧртанурышто марий
драматург Миклай Рыбаковлан шарнымаш оҥам
почмо. Шайра кундемым чапланыше кум еҥ: муры-
зо Роза Рыбакова, писатель Алексей Александров-
Арсак да композитор Василий Очетов лӱмеш эр-
тарыме ретро фестиваль годым шарнымаш оҥам пижыкты-
ме, чапкӱм пыштыме. Тыгак Юлсерын тале артистше Генна-
дий Копцев лӱмеш кок ийлан ик гана театр фестиваль пошкудо
Тергыше комиссийын еҥже
КУКЛИНА Эльвира Викторовна
Марий Эл, Йошкар-Ола
1. IX Погын деч вара илыш шолын, сайжат шуко
лийын, южгунамже чыгынен шогалашат логалын.
Ийлан кок гана Мер Каҥашын сессийже ден Ма-
рий форум-влак эртеныт. Тушто шуко йодышым
каҥашыме. Чылаж годым шонымо семын лийын
огыл гынат, ура чонан еҥ-влак чакнен огытыл. Та-
чысе саман кажнынам терга: шочмо калыкнан он-
чыкылык пӱрымашыж нерген шонена мо, а могай надырым шоч-
мо йылмынам, тӱвыранам аралымашке пышташ ямде улына?
2. Ныл ий жапыште Мер Каҥаш пеленак лийынам, тӱрлӧ пашам
шукташ логалын, вет мый вуйвер исполкомын еҥже улам.
Тӱвыра министерствын полшымыж дене ышталтше «Арслан»
этнокультур интернет-журнал пелен Самырык этножурналист
школ пашам ышта. Тудын гоч 70 утла ӱдыр-рвезе эртен. Кызы-
тат 25 еҥ шке моштымашыжым шуара. Марий йылмына интер-
нетыштат сай кӱкшытыштӧ лийшаш.
3. Мер пашаште тыршыше-влаклан чытымашым, пеҥгыде таза-
лыкым тыланем. Кумылдам волтышо-влак тек шкештат иктаж
сомылжым ыштен ончат, кеч ик йодышым рашемдаш полшат.
ПАПАЕВА Виктория Викторовна
Одо кундем, Ижевск
1. Самырык еҥым эрласе кечыш ӱшанлын ончаш
туныктымо шерге. Самырыктукым слётышто
ӧрдыж гыч толшо самырык делегат-влакын марий
литератур йылме дене кутыраш тунеммышт мом
шога! Мемнан мутланыме йылме «начаррак», ди-
алект мутна шукырак. Тидын шотышто пеҥгыде
шинчымашым погымо. Слёт кажне ийын Марий
кундемын тӱрлӧ районыштыжо эртаралтеш, тиде
пеш чын, шонем. Кугезына-влакын тӱп мландыш толын, ка-
лыкым да вершӧрым ужын коштмо дене шерге. Тидлан Мер
Каҥашын еҥже-влаклан таум ойлем.
2. 2012-2016 ийлаште эртыше ныл слётышто мый оргкомите-
тын еҥже семын пашам ыштенам. А ӱдыр-рвезына-влак туш-
то вожатый лийыныт.
3. Мер Каҥашын у составыш виян командым погаш тыланем.
Пырля, икте-весыштым колын, пашам ыштышт. Тушко Рос-
сийын тӱрлӧ луклаштыже илыше чолга да пеҥгыде тупрӱдан
самырык еҥ-влакым шукырак ушаш кӱлеш.
мероприятийым эртареныт. «Ший кандра» куштымаш дене Мо-
скваште, Испанийыште, Финляндийыште, Швецийыште, Герма-
нийыште да Францийыште лийме. Эстонийыште илыше марий-
влак денат кылна сае. Суоми мландыште марий кочкыш йӱла,
вургем ойыртем, сӱретче-влакын пашашт дене палдарыме.
3. Пытартыш кок ийыште кыл изиш лушкыдемын, ик ой огеш
шижалт. 2004 ийыште, Тӱнямбал финн-угор калык конгрес-
сыште, марий-влак чолган пашам ыштыме, келшымаш ваш-
кыл пеҥгыде улмо дене ойыртемалтыныт. Кызыт тошто чолга
марий-влак йомыныт, у еҥ-влак посна тӱшкаште улыт. Интерне-
тыште шояк информаций шуко савыкталтеш. Осал мут-влакым
возышо-влакым «лыпландараш» кӱлеш, марий мер илышым ты-
гай койыш ончыко ок колто.
кундемысе артист-влакымат уша. Прозаик Алексей Тимофеев,
тӱвыра пашаеҥ Егор Савельев, журналист Пётр Корнилов, Зино-
вий ден Петр Красновмыт, профессор Леонид Грузов, поэт Алек-
сандр Селин лӱмеш эртарыме сылнымут пайрем-влак шарныма-
шеш кодыныт. Поэт Семён Вишневскийлан пӧлеклалтше меро-
приятийым кажне вич ий гыч эртарена.
2. Мер Каҥашын пашашкыже могай надырым пыштенам, тек ка-
лык акла.
3. Тиде мер сомылыш самырык-влакым ушыман. Чыла ушем дене
келшен пашам ышташ тыланем. Тыгак СМИ гоч Мер Каҥашын
пашаже нерген утларак каласкалаш гын, калыкын мер ушемна
нерген шонымашыже келгырак да объективныйрак лиеш.
Мер Каҥаш

13. Марий сандалык
11
РОССИЙ ФЕДЕРАЦИЙ
ВИЧЕ кундем / КИРОВСКАЯ
область
Делегат-влак
Аксакова Елена Семеновна. 1963. Пок-
ста т¢выра пºрт, вуйлатыше. Тужа. Бело-
русова Людмила Васильевна. 1975. Цекее-
во т¢выра пºрт, худрук. Кикнур. Вохмин-
цева Маргарита Васильевна. 1972. Нику-
лята т¢выра пºрт, вуйлатыше. Яранск. До-
мрачева Алевтина Семеновна. 1963. Цекеево
т¢выра пºрт, вуйлатыше. Кикнур. Ермаков
Альберт Сергеевич. 1969. Виче гуманитарий
университет, туныктышо. Зайцев Николай
Григорьевич. 1953. Новосмаиль школ, ди-
ректор. Малмыж. Игнатьев Юрий Впадими-
рович. 1967. Байса школ, директор. Уржум.
Краснощёкова Фаина Серафимовна. 1967.
Виче марий т¢выра р¢дер, филиалым вуй-
латыше. Санчурск. Кудрявцев Алексей Гри-
горьевич. 1954. Пенсионер. Кикнур. Куроч-
кина Алевтина Владимировна. 1966. Социал
пашае‰. Уржум. Макаров Александр Ива-
нович. 1970. Бизнесъе‰. Лебяжский. Миха-
лёв Павел Валерьевич. 1990. Аспирант. Ки-
ров. Петрушин Александр Федотович. 1953.
Пенсионер. Уржум. Плетенёва Наталья Вла-
димировна. 1964. Пенсионер. Кильмезь. По-
ткин Евгений Васильевич. 1966. Кугу Кетек
школ, директор. Малмыж. Романова Нина
Никандровна. 1959. «Этномир» р¢дер, куль-
торг. Вятские Поляны. Тараканова Нина
Николаевна. 1958. Никулята школ, тунык-
тышо. Яранск. Тесмеев Александр Ивано-
вич. 1960. «Ластинское» ОАО, ген. дирек-
тор. Пижанск. Унженин Владимир Василье-
вич. 1944. Пенсионер. Пижанск.
Эскерыше-влак
Анисимов Аркадий Кузьмич. 1947. Пенсио-
нер. Пижанск. Афанасьева Елена Петров-
на. 1975. Областьысе Марий т¢выра р¢дер,
директор. Пижанск. Искаков Юрий Шам-
раевич. 1957. «Пеледыш» ансамбль, вуйла-
тыше. Вятские Поляны. Казанцева Галина
Петровна. 1958. Пенсионер. Уржум. Кудря-
шов Евгений Петрович. 1965. «Промкомби-
нат» ООО, ген. директор. Кильмезь. Полев-
щиков Алексей Алексеевич. 1966. Кикнур
т¢выра р¢дер, директор. Сахарова Людмила
Геннадьевна. Киров медицине академий, ка-
федрым вуйлатыше.
КАРЕЛИЙ кундем /
Республика КАРЕЛИЯ
Делегат
Асессоров Михаил Алексеевич. 1959. Пен-
сионер.
КРЫМ кундем /
Республика КРЫМ
Делегат
Садовина Роза Ивановна. 1960. Пенсионер.
ЛЕНИНГРАД кундем
ден ПИТЕР ола /
Ленинградская область и
САНКТ-ПЕТРБУРГ
Делегат-влак
Соловьёва Евдокия Евдокимовна. 1961. Об-
ластьысе «Ший корно» НКА, вуйлатыше.
Тоссавайнен (Факаева) Раиса Яковлевна.
X Погын: делегат
дене эскерыше-влак
Мер Каҥаш

14. МарийСКИЙ МИР
12
1962. «Большая Охта» верысе НКА, вуйла-
тыше. Санкт-Петербург.
Эскерыше
Шабдарова Екатерина Витальевна. 1990.
Маникюр мастар. Санкт-Петербург.
МОСКВА ден МОСКО кундем /
МОСКВА и МОСКОВСКАЯ
область
Делегат-влак
Ямаев Денис Яковлевич. 1957. Пенсионер.
Арвуй / Онае‰. Минилбаева Елена Иванов-
на. 1968. «Моспроект-2», т¢‰ специалист.
ОДО кундем /
УДМУРТСКАЯ республика
Делегат-влак
Иванов Геннадий Петрович. 1955. Староут-
чан школ, туныктышо. Алнаш. Кузнецова
Ираида Леонидовна. 1963. Иж-Бобья школ,
вуйлатыше. Грах. Папаева Виктория Вик-
торовна. 1984. Республикысе Калык кел-
шымаш пºрт, методист. Радыгин Анатолий
Ильич. 1953. «Трест» ЧОП, ген. директор.
Ушков Вернер Михайлович. 1967. Пыргын-
де ялысе поселений, вуйлатыше. Каракулий.
Эскерыше
Ермолаева Зоя Николаевна. 1956. Пенсио-
нер. Можга.
ПАРМА кундем /
ПЕРМСКИЙ край
Делегат-влак
Паркачёв Леонид Михайлович. 1970. Биз-
несъе‰. Пермь. Попова Раиса Шамратовна.
1955. Пенсионер. Пермь. Спиридонова На-
дежда Савватеевна. 1959. Сызганке школ, ту-
ныктышо. Суксун.
ПОШКЫРТ кундем /
Республика БАШКОРТОСТАН
Делегат-влак
Абдулганиев Эдуард Борисович. 1979. Врач-
терапевт. Уфа. Айтиев Генрик Павлович.
1965. Слесарь. Нефтекамск. Акиев Вита-
лий Аксяевич. 1956. «™жара» газетын т¢‰
редакторжо. Калтаса. Александров Сергей
Андреевич. 1972. Туныктышо пºлкам вуйла-
тыше. Мишкан. Александрова Лариса Ген-
надиевна. 1972. Мишкан район администра-
ций, вуйалмаш. Андриянова Алевтина Ива-
новна. 1961. Ырса ялсовет администраций,
вуйлатыше. Мишкан. Апляев Риф Димитри-
евич. 1957. «Акибанк», юрист. Уфа. Асмаев
Александр Акбатырович. 1947. Пенсионер.
Шаран. Асылкаев Юрий Марьянович. 1963.
™лыл Иванай школ, директор. Балтач. Ах-
медьянова Надежда Семеновна. 1977. Чо-
рай гимназий, туныктышо. Мишкан. Баи-
ров Владимир Мингареевич. 1951. Садым
кучышо-влакын ушемже, вуйалмаш. Нефте-
камск. Байбулатов Валерий Тимиргалиевич.
1959. Мишкан агропромколледж, директор.
Байдимиров Герман Алексашевич. 1973. Ке-
мий ялсовет администраций, вуйлатыше.
Мишкан. Бакиева Толина Алексеевна. 1960.
Бирск оласе рынок, директор. Баталова
Рима Акбердиновна. 1964. Кугыжаныш Ду-
мын депутатше. Москва – Уфа. Бикмурзин
Павел Исадыкович. 1951. Уфасе сервис уни-
верситет, доцент. Вахитов Дмитрий Евгенье-
вич. 1984. Информконцультаций р¢дер, вуй-
латыше. Калтаса. Гайсин Александр Яковле-
вич. 1958. «Гайана» ялозанлык кооператив,
вуйлатыше. Янаул. Гильмитдинова Елена
Максимовна. 1986. Тумна школ, туныктышо.
Янаул. Губаев Игорь Иванович. 1960. Респу-
бликысе «Чолман» газетын т¢‰ редакторжо.
Нефтекамск. Ибаев Игорь Алексеевич. 1973.
П¢рºмучаш школ, директор. Мишкан. Иба-
шев Дмитрий Ибашевич. 1960. Бирск райо-
нысо больнице, пºлкам вуйлатыше. Ибула-
ев Алексей Васильевич. 1987. Республикысе
«Мишкино» историй да т¢выра р¢дер, вуй-
латыше. Иванова Оксана Михайловна. 1971.
Башкир медуниверситет, профессор. Илие-
ва Алена Андреевна. 1972. Башкир кугыжа-
ныш университет, Бирск филиал, туныкты-
шо. Ильчигулова Анина Дмитриевна. 1966.
Атлегач ялысе книгагудо, библиотекарь. Яна-
ул. Ипулаев Игорь Николаевич. 1970. Под-
лубово ялсовет администраций, вуйлаты-
ше. Караидель.Исенбаева Раисия Ивановна.
1964. Нефтекамск филармоний, «У сем» ан-
самбль, вуйлатыше. Калиева Лиана Шамти-
евна. 1978. 14 №-ан школ, туныктышо. Не-
фтекамск. Калитов Иван Емельянович. 1950.
Пенсионер. Балтач. Камильянов Андрей Ви-
льевич. 1964. Маядык ялсовет администра-
ций, вуйлатыше. Дюртюли. Кочубеев Вале-
Мер Каҥаш

15. Марий сандалык
13
рий Павлович. 1958. Бирск чодраозанлык,
лесничий. Кубашева Елена Константинов-
на. 1962. Мишкан районысо книгагудо, т¢‰
библиотекарь. Максимова Наталья Алексан-
дровна. 1988. Краснокамск районысо адми-
нистраций, т¢‰ специалист. Минилбаев Ев-
гений Арсентьевич. 1982. «Окна-комфорт»
ООО, директор. Нефтекамск. Минилбаева
Елена Дмитриевна. 1970. Павай школ, ту-
ныктышо. Калтаса. Минлин Альберт Бик-
баевич. 1963. Информконцультаций р¢дер,
вуйлатыше. Шаран. Михайлов Кирилл Ан-
дреевич. 1983. Параолимпиадын чемпионжо.
Бирск. Мусагетдинов Геннадий Алексеевич.
1977. «Газсервис», вуйлатыше. Мишкан. Му-
сагитов Роман Тимиршинович. 1981. 6 №-ан
школ, туныктышо. Благовещенск. Пазугу-
тов Вадим Владимирович. 1969. Тºлдº ял-
совет администраций, вуйлатыше. Калтаса.
Петров Сергей Семёнович. 1963. Ялозан-
лык кооператив, вуйлатыше. Нефтекамск.
Плотников Радион Сергеевич. 1988. Райо-
нысо т¢выра пºрт, худрук. Мишкан. Сайти-
ев Сергей Ильич. 1964. Кори школ, дирек-
тор. Краснокамск. Салимзянова Людмила
Петровна. 1962. «Прасковья» тазалык р¢дер,
вуйлатыше. Уфа. Сатаева Раиса Андреевна.
1958. Арлан ялсовет администраций, вуй-
латыше. Краснокамск. Сафаров Владис-
лав Сайпанович. 1961. Пенсионер. Дюртю-
ли. Султангареева Роза Альмекеевна. 1965.
8 №-ан школ, туныктышо. Октябрьский ола.
Тимиряева Инна Ивановна. 1963. Районы-
со администраций, пºлка вуйлатыше. Кал-
таса. Токтаев Олег Иванович. 1951. Благове-
щенск колледж, туныктышо. Тукбаев Евге-
ний Нигматянович. 1958. Туймаза районысо
больнице, врач. Фомин Вячеслав Николае-
вич. 1961. Нефтекамск оласе миграций служ-
бо, вуйалмаш. Шагиева Октябрина Алексан-
дровна. 1965. 6 №-ан школ, туныктышо. Не-
фтекамск. Шакиртов Роберт Шарафович.
1950. Калтаса районысо тоштер, вуйлаты-
ше. Шамукаева Светлана Яковлевна. 1980.
Старопетрово школ, туныктышо. Бирск.
Ялаев Виталий Георгиевич. 1986. «Тимер-
Банк», филиалым вуйлатыше. Уфа. Ялае-
ва Рита Каникиевна. 1953. Пенсионер. Кра-
евед. Мишкан. Яшкузина Лидия Сабанаев-
на. 1964. Красногорск школ, филиалым вуй-
латыше. Нуриман.
Эскерыше-влак
Айгильдин Энгель Миронович. 1965. М¢кш
ончышо. Калтаса. Ванюшина Светлана Мин-
легареевна. 1969. Янаул лицей, туныктышо.
Дмитриева Татьяна Калимулловна. 1966.
«УМПО» ООО, пашаче. Уфа. Ибаев Роман
Ибакович. 1961. Корак школ, директор. Миш-
кан. Ираева Надежда Геннадьевна. 1980.
Уфасе сервис университет, доцент. Исинба-
ева Ольга Павловна. 1959. Пенсионер. Крас-
нокамск. Миндияров Владимир Бикьянович.
Автосервис «Влад», озаже. Шаран. Сатыл-
баев Сергей Александрович. 1953. Калтаса
районысо администраций, вуйлатыше (1996-
2000). Ямаев Роман Камаевич. 1964. Спорт-
комитет вуйлатыше. Мишкан.
ТАТАРСТАН кундем /
Республика ТАТАРСТАН
Делегат-влак
Галеев Эдуард Амирянович. 1968. Й¢штº
Памаш школ, директор. Закирова Татьяна
Плехановна. 1968. «Марий сем» ансамбль,
вуйлатыше. Кибатов Владимир Дмитрие-
вич. 1966. Красный Бор больнице, т¢‰ врач.
Агрыз. Максютов Валентин Васильевич.
1951. СХК «Активист», бригадир. Онае‰.
Мальгин Геннадий Александрович. 1952. Эл-
нет т¢выра пºрт, худрук. Михайлова Любовь
Эдуардовна. 1993. «Агрызские вести» газет,
сайт редактор. Мусихин Владимир Григорье-
вич. 1949. Пенсионер. Оза‰. Мусихина Люд-
мила Ивановна. 1956. Бизнесъе‰. Оза‰. Пе-
траев Леонид Валерьянович. 1985. Калтак
школ, туныктышо. Мензеля. Третьяков Олег
Александрович. 1957. Кºлегеш школ, дирек-
тор. Онае‰. Агрыз. Шарабуева Софья Алек-
сандровна. 1991. Йоча музык школ, тунык-
тышо. Оза‰.
Эскерыше-влак
Искаков Леонид Александрович. 1953. «Кна
вел» ансамбль, вуйлатыше. Кукмор. Маль-
кова Тамар Александровна. 1959. Пенсионер.
Оза‰. Мурзин Сергей Валерьянович. 1980.
Агрыз туныктыш пºлка, юрист.
ТЮМЕНЬ кундем /
ТЮМЕНСКАЯ область
Делегат
Меньших Маргарита Анатольевна. 1964.
Бизнесъе‰. Тюмень.
Мер Каҥаш

16. МарийСКИЙ МИР
14
УГАРМАН кундем /
НИЖЕГОРОДСКАЯ область
Делегат-влак
Алтаева Ирина Васильевна. 1969. Черномуж
ялысе администраций, вуйлатыше. Шаран-
га.Петров Сергей Дмитриевич. 1966. Старые
Краи т¢выра пºрт, вуйлатыше. Тонкино. Тёр-
кин Вячеслав Васильевич. 1963. Кугу Ашка-
ты т¢выра р¢дер, мастар. Тоншай. Юсупов
Юрий Авазович. 1962. Бизнесъе‰. Тоншай.
Эскерыше
Огурцов Валентин Алексеевич. 1962. «Цевер
кече» ансамбль, вуйлатыше. Тоншай.
УРАЛ кундем /
СВЕРДЛОВСКАЯ область
Делегат-влак
Андреева Татьяна Александровна. 1974.
Нижнебардым школ, туныктышо. Арти. Ва-
паева Ольга Николаевна. 1966. Андрейко-
во т¢выра пºрт, вуйлатыше. Арти. Василье-
ва Елизавета Петровна. 1963. Руш Потам ке-
выт, сатучо. Ачит. Захаров Дмитрий Дани-
лович. 1988. МКУ, инспектор. Екатеринбург.
Иванов Игорь Анатольевич. 1983. Марий
Карши школ, директор. Ачит. Иванова Лю-
бовь Анатольевна. 1973. Изи Тавра школ, ди-
ректор. Арти. Иликбаев Игорь Николаевич.
1962. Екатеринбург оласе «Урал кундем»
мер ушем, вуйлатыше. Ишкуатова Алевтина
Васильевна. 1954. Пенсионер. Екатеринбург.
Канакаев Леонид Иванович. 1972. Агроном.
Онае‰. Красноуфимск. Митькина Елена Ва-
лентиновна. Кугу Тавра ял. Красноуфимск.
Пазугутова Зинаида Алексеевна. 1960. Ека-
теринбург. Роюков Иван Михайлович. Сар-
сы села. Красноуфимск. Филиппова Ольга
Ивановна. Юва села. Красноуфимск. Шума-
това Наталья Ивановна. 1967. Марий Карши
школ, туныктышо. Ачит.
Эскерыше-влак
Андреева Екатерина Степановна. 1948. Пен-
сионер. Реж ола. Нураева Мая Микосевна.
Верхний Бугалыш. Красноуфимск. Сайфут-
динова Ольга Владимировна. 1993. «Рос-
стандарт», областьысе гос. инспектор. Яш-
кина Ирина Алексеевна. 1969. Верхний По-
там книгагудо, библиотекарь. Ачит.
ЧУВАШИЙ кундем /
ЧУВАШСКАЯ республика
Делегат-влак
Аксакова Валентина Васильевна. 1958.
Бизнесъе‰. Шупашкар. Романова Наталья
Алексеевна. 1972. 46 №-ан йочасад, тунык-
тышо. Новочебоксарск.
ЮГРА кундем /
ХАНТЫ-МАНСИЙСКИЙ
автономный округ
Делегат-влак
Акушев Альберт Александрович. 1957.
Алексеев Анатолий Аркадьевич. 1973. «Рос-
нефть», машинист. Лебедев Андрей Кон-
стантинович. 1978. «Юганскавтотранс-1»,
машинист. Третьяков Владилен Олегович.
1982. «Альфа-Омега» ООО, участок вуйла-
тыше.
Эскерыше
Таныгин Юрий Иванович. 1963. Фёдоровка
пос. 5 №-ан школ, с¢ретче. Сургут.
ЯМАЛО-НЕНЕЦКИЙ
автономный округ
Делегат
Григорьев Леонид Леонидович. 1958. «Мари
кундем» ансамбль, вуйлатыше. Салехард.
МАРИЙ ЭЛ
ВОЛЖСК ола / ВОЛЖСК
Делегат-влак
Илларионова Фаина Сергеевна. 1958. 1 ден
2 №-ан йочасадын туныктышыжо. Кошае-
ва Людмила Валерьяновна. 1969. Оласе ли-
цей, туныктышо. Муравьёва Эльвира Нико-
лаевна. 1979. Волжск районысо туныктыш
пºлкам вуйлатыше. Николаева Раисия Пе-
тровна. 1961. «Марий Эл» газетын журна-
листше.
КУРЫКМАРИЙ район /
Горномарийский район
Делегат-влак
Алдушкин Сергей Сергеевич. 1967. С¢ретче.
Артемьева Ольга Сергеевна. 1983. Районысо
Мер Каҥаш