2. Hijerarkia e të dhënave
Me qëllim të transformimit racional të të dhënave në
informacione ato së pari duhet të organizohen në mënyrë
adekuate dhe efikase.
Organizimi i të dhënave implikon radhitje hijerarkike të të
dhënave të cilët fillojnë nga elementet më të imta të të dhënave
të cilat në procesin e përpunimit e të dhënave i shfrytzon njësia
qëndrore e sistemit llogaritar-Central Procesing Unit (bit) dhe
ndërlikohet me bajtet(karakteret), fushat, rekordet, fajllet dhe
baza e të dhënave.
2
3. Baza e të Fajlli i personelit
dhënave Fajlli i sasive në depo
Fajlli i partnerve afarist
1256767 Bekim Hajdari 03 05 57
Fajlli
1978325 Suat Ademi 15 12 64
2567356 Alba Dauti 25 08 71
1256767 Bekim Hajdari 03 05 57
Vargu
Bekim Hajdari
Fusha
11010111
Bajti
1,0
Bitet
Hierarkia e të dhënave
3
4. Baza e të dhënave
Arsyeja apo detyra kryesore i bazave të të dhënave është që
strukturave udhëheqëse t’iu sigurojë aso të dhënash me ndihmën
e të cilave do të mundeshte të miren vendime të drejta në
menaxhimin me ndërmarjen.
Organizimi i të dhënave në baza të të dhënave bëhet me qëllim që
shfrytëzuesit t’i mundësohet manipulimi më i shpejt, më i lehtë dhe
më efikas me të dhëna.
Organizimi i të dhënave në fajlle
Organizimi i të dhënave në fajlla (datoteka) përcillet me probleme
të caktuara shkaku i rritjes të sistemeve
(kontabiliteti, finansat e tj. zhvillojn sistemet e tyre me të dhëna,
sepse çdo aplikacion kërkon fajllin dhe
programin e vet kompjuteristik për të funksionuar.
4
5. Organizimi i të dhënave në formë të bazave të
dhënave i ka këto përparësi:
zhvillimi i aplikacioneve në mënyrë më të lehtë, më të lirë dhe më
fleksibile
ndrrimet në bazën e të dhënave nuk kërkojn edhe ndrime në
programe
është më i lehtë dhe më i qartë
mundsia për pyetje ad-hoc
qasje e lehtë e të dhënave
zvoglohet çmimi i shfrytzimit dhe azhurimit të tv dhënave
sigurohet konzistenca e të dhënave
sigurohet dispozicion më i madh i të dhënave
5
6. Teknologjia moderne e bazës së të dhënave ka mundësuar
mbajtjen e të dhënave në një vend, në vendë se të mbahen të
ndara për çdo aplikacion
Të dhënat e vendosura në bazën e të dhënave në këtë mënyrë
paraqesin një kolekcion të të dhënave të organizuara ashtu që
të ju shërbej në mënyrë efikase shfrytëzuesve, të bëhet lehtë
administrimi i tyre dhe ti përdorin më shumë aplikacione
përmes centralizimit të të dhënave dhe minimizimit të
redundancës së të dhënave
6
7. Baza e të dhënave dhe sistemi për menaxhim me
bazat e të dhënave
Programet
për shitje Raportet
Programet
për furnizim
Raportet
të dhënat e shitjes
të dhënat e furniz
të dhënat e pagave
DBMS
Prog për
të dhënat për mjetet Raportet
llogar e
themelore
pagave
Prog e
Raportet
mjeteve
themelo
Sistemi për menaxhimin me bazat e të dhënave
(DBMS)
Fajlli 2
Fajlli 1
Fajlli 1 Fajlli 2
Centralizimi (eliminimi i
njëkohshëm i
redundancës) Fajlli 3 Fajlli 4
Fajlli 3
Fajlli 4
Formimi, hulumtimi, azhurimi, mirmbajtja
7
8. Sistemi për menaxhim me bazat e të
dhënave(DBMS)
Me bazat e të dhënave qeveris softver i posaqshëm i quajtur
softver për qeverisje me bazat e të dhënave/DBMS/.
Bëhet fjalë për një grumbull të produkteve programore që
kanë për detyrë realizimin, mirmbajtjen dhe shfrytëzimin e
bazës së të dhënave, në fakt DBMS vepron si një lidhje
midis programit aplikativ dhe fajllit me të dhëna fizike.
Kur programi aplikativ e kërkon ndonji të dhënë të caktuar,
Sistemi për menaxhim me bazat e të dhënave/DBMS/ e
gjen atë në bazën e të dhënave dhe të njejtën ia ofron
programit aplikativ.
8
9. Sistemi për qeverisjen me bazën e të dhënave (DBMS)
në nivelet e arhitekturës së bazës së të dhënave.
Shfrytzuesi 1 Shfrytzuesi2 Shfrytzuesi 3 Shfrytzuesit
Programi 1 Programi 2 Programet3
Programi Programi 4
Fajlli logjik 1 Fajlli logjik 2 Fajlli logjik 3 Fajlli logjik 4
Sistemi për qeverisjen me baza të të dhënave (DBMS)
Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Niveli
Fajli fizik fizik fizik
Fajli Fajli fizik Fajli fizik
B.DH
Niveli fizik
Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik
Sistemet e bazave të të dhënave (kombinimi i një DBMS me b.dh. konkrete)
9
10. Modelimi i të dhënave
Të dhënat si manifestim i ngjarjeve në botën reale paraqiten në
përputhshmëri me dinamikën dhe ligjshmëritë me të cilët
paraqiten apo ndodhin edhe vetë ndodhitë.
Mardhënjet mes ndodhive mundë të jenë të ndryshme dhe nga
kjo arsye edhe mardhëniet apo relacionet mes të të dhënave janë
poashtu të ndryshme.
Bëhet fjalë për mardhënjet apo relacionet kohore-logjike në mes
të ndodhive dhe të të dhënave, dhe mardhënjet e logjikës
hierarkike mes të dhënave dhe ndodhive.
10
11. Modelimi i të dhënave
Modeli i të dhënave paraqet pasqyrim logjik të mardhënjeve kohore-logjike dhe
hierarkike ndërmjet ndodhive në ndonjë sistem, të paraqitura nëpërmjet të të
dhënave si manifestim i atyre ndodhive.
Modelimi i të dhënave paraqet aktin e ndërtimit të një modeli të sigurt të të
dhënave, dhe realizohet gjat procesit të zhvillimit të sistemit informativ.
Procedura e gjetjes/përcaktimit të kategorive të të dhënave si dhe vendosjes së
mardhënjeve mes tyre quhet modelim i të dhënave respektivisht përshkrim i tyre.
11
12. Modelimi i të dhënave
Mvarësisht nga nevojat që paraqiten nëpër fazat e ndryshme të
zhvillimit të Sistemit Informativ, modelimi (paraqitja) i të dhënave
mundet të realizohet në tri nivele të ndryshme të apstrakcionit dhe atë:
- nivelin konceptual
- nivelin logjik dhe
- nivelin fizik
12
13. Modelimi i të dhënave
Ndarja e të dhënave në më shumë nivele vjen nga nevoja e
zgjidhjes së problemit të definimit/përcaktimit të të dhënave (i cili
është në kompetencë të shfrytëzuesit), nga vendosja fizike e të
dhënave, si dhe marja parasyshë e karakteristikave teknike të
mediumeve dhe njësive për memorim (i cili është në kompetencë/
përgjegjësi të informaticientëve.)
Për njohjen e pikpamjeve të shfrytëzuesit ndaj problemit
shrytëzohet niveli konceptual dhe ai logjik , kurse për përshkrimin
e strukturës fizike të të dhënave në mediumet magnetike shërbejnë
modelet fizike.
13
14. Niveli konceptiual i paraqitjes apo i modelimit të të dhënave reflekton mënyrën
në të cilën shfrytëzuesit e sistemit informativ që do të zhvillohet, i perceptojnë
(i shohin) ndodhitë/ngjarjet në sistemin informativ në fjalë e në bazë të kësaj
edhe të dhënat që burojnë nga këto ngjarje.
Nivelin logjik – e krijojn apo e formojnë ekspertët e informatikës, si bazë për
formimin respektivisht dizajnimin dhe zhvillimin e sistemit informatik.
Nivelin fizik – mbështetët apo ka për bazë nivelin logjik dhe paraqet përshkrimin e
vendosjes hapsinore të të dhënave në memorje të kompjutorit, respektivisht mënyrën
se si kompjutori “i sheh” të dhënat e memoruara në memorje.
Në princip shfrytëzuesit nuk duhet njohur mënyrën e organizimit fizik të të dhënave,
kurse për realizimin e tyre janë përgjegjës disa programe sistemore (softueri sistemor)
Ndarja e kuptimit nga mënyra e memorimit të të dhënave mundëson realizimin e
pamvarsisë së të dhënave nga vendosja e tyre fizike.
15. Mënyrat e krijimit të modeleve konceptuale me kohë
ndryshojnë respektivisht përmirësohen, kështu që në ditët
e sotme në përdorim janë dy lloje themelore të modeleve
konceptuale dhe atë:
- Entity-Relationship Model (ERM) dhe
- Object Model (OM)
15
16. E-R Modeli
Entity-Relationship model është një bashkësi konceptesh
dhe simbolesh grafike që mund të përdoren për të krijuar
skema konceptuale.
Verzionet
Original E-R model — Peter Chen (1976).
Extended E-R model — Shtojcë e Chen modelit.
Information Engineering (IE) — James Martin (1990); përdor notacionin
“crow’s foot” (këmba e sorrës), është i lehtë për ta kuptuar.
IDEF1X — Standard nacional i zhvilluar nga National Institute of Standards and
Technology
Unified Modeling Language (UML) — The Object Management Group;
përkrah metodologjinë e orientuar në objekte
16
17. Entitetet
Diçka që mund të identifikohet dhe që përdoruesi
dëshiron ta gjurmoj/hulumtoj
Entity class — koleksion entitetesh të një tipit të dhënë
Entity instance — shfaqja e një entiteti të caktuar
Zakonisht ka më shumë instanca të një entiteti në një
klasë entiteti.
17
19. Atributet
Atributet përshkruajnë karakteristikat e entiteteve.
Të gjitha instancat e entitetit të një klase të dhënë i
kanë atrubutet e njëjta, por variojnë në vlerat e
atyre atributeve.
Në modelimin e të dhënave, atributet shënohen me
elipsa.
19
21. Relacionet
Entitetet mund të ndërlidhen me njëri tjetrin në
relacione:
Klasat e relacioneve: ndërlidhje ndërmjet klasave të entitetit
Instancat e relacioneve: ndërlidhje ndërmjet instancave të entitetit
Në modelin orgigjinal E-R, relacionet mund të kenë
atribute por sot kjo nuk bëhet përveç në UML.
Klasa e relacionit mund të përfshijë dy apo më
shumë klasa entiteti.
21
22. Shkalla e relacioneve
Shkalla e relacionit paraqet numrin e klasave të
entitetit në relacion:
Dy entitete kanë relacion binar të shkallës dy.
Tre entitete kanë relacion ternar të shkallës tre.
22
24. Niveli konceptual - Entity-Relationship Model (ERM)
ad resa
gjinia N um
paga M 1 Em ri
PU N O N L ok acioni
P{ R
em ri
NA D ata e fillim it
I PU N SU AR N U M .I H AL L A
T{ PU N SU ARV
E
D ata e lind jes 1
1 1
U D H { H EQ
M B IK Q YR{ SI K O N TRO L
LON Em ri
M B IK Q YR
O r[ M
1 M N um
PRO EK TI
Punon
T{ M B IK Q YRU N IT
M n[ M
L okacioni
1
PERS. Q { U SH Q E N
U SH Q EN M
L .fam iljare
em ri
gjinia D . L ind .
Skema konceptuale e modelit relacional të
bazës së të dhënave
24
25. I Punsuari
EMRI NAM DAT E ADRESA GJINIA PAGA NAM_HALL HALL_NR
LINDJ
Reparti
EMRI_RO REP_NR NAM_DIR DATA_ FILL
E_UDHËHEQJES
Lok_i_Repartit
REP_NR HALLA_LOKACIONI
Proekti
EMRI_PR NR_PR LOKACIONI_PR NR_HALL
Punon në
NAM_PUN NR_PR ORË
I ushqyeri
NAM_PUN EMRI_I_TË USHQY. GJINIA DATA_LINDJES LIDHJA
FAMILJARE
25
26. Modeli logjik i të dhënave
Modeli konceptual i të dhënave shërben si bazë për përpunim të mëtejshëm të
detajeve/hollësive që kanë të bëjnë me memorimin e të dhënave në memorjen e
kompjutorit në mënyrë të organizuar.
Hapi rrjedhës në këtë drejtim është zhvillimi i skemës së implementimit të të
dhënave, që do të thotë gjetjen e mënyrës së organizimit logjik të tyre në memorje të
sistemit kompjuterk, e që prap paraqet përgaditje për vendosjen fizike të të dhënave
në memorjen e kompjutorit.
Për këtë arsye zhvillohen modelet logjike përkatëse të të dhënave (Logical Data
Models)
gjer më tash në teorin informatike janë zhvilluar tre lloje të modeleve logjike të të
dhënave dhe ate:
Modeli hierarhik
Modeli rrjetor
Modeli relacional – (tabela - grup tabelash)
26
28. Gjeji të punsuarit:
• emri i të cilëve fillon me shkronjën A,
• që punojnë në prerjen e pulave,
• që janë të lindur pas 31.12.1972
• Select * from R1, R2 where R1.A = R2 .A
28
29. Modeli rrjetor i të dhënave (CODASYL/DBTG)
(standard i vendosur me qëllim të manipulimit me struktuara të ndërlikuara të bazave të tëdhënave)
A(*) A(*) A(*)
A(*) A(*)
29
30. Bazat e të dhënave të bazauara në Web
Bazat e të dhënave të bazauara në Web paraqesin ato baza të të dhënave
të cilat janë të lidhura me Web-Sajte të ndryshme
(70% të të dhënave afariste në botë janë të vendosura në baza të të dhënave)
30
