Historia e se Drejtes

1. Perandoria Osmane
-Shteti I turqve osmanlij u krijua nga fundi I shek.XIII
apo fillim te shek.XIV (apo viti 1299 ose 1301)
kryeqytet Bursa.
-nese per baze merret forma e qeverisjes apo
rregullimit shteteror shteti osman ndahet ne dy
periudha:
1.Fundi I shek.XIII e deri ne gjysmen e shek.XIX dhe
1.2.Gjysma e shek.XIX e deri ne fund te shek.XIX apo
fillimi I shek XX.

2. -Sipas kriterit te zhvillimit historik te rregullimit shteteror
shteti osman periodizohet ne 3 periudha:
1.shek.XIII –cereku I pare shek.XV
1.1.krijimi I shtetit osman dhe behet organizimi ushtarak
1.2.depertimet e para ne Ballkan-Lufta e Marices,
kryeqyteti shperngulet ne EDRENE, kurse ne vitin 1389 ne
Fushe Kosove ushtria osmani korri fitore ndaj vendeve
krishtere Ballkanike.
2. cereku I pare shek.XV-fundi I shek.XVI
3. fundi I shek.XVI-fillimi I shek.XX

3. 2. cereku I pare shek.XV-fundi I shek.XVI
2.1. pikrisht viti 1453 kur Konstatinopoja bie nen sundimin e
osmanlinjeve apo bie bastioni I fundit I Bizantit dhe merr
emrin qe I vene turqit Instanbull-Stanbollin e sotshem.
Mehmet pasha II ne menyre progresive e forcon pushtetin
qendror.
2.2.Sundimi I Selimit I dhe Sylejmanit El-Kanuni (ligjdhenes),
shtrihet ne tre kontinente Afriken veriore, Lindjen e Afert dhe
ne dysa pjese te Lindjes se Mesme dhe ne Evrope deri ne
Viene.
3. fundi I shek.XVI-fillimi I shek.XX
3.1.Faza kur peson humbje ne Viene viti 1683, kurse viti 1699 ne
Karllovac te Sremit lidh traktatin e paqes.

4. 3.2.Sistemi feudal ushtarak (timaro-spahij) degjenerohet dhe e
humbin rendesisne faktike-Reformat e Tanzimatit.
3.3. Reformat e Tanzimatit per ndryshimin e marredhenieve
pronsore-juridike mbi token dhe reforrmimin e administrates
dhe te ushtrise nuk dhane rezultate.
Marredheniet e reja pronsore – juridike mbi token ne
Perandorine Osmane fillon te zhvillohen marredheniet
kapitaliste. Turqia ishte monarki parlamentare dhe
kushtetuese.
Ma ne fund aty ka cereku I pare shek.XX shkaterrohet
Perandoria Osmane.

5. Struktura ekonomike-shoqerore
dhe sistemi feudal osman
-Sistemet e ndryshme feudale psh.feudalizmi arab ne Arabi dhe
Afriken veriore, Bizantin ne Ballkan dhe Azine e Vogel etj.
Perandoria Osmane I ruajti me perjashtime e vogla.
-Juristet osman ndarjen e te gjithe tokes e ndane ne tri kategori:
a)Tokat dhjetore (erazi arshije),-ne Arabi,token e kane marre
luftaret dhe paguanin te dhjeten arsh.
b)Tokat e haracit (erazi haracije), Arabi shek.VIII, pushteti ua
lene tokat popullsise vendase dhe ato paguajn harac, kurse te
krishteret edhe xhiza.
c)Toka luftarake, shpates ose e perandorit (erazi han-
memleket)- ne Evrope, ne kete kategori te tokes eshte
ndertuar sistemi timar – spahinj ose feudal –ushtarak osman.

6. -Ne shek.XVIII juristet osman Aini Ali dhe Ali Caush
bene nje kategorizim tjeter keta territorin e
Perandorise Osmane e ndane ne dy kategori:
a)Ne vendet me has (sistemi feudal ushtarak) dhe
b)E vendet me salion (tatimi qe financohej administrata
vendore dhe teprica dergohej administraes qendrore
ne Stamboll).

7. Sistemi feudal ushtarak spahinj
(osman)
-ne Azi te Vogel, ne Siri dhe ne pjesen evropiane te Perandorise
Osmane.
-nen ndikimin e feudalizmit Bizantin.Forme specifike e
marredhenieve ne prodhim ne deget kryesore te ekonomise-
bujqesi, por paraqitete edhe si forme e organizimit te ushtrise
osmane kalorsiake-spahinjve.
-Tokat e pushtuara ua ndanin ushtareve, prona te vogla –timaret
dhe prona te mesme zeametet.
-haset perandorake-grave te sulltaneve,
-mylk timaret-personave me merita te jashtzakonshme,
-pronat e vakefit dhe
-pronat e grupacioneve te ndryshme autonome.

8. • Haset kane qene pronaa feudale te medha qe
japin te ardhuar mbi 100.000 akce ne vit.-
shfrytzues veziret e medhenj, bejlerbejet,
sanxhakbejet etj.
• Fundi I shek.XVIII fillon deformimi I pronesise
timare me procesin e cifligimit.
• Shendrimi I cifligareve sahibi-nuk e njohin te
drejten e sulltanit mbi kete prone etj. Per kete
arsye sistemi timaro-spahinj ne vitin 1839
edhe formalisht u suprimua.

9. Rregullimi shteteror
Organizimi i pushtetit qendror
• Shteti osman pernga forma e pushtetit shteteror ka
qene monarki absolute (despotike) me karakter te
theksuar teokrat.
• Ne fillim shteti osman ka qene mbreteri (monarki),
mirpo me zgjerimin e saj I merr tiparet e perandorise
prandaj njihet si e tille –Perandoria Osmane.
• Sulltani-padishahu, pushteti I tyre autokratik rritej
prej Muratit I, Selimi I ku sulltanet fitojne edhe
titullin e kalifit, pra ne kete pesonalitet bashkohet
pushteti laik(sekular) dhe ai fetar.

10. • Pas vendosjes se kryeqytetit ne Stamboll- sulltan Mehmeti II
El-Fatihu rregulloi magjistraturat sipas kanunameve edhe ate
funksionaret e larte radhiteshin ne:
a)vezire, (1 deri me 7-veziri I madh-sadriazemi),te gjithe veziret e
perbenin divanin e vezirit te madh qe ndryshe quhej Porta e
Larte.
b)kadiaskeret,gjyqtare suprem ushtarak (nje per Anadolli dhe
nje per Rumeli)
c)defterdaret-funksionare te larte financiar qe udheheqnin librat
nje per Anadolli dhe nje per Rumeli, pastaj edhe tjere ne krye
me defterdarin e madh (qendror, sanxhakut etj).
d)nishanxhinjte-qatip, sekretare personal te sullanit dhe kishin
per detyre te kujdeseshin per formen e aktevete sulltanit.

11. • Ne kanunamet e Fatihut jane te njohura edhe
funksionare tjere si:
-agallaret e jashtem,
-agallaret e brendshem,
-Oborrtaret e jashtem dhe te brendshem dhe
-Ylemaja-njohesit e ligjit.
Perandoria Osmane ka qene shtet unitar dhe
centralist pastaj vjen faza e decentralizimit
faktik-dysa provinca fitojne autonomine por
pastaj edhe pavarsine.

12. Organizimi i pushtetit vendor
• Njesia me e madhe territoriale-administrative ka
qene ejaleti ne krye me bejlerbeun.
• Ejaleti me has dhe me salion.
• Ejaleti me vone u quajten vilajete ndersa bejlerbeu –
vali.
• Njesia me e vogel e vilajetit quhet sanxhak. Ne
shek.XVI P.Osmane kishte 350 sanxhaqe, ne krye te
sanxhakut qendron sanxhakbeu.
• Sanxhaku ndahet ne nahi ne krye qendron subashu.
• Me vone nahia u quajt kaza ndersa subashu –
muselim.

13. Organizimi gjyqsor dhe procedura
gjyqsore
• Tere territori I Perandorise ndahej ne nje njesi themelore
gjyqsore te quajtura kadilleqe.
• Te gjithe gjyqtaret ndaheshin ne 5 kategori:
1.Mullate e medhenj-(Instanbull kadisi)
2.Mullate e vegjel-(ne krye te kadilleqeve ne qytetet e rendit te
dyte).
3.myfetishet,(gjykonin ceshtjet civilo-juridike, ceshtjen e
vakefeve).
4.Kadijt (neper sanxhaqe qe gjykonin)
5.Naibet (ndihmesit e kadijeve-gjyqtareve).

14. Organizimi i ushtrise
• Deri ne shekullin e XIX fuqia kryesore e
ushtrise ka qene kaloresia-spahinjt.
• Ushtria janiqere-ceta te reja (femijet pa prinde
dhe ato te marre si harac nga te krishteret).
• Garda e sulltanit