SlideShare une entreprise Scribd logo

Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013

•
•
Fundacja "Merkury"
Fundacja "Merkury"
Formation
1  sur  122
Télécharger pour lire hors ligne
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku RAPORT KOŃCOWY Projekt finansowany z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – badanie powtórzone RAPORT Z BADAŃ Projekt realizowany przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego Projekt finansowany z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego Wrocław 2013
NOTA REDAKCYJNA OPRACOWANIE Zamawiający Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej i Kultury  Badania zrealizowane zostały na zlecenie Centrum Monitoringu Społecznego Obywatelskiej  Badania są częścią projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji, który jest systemowym projektem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) współfinansowanym ZAMAWIAJĄCY ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wykonawca  Badania zrealizowane zostały przez konsorcjum firm Laboratorium Badań Społecznych Sp. z o. o. oraz MANDS badania rynku i opinii WYDAWCA R2 Print Michał Adam Rytter Termin realizacji projektu  Badanie zrealizowano w okresie marzec – maj 2013 r. Autorzy raportu  Marzena Sochańska-Kawiecka: Kierownik projektu  Agnieszka Morysińska: Ekspert ds. badań  Edyta Makowska-Belta: Ekspert ds. badań  Zuzanna Kołakowska-Seroczyńska: Ekspert ds. badań  Ilona Bojakowska: Ekspert ds. badań ISBN 978-83-936900-4-6 Publikacja dystrybuowana bezpłatnie PUBLIKACJA BEZPŁATNA ISBN 978-83-875282-8-7 2
Szanowni Państwo, organizacje pozarządowe, skupiające aktywnych obywateli i podejmujące działania na rzecz społeczności lokalnych są ważnym ogniwem wojewódzkiej wspólnoty samorządowej. Skuteczność działań przez nich podejmowanych sprawia, że z roku na rok rośnie ich rola w kreowaniu pozytywnych zmian w środowisku lokalnym, co ma również wpływ na rozwój regionu. Samorząd Województwa Dolnośląskiego pragnie aktywnie włączać się w budowanie dialogu obywatelskiego, stwarzanie warunków do realizacji inicjatyw służących mieszkańcom regionu oraz deklaruje ścisłe współdziałanie z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań ustawowych Województwa. Przedstawiam Państwu publikację zawierającą wyniki diagnozy dotyczącej kondycji III sektora na Dolnym Śląsku sporządzonej na podstawie badań organizacji pozarządowych przeprowadzonych w podregionach: jeleniogórskim, wałbrzyskim, legnickim i wrocławskim. Celem badań było określenie skuteczności działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe, w szczególności przy realizacji „Programu współpracy samorządu Województwa Dolnośląskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na Dolnym Śląsku na lata 2011–2013”, funkcjonowaniu Dolnośląskiej Sieci Doradztwa Pozarządowego, realizacji projektów dofinansowanych z budżetu Województwa Dolnośląskiego oraz z pozyskanych środków unijnych. Mam nadzieję, że lektura tej publikacji okaże się dla Państwa inspirująca, a zebrana w niej wiedza w przyszłości zaowocuje dalszymi, pozytywnymi zmianami we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Radosław Mołoń Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego 3
Spis treści 1. Streszczenie....................................................................................................................5 2. Wprowadzenie ..............................................................................................................13 3. Opis zastosowanej metodologii .....................................................................................14 4. Kondycja trzeciego sektora w województwie dolnośląskim w latach 2008-2013 w świetle danych zastanych ..........................................................................................24 5. Opis i analiza wyników badania .....................................................................................35 5.1. Wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych ..................... 35 5.2. Stan współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi ...... 49 5.3. Zmiany w dolnośląskim sektorze pozarządowym w latach 2008-2013 ............. 63 5.4. Aktualna struktura organizacji pozarządowych, ich działalność, otoczenie i potrzeby ......................................................................................... 71 5.5. Poziom wiedzy organizacji na temat pozyskiwania funduszy strukturalnych i podejmowana aktywność w tym zakresie ....................................................... 81 5.6. Wykorzystywane źródła wsparcia merytorycznego i doradczego przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych UE oraz oczekiwania w tym zakresie ... 85 6. Wnioski .........................................................................................................................90 7. Rekomendacje ..............................................................................................................93 8. Bibliografia ....................................................................................................................99 9. Aneks ..........................................................................................................................101 4
1. Streszczenie Raport obejmuje wyniki badań wraz z płynącymi z nich wnioskami, które są efektem realizacji projektu „Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – badanie powtórzone”. Głównym celem badania było pozyskanie nowych informacji oraz pogłębienie już posiadanej wiedzy dotyczącej organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz zmian w sektorze NGO na terenie województwa dolnośląskiego w latach 2008-2013. Badania zostały przeprowadzone przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej we Wrocławiu w drugiej połowie 2013 roku. Pierwszym etapem realizacji projektu było przeprowadzenie analizy danych zastanych gromadzonych przez organy administracji rządowej i samorządowej, urzędy statystyczne, parasolowe organizacje pozarządowe oraz w oparciu o zasoby internetowe. Uzyskano dzięki temu wstępne informacje o zmianach w trzecim sektorze na terenie województwa dolnośląskiego w latach 2008-2013 na tle sytuacji w Polsce oraz o skali wykorzystania funduszy unijnych przez organizacje pozarządowe z Dolnego Śląska. Kolejnym etapem badań była faza ilościowych i jakościowych badań empirycznych. Badanie ilościowe wspomaganych zostało komputerowo przeprowadzone (CATI) techniką wywiadów z przedstawicielami telefonicznych dolnośląskich organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Badanie jakościowe zostało przeprowadzone obejmowało techniką przedstawicieli zogniskowanych wywiadów dolnośląskich organizacji grupowych (FGI) pozarządowych i również i podmiotów wymienionych w ustawie. W celu identyfikacji zmian, które zaszły w trzecim sektorze na Dolnym Śląsku w ostatnich pięciu latach, odniesiono się do raportu z 2008 r. „Badanie organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku”. Dzięki zestawieniu wyników obu badań (z 2008 i 2013 r.) uzyskano pogłębiony opis ewolucji i kondycji dolnośląskich organizacji pozarządowych. Wyniki empirycznych badań ilościowych i jakościowych przedstawiono w kolejności celów badawczych założonych na etapie projektowania badania. Były nimi określenie wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art.3, ust. 3 ustawy z dni. 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w latach 2007-2013; określenie stanu współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi w województwie dolnośląskim; opis zmian, jakie zaszły 5
w sektorze pozarządowym w województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2008-2013; opis aktualnej struktury działalności, organizacji otoczenia w województwie pozarządowych i potrzeb; dolnośląskim w województwie zidentyfikowanie na temat poziomu pozyskiwania dolnośląskim, wiedzy funduszy ich organizacji strukturalnych i podejmowanej aktywności w tym zakresie; zidentyfikowanie wykorzystywanych przez organizacje źródeł wsparcia merytorycznego i doradczego przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych UE oraz zakresu uzyskanego i oczekiwanego wsparcia. Co trzecia organizacja biorąca udział w badaniu ilościowym miała za sobą doświadczenie w aplikowaniu o środki z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, co dziesiąta wskazywała ich pozyskanie jako jedno z najważniejszych osiągnięć organizacji. Prawie 70% dolnośląskich organizacji pozarządowych nigdy nie starało się pozyskiwać funduszy strukturalnych. Najczęściej wskazywaną przyczyną tego stanu rzeczy był brak wiedzy i osób, które w organizacji znają się na pozyskiwaniu funduszy i pisaniu wniosków (31,6%), brak czasu (16,9%), pozyskiwanie środków w prostszy sposób (13,7%) czy niewielka skala działalności organizacji i brak partnera do realizacji projektu (8,7%). Oceniając wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych reprezentanci ponad 1/3 organizacji stwierdzili, że nie dostrzegają żadnego wpływu, co pokrywa się w przybliżeniu z liczbą organizacji, które zadeklarowały, że nie pozyskują funduszy unijnych. Prawie połowa uczestników zogniskowanych wywiadów grupowych oceniła wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych jako duży lub kluczowy. Takich odpowiedzi udzielili głównie przedstawiciele organizacji o dużym doświadczeniu w pozyskiwaniu środków. Tematem przewijającym się przez niemal wszystkie zogniskowane wywiady grupowe była kwestia rosnącej biurokracji związanej z obsługą funduszy strukturalnych. Respondenci wskazywali, że coraz więcej czasu i energii poświęcają na tzw. papierologię kosztem realnych działań i aktywności, podkreślali trudności z zachowaniem płynności finansowej, a także konieczność wydania dużych kwot w określonym roku budżetowym w sytuacji, gdy wyniki konkursu są ogłaszane później niż było to planowane (np. pod koniec roku). Powyższe problemy sygnalizowane przez przedstawicieli dolnośląskich organizacji pozarządowych nie przesłaniają im jednak dostrzegania pozytywnego wpływu funduszy europejskich na rozwój potencjału ludzkiego, merytorycznego i infrastrukturalnego swoich organizacji. Kolejną badaną kwestią była współpraca organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku z władzami samorządowymi szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Organizacjom najlepiej znane są gminne programy współpracy z sektorem pozarządowym, ale i w tym przypadku niemal co trzeci respondent badań ilościowych nie zna treści takiego programu lub nawet nie wiedział, że takowy powstał. Połowa respondentów nie wie, że 6
istnieją takie programy na poziomie powiatowym i wojewódzkim. Organizacje pozarządowe deklarują, że praktycznie nie uczestniczą w zespołach doradczych i eksperckich powoływanych przez jednostki samorządu terytorialnego, często nie są zainteresowane przekazywaniem uwag do współpracy międzysektorowej, nie wiedzą o możliwościach, jakie wynikają z rozwiązań ustawowych albo nie znajdują czasu na branie udziału w konsultacjach społecznych. Respondenci wskazywali na pozytywne strony współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, a także wskazywali na zaniechania i problemy utrudniające współpracę i realizację zadań, przede wszystkim na brak zainteresowania współpracą po obu stronach, stosowanie niejednolitych zasad oceny ofert organizacji na realizację zadań publicznych, brak wystarczającej informacji na temat planowanych działań, ogłaszanych konkursów czy zaprzestawanie lub odmowę finansowania zadań dla organizacji, które są ich pomysłodawcą, mają doświadczenie i zaplecze merytoryczne lub są pomysłodawcami konkretnych rozwiązań. Przedstawiciele organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku najbardziej sprecyzowane oczekiwania mają wobec Urzędu Miasta lub Urzędu Gminy. Pięć lat temu organizacje oczekiwały od gminy głównie wsparcia finansowego i kontynuacji współpracy na dotychczasowym poziomie. Obecnie katalog oczekiwań jest o wiele bardziej rozbudowany. Wsparcie finansowe ciągle jest na pierwszym miejscu, ale co piąta organizacja oczekuje również pomocy w pozyskiwaniu środków unijnych, współpracy na dotychczasowym poziomie lub podejmowanie innych wspólnych działań, 17% wsparcia infrastrukturalnego lub sprzętowego. Najmniej sprecyzowane oczekiwania (46% organizacji) są wobec Starostwa Powiatowego, ale i tu przeważa oczekiwanie wsparcia finansowego. Tylko 52% organizacji w 2013 r. zadeklarowała, że ma sprecyzowane oczekiwania wobec Urzędu Marszałkowskiego. W porównaniu z 2008 r. lista oczekiwań wobec UMWD wydłużyła się trzykrotnie. Z wypowiedzi respondentów udzielonych podczas wywiadów grupowych wynika, że samorząd województwa jest oceniany zdecydowanie lepiej niż samorząd powiatowy i gminny. Urząd Marszałkowski jest doceniany za rzeczywiste wsparcie rozumiane jako wychodzenie poza zapisy dokumentów programowych, zainteresowanie sprawami organizacji, zrozumienie potrzeb, oferowanie wsparcia o charakterze pozafinansowym. Przedstawiciele organizacji chwalą istnienie punktu konsultacyjnego, możliwość otrzymania pomocy w wypełnieniu i rozliczeniu wniosków, merytoryczną wartość strony internetowej. Respondenci dostrzegają chęć współpracy UMWD z organizacjami i chęć wprowadzania nowych rozwiązań. Elementy, które ich zdaniem należy poprawić, to zwiększenie częstotliwości kontaktów oraz wprowadzenie dodatkowych kanałów komunikacji. Postulowane zmiany we współpracy Urzędu Marszałkowskiego z organizacjami dotyczyły 7
warunków przekazywania środków finansowych organizacjom. Ich przedstawiciele oczekują większej dostępności informacji na temat tego, że w Urzędzie lub jego Wydziale wyczerpane zostały środki finansowe na dany rok bądź zadanie, wydłużenia okresu trwania konkursów, zwiększenia środków finansowych przeznaczanych na wsparcie realizacji zadań, większej przejrzystości i jasności oceny, ujednolicenia zasad współpracy z organizacjami, odejścia od biurokratycznego rozliczania dotacji, szczególnie zbyt „sztywnego” podejście urzędników do kwestii odchyleń od planowanego budżetu. Respondenci poruszyli także kwestię potrzeby prowadzenia spójnej, długofalowej polityki zwracając uwagę na niezbędną ciągłość – niezależnie od wyników wyborów samorządowych – wspierania działań, które wpisują się w wytyczone postulaty rozwoju województwa. W związku z tym, że w badaniach organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku w roku 2008 i 2013 zastosowano inne narzędzie badawcze (kwestionariusz wywiadu w 2013 r. został mocno rozbudowany przede wszystkim ze względu na inne cele badawcze), wychwycenie zmian ilościowych w perspektywie porównawczej ograniczało się jedynie do oceny kondycji organizacji, źródeł finansowania ich działalności, deklarowanych potrzeb szkoleniowych, oczekiwań wobec jednostek samorządowych (gminnych, powiatowych i wojewódzkich) oraz znajomości otoczenia instytucjonalnego organizacji. Inne zmiany, które zaszły w dolnośląskim sektorze pozarządowym, zostały przedstawione na podstawie badań jakościowych i uzyskanych w trakcie zogniskowanych wywiadów grupowych wypowiedzi przedstawicieli organizacji. W 2013 r. zdecydowanie więcej organizacji niż w 2008 r. określiło kondycję swoich podmiotów jako bardzo dobrą lub dobrą. Porównanie źródeł finansowania działalności organizacji pozarządowych w roku 2008 i 2013 pokazuje kilka niepokojących tendencji – przez ostatnich 5 lat udział środków unijnych w budżetach dolnośląskich organizacji stoi w miejscu i stanowi jedynie 5%. Spada też procentowy udział środków pozyskiwanych z działalności gospodarczej organizacji, sponsoringu, składek członkowskich, a nawet środków publicznych (budżetowych i samorządowych). W budżetach organizacji wzrósł jedynie udział środków z Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego, które w ogóle nie były podawane jako źródło finansowania w 2008 r. Tym, czym dolnośląskie organizacje badane w 2008 i 2013 roku różnią się najbardziej, są zgłaszane potrzeby szkoleniowe. W 2008 r. najczęściej zgłaszane potrzeby dotyczyły pozyskiwania funduszy (74%) i przygotowania wniosków unijnych (72%), podczas gdy w 2013 r. szkoleń w zakresie pozyskiwania funduszy potrzebowało 41% organizacji, a w zakresie przygotowywania wniosków tylko 11% (spadek o ponad 60 punktów procentowych!). W następnej kolejności w 2008 r. organizacje oczekiwały szkoleń dotyczących współpracy z samorządem (55%), których w 2013 r. w ogóle nie wymieniano. 8
Czterech na dziesięciu reprezentantów organizacji pozarządowych w 2008 r. wzięłoby też chętnie udział w szkoleniach na temat zarządzania organizacją, współpracy z wolontariuszami, księgowości organizacji, zarządzania finansami organizacji, które w 2013 r. cieszyły się wśród organizacji znikomym zainteresowaniem (na poziomie kilku procent). W 2013 r. co trzeci przedstawiciel organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku twierdził, że jego organizacja nie ma żadnych potrzeb szkoleniowych. Jeśli chodzi o znajomość otoczenia instytucjonalnego przez organizacje, to w perspektywie pięciu lat obserwowany jest i progres (w odniesieniu do samorządu województwa) i regres (pozostałe jednostki samorządu terytorialnego oraz znajomość lokalnych programów, uchwał dotyczących organizacji pozarządowych). Pozytywne zmiany w kondycji organizacji pozarządowych odnoszone są przez ich reprezentantów do kilku obszarów. Najczęściej i najwięcej mówiono o zasobach ludzkich w kontekście tak zmian ilościowych (wzrost liczby członków, rozrost kadry, wzrost liczby wolontariuszy, zatrudnienie personelu), jak i zmian o charakterze jakościowym (wzrost kompetencji). Drugi obszar dotyczy intensyfikacji współpracy z innymi podmiotami i wzrostu rozpoznawalności w grupach lub społecznościach, w których podmioty realizują swoje działania. Trzecia kategoria pozytywnych zmian wiąże się ze skalą działań (wzrost liczby działań, wzrost liczby projektów, większy budżet, przyrost beneficjentów, zmiany o charakterze merytorycznym, jak lepsza jakość działań, rozwój obszaru działalności, poszerzenie jej zakresu, zbalansowanie działań zagranicznych i lokalnych). Pozytywne zmiany dostrzegane przez reprezentantów dolnośląskich organizacji dotyczą także lepszego dostępu do infrastruktury lub możliwości dysponowania określonymi środkami trwałymi. Najczęściej wskazywano na zmianę siedziby na lepszą, pozyskanie samodzielnego lokalu. Część organizacji zadeklarowała, ze pozytywne zmiany zaszły również w ich sytuacji finansowej, zwiększył się ich budżet, uzyskały większy dostęp do środków, osiągnęły stabilizację finansową. Część uczestników wywiadów w ciągu ostatnich 5 lat działania organizacji doświadczyła zmian na gorsze. Negatywne zmiany dotyczą kilku obszarów: utraty członków, braku kompetentnego personelu, pogorszenia zaplecza lokalowego, zmniejszania zakresu działania organizacji z powodów finansowych. Zmiany na poziomie członkowskim i kadrowym organizacji były przeważnie oceniane pozytywnie, choć niektóre organizacje borykały się z problemami wynikającymi z wymiany pokoleniowej lub wręcz przeciwni – jej braku, odchodzeniem członków do innych organizacji, utratą kompetentnej kadr organizacji. Rozwój infrastruktury jest niejednoznacznie wartościowany przez organizacje i zależy od specyfiki działalności. Niektóre podmioty charakteryzują się pełną mobilnością i wystarczające jest dla nich korzystanie – od czasu do czasu, np. przy okazji zebrań 9
zarządu – z dostępnych w inkubatorach sal spotkań. Inne organizacje wraz z rozwojem działalności zgromadziły na tyle dużo sprzętu, ze zabiegają o zmianę siedziby, najczęściej z pozytywnym skutkiem, choć odroczonym w czasie. Wśród uczestników badań jakościowych zauważalny jest niepokój o dalsze funkcjonowanie organizacji. Zachodzące zmiany są oceniane niejednoznacznie, a kondycja - przede wszystkim finansowa - jako niestabilna, zwłaszcza w tych podmiotach, które utrzymują się głównie z zewnętrznych funduszy. Dotyczy to przede wszystkim organizacji, których budżet składa się z dotacji z funduszy strukturalnych. W związku z nową perspektywą 2014-2020 i brakiem - w chwili realizacji badania - sprecyzowanych zapisów dotyczących programów operacyjnych, dla przedstawicieli organizacji nie jest jasny przyszły kierunek rozwoju organizacji. Przedstawiciele organizacji, które finansują swoją działalność głównie z funduszy strukturalnych, wskazywali na fakt, że choć ich organizacje działają profesjonalnie i wykazują wysokie wskaźniki zatrudnienia, a także dysponują dużymi budżetami, to ich rzeczywista sytuacja niekoniecznie musi być oceniana w sposób jednoznacznie pozytywny. Podczas wywiadów grupowych zwracano uwagę na konieczność pomocy organizacjom nowopowstającym i rozwijającym się, by nie zmarnować potencjału i energii ich działaczy. Gdyby użyć terminologii szkolnej, można powiedzieć, że większość dolnośląskich organizacji pozarządowych ocenia swoją kondycję na mocną czwórkę. Najwyższe oceny wystawiają sobie organizacje z podregionu legnicko-głogowskiego (ponad 19% jest w bardzo dobrej kondycji, ponad 53% w dobrej), najsłabszą kondycję deklarują organizacje z podregionu wałbrzyskiego (tylko co dziesiąta określiła swoją kondycję jako bardzo dobrą, ponad 8% jako złą lub bardzo złą). Dolnośląskie organizacje za swoje najważniejsze osiągnięcie uznają przede wszystkim to, że ciągle istnieją lub że długo funkcjonują (łącznie 23% wskazań). Rzeczywiście, z punktu widzenia instytucjonalizacji organizacji pozarządowej, jest to osiągnięcie fundamentalne i prymarne. Rozszerzanie obszaru działalności, zwiększanie liczby realizowanych zadań, większa liczba członków organizacji, czyli coś, co można by nazwać działaniem ekspansywnym, było wymieniane wśród osiągnięć rzadziej niż przez co dziesiątą organizację. Co piąta organizacja wskazywała wśród swoich dwóch najważniejszych osiągnięć pozyskanie funduszy (unijnych i innych). Organizacje cenią sobie także nawiązanie współpracy z administracją samorządową, otrzymane nagrody, dyplomy, inne dowody uznania, rozpoznawalność na poziomie gminy lub powiatu. Organizacje pozarządowe pytane o środowiska i instytucje, z którymi współpracują, najczęściej wymieniały urzędy (powyżej 65%). Ponad połowa współpracuje ze szkołami, ponad 40% z innymi organizacjami pozarządowymi, co trzecia z osobami prywatnymi, co 10
czwarta z radnymi, mediami, biznesem. Tylko 4% organizacji nie współpracuje z innymi podmiotami lub osobami ze swojego otoczenia. Częstotliwość i intensywność współpracy z instytucjami otoczenia organizacji jest skorelowana z ich lokalizacją (podregionem), siedzibą (wieś lub miasto) oraz wiekiem organizacji. Organizacje wiejskie częściej niż miejskie współpracują z Kościołem, radnymi i osobami prywatnymi. Organizacje z najdłuższym stażem (powyżej 25 lat) rzadziej niż młodsze podmioty współpracują z biznesem i przedsiębiorcami, mediami i osobami prywatnymi, za to zdecydowanie częściej z Kościołem, radnymi, urzędami, innymi organizacjami i szkołami. Widoczne są także różnice w charakterze współpracy organizacji z różnych podregionów województwa. Przykładowo organizacje z podregionu legnicko-głogowskiego częściej niż inne współpracują z biznesem, mediami, szkołami i poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, a organizacje z podregionu wrocławskiego znacznie rzadziej niż pozostałe deklarują współpracę z urzędami i Kościołem. Wśród organizacji z Dolnego Śląska 23% ma doświadczenie w pisaniu wniosków i udało im się pozyskać środki unijne, kolejnych 9% składało wnioski, ale nie udało im się pozyskać środków z funduszy strukturalnych, jednak aż 68% nie ma w tym względzie żadnego doświadczenia. Spośród organizacji, które aplikowały o środki, 45% robi to od co najmniej pięciu lat, 26% od roku do trzech lat, 22% od trzech do pięciu lat, 7% czyniła starania krócej niż rok. Organizacje są świadome swoich ograniczeń zarówno jeśli chodzi o poziom wiedzy teoretycznej na temat pozyskiwania funduszy strukturalnych jak i umiejętności praktyczne w tym zakresie. Tylko niespełna 19% ocenia poziom swojej wiedzy jako wysoki lub bardzo wysoki, co trzecia organizacja jako przeciętny. Jeszcze gorzej organizacje oceniają swój poziom umiejętności w pozyskiwaniu funduszy. Co czwarta twierdzi, że nie ma w tym zakresie żadnych umiejętności, więcej niż co trzecia uważa, że posiada je w małym lub bardzo małym zakresie. Najlepiej swoje umiejętności praktyczne oceniają organizacje z podregionu jeleniogórskiego, ale nie widać w tym zakresie znaczących różnic między podregionami. Poziom wiedzy posiadanej przez organizacje można zidentyfikować poprzez analizę odpowiedzi na pytanie, jakie są główne bariery i ułatwienia rozpoznawane przez organizacje w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych. Trzeba zauważyć, że bariery w pozyskiwaniu dofinansowania są wskazywane znacznie częściej niż czynniki sprzyjające. Jeśli chodzi o ułatwienia w pozyskaniu finansowania, to uzyskane podczas badań jakościowych odpowiedzi można pokategoryzować w cztery grupy. Zdecydowanie najczęściej wskazywane ułatwienia to dostęp do informacji i posiadane zasoby ludzkie. Niektóre organizacje upatrywały ułatwień w posiadanych zasobach finansowych oraz w zewnętrznych czynnikach: przejrzystych zasadach dofinansowania. Z kolei najczęściej 11
wymieniane bariery dotyczą rozbudowanych formalności, braku środków finansowych, niedostosowania realizowanych zadań do typów dofinansowania, braków kadrowych oraz innych czynników (w tym brak danych regionalnych i lokalnych do diagnoz, słaby dostęp do informacji o dedykowanych zadaniach, tj. takich, w które organizacja może wpisać się z misją i celami, lokalny charakter działalności). Z takiego układu odpowiedzi można wywnioskować, że wiedza jest organizacjom potrzebna, ale to nie jej brak jest największym utrudnieniem w sięganiu po fundusze strukturalne, tylko rozbudowane formalności i brak środków finansowych, zarówno na wkłady własne, jak i na zatrudnienie dodatkowych osób, także takich – jak można się domyślać – które wypełniłyby wniosek. Dopiero po przejściu tych trudności organizacyjnych i finansowych pojawia się kwestia posiadanej wiedzy. W ten sposób zrozumiałe jest, że dostęp do informacji (budujących zasób posiadanej wiedzy) jest najważniejszym ułatwieniem, ale tylko dla tych organizacji, którym udało się pokonać lub obejść podstawowe bariery. Dostęp do informacji oznaczał dostęp do punktów doradczych, możliwość uzyskania pomocy przy wypełnianiu wniosków projektowych, dostęp do informacji o datach i zasadach oceny w ogłaszanych konkursach przez Internet. Drugie wskazywane ułatwienie, czyli zasoby ludzkie, jakimi dysponuje organizacja, respondenci wiązali bezpośrednio ze stanem wiedzy w organizacji (doświadczenie merytoryczne członków organizacji, wiedza, doświadczenie, kompetencja członków zespołu). Z przeprowadzonej analizy wyłania się obraz dolnośląskich organizacji jako bardzo zróżnicowanych pod kątem posiadanych zasobów informacji i umiejętności dotyczących pozyskiwania funduszy strukturalnych, przy czym część podmiotów nie odczuwa braku wiedzy, ponieważ identyfikuje inne „bariery wejścia w pozyskiwanie funduszy”. Wspomniane powyżej zróżnicowanie wiedzy jest zauważalne również podczas analizy wypowiedzi respondentów wywiadów grupowych. W wielu przypadkach posiadany poziom wiedzy jest bardzo powierzchowny. Powodem tego jest albo brak łatwego dostępu albo nieformułowane w bezpośredni sposób, ale możliwe do zidentyfikowania przekonanie o trudności, skomplikowaniu i wielowątkowości wiedzy niezbędnej do pozyskiwania funduszy strukturalnych. Istotną rolę odgrywa również fakt, że z posiadanej fragmentarycznej wiedzy wyłania się stereotyp „trudności nie do pokonania samodzielnie”, co skutecznie hamuje staranie się o środki, z wyjątkiem sytuacji, gdy organizacja znajdzie mocne wsparcie i zachętę w innymi podmiocie, na przykład organizacji parasolowej, która wówczas – najczęściej jako lider projektu – bierze na siebie ciężar administrowania, księgowania i zarządzania projektem, a wcześniej – wypełnienia wniosku. Skutkuje to niewielkim zwiększeniem doświadczenia organizacji w realizacji projektów i najczęściej nie prowadzi do wzrostu gotowości do realizacji kolejnych projektów samodzielnie lub jako lider projektu. 12
Cześć organizacji pozarządowych odrzuca możliwość aplikowania o środki ze względu na niewystarczający zasięg podejmowanych przez siebie działań. Pojawia się również opinia, że trudność rozliczenia funduszy unijnych może spowodować w małych, początkujących organizacjach ich likwidację, co pokazuje, że są sytuacje, kiedy fundusze strukturalne są postrzegane w kategoriach zagrożenia. Brak zainteresowania aplikowaniem o te środki wynika również z przekonania o niedopasowaniu funduszy do zadań, które realizuje organizacja. Niekiedy, jak pokazała dyskusja, takie uzasadnienie wynika z niewiedzy. Konieczne jest więc przekazywanie skondensowanych informacji na temat różnych typów funduszy unijnych (krajowych, regionalnych, unijnych, norweskich i innych). Członkowie organizacji często uczą się sami albo zdobywają wiedzę od współpracowników, rzadziej korzystają ze szkoleń. Wśród części organizacji istnieje przekonanie, że praktyczna wiedza nie jest niezbędna przy pozyskiwaniu środków, ponieważ można skorzystać z usług firm, które piszą wnioski lub ze wsparcia zewnętrznego – inkubatora, organizacji parasolowej czy wynajętego specjalisty. Zastanawiające jest to, że mimo świadomości niezbyt dużej wiedzy teoretycznej, jeszcze mniejszych umiejętności praktycznych oraz znacznie mniejszego zainteresowania szkoleniami niż jeszcze pięć lat temu, organizacje nie wydają się poszukiwać wsparcia w aplikowaniu o fundusze strukturalne poza organizacją. Nieliczne organizacje, które korzystają ze wsparcia jednostek samorządu terytorialnego lub lokalnych punktów konsultacyjnych prowadzonych przez inne organizacje, są zadowolone z uzyskanego wsparcia. 2. Wprowadzenie Raport obejmuje wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu „Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – badanie powtórzone”, realizowanego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, oraz płynące z nich wnioski i rekomendacje. Przeprowadzone badania miały na celu pozyskanie nowych informacji oraz pogłębienie już posiadanej wiedzy dotyczącej organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku, ich struktury, funkcjonowania, rodzajów i obszarów działalności, potrzeb i oczekiwań, a także zdiagnozowanie zmian, jakie zaszły w trzecim sektorze na przestrzeni ostatnich 5 lat. W trakcie realizacji badań główny nacisk został położony na diagnozę stanu współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi różnych szczebli (gminnego, powiatowego, wojewódzkiego) na Dolnym Śląsku. Postawione zostały dwa główne pytania badawcze: 13
 Jaki jest wpływ funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3, ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w latach 2007-2013?  Jakie zmiany zaszły w sektorze pozarządowym województwa dolnośląskiego na przestrzeni lat 2008-2013? Analiza kondycji dolnośląskich organizacji pozarządowych oraz opis zmian, jakie zaszły w obszarze społeczeństwa obywatelskiego w ostatnich latach, koncentrowały się w szczególności na: 1. określeniu wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art.3, ust. 3 ustawy z dni. 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w latach 2007-2013; 2. określeniu stanu współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi w województwie dolnośląskim; 3. opisie zmian, jakie zaszły w sektorze pozarządowym w województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2008-2013; 4. opisie aktualnej struktury organizacji pozarządowych w województwie dolnośląskim, ich działalności, otoczenia i potrzeb; 5. zidentyfikowaniu poziomu wiedzy organizacji w województwie dolnośląskim na temat pozyskiwania funduszy strukturalnych i podejmowanej aktywności w tym zakresie; 6. zidentyfikowaniu wykorzystywanych przez organizacje źródeł wsparcia merytorycznego i doradczego przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych UE oraz zakresu uzyskanego i oczekiwanego wsparcia. Badania na potrzeby raportu zostały przeprowadzone przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej we Wrocławiu w drugiej połowie 2013 roku. Składały się one z etapu badań jakościowych (analiza danych zastanych), badań ilościowych (realizowanych metodą CATI) oraz badań jakościowych pogłębiających wyniki badań ilościowych (realizowanych metodą zogniskowanych wywiadów grupowych). 3. Opis zastosowanej metodologii W celu uzyskania wiarygodnych wyników i udzielenia wyczerpujących odpowiedzi na założone pytania badawcze, niezbędne było przeprowadzenie wieloetapowego badania i połączenie w nim różnorodnych rodzajów danych i metod badawczych, tzn. zastosowanie triangulacji metodologicznej. Sprowadzała się ona do triangulacji źródeł danych, bowiem 14
zostały przeanalizowane zarówno dokumenty zastane, jak i dane wywołane, oraz triangulacji metod badawczych, która polegała na łączeniu metody analizy dokumentów, wywiadów grupowych i wywiadów realizowanych metodą CATI. Pierwszym etapem badania było przeprowadzenie analizy danych zastanych gromadzonych przez organy administracji rządowej i samorządowej, urzędy statystyczne, parasolowe organizacje pozarządowe oraz w oparciu o zasoby internetowe, których wiarygodność została zweryfikowana. Założeniem tej fazy badania było uzyskanie wstępnych odpowiedzi na następujące pytania:  w jaki sposób zmieniał się trzeci sektor w województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2008-2013?  czy zmiany w województwie były podobne do obserwowanych w całym kraju?  jaka jest skala wykorzystania przez organizacje pozarządowe z terenu województwa dolnośląskiego funduszy unijnych?  w jakim zakresie ogólnodostępne dane statystyczne, raporty z badań oraz opracowania pozwalają odpowiedzieć na postawione pytania badawcze projektu? Badanie desk research (inaczej analiza danych zastanych, analiza dokumentów, „badania gabinetowe”) jest jedną z metod badań tzw. niereaktywnych, czyli nie wykorzystujących interakcji pomiędzy badaczem a respondentem. Analiza dokumentów posłużyła do skonstruowania podłoża teoretycznego dla badanych zagadnień oraz sformułowania pytań badawczych. Analizie poddano następujące dane, dokumenty i publikacje:  akty prawne,  dokumenty programowe PO KL,  dokumenty o charakterze strategicznym opracowane w województwie dolnośląskim,  raporty z badań trzeciego sektora w województwie dolnośląskim, tj. o Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – raport z badań (2008) o Raport podsumowujący badanie socjologiczne funkcjonowania organizacji pozarządowych działających w obszarze pomocy i integracji społecznej na terenie Dolnego Śląska (2010) o Raport potrzeb i możliwości podmiotów integracyjno-społecznych województwa dolnośląskiego (2010)  raporty z ogólnopolskich badań trzeciego sektora oraz diagnozy stanu społeczeństwa obywatelskiego,  bazy danych oraz opracowania statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Banku Danych Lokalnych GUS, 15
 opracowania Finansów, dotyczące Ministerstwo sektora Pracy non-profit i Polityki sporządzone Społecznej, przez Ministerstwo Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,  zawartość stron internetowych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz wybranych dolnośląskich organizacji pozarządowych. Po etapie analizy danych zastanych nastąpiła faza ilościowych i jakościowych badań empirycznych. Badanie ilościowe zostało przeprowadzone techniką wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI) z przedstawicielami organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, działającymi na terenie województwa dolnośląskiego. Badanie jakościowe grupowych (FGI) zostało i również przeprowadzone obejmowało techniką przedstawicieli zogniskowanych wywiadów dolnośląskich organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w ustawie. Wykonawcą badania techniką CATI była firma badawcza BIOSTAT. Badanie zostało zrealizowane w terminie od 1 sierpnia 2013 r. do 30 września 2013 r. Wzięło w nim udział 940 przedstawicieli dolnośląskich organizacji pozarządowych z czterech podregionów: jeleniogórskiego, wałbrzyskiego, legnickiego i wrocławskiego. Dobór próby miał charakter warstwowo-kwotowy. Przy jej doborze uwzględniono - obok podregionu, w którym znajduje się siedziba organizacji – takie zmienne, jak forma prawna organizacji oraz obszar tematyczny realizowanych zadań publicznych. Rozkład próby w badaniach ilościowych przedstawiał się następująco: Lokalizacja organizacji w podregionie województwa dolnośląskiego jeleniogórski (13%) wałbrzyski (24%) legnicko-głogowski (12%) wrocławski (51%) 16
Forma prawna organizacji stowarzyszenie (62%) klub sportowy (15%) fundacja (9%) towarzystwo (5%) związek (4%) inna (5%) Realizacja zadań publicznych tak (95%) Większość respondentów badania ilościowego nie (5%) reprezentowała organizacje zlokalizowane w mieście (80%). Zgodnie z założeniem w badaniu nadreprezentowane były organizacje z co najmniej pięcioletnim stażem, młodsze stanowiły jedynie 9% próby. 44% organizacji biorących udział w badaniu ilościowym miała status organizacji pożytku publicznego. Lokalizacja organizacji miasto (80%) wieś (20%) 17
Wiek organizacji rok lub mniej (1%) od 1 roku do 3 lat (4%) od 3 do 5 lat (4%) od 5 do 10 lat (21%) od 10 do 25 lat (38%) 25 lat lub więcej (32%) Posiadanie statusu Organizacji Pożytku Publicznego tak (44%) nie (56%) Co trzecia organizacja miała doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych, co odbiegało od wstępnych założeń projektu. Okazało się jednak, że na Dolnym Śląsku podmioty trzeciego sektora posiadające takie doświadczenie są w zdecydowanej mniejszości, dlatego próby rekrutowania do badań głównie takich organizacji znacząco odbiegałyby od rzeczywistych proporcji, a w konsekwencji fałszowały obraz rzeczywistości. Poza tym ważne jest zrozumienie, dlaczego organizacje pozarządowe nie starają się pozyskiwać środków europejskich, a odpowiedź na to pytanie jest łatwiejsza dzięki zaangażowaniu do badań respondentów reprezentujących właśnie takie podmioty. Doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych tak (32%) 18 nie (68%)
Jeśli chodzi o obszary tematyczne działalności organizacji, których reprezentanci wzięli udział w badaniu ilościowym, to najwięcej z nich zajmowało się tematyką dzieci i młodzieży, sportem, rekreacją, turystyką i wypoczynkiem oraz nauką, edukacją, oświatą i wychowaniem. Obszar działalności organizacji Liczba Procent młodzież i dzieci 332 37,0 aktywizacja lokalnych społeczności 46 5,0 osoby niepełnosprawne, rehabilitacja 83 9,0 nauka, edukacja, oświata, wychowanie 208 23,0 usługi socjalne i pomoc społeczna, dobroczynność 73 8,0 ochrona zdrowia i życia 125 14,0 rozwój gospodarczy, przedsiębiorczość, rzemiosło 18 2,0 sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek 319 35,0 szkolenia 49 5,0 prawa człowieka 14 2,0 doradztwo 18 2,0 kultura i sztuka 131 15,0 współpraca z regionami, rozwój regionalny 34 4,0 ochrona środowiska 72 8,0 działania na rzecz odnowy wsi 14 2,0 religia, ruchy polityczne 4 1,0 Uwaga: wartości procentowe nie sumują się do 100%, ponieważ organizacje mogły wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi. W pierwszej kolejności wykonano badania pilotażowe na próbie N=40 przy użyciu kwestionariusza wywiadu przekazanego przez CMSiKO zaakceptowanego przez Zamawiającego (Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego). Następnie dokonano drobnych korekt w kwestionariuszu, które dotyczyły głównie kolejności odpowiedzi w kafeterii, dodano również kilka odpowiedzi do kafeterii w niektórych pytaniach (co pozwoliło zmniejszyć w badaniach właściwych odsetek odpowiedzi w kategorii „inne”). Badania właściwe na próbie N=900 zrealizowano przy założeniu kwotowego doboru próby ustalonego przez Zamawiającego. Za zrealizowany wywiad uznawano taki, w którym liczba braków danych nie przekroczyła 5%. W rzeczywistości baza zawierająca wyniki badań praktycznie nie miała braków danych. W badaniu CATI kwestionariusz zawierał około 45 19
pytań zamkniętych lub półotwartych (zawierających odpowiedź „inne, jakie?”), były to pytania różnego typu, zarówno wielokrotnego wyboru jak i pytania na skali punktowej (patrz aneks). Pytania otwarte znajdowały się jedynie w metryczce (pytania dotyczące typu organizacji, liczby członków itp.) Respondentami w badaniu były osoby reprezentujące organizację, posiadające wiedzę na temat pozyskiwania przez organizację funduszy unijnych w ostatnich 5 latach oraz na temat współpracy organizacji z samorządem. Badanie techniką FGI (zogniskowanych wywiadów grupowych) zostało zrealizowane w terminie od 9 października 2013 r. do 29 października 2013 r. Przeprowadzono cztery wywiady fokusowe, które były moderowane i obsługiwane technicznie przez dwóch pracowników CMSiKO: dwa we Wrocławiu (9 i 29 października 2013 r.), jeden w Legnicy (15 października 2013 r.) i jeden w Wałbrzychu (17 października 2013 r.). Obydwa wywiady przeprowadzone we Wrocławiu odbyły się w profesjonalnej sali fokusowej w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej, z kolei w Legnicy i Wałbrzychu z powodu braku takich miejsc, badanie przeprowadzone zostało w niewielkich salach hotelowych. Wszystkie 4 badania fokusowe odbyły się w godzinach popołudniowych i trwały od 1,5 do 2 godzin. Oprócz udziału w dyskusji, uczestnicy wypełniali krótkie materiały dodatkowe. Do każdego wywiadu grupowego zostało zrekrutowanych 10-11 osób. Rekrutacja realizowana była przy pomocy tej samej bazy danych, którą przekazano wykonawcy badań ilościowych, a ponadto poprzez zamieszczenie informacji na stronie internetowej CMSiKO, zamieszczenie informacji o badaniach w dolnośląskim serwisie ngo.pl, w newsletterze Sektor3 oraz poprzez osobisty kontakt z organizacjami. Używano kwestionariusza rekrutacyjnego zawierającego kilkanaście pytań. Podczas realizacji badania najwyższa frekwencja była w Wałbrzychu, gdzie na badanie przybyło aż 12 osób, mimo iż rekrutowanych było 10. W Legnicy w dyskusji uczestniczyło 9 osób, we Wrocławiu w pierwszym spotkaniu wzięło udział 7, a w drugim 9 osób. W badaniu FGI łącznie uczestniczyło 37 osób. Dobór próby miał charakter celowy. Głównym założeniem doboru uczestników badania było zróżnicowanie reprezentowanych przez nich organizacji zarówno pod względem obszaru tematycznego działalności (realizowanych zadań), jak i pod kątem doświadczeń w pozyskiwaniu funduszy unijnych oraz realizacji zadań publicznych. Ponadto osoby zapraszane do udziału w wywiadach miały posiadać wiedzę na temat obecnego funkcjonowania organizacji oraz działań podejmowanych w ostatnich pięciu latach. Takie założenia rekrutacyjne sprawiły, że w badaniach fokusowych wzięły udział prawie wyłącznie osoby z zarządów organizacji, a nie szeregowi pracownicy czy wolontariusze. Pozwoliło to na zebranie wartościowych, z punktu widzenia celów badania, opinii reprezentantów organizacji pozarządowych. Rozkład próby w badaniach jakościowych przedstawiał się następująco: 20
Forma prawna organizacji stowarzyszenie inne (59,4%) stowarzyszenie sportowe (5,4%) fundacja (21,6%) inny podmiot (13,6%) Doświadczenie w realizacji zadań publicznych tak (75,7%) nie (24,3%) Doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych tak (59,5%) Większość organizacji reprezentowanych nie (40,5%) w badaniach jakościowych działało regionalnie, duża część wykazała działalność lokalną i ponadlokalną, jedynie kilka organizacji podejmowało aktywność na poziomie krajowym i międzynarodowym. Zasięg działania lokalny (16,2%) ponadlokalny - kilka gmin, powiatów (13,5%) regionalny (51,4%) krajowy - co najmniej kilka województw (8,1%) międzynarodowy (8,1%) brak danych (2,7%) Pod względem obszaru tematycznego działalności organizacji uczestnikami badania byli przeważnie przedstawiciele organizacji, które zajmują się aktywizacją lokalnych społeczności, młodzieżą i dziećmi, osobami niepełnosprawnymi, rehabilitacją, a także 21
edukacją, oświatą i kulturą. Część respondentów jako zakres działalności swojej organizacji wskazywała usługi socjalne i pomoc społeczną, ochronę zdrowia i życia, rozwój gospodarczy, przedsiębiorczość, rzemiosło, a także sport, turystykę, rekreację, prawa człowieka, szkolenia, doradztwo, kulturę i sztukę. Niewielka liczba uczestników jako obszar działalności wskazała współpracę z regionami, rozwój regionalny i ochronę środowiska. Żadna z organizacji uczestniczących w badaniu nie wskazała działań na rzecz odnowy wsi oraz religii i ruchów politycznych. Obszary tematyczne działania organizacji Liczba Procent młodzież i dzieci 10 27,0 aktywizacja lokalnych społeczności 10 27,0 osoby niepełnosprawne, rehabilitacja 8 21,6 nauka, edukacja, oświata, wychowanie 8 21,6 usługi socjalne i pomoc społeczna 5 13,5 ochrona zdrowia i życia 4 10,8 rozwój gospodarczy, przedsiębiorczość, rzemiosło 4 10,8 sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek 4 10,8 szkolenia 4 10,8 prawa człowieka 4 10,8 doradztwo 3 8,1 kultura i sztuka 3 8,1 współpraca z regionami, rozwój regionalny 1 2,7 ochrona środowiska 1 2,7 działania na rzecz odnowy wsi 0 0,0 religia, ruchy polityczne 0 0,0 Uwaga: wartości procentowe nie sumują się do 100%, ponieważ organizacje mogły wskazać maksymalnie dwie odpowiedzi. W badaniu FGI uczestniczyli przedstawiciele zarówno organizacji młodych, działających w trzecim sektorze nie dłużej niż 5 lat (10 organizacji), jak i organizacje bardziej doświadczone prowadzące działalność dłużej niż 5 lat (26 organizacji). Jedna organizacja nie określiła od jak dawna działa na rynku. Zgodnie z założeniami przyjętymi przez Zamawiającego w badaniu jakościowym przeważali przedstawiciele różnego rodzaju stowarzyszeń, stanowili oni 64,8% ogółu badanych. Udział przedstawicieli fundacji wynosił 13,6%, innych podmiotów 13,6%. 22
Spełnione zostały również warunki określone przez Zamawiającego badania w zakresie realizacji zadań publicznych przez badane organizacje, gdyż większość z nich je realizowała. Rozbieżność w przypadku realizacji w stosunku przez do organizacje oczekiwań Zamawiającego projektów pojawiła finansowanych się z funduszy strukturalnych. Aż 16 organizacji w ogóle nie realizowało żadnych projektów, 5 z uczestniczących w badaniu organizacji udało się zrealizować tylko jeden projekt, 1 organizacja zrealizowała 2-3 projekty, 3 organizacje 4-5 projektów, z kolei 9 organizacjom udało się zrealizować więcej niż 5 projektów unijnych. Ze wszystkich uczestniczących w wywiadzie organizacji trzy nie przekazały informacji na temat liczby zrealizowanych projektów. Uczestnikami wywiadów fokusowych byli w dużej mierze ludzie w wieku powyżej 55. roku życia lub osoby młode – pomiędzy 26-35 rokiem życia. Nieco mniejszą grupę stanowiły osoby między 36. a 55. rokiem życia. W badaniach praktycznie nie uczestniczyły osoby poniżej 25. roku życia. Aż 70,4% biorących udział w badaniu stanowiły kobiety, co potwierdza tezę o feminizacji personelu trzeciego sektora. Respondenci mieli zdecydowanie wyższy poziom wykształcenia niż średnia krajowa: 73,0% posiadało wykształcenie wyższe, 21,6% wykształcenie średnie. W ogromnej przewadze rozmówcy zogniskowanych wywiadów grupowych pełnili funkcje zarządcze w organizacji: byli to prezesi, członkowie zarządu, menadżerowie. Znacznie mniejszą grupę stanowią pracownicy nie pełniący funkcji zarządczych, ale zorientowani w sprawach działalności organizacji. W badaniu w ogóle nie uczestniczyli tzw. zwykli (szeregowi) członkowie organizacji oraz wolontariusze. W trakcie realizacji badań nie pojawiły się problemy mające decydujący wpływ na ich przebieg. W przypadku badania CATI znaczenie miał termin realizacji badań (przez pierwszy miesiąc odbywały się one podczas letniego sezonu urlopowego), co mogło stanowić problem w dostępności i dyspozycyjności niektórych respondentów. Część respondentów badań ilościowych CATI wskazywało, ze czas rozmowy z ankieterem był dla nich zbyt długi i przerywało rozmowę. Wówczas ankieter dzwonił ponownie w innym ustalonym terminie, żeby dokończyć rozpoczęty wywiad. Ankieterzy spotykali się również z odmową udziału w badaniach, ale były to nieliczne przypadki. Przy rekrutacji do badań jakościowych z respondentami kontaktowano się telefonicznie na podstawie baz organizacji pozarządowych działających na terenie Dolnego Śląska. Stosunkowo często problemem okazywał się nieaktualny numer telefonu bądź zaprzestanie działalności organizacji figurującej w bazie. Problemem było także to, iż nierzadko osoby zainteresowane uczestnictwem w wywiadzie nie spełniały warunku pozyskiwania środków publicznych albo funduszy unijnych, albo nie posiadały statutu stowarzyszenia tylko np. prowadziły innego rodzaju działalność. Podsumowując, częstym problemem było dotarcie do podmiotów idealnie wpasowujących się w wymagania i kryteria 23
określone przez Zamawiającego, jednak ostatecznie udało się zrealizować badanie zarówno przy uczestnictwie wystarczającej liczby respondentów, jak i przy zachowaniu wymaganych kryteriów. 4. Kondycja trzeciego sektora w województwie dolnośląskim w latach 2008-2013 w świetle danych zastanych Informacje na temat liczebności organizacji pozarządowych przedstawione w niniejszym raporcie zostały zaczerpnięte z Banku Danych Lokalnych GUS, opracowań GUS, raportów i baz stowarzyszenia Klon/Jawor, a także z bazy danych teleadresowych organizacji w województwie dolnośląskim prowadzonej przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego oraz – jako uzupełnienie – bazy danych o organizacjach prowadzonej przez Urząd Miasta Wrocławia. Należy zaznaczyć, że podawane przez różne źródła liczebności odbiegają od siebie. Istnieje przynajmniej kilka przyczyn takiego stanu. Pierwszym z nich jest fakt, że liczba organizacji pozarządowych w skali województwa stale się zmienia, za czym nie nadążają oficjalne statystyki. W tym samym czasie zakładane są jedne organizacje, podczas gdy inne zawieszają lub kończą swoją działalność. Drugą przyczyną jest to, że organizacje, które były we wcześniejszym okresie aktywne i zostały wpisane do określonej bazy (lub same się do niej zgłosiły) nie mają obowiązku informowania podmiotu prowadzącego o zaprzestaniu lub zawieszeniu działalności. Istotną kwestią pozostaje również definicja organizacji pozarządowej, która w zależności od źródła danych jest formułowana odmiennie. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego liczba organizacji pozarządowych w województwie dolnośląskim w roku 2010 w stosunku do roku 2008 wzrosła nieznacznie i wynosiła 5 500 w stosunku do 5 400 w 2008 roku1. Sektor pozarządowy w Polsce rozwijał się w tym samym czasie nieco szybciej: udział organizacji dolnośląskich w całkowitej liczbie polskich organizacji pozarządowych zmniejszył się w omawianym okresie (2008-2010) z 7,6% do 7,3%. Warto wspomnieć, że w omawianym okresie wzrosła w województwie dolnośląskim liczba organizacji posiadających status organizacji pożytku publicznego (OPP) – z około 620 do 720, co oznacza, że w 2010 roku 11,7% spośród wszystkich polskich OPP było zlokalizowanych w województwie dolnośląskim (w 2008 roku było to 11,6%). Zarówno w 2008 roku, jak i w 2010 województwo dolnośląskie pod względem liczby organizacji pozarządowych uplasowało się na piątym miejscu w kraju, za województwami: mazowieckim, małopolskim, śląskim i wielkopolskim. Stosunek liczby organizacji do liczby mieszkańców plasuje natomiast województwo 1 W momencie prowadzenia badania desk research (wrzesień 2013 r.) w BDL GUS nie były dostępne dane za 2012 rok. 24
dolnośląskie dopiero na jedenastym miejscu i choć w latach 2008-2010 liczba organizacji nieznacznie się zwiększyła (z 18,7 do 19,3 organizacji na 10 tys. mieszkańców Dolnego Śląska), to przyrost liczby organizacji w Polsce był w omawianym okresie nieco większy niż w regionie (z 18,6 do 19,9 organizacji na 10 tys. mieszkańców). Ze względu na zasięg działalności w regionie wzrósł odsetek organizacji, których zasięg działalności wykracza poza granice kraju (z 7,0% w 2008 r. do 10,0% w 2010 r., średnio dla Polski udział takich organizacji wynosił w 2008 r. i w 2010 r. 6,0%). Pod tym względem województwo dolnośląskie plasuje się wraz z mazowieckim na pierwszym miejscu w kraju. Powiększył się również udział podmiotów, które obejmują zasięgiem swojej działalności powiat (z 25,0% w 2008 r. do 28,0% w 2010 r.). Jednocześnie zmalał odsetek organizacji, których zasięg obejmuje najbliższe otoczenie, mniejsze niż jedna gmina (z 9,0% do 6,0%). Oznacza to, że, dolnośląskie organizacje obejmują większy zasięg działania niż przeciętne polskie organizacje oraz że systematycznie ten zasięg powiększają. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, o 10 punktów procentowych zmniejszył się udział organizacji prowadzących wyłącznie nieodpłatną działalność statutową (z 82,0% do 72,0%), a wzrósł udział podmiotów prowadzących zarówno nieodpłatną, jak i odpłatną działalność (z 11,0% do 22,0%). Nadal jednak organizacje prowadzące działalność gospodarczą stanowią zdecydowaną mniejszość (7% w 2008 r. i 6% w 2010 r.). Pod tym względem sytuacja w województwie dolnośląskim, świadcząca o niewielkiej profesjonalizacji sektora non-profit, nie odbiega od sytuacji w innych regionach. Pod względem typu organizacji województwo notuje jeden z najwyższych w kraju udział fundacji, które, zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, stanowią na Dolnym Śląsku 10% wszystkich działających organizacji. Pozostałe organizacje to stowarzyszenia kultury fizycznej (26,2% wszystkich dolnośląskich organizacji w 2010 r.), ochotnicze straże pożarne (12,0%), koła łowieckie (3,4%), pozostałe stowarzyszenia i inne organizacje społeczne (48,4%). Ponad połowa podmiotów zlokalizowanych w województwie dolnośląskim ma swoją siedzibę na terenie gmin miejskich (54,0% w 2008 r., 58% w 2010 r.)., a około ¼ na terenie gmin miejsko-wiejskich (27,0% w 2008 r., 25% w 2010 r.). Są to jedne z najwyższych wskaźników w kraju, wynikające głównie z relatywnie wysokiego wskaźnika urbanizacji województwa dolnośląskiego. W omawianym okresie zwiększył się udział dolnośląskich organizacji w ogólnej liczbie podmiotów, które zadeklarowały przychód powyżej jednego miliona złotych (z 5,7% w 2008 r. do 7,2% w 2010r.). Udział jednostek zatrudniających pracowników pozostał na tym samym poziomie i wyniósł 13,0%. Jednocześnie nieznacznie zwiększyła się przeciętna liczba zatrudnionych osób (z 7 do 8 osób), co biorąc pod uwagę zwiększenie liczby bezwzględnej organizacji spowodowało wzrost liczby zatrudnionych w trzecim sektorze 25
województwa dolnośląskiego z 3 800 do 5 600 osób. Przeciętna liczba członków organizacji w województwie dolnośląskim wynosiła w 2008 roku 26 osób (średnia krajowa to 30 osób)2. Liczba wolontariuszy przypadających na jedną dolnośląską organizację wynosiła 10 osób, podobnie jak w innych regionach Polski. Kondycja dolnośląskiego sektora organizacji pozarządowych odmiennie wygląda z perspektywy bazy Stowarzyszenia Klon/Jawor. Jest w niej zarejestrowanych ponad 80 tys. organizacji, z czego ponad 14 tys. ma swoją siedzibę w województwie mazowieckim, a duża liczba (ponad 7 tys.) jest zlokalizowana w województwach śląskim, wielkopolskim, małopolskim i dolnośląskim. Analiza liczby organizacji pozarządowych w stosunku do liczby mieszkańców prowadzona przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w 2012 roku pokazuje, że najwyższa aktywność obywatelska występuje w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, pomorskim i lubuskim3. Jest to znacząca różnica w stosunku do danych BDL GUS za 2008 i 2010 rok. Może ona wynikać z trzech kwestii:  upływu czasu – dane Stowarzyszenia Klon/Jawor pochodzą z 2012 roku, a dane BDL GUS z 2010 i 2008 roku;  niewyrejestrowywania się organizacji zawieszających lub kończących swoją aktywność z baz Stowarzyszenia;  innym rozumieniem kategorii „organizacje pozarządowe”, do której Stowarzyszenie Klon/Jawor zalicza stowarzyszenia i fundacje4. Poprzez wyłączenie z analizy Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP), których w województwie dolnośląskim jest znacznie mniej niż w innych regionach, wskaźniki zaangażowania obywatelskiego na Dolnym Śląsku przyjmują znacznie wyższe wartości niż wynika to z BDL GUS. Autorzy przywoływanego raportu bazowali również na danych zaczerpniętych z rejestru REGON. Jak piszą „największy przyrost liczby organizacji w stosunku do liczby mieszkańców zanotowano w ostatnich latach (2008-2012 – przyp. aut.) w województwach mazowieckim, dolnośląskim, warmińsko-mazurskim 5 i zachodniopomorskim” . W województwie dolnośląskim przyrost w omawianym czteroletnim okresie wyniósł 9,0 organizacji (tj. stowarzyszeń i fundacji, bez OSP) na 10 tys. mieszkańców, co plasuje województwo dolnośląskie na drugim miejscu w Polsce po Mazowszu (9,1 organizacji). Dzięki danym zbieranym przez Stowarzyszenie Klon/Jawor można poznać profil działalności organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku. Poniższa tabela obejmuje 2 Dane BDL GUS dostępne wyłącznie za 2008 rok. Klon/Jawor (2013). Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012. Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor, s. 30. 4 Ibidem, s. 5. 5 Ibidem, s. 31. 3 26
wskazania wszystkich dolnośląskich organizacji, które są zarejestrowane w bazie Klon/Jawor (tym razem także Ochotniczych Straży Pożarnych), których łącznie jest 12 690. Ta liczba posłużyła do obliczenia wielkości procentowych zaprezentowanych w dalszej części tekstu. Ogólna liczba wskazań w tabeli przewyższa liczbę organizacji (wynosi 15 372), ponieważ mogły one wskazać więcej niż jeden obszar aktywności. Organizacje mogły także wskazać więcej niż jeden szczegółowy obszar w ramach głównego obszaru. Rozkład odpowiedzi dla województwa dolnośląskiego ilustruje poniższa tabela. Dziedziny działań dolnośląskich organizacji w 2012 r. Dziedziny działań organizacji liczba Przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca Działalność charytatywna Pomoc społeczna oraz wyrównywanie szans Pomoc ofiarom katastrof Działalność na rzecz osób niepełnosprawnych Działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym Działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych Wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej Ochrona zdrowia Ochrona i promocja zdrowia Przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym Ochrona praw Upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka, swobód obywatelskich oraz działań wspomagających rozwój demokracji Działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn Upowszechnianie i ochrona praw konsumentów Działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechnianie i ochrona praw dziecka Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy 2 421 537 1 460 788 787 206 34 33 1 361 1 116 491 725 Działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości Działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem Promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy Nauka, kultura, ekologia Nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie Wspomaganie rozwoju techniki, wynalazczości i innowacyjności Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego Ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego Działalność międzynarodowa, wspólnoty lokalne, aktywność społeczna Działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami 574 27 536 193 94 203 898 192 424 2 469 1 484 58 1 370 613 1 653 647
Dziedziny działań organizacji liczba Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych Promocja i organizacja wolontariatu Wspieranie organizacji pozarządowych Tożsamość, tradycja narodowa Podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości, rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej Promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą Pomoc Polonii i Polakom za granicą Działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego Sport, turystyka, wypoczynek Wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu Turystyka i krajoznawstwo Wypoczynek dzieci i młodzieży Bezpieczeństwo publiczne Ratownictwo i ochrona ludności Porządek i bezpieczeństwo publiczne Obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Inne 1 157 497 190 631 513 83 32 194 3 542 3 356 678 663 1 069 910 192 39 603 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy organizacji pozarządowych Klon/Jawor, dostęp 10.09.2013 r. Z przedstawionego zestawienia wynika, że najważniejsze dziedziny działań dolnośląskich organizacji to:  sport, turystyka, wypoczynek – 23%  nauka, kultura, ekologia – 15,7%  przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca – 15,7%  działalność międzynarodowa, wspólnoty lokalne, aktywność społeczna – 10,5%  ochrona zdrowia – 8,9%  bezpieczeństwo publiczne – 7,0%  przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy – 5,8%  ochrona praw – 4,7%  tożsamość, tradycja narodowa – 4,1%  inne – 4,0%. Do dwóch kluczowych obszarów działalności dolnośląskich organizacji należy wspieranie i promocja kultury fizycznej i sportu oraz pomoc społeczna i wyrównywanie szans. Wśród organizacji działających w drugim z wymienionych obszarów zrealizowano w ostatnich latach w województwie dolnośląskim dwa badania socjologiczne, których najważniejsze wyniki zaprezentowane zostały poniżej. Na Dolnym Śląsku zrealizowano 28
ponadto „Badanie organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku”, które stanowiło punkt odniesienia od wyników badań przedstawianych w niniejszym raporcie. „Badanie organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku” zostało zrealizowane w 2008 roku i objęło swoim zasięgiem wszystkie rodzaje organizacji pozarządowych województwa dolnośląskiego. Dzięki zestawieniu wyników obu badań (z 2008 i 2013 r.) uzyskujemy pogłębiony opis zmian, jakie zaszły w dolnośląskim trzecim sektorze na przestrzeni ostatnich pięciu lat. Warto także w tym miejscu wspomnieć o wynikach dwóch innych badań socjologicznych, które obejmowały analizę kondycji sektora organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej. Niektóre zaobserwowane wtedy tendencje i część zdiagnozowanych problemów nadal są na Dolnym Śląsku aktualne. Pierwsze badanie zrealizowano w 2010 roku na zlecenie Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej na próbie 700 respondentów reprezentujących 350 organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej6, drugie przeprowadzono w tym samym roku na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego na próbie 800 dolnośląskich organizacji działających w tym obszarze aktywności7. Najważniejsze wnioski z obu projektów przedstawiają się następująco:  Dolnośląskie organizacje w 2010 roku najczęściej obejmowały swoją działalnością teren jednej gminy (ponad 1/3), co czwarta działała na terenie całego kraju, tylko 3% z nich obejmowało swoimi działaniami obszar ponadnarodowy,  Cześć organizacji deklarowało poszerzanie zakresu zadaniowego swojej działalności, najczęściej w celu dostosowania profilu do możliwości uzyskania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych, krajowych i samorządowych, dopiero drugim wskazywanym celem poszerzania zakresu działań były potrzeby zgłaszane przez beneficjentów,  Najważniejsze bariery we współpracy badanych organizacji z administracją publiczną wskazywane przez organizacje to ograniczone zaufanie administracji, ograniczone środki finansowe pozostające w dyspozycji administracji na realizację zadań zleconych organizacjom oraz ograniczony kapitał społeczny skutkujący mało dynamicznym rozwojem trzeciego sektora,  Spośród organizacji, które deklarowały brak planów poszerzenia działalności, najczęściej wskazywaną barierą był ograniczony dostęp do środków finansowych, 6 Raport podsumowujący Badanie socjologiczne funkcjonowania organizacji pozarządowych działających w obszarze pomocy i integracji społecznej na terenie Dolnego Śląska (2011). Wrocław: Doradztwo Społeczne i Gospodarcze. Badanie było realizowane w ramach projektu Diagnoza funkcjonowania organizacji działających w obszarze pomocy społecznej i integracji społecznej współfinansowanego z Unii Europejskiej z EFS w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 7 Raport potrzeb i możliwości podmiotów integracyjno-społecznych województwa dolnośląskiego. Materiały z konferencji podsumowującej projekt (2010). Wrocław: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER. 29
w szczególności potrzebnych dla zachowania płynności finansowej w sytuacji realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych,  Głównym źródłem pozyskiwania środków na działalność były dla badanych organizacji samorządy terytorialne (dla ponad połowy organizacji kwoty te stanowiły około 50% rocznego budżetu); dla ponad połowy organizacji fundusze strukturalne stanowiły mniej niż 20% rocznego budżetu, fundusze z budżetu centralnego mniej niż 15%,  Ze względu na zasoby ludzkie organizacji, wśród pracowników nieznacznie przeważały kobiety, prawie 60% pracowników stanowiły osoby z wykształceniem wyższym lub średnim. Trzy czwarte organizacji w momencie badania nie zatrudniało żadnego pracownika, 10% organizacji zatrudniało od 1 do 3 osób, organizacje zatrudniające ponad pięćdziesiąt osób stanowiły 1,5% badanych. Prawie 2/3 pracowników sektora pozarządowego było zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, pozostali w oparciu na umowy cywilno-prawne. 61% badanych instytucji współpracowało w roku poprzedzającym badanie (2009) łącznie z ponad 10 tys. wolontariuszy,  Braki w zasobach ludzkich (liczbowe lub merytoryczne) odczuwało cztery na dziesięć organizacji,  Główną wskazywaną barierę ograniczającą skalę pozyskiwania funduszy zewnętrznych dla większości organizacji (59%) stanowiły zawiłe procedury biurokratyczne i administracyjne,  Około cztery na pięć organizacji współpracowało z organami administracji publicznej, najczęściej odbywało się to w formie spotkań czy narad roboczych oraz przy okazji realizowania zadań finansowanych z budżetu administracji samorządowej. Ponad 40% z nich uczestniczyło w konsultacjach programu współpracy JST z organizacjami pozarządowymi oraz w sesjach samorządu,  Około 2/3 reprezentantów organizacji artykułowała potrzebę utworzenia w ich otoczeniu instytucji wspierającej organizacje pozarządowe. Jeśli z pewną dozą ostrożności uogólnimy wyniki badań z 2010 r. na cały trzeci sektor w województwie dolnośląskim, to nasuwają się następujące wnioski: 1. Organizacje są wyraźnie zróżnicowane pod względem potencjału finansowego, organizacyjnego, ludzkiego i technicznego. 2. Największą bolączką trzeciego sektora jest niedobór środków finansowych, na który wpływa zbyt duże rozbudowanie procedur administracyjnych oraz niedobory kadrowe utrudniające lub uniemożliwiające organizacjom sięganie po środki zewnętrzne. 30
1. Proces profesjonalizacji trzeciego sektora na Dolnym Śląsku przebiega w umiarkowanym tempie, o czym świadczy fakt powolnego wzrostu odsetka organizacji prowadzących działalność gospodarczą, świadczących odpłatne usługi, zatrudniających personel na umowę o pracę. 2. Dominujące potrzeby organizacji wiążą się z uzyskaniem wsparcia finansowego i merytorycznego, o czym świadczy deklarowanie przez większość podmiotów potrzeby stworzenia organizacji wspierającej NGO w otoczeniu organizacji oraz zapotrzebowanie na kursy i szkolenia dla trzeciego sektora. Jednym z kluczowych czynników wpływającym na zmiany w funkcjonowaniu polskich organizacji pozarządowych w ostatnich latach stała się możliwość finansowania ich działań z funduszy unijnych. Zainteresowanie możliwością ubiegania się o środki unijne przez organizacje od początku polskiego członkostwa w Unii Europejskiej było wysokie. Jak podaje Stowarzyszenie Klon/Jawor, w 2004 roku aż 70% z nich planowało skorzystać ze środków unijnych, jednak za słowami nie poszły czyny: na początku roku 2008 zaledwie 20% organizacji potwierdziło, że aplikowało o środki unijne.8 Wiązało się to z małą wiedzą na temat funduszy, brakiem niezbędnych kompetencji do prowadzenia i rozliczania projektów, brakiem przygotowania w kwestii unijnych procedur, a także specyfiką samych funduszy i wymaganiami niemożliwymi do spełnienia przez dużą część organizacji. Dzięki eliminacji części barier wraz z otwarciem drugiego okresu programowania oraz profesjonalizacją i edukacją organizacji, w samych tylko latach 2009 i 2010 o fundusze aplikowała już ponad jedna czwarta organizacji, z czego ponad połowa (55%) z sukcesem.9 Zainteresowanie funduszami unijnymi jest wyraźnie skorelowane ze skalą działania, tematyką, jaką zajmują się organizacje oraz zasobami i wielkością organizacji. O środki najczęściej aplikują organizacje aktywne na skalę ponadnarodową, zajmujące się tematyką rozwoju lokalnego lub działających w obszarze rynku pracy i zatrudnienia, one też są w tych działaniach najbardziej skuteczne. Najrzadziej o unijne środki zabiegają organizacje działające na skalę lokalną, zajmujące się sportem, turystyką, rekreacją czy hobby. Jak w świetle statystyk Ministerstwa Rozwoju Regionalnego10 przedstawia się stan wykorzystania funduszy strukturalnych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 na tle organizacji działających w innych regionach? 8 J. Przewłocka, Polskie organizacje pozarządowe. Najważniejsze pytania, podstawowe fakty, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011, s. 17 Ibidem. 10 Udział organizacji pozarządowych w prowadzeniu działań finansowanych z funduszy unijnych jest monitorowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przy użyciu systemu informatycznego KSI SIMIK 20072013. Przytaczane dane pochodzą z opracowań Ministerstwa bazujących na danych zebranych w KSI. 9 31
Najpopularniejszym programem, do którego aplikują organizacje sektora non profit jest PO Kapitał Ludzki. Od 2007 do końca marca 2012 roku beneficjentami funduszy UE zostało 3 126 spośród niemal 87,8 tys. polskich fundacji i stowarzyszeń, czyli zaledwie około 4%.11 Podpisały one umowy na realizację 7,5 tys. projektów o łącznej wartości 5,9 mld zł. Ponad połowa tej kwoty trafiła do 111 organizacji – do każdej z nich co najmniej 10 mln zł. Z kolei ok. 1000 fundacji i stowarzyszeń musiało zadowolić się dofinansowaniem UE dla projektów nie przekraczającej 50 tys. zł. Tematyka zdecydowanej większości projektów fundacji i stowarzyszeń dotyczy poprawy jakości kapitału ludzkiego, wyrównywania szans na rynku pracy i poprawy spójności w regionach i na poziomie ponadregionalnym. Domeną organizacji pozarządowych są projekty „miękkie” – 11% wartości wszystkich inwestycji w kapitał ludzki stanowią projekty autorstwa fundacji i stowarzyszeń. Wśród nich wyróżniają się przedsięwzięcia NGO związane z integracją społeczną (16% wartości wszystkich projektów z tej dziedziny), a także podnoszeniem kompetencji pracowników i promowaniem przedsiębiorczości i innowacji (13%), czyli realizacja szkoleń i projektów z szeroko rozumianej edukacji, a także działania animacyjne w społecznościach lokalnych. Drugą pod względem wartości grupę stanowią projekty związane z sektorem B+RT (badania i rozwój technologiczny), innowacjami i przedsiębiorczością, realizowane głównie przez organizacje wspierania przedsiębiorczości, rozwoju lokalnego lub regionalnego, działające przy uczelniach i inne o profilu naukowo-badawczym. Część funduszy unijnych organizacje pozarządowe pozyskują na różnorodne inwestycje turystyczne i kulturalne. Pod względem łącznej wartości podpisanych umów pierwsze miejsce zajmują organizacje z Mazowsza, tuż za nimi lokują się organizacje pozarządowe z Lubelszczyzny, spychając na dalsze miejsca fundacje i stowarzyszenia z województw: małopolskiego, wielkopolskiego czy śląskiego. W województwie dolnośląskim udział poszczególnych typów podmiotów w kwocie umów podpisanych przez trzeci sektor w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego kształtował się następująco: na koniec 2012 roku największy odsetek (ponad połowa kwoty umów) została podpisana przez związki wyznaniowe i Kościół katolicki, stowarzyszenia znalazły się dopiero na drugim miejscu. 11 Miazga A. (2012). Na co III sektor wydaje środki z UE? artykuł w wersji elektronicznej, źródło: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/774433.html (dostęp 21.08.2013) 32
Udział kwot umów podpisanych przez podmioty fundacje (19,1%) Kościół katolicki i inne zw. wyznaniowe (51,1%) samorząd gospodarczy i zawodowy (2,1%) stowarzyszenia (27,7%) Źródło: opracowanie własne na podstawie MRR, NGO 2012, z.1. Porównując udział poszczególnych typów organizacji w liczbie projektów w ramach RPO w województwie dolnośląskim z sytuacją w Polsce, można zauważyć, że na Dolnym Śląsku udział umów podpisanych przez związki wyznaniowe i fundacje jest niższy niż średnia krajowa (o ok. 6 punktów procentowych w przypadku związków wyznaniowych i ok. 9 punktów procentowych w przypadku fundacji), natomiast znacznie wyższy jest udział umów podpisanych przez stowarzyszenia (o ok. 14 punktów procentowych). Świadczy to o ponadprzeciętnym potencjale dolnośląskich stowarzyszeń w pozyskiwaniu środków unijnych. Na tle przeciętnych kwot umów w ramach wszystkich RPO, w Programie województwa dolnośląskiego kwoty umów podpisywanych z każdym typem organizacji były zdecydowanie niższe niż średnia krajowa. Najbardziej widoczna jest dysproporcja w kwotach umów podpisanych przez fundacje, które w dolnośląskim były prawie czterokrotnie niższe niż przeciętnie w Polsce. W przypadku związków wyznaniowych i stowarzyszeń umowy podpisane w województwie dolnośląskim opiewały na kwoty niższe o około 50% niż przeciętnie w Polsce. Dolnośląskie organizacje pozarządowe były aktywne również w innych programach operacyjnych. Podobnie jak w całej Polsce, dolnośląski trzeci sektor finansował z funduszy strukturalnych głównie działania w ramach projektów miękkich (Europejski Fundusz Społeczny – POKL), które stanowiły prawie 92% liczby wszystkich realizowanych projektów. Jeden na 15 projektów realizowanych przez dolnośląski trzeci sektor był finansowany w ramach RPO WD, natomiast mniej niż jeden na sto z Programów Operacyjnych Infrastruktura i Środowisko oraz Innowacyjna Gospodarka. 33
Udzial projektów realizowanych w PO PO IG (0,8%) PO IŚ (0,9%) PO KL (91,9%) RPO (6,5%) Źródło: obliczenia własne na podstawie MRR, NGO 2012, z.4. Porównując kwoty uzyskane na realizację projektów przez dolnośląskie organizacje w ramach różnych programów operacyjnych z kwotami uzyskanymi przez organizacje w całej Polsce, można zauważyć, że udział środków pozyskanych przez dolnośląskie organizacje jest wyższy niż przeciętnie w Polsce w szczególności w zakresie PO Infrastruktura i Środowisko. Uzyskane w ramach tego programu dofinansowanie wynosi w Polsce nieco ponad 2% całego dofinansowania pozyskanego przez organizacje z funduszy strukturalnych, podczas gdy w województwie dolnośląskim jest to ponad 8%. Z kolei ponad dwukrotnie mniejszy niż przeciętnie w Polsce jest udział środków pozyskanych z programu Innowacyjna Gospodarka (ponad 11% do około 4%). Uzyskany wynik pokazuje, że choć region kojarzony jest w społecznej świadomości z wprowadzaniem innowacji oraz nowoczesnymi sektorami gospodarki, to udział trzeciego sektora w pozyskiwaniu środków jest w tym zakresie znacznie niższy niż przeciętnie w Polsce. Dostępne dane na temat średniej wartości projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w poszczególnych programach operacyjnych pokazują, że na Dolnym Śląsku największą średnią wartość projektu notowano w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (ok. 6,4 mln złotych). Znacznie niższe przeciętne kwoty notowano w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka (ok. 4,1 mln zł). Na trzecim miejscu uplasował się Regionalny Program Operacyjny ze średnią kwotą projektu na poziomie 1,6 mln, a na ostatnim – umowy podpisane w ramach POKL (ponad pół mln zł). Bazując na przedstawionych dokumentach i danych pochodzących ze statystyki publicznej należy stwierdzić, że potencjał organizacji pozarządowych jest w województwie dolnośląskim ciągle bardzo duży. Zasadniczo, wskaźniki charakteryzujące dolnośląski sektor pozarządowy nie odbiegają w znaczący sposób od wskaźników notowanych w całej Polsce, przy czym daje się zauważyć większą niż przeciętnie profesjonalizację dolnośląskich organizacji. Zebrane informacje zostaną teraz zestawione z danymi wywołanymi w badaniach ilościowych i jakościowych. 34
5. Opis i analiza wyników badania Materiałem do analizy ilościowej były dane uzyskane dzięki wywiadom telefonicznym wspomaganymi komputerowo (CATI) z przedstawicielami organizacji pozarządowych. Materiałem do analizy jakościowej była treść zogniskowanych wywiadów grupowych oraz materiałów dodatkowych wypełnianych przez ich uczestników. Analizę ilościową wykonano przy użyciu technik statystycznych (analiza częstości, analiza związków między zmiennymi, analiza korelacji), jakościową przy użyciu kluczy kategoryzacyjnych i deskryptywnej analizy treści. Wyniki przedstawiono w kolejności celów badawczych założonych na etapie projektowania badania. 5.1. Wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych W latach 2007-2013 organizacje pozarządowe mogły korzystać z dwóch funduszy strukturalnych Unii Europejskiej: Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Co trzecia organizacja biorąca udział w badaniu ilościowym (32%) miała za sobą doświadczenie w aplikowaniu o środki finansowe, co dziesiąta wskazywała pozyskanie funduszy UE jako jedno z najważniejszych osiągnięć organizacji. Aplikowanie i pozyskiwanie funduszy europejskich jest dodatnio skorelowane z dobrą kondycją organizacji. Cztery na dziesięć organizacji oceniających swoją kondycję jako bardzo dobrą składało wnioski, większość z nich uczyniła to z sukcesem. Nie jest jednak tak, że organizacje postrzegające swoją kondycję jako złą nie starają się o fundusze strukturalne, ponieważ co czwarta taka organizacja deklarowała, że aplikowała o środki europejskie, ale skuteczność jest w ich przypadku najniższa. 35
Ocena kondycji organizacji a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) Ubieganie się o fundusze strukturalne zależy od wieku organizacji. Najczęściej i najskuteczniej czynią to organizacje funkcjonujące w trzecim sektorze ponad pięć lat i mniej niż dziesięć lat, czyli cały czas ich funkcjonowania przypada na okres poakcesyjny. Są to organizacje, które przeszły już okres „niemowlęctwa”, okrzepły, a zarazem od początku swojego istnienia funkcjonowały w warunkach unijnych. Organizacje młode mają najmniejsze doświadczenie w pisaniu projektów i najmniejszą skuteczność, a niemal 74% z nich w ogóle nie próbowała pozyskiwać funduszy strukturalnych. 36
Wiek organizacji a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) Na doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych większego wpływu nie ma lokalizacja organizacji w konkretnym podregionie województwa, ani lokalizacja na wsi lub w mieście. Interesujące jest to, że - jak wynika z deklaracji respondentów - organizacje wiejskie mają wyższą skuteczność w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych. Lokalizacja organizacji (podregion) a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) 37
Lokalizacja organizacji (miasto/wieś) a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) Największe doświadczenie w skutecznym pozyskiwaniu funduszy strukturalnych mają fundacje, one też najczęściej aplikują o środki unijne (ponad 46% ma za sobą takie doświadczenie). Forma prawna organizacji a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych Prawie 70% dolnośląskich organizacji pozarządowych nigdy nie starało się pozyskiwać funduszy strukturalnych. W badaniach ilościowych najczęściej wskazywaną przyczyną tego stanu rzeczy był brak wiedzy i osób, które w organizacji znają się na pozyskiwaniu funduszy i pisaniu wniosków (31,6%). Kolejne wskazywane powody to:  brak czasu - 16,9%;  preferencje w pozyskiwaniu środków w prostszy sposób (np. od samorządów) 13,7%,  zbyt mała organizacja i brak partnera do realizacji projektu - 8,7%,  wszystkie zadania są finansowane z innych źródeł - 8%, 38
 brak doświadczenia - 7,2%,  nieudane wcześniejsze próby pozyskania funduszy strukturalnych przez osoby zespołu - 6,5%,  wśród funduszy unijnych nie ma takich, które wspierałyby obszary działalności organizacji - 5,4%,  obawy związane z problemami z realizacją lub rozliczeniem projektu - 5%. Wśród organizacji, które brały udział w badaniach jakościowych zdecydowana większość realizowała zadania publiczne niemal 60% posiadało doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Jednak i tutaj ponad 40% respondentów reprezentowało organizacje, które nigdy nie realizowało projektów z funduszy strukturalnych lub w obecnej chwili ich nie realizują. Wypowiadali się oni na temat czynników branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o niepozyskiwaniu środków. Na podstawie analizy ich wypowiedzi udzielonych podczas wywiadów fokusowych można wyróżnić następujące kluczowe bariery:  brak wystarczającej wiedzy potrzebnej do właściwego przygotowania projektu i wypełnienia wniosku,  niedostosowanie tematów unijnych konkursów do profilu działań organizacji,  zbyt duże wymagania przy realizacji projektu. Kwestia jest taka, że jakby jest mało [szkoleń], albo może nie dotarłyśmy, bo wcześniej też nie chodziłyśmy na żadne szkolenia w tym kierunku i jakby sama procedura pozyskiwania tych funduszy i tak dalej to również było coś, co było dla nas bardzo czasochłonne do zgłębienia i przy natłoku obowiązków, które po prostu mamy, postanowiłyśmy się z tego wycofać. (FGI 4,K). Nie ma co się łudzić, środki europejskie nie dają pieniędzy na całe spektrum fajnych rzeczy, które robią organizacje pozarządowe, i są bardzo mocno, szczególnie teraz przez ostatnie dwa lata, gdzie jest reszta pieniędzy, jeżeli mówimy o tych pieniądzach, które rządzą się okresem programowania. Więc chodzi o zrealizowanie pewnych założonych wskaźników, w związku z tym to nie jest tak, że mamy fajny pomysł, tylko on się musi bardzo ściśle wiązać z tym zapotrzebowaniem, zaprogramowanym w tych projektach i czasami nawet jak organizacja się wpisuje nie do terenów wiejskich, bo jest z Wrocławia albo np. się wpisuje, ale nie ma doświadczenia finansowego np. ostatnich dwóch lat, a jak miałabym zdobyć to doświadczenie finansowe skoro nie mogłam pozyskać środków wcześniej większych, tak? (FGI 4,K). 39
Nam jest dosyć ciężko dlatego, że my typowo mamy sport, a to wszystko jest albo pod zdrowie albo pod jakiś inny projekt. Nie chcemy tworzyć fikcji. (FGI 4, K). My przykładowo chcieliśmy, planowaliśmy aplikować do Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z projektem, natomiast już jakby na etapie wstępnego pisania miałyśmy wizję dokładnie, co w tym projekcie się zawrze, ale skonsultowałyśmy się właśnie z kilkoma organizacjami mniejszymi i większymi, które realizowały takie projekty i po usłyszeniu opinii właśnie, że to jest taka ilość biurokracji, rozliczania, papierów przy organizacji, która tak naprawdę opiera się na ośmiu [osobach] (…) koszty utrzymania projektu były niewspółmierne i jakby obniżały wartość tego, co mogłoby w nim zostać tak naprawdę wykonane. (FGI 4, K). Bariery w pozyskiwaniu funduszy unijnych, o jakich pisali respondenci w materiałach dodatkowych, to (w kolejności częstotliwości wskazań):  rozbudowane formalności,  brak środków finansowych w organizacji,  niedostosowanie zadań realizowanych przez organizację do możliwego dofinansowania,  braki kadrowe,  inne (np. słaby dostęp do informacji o dedykowanych zadaniach, tj. takich, w które można wpisać się z misją i celami organizacji, młody wiek organizacji, brak danych regionalnych i lokalnych do diagnoz poprzedzających sformułowanie wniosku, niejasne kryteria konkursowe). Ułatwienia w pozyskiwaniu środków z funduszy strukturalnych były wskazywane rzadziej niż bariery. Członkowie organizacji upatrują ich zarówno w samych podmiotach, jakie reprezentują (zasoby ludzkie, zasoby finansowe), jak i w otoczeniu zewnętrznym, w tym w instytucjach oferujących pomoc w pisaniu wniosków (dostęp do informacji, możliwość skorzystania z punktów doradczych) i w administracji (przejrzyste zasady przyznawania dofinansowania czyli jawność procedur rozliczania i oceny). Zarówno respondenci badań ilościowych, jak i jakościowych byli pytani o wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych przez organizacje działające w takim samym obszarze jak organizacja, do której należą. Co trzeci respondent badań ilościowych nie potrafił ocenić tego wpływu, co trzeci ocenił go jako duży, bardzo duży lub wręcz kluczowy, ponad 15% jako mały lub bardzo mały, niemal 8% nie dostrzega żadnego wpływu funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe. 40
Ocena wpływu funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych przez organizacje działające w takim obszarze jak organizacja respondenta (%) Ocena wpływu funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych była także zróżnicowana wśród respondentów biorących udział w badaniach jakościowych. W tym przypadku reprezentanci ponad 1/3 organizacji stwierdzili, że nie dostrzegają żadnego wpływu, co pokrywa się w przybliżeniu z liczbą organizacji, które zadeklarowały, że nie pozyskują funduszy unijnych. Prawie połowa uczestników zogniskowanych wywiadów grupowych oceniła wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych jako duży lub kluczowy. Takich odpowiedzi udzielili głównie przedstawiciele organizacji o dużym doświadczeniu w pozyskiwaniu środków, które – trzeba przypomnieć – były w badaniu jakościowym nadreprezentowane. Przedstawiciele organizacji postrzegali wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych głównie w kategoriach:  profesjonalizacji realizacji zadań publicznych dzięki wykorzystaniu wiedzy nabytej podczas realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, która wpłynęła na zbudowanie kapitału społecznego do realizacji innych zadań publicznych,  poprawy jakości realizacji zadań publicznych poprzez wykorzystanie partnerstw czy sieci kontaktów zbudowanych przy okazji realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych,  zmiany katalogu realizowanych zadań publicznych lub rozłożenia akcentów poprzez przeorientowanie organizacji na realizację projektów z funduszy strukturalnych, 41
 wykorzystania zaplecza technicznego (mebli, sprzętu biurowego) zakupionego w ramach realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, co umożliwia podejmowanie się realizacji słabiej finansowanych zadań publicznych. Profesjonalizacja działania organizacji, poprawa jakości realizacji zadań publicznych, zwiększenie kapitału społecznego organizacji były przez nie oceniane jednoznacznie pozytywnie. To ja najpierw zacząłem ze środkami unijnymi, a później wszedłem w środki te miejskie czy też wojewódzkie i dla mnie jakby taką dużą nie wiem czy zmianą czy wpływem jednego na drugie było to, że jakby te środki unijne to była zupełnie inna liga niż środki regionalne, więc (…) wydaje mi się, że one wpłynęły w ten sposób, że te środki lokalne, regionalne, które były pobierane z Urzędu Marszałkowskiego czy z Miasta, czy ze Starostwa, były jakby lepszej jakości niż byłyby, gdybym rzeczywiście nigdy nie zetknął się ze strukturami unijnymi czy innymi, ale nie wiem czy to jest odpowiedź na to pytanie. (FGI 3, M) Projekty po pierwsze no one nas zobowiązują do określania rezultatów prawda? To jest pierwsza podstawowa rzecz, no i to sami możemy ocenić czy jak pozyskamy pewne rezultaty czy one są postępem w naszym rozwoju czy nie. (FGI 4, K) Pod tym względem też mi się wydaje, że operatywność się zwiększyła. (FGI 3, M) Ja np. jestem przekonany, że to że nas skłaniają czy tam powiedzmy marchewkę nam dają, żebyśmy robili to w partnerstwie no to też próbujemy się jakby... próbujemy się rozumieć nie? Tworzymy jakieś tam synergie, lepsze, gorsze ale to wszystko przychodzi z zachodu, czyli krótko mówiąc z Unii, nie? Ale dlaczego.. ja na to patrzę z nadzieją, dlatego, że no też się uczymy. (FGI 4, M) Respondenci konstatowali, że za sprawą aplikowania o środki unijne zmienia się katalog realizowanych zadań publicznych, następuje przeorientowanie organizacji „pod realizację projektów” (nazwane przez jedną z respondentek grantozą12). Przedstawiciele organizacji pozarządowych nie oceniali tej tendencji jednoznacznie negatywnie ani pozytywnie. Można odnieść wrażenie, że – przynajmniej część z nich – przyjmowała ten fakt z rezygnacją i swego rodzaju akceptacją, tak jak akceptuje się rzeczy, na które nie mamy wpływu, a które powinniśmy brać pod uwagę w swojej aktywności. Przede wszystkim mi się wydaje, że w naszym przypadku, tak gdzieś się to zaczyna w jakimś stopniu dziać, niestety trochę odchodzenie od (…) tej 12 Jako pierwsza o „grantozie” w odniesieniu do trzeciego sektora w Polsce wypowiadała się Agnieszka Graff, krytykując dostosowywanie przez organizacje pozarządowe swojej działalności do systemu grantowego i ich zamknięcie na realne potrzeby otoczenia społecznego. 42
misji, która… na którą organizacja jest ugruntowana, żeby zdobyć środki na utrzymanie, nie wiem lokalu, biura, innych rzeczy około podobnych, organizacyjnych, trzeba szukać środków głównie właśnie projektowych, żeby one utrzymywały organizację, tak? Żeby zatrudniać ludzi i tak dalej, więc gdzieś tam już to trochę się przejawia, na siłę wciskamy gdzieś tam ten sport, żeby chociaż jakiś punkt zaczepienia był, żeby nie odejść totalnie od misji i tak to mniej więcej u nas wygląda i to jest gdzieś tam problematyczne mi się tak wydaje, bo jak gdzieś tam się czyta to wiele organizacji zaczyna odchodzić od swojej misji dla której powstały i realizuje to gdzieś tam. (FGI 1, M) Ja na przykład jak spotkałem się w ogóle z organizacją pozarządową to byłem stażystą, moim zadaniem było przeglądanie, jakie są konkursy, pisanie wniosków de facto tak? Więc to był fakt, którego już zostałem nauczony gdzieś tam, przez określoną ilość lat rzeczywiście specjalizowałem się w tym, że prawda miałem statut, wchodziłem na stronę i dowiadywałem się, jaki jest konkurs i pisałem wniosek pod konkurs, który ma przejść i to było moje zadanie. Ale gdzieś tam za potrzebą serca, jak zakładałem swoją organizację pozarządowa, która z kolei działa w obszarze młodzieży, to jakby bardzo się cieszę, że nauczyłem się tego wcześniej, bo nie ma w Polsce, a nie było w Polsce żadnych środków na przysłowiową młodzież, tak? (FGI 2, M) Ja mam taką refleksję, że organizacje piszą wnioski, a nie projekty (…) Zawsze też byłam uczona, że tutaj mamy problemy, które przekładają się na wizje, misje i cele organizacji i tak to było, ale patrząc przez pryzmat całego też, bo realizujemy też ROEFSy, czyli Regionalne Ośrodki Europejskiego Funduszu Społecznego w Jeleniej Górze i we Wrocławiu, to spotykam się też z takimi beneficjentami, gdzie jest tylko taki poziom no to mamy tutaj, operujemy tam 9.5, 9.2.1 i tak dalej, czyli programy i poddziałania, nie ma takiego myślenia o tym, jak to się wpisuje jakby w cele statutowe mojej organizacji, tylko jest patrzenie przez pryzmat wytycznych, dokumentacji konkursowej, nie ma jakby myślenia o projekcie, tylko jest po prostu wypełnianie aplikacji. (FGI 2, K) Za pośredni wpływ funduszy unijnych w trzecim sektorze można uznać gotowość organizacji do realizacji słabiej opłacanych zadań publicznych zlecanych przez jednostki samorządu terytorialnego, która jest możliwa dzięki akumulacji zasobów, np. zakupionej w ramach projektów unijnych infrastrukturze. Z racji tego, że funduszy unijnych jest dużo więcej, było dużo więcej i podejrzewam, że będzie dużo więcej i większość organizacji budowała takie zaplecze techniczne i strukturalne na tych większych środkach, to na pewno jakoś też i możliwość realizowania niektórych zleceń publicznych, że to tak 43
nazwę, z którymi czy ze Starostwa czy z Urzędu Marszałkowskiego po tych cięciach, jest bardziej realna niż gdyby tego rzeczywiście nie było, gdybyśmy mieli opierać się tylko i wyłącznie na tym co może nam zaoferować np. gmina Wałbrzych. Przy wniosku składanym na 15.000, jeżeli dostaje 2.000, no to wtedy ja mam zupełnie związane ręce, nie wiem, w co w ogóle wsadzić te pieniądze, żeby cokolwiek zrealizować, a w momencie kiedy ja po tam 2, 3, 7 latach działalności mam jakieś konkretne zaplecze, rzeczy, które już zdobyłem w jakiś sposób opierając to na realizacji projektu z innych źródeł, no to ja wtedy wiem – no dobra, to wsadzę tam, to wsadzę tam, a to jeszcze tam i z tych 2 000 powiedzmy zrobi mi się 8, 9 no to już mogę coś zrealizować i coś zrobić. (FGI 3, M) Ocena niezbyt dużego wpływu funduszy strukturalnych na realizację przez organizacje pozarządowe zadań publicznych wydaje się mieć realne podstawy, jeśli skonfrontuje się ją z odsetkiem zadań publicznych realizowanych przez organizacje w ostatnich pięciu latach współfinansowanych z funduszy strukturalnych oraz z odsetkiem wydatków finansowanych z funduszy strukturalnych w całości wydatków poniesionych na realizację zadań publicznych realizowanych w ostatnich pięciu latach. W badaniach ilościowych o te kwestie byli pytani jedynie reprezentanci tych organizacji, które realizowały projekty finansowane ze środków unijnych. Okazuje się, że w zależności od podregionu województwa, od 25,4% (podregion wałbrzyski) do 42,4% (podregion legnicko-głogowski) zadań publicznych realizowanych przez organizację nie było finansowanych z funduszy strukturalnych, w przypadku dużej części z nich (od 18.2% w podregionie legnickogłogowskim do 34,3% w podregionie wałbrzyskim) maksymalnie co czwarte realizowane zadania publiczne były współfinansowane z funduszy strukturalnych. 44
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013
Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013

Recommandé

Strategia Dolny Śląsk 2
Strategia Dolny Śląsk 2Strategia Dolny Śląsk 2
Strategia Dolny Śląsk 2
Fundacja "Merkury"
 
Konin2050 raportkońcowy
Konin2050 raportkońcowyKonin2050 raportkońcowy
Konin2050 raportkońcowy
Pracownia Miejska | Urban Workshop
 
Strategia Włocławek
Strategia WłocławekStrategia Włocławek
Strategia Włocławek
Waldemar Duczmal
 
Tekst final 6_05_2013 (1)
Tekst final 6_05_2013 (1)Tekst final 6_05_2013 (1)
Tekst final 6_05_2013 (1)
Fundacja "Merkury"
 
Projekt zalozen krajowej_polityki_miejskiej
Projekt zalozen krajowej_polityki_miejskiejProjekt zalozen krajowej_polityki_miejskiej
Projekt zalozen krajowej_polityki_miejskiej
Przemysław Filar
 
Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013
Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013
Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013
Fundacja "Merkury"
 
Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich
Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich
Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5
Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5
Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5
Fundacja "Merkury"
 

Recommandé

Strategia Dolny Śląsk 2
Strategia Dolny Śląsk 2Strategia Dolny Śląsk 2
Strategia Dolny Śląsk 2
Fundacja "Merkury"
 
Konin2050 raportkońcowy
Konin2050 raportkońcowyKonin2050 raportkońcowy
Konin2050 raportkońcowy
Pracownia Miejska | Urban Workshop
 
Strategia Włocławek
Strategia WłocławekStrategia Włocławek
Strategia Włocławek
Waldemar Duczmal
 
Tekst final 6_05_2013 (1)
Tekst final 6_05_2013 (1)Tekst final 6_05_2013 (1)
Tekst final 6_05_2013 (1)
Fundacja "Merkury"
 
Projekt zalozen krajowej_polityki_miejskiej
Projekt zalozen krajowej_polityki_miejskiejProjekt zalozen krajowej_polityki_miejskiej
Projekt zalozen krajowej_polityki_miejskiej
Przemysław Filar
 
Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013
Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013
Program współpracy Województwa Lubuskiego z organizacjami pozarządowymi w 2013
Fundacja "Merkury"
 
Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich
Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich
Raport końcowy - monitoring budżetów obywatelskich
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5
Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5
Wytyczne ct9 3.03_podpisane-5
Fundacja "Merkury"
 
Restart raport końcowy
Restart raport końcowyRestart raport końcowy
Restart raport końcowy
pzr
 
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicachMaciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Małopolski Instytut Kultury
 
Program budowy drog krajowych
Program budowy drog krajowychProgram budowy drog krajowych
Program budowy drog krajowych
Grupa PTWP S.A.
 
Monika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsce
Monika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsceMonika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsce
Monika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsce
Małopolski Instytut Kultury
 
Broszura - samorząd terytorialny
Broszura - samorząd terytorialnyBroszura - samorząd terytorialny
Broszura - samorząd terytorialny
Małopolski Instytut Kultury
 
Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...
Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...
Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...
Małopolski Instytut Kultury
 
Budzet partycypacyjny publikacja_io
Budzet partycypacyjny publikacja_ioBudzet partycypacyjny publikacja_io
Budzet partycypacyjny publikacja_io
Piotr Choroś
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska Wola
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska WolaRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska Wola
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska Wola
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBiuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Barka Foundation
 
Joanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystyków
Joanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystykówJoanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystyków
Joanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystyków
Małopolski Instytut Kultury
 
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGOUwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Fundacja "Merkury"
 
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Fundacja "Merkury"
 
Raport podsumowujący BO śląskie
Raport podsumowujący BO śląskieRaport podsumowujący BO śląskie
Raport podsumowujący BO śląskie
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Kętach
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w KętachRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Kętach
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Kętach
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Raportczęstochowa
RaportczęstochowaRaportczęstochowa
Raportczęstochowa
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda Śląska
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda ŚląskaRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda Śląska
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda Śląska
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego - Jaworzno
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego - JaworznoRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego - Jaworzno
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego - Jaworzno
marcingermanek
 
Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...
Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...
Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Analiza Funkcjonalna Osiedli Wrocławia
Analiza Funkcjonalna Osiedli WrocławiaAnaliza Funkcjonalna Osiedli Wrocławia
Analiza Funkcjonalna Osiedli Wrocławia
Wroclaw
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w CzęstochowieRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie
Stowarzyszenie Bona Fides
 
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
inis sp. z o.o,
 
Metody osuszania zawilgoconych budynków
Metody osuszania zawilgoconych budynkówMetody osuszania zawilgoconych budynków
Metody osuszania zawilgoconych budynków
Bartłomiej Monczyński
 

Contenu connexe

Tendances

Program budowy drog krajowych
Program budowy drog krajowychProgram budowy drog krajowych
Program budowy drog krajowych
Grupa PTWP S.A.
 
Budzet partycypacyjny publikacja_io
Budzet partycypacyjny publikacja_ioBudzet partycypacyjny publikacja_io
Budzet partycypacyjny publikacja_io
Piotr Choroś
 
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBiuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Barka Foundation
 
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGOUwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Fundacja "Merkury"
 
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Fundacja "Merkury"
 

Tendances (20)

Restart raport końcowy
Restart raport końcowyRestart raport końcowy
Restart raport końcowy
 
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicachMaciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
 
Program budowy drog krajowych
Program budowy drog krajowychProgram budowy drog krajowych
Program budowy drog krajowych
 
Monika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsce
Monika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsceMonika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsce
Monika Czartoryjska - Statystyka w muzeach w polsce
 
Broszura - samorząd terytorialny
Broszura - samorząd terytorialnyBroszura - samorząd terytorialny
Broszura - samorząd terytorialny
 
Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...
Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...
Marcin Śliwa, Kaja Dziermakowska - Kulturalna ewaluacja – jak i dlaczego ewal...
 
Budzet partycypacyjny publikacja_io
Budzet partycypacyjny publikacja_ioBudzet partycypacyjny publikacja_io
Budzet partycypacyjny publikacja_io
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska Wola
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska WolaRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska Wola
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w mieście Zduńska Wola
 
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBiuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
 
Joanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystyków
Joanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystykówJoanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystyków
Joanna Szulborska-Łukaszewicz - Sektor kultury jako wyzwanie dla statystyków
 
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGOUwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
Uwagi do Programu współpracy woj. dolnośląskiego z NGO
 
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 (projekt)
 
Raport podsumowujący BO śląskie
Raport podsumowujący BO śląskieRaport podsumowujący BO śląskie
Raport podsumowujący BO śląskie
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Kętach
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w KętachRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Kętach
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Kętach
 
Raportczęstochowa
RaportczęstochowaRaportczęstochowa
Raportczęstochowa
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda Śląska
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda ŚląskaRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda Śląska
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego Ruda Śląska
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego - Jaworzno
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego - JaworznoRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego - Jaworzno
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego - Jaworzno
 
Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...
Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...
Aneks do raportu z monitoringu realizacji budżetu obywatelskiego miasta zduńs...
 
Analiza Funkcjonalna Osiedli Wrocławia
Analiza Funkcjonalna Osiedli WrocławiaAnaliza Funkcjonalna Osiedli Wrocławia
Analiza Funkcjonalna Osiedli Wrocławia
 
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w CzęstochowieRaport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie
Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie
 

En vedette

Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
inis sp. z o.o,
 
Metody osuszania zawilgoconych budynków
Metody osuszania zawilgoconych budynkówMetody osuszania zawilgoconych budynków
Metody osuszania zawilgoconych budynków
Bartłomiej Monczyński
 
Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?
Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?
Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?
Uniwersytet Dzieci
 
Dostęp do informacji jako wyznacznik polityczności
Dostęp do informacji jako wyznacznik politycznościDostęp do informacji jako wyznacznik polityczności
Dostęp do informacji jako wyznacznik polityczności
Jakub Jakubowski
 
Prehistoria jaskinie dawid_li_va
Prehistoria jaskinie dawid_li_vaPrehistoria jaskinie dawid_li_va
Prehistoria jaskinie dawid_li_va
lastowska
 
Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).
Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).
Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).
Łozowski Janusz
 
Prognozy dla innowacji 2014
Prognozy dla innowacji 2014Prognozy dla innowacji 2014
Prognozy dla innowacji 2014
Wojciech Drewczyński
 

En vedette (18)

Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
Kampanie? Postaw na efekt! - Marketing w Praktyce, listopad 2014
 
Metody osuszania zawilgoconych budynków
Metody osuszania zawilgoconych budynkówMetody osuszania zawilgoconych budynków
Metody osuszania zawilgoconych budynków
 
Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?
Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?
Jak sprawić, aby motywowanie dziecka przyniosło oczekiwany sukces?
 
Raport piwny
Raport piwnyRaport piwny
Raport piwny
 
Kadra elearning
Kadra elearningKadra elearning
Kadra elearning
 
Dostęp do informacji jako wyznacznik polityczności
Dostęp do informacji jako wyznacznik politycznościDostęp do informacji jako wyznacznik polityczności
Dostęp do informacji jako wyznacznik polityczności
 
Prehistoria jaskinie dawid_li_va
Prehistoria jaskinie dawid_li_vaPrehistoria jaskinie dawid_li_va
Prehistoria jaskinie dawid_li_va
 
Tablica KANBAN w JIRA
Tablica KANBAN w JIRATablica KANBAN w JIRA
Tablica KANBAN w JIRA
 
2
22
2
 
Scenariusz zajęć korekcyjno komp gimnazjum
Scenariusz zajęć korekcyjno komp gimnazjumScenariusz zajęć korekcyjno komp gimnazjum
Scenariusz zajęć korekcyjno komp gimnazjum
 
Z1.01
Z1.01Z1.01
Z1.01
 
T Stępniak-Romanek - Ciepło systemowe
T Stępniak-Romanek - Ciepło systemoweT Stępniak-Romanek - Ciepło systemowe
T Stępniak-Romanek - Ciepło systemowe
 
Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).
Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).
Kwantologia 12.9 – ewolucja (kwantów).
 
Wykonywanie aparatów retencyjnych
Wykonywanie aparatów retencyjnych Wykonywanie aparatów retencyjnych
Wykonywanie aparatów retencyjnych
 
Prognozy dla innowacji 2014
Prognozy dla innowacji 2014Prognozy dla innowacji 2014
Prognozy dla innowacji 2014
 
Scalone dokumenty (9)
Scalone dokumenty (9)Scalone dokumenty (9)
Scalone dokumenty (9)
 
Ib1
Ib1Ib1
Ib1
 
Venture Capital jako forma finansowania
Venture Capital jako forma finansowaniaVenture Capital jako forma finansowania
Venture Capital jako forma finansowania
 

Similaire à Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013

mojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawor
mojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawormojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawor
mojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawor
ecommerce poland expo
 
Sesja 136 32_01_1398259878
Sesja 136 32_01_1398259878Sesja 136 32_01_1398259878
Sesja 136 32_01_1398259878
Waldemar Duczmal
 
Raport bip urzedow-woj_slaskiego
Raport bip urzedow-woj_slaskiegoRaport bip urzedow-woj_slaskiego
Raport bip urzedow-woj_slaskiego
BonaFidesKatowice
 
Partycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład Elbląga
Partycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład ElblągaPartycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład Elbląga
Partycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład Elbląga
Środkowoeuropejskie Studia Polityczne
 

Similaire à Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013 (20)

Partycypacja obywatelska-decyzje-bliższe-ludziom
Partycypacja obywatelska-decyzje-bliższe-ludziomPartycypacja obywatelska-decyzje-bliższe-ludziom
Partycypacja obywatelska-decyzje-bliższe-ludziom
 
Raport z monitoringu polityki senioralnej we Wrocławiu
Raport z monitoringu polityki senioralnej we WrocławiuRaport z monitoringu polityki senioralnej we Wrocławiu
Raport z monitoringu polityki senioralnej we Wrocławiu
 
Biuletyn informacyjny DSDP 2017.03
Biuletyn informacyjny DSDP 2017.03Biuletyn informacyjny DSDP 2017.03
Biuletyn informacyjny DSDP 2017.03
 
mojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawor
mojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawormojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawor
mojapolis.pl - Stowarzyszenie Klon/Jawor
 
Propozycje do Programu Współpracy WD na 2017 r.
Propozycje do Programu Współpracy WD na 2017 r.Propozycje do Programu Współpracy WD na 2017 r.
Propozycje do Programu Współpracy WD na 2017 r.
 
Minitoring polityki senioralnej na poziomie miast - raport podusmowujący
Minitoring polityki senioralnej na poziomie miast - raport podusmowującyMinitoring polityki senioralnej na poziomie miast - raport podusmowujący
Minitoring polityki senioralnej na poziomie miast - raport podusmowujący
 
Małgorzta Zieć - Program współpracy powiatu krakowskiego z organizacjami poza...
Małgorzta Zieć - Program współpracy powiatu krakowskiego z organizacjami poza...Małgorzta Zieć - Program współpracy powiatu krakowskiego z organizacjami poza...
Małgorzta Zieć - Program współpracy powiatu krakowskiego z organizacjami poza...
 
Sesja 136 32_01_1398259878
Sesja 136 32_01_1398259878Sesja 136 32_01_1398259878
Sesja 136 32_01_1398259878
 
Natalia Brylowska, Sławomir Czarnecki - Jak nie wylać dziecka z kąpielą
Natalia Brylowska, Sławomir Czarnecki - Jak nie wylać dziecka z kąpieląNatalia Brylowska, Sławomir Czarnecki - Jak nie wylać dziecka z kąpielą
Natalia Brylowska, Sławomir Czarnecki - Jak nie wylać dziecka z kąpielą
 
Formularz zgłoszeniowy kurs na instruktorów
Formularz zgłoszeniowy kurs na instruktorówFormularz zgłoszeniowy kurs na instruktorów
Formularz zgłoszeniowy kurs na instruktorów
 
Kompetencje kadr kultury. Komentarz Marcina Poprawskiego
Kompetencje kadr kultury. Komentarz Marcina PoprawskiegoKompetencje kadr kultury. Komentarz Marcina Poprawskiego
Kompetencje kadr kultury. Komentarz Marcina Poprawskiego
 
Zdrowe zęby demokracji
Zdrowe zęby demokracjiZdrowe zęby demokracji
Zdrowe zęby demokracji
 
Badanie watchdogów J.R. Stempień
Badanie watchdogów J.R. StempieńBadanie watchdogów J.R. Stempień
Badanie watchdogów J.R. Stempień
 
Legnica - raport z budżetu obywatelskiego
Legnica - raport z budżetu obywatelskiegoLegnica - raport z budżetu obywatelskiego
Legnica - raport z budżetu obywatelskiego
 
Małgorzata Zięć
Małgorzata ZięćMałgorzata Zięć
Małgorzata Zięć
 
Zlecamy pozytecznie wydajemy z pozytkiem_ poradnik
Zlecamy pozytecznie wydajemy z pozytkiem_ poradnikZlecamy pozytecznie wydajemy z pozytkiem_ poradnik
Zlecamy pozytecznie wydajemy z pozytkiem_ poradnik
 
Raport bip urzedow-woj_slaskiego
Raport bip urzedow-woj_slaskiegoRaport bip urzedow-woj_slaskiego
Raport bip urzedow-woj_slaskiego
 
Diagnoza zasobow ludzkich wielkopolskich organizacji pozarzadowych segmentu ...
Diagnoza zasobow ludzkich wielkopolskich organizacji pozarzadowych segmentu ...Diagnoza zasobow ludzkich wielkopolskich organizacji pozarzadowych segmentu ...
Diagnoza zasobow ludzkich wielkopolskich organizacji pozarzadowych segmentu ...
 
Współpraca z organizacjami pozarządowymi - sprawozdanie 2009-2014
Współpraca z organizacjami pozarządowymi - sprawozdanie 2009-2014Współpraca z organizacjami pozarządowymi - sprawozdanie 2009-2014
Współpraca z organizacjami pozarządowymi - sprawozdanie 2009-2014
 
Partycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład Elbląga
Partycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład ElblągaPartycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład Elbląga
Partycypacja mieszkańców na poziomie lokalnym – przykład Elbląga
 

Plus de Fundacja "Merkury"

Prezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorządu
Prezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorząduPrezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorządu
Prezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorządu
Fundacja "Merkury"
 
Formatka prezentacji inicjatywy das Świebodzice
Formatka prezentacji inicjatywy das ŚwiebodziceFormatka prezentacji inicjatywy das Świebodzice
Formatka prezentacji inicjatywy das Świebodzice
Fundacja "Merkury"
 

Plus de Fundacja "Merkury" (20)

Budowanie potencjału NGO.pdf
Budowanie potencjału NGO.pdfBudowanie potencjału NGO.pdf
Budowanie potencjału NGO.pdf
 
Uwagi do diagnozy RPO WD 2021-27
Uwagi do diagnozy RPO WD 2021-27Uwagi do diagnozy RPO WD 2021-27
Uwagi do diagnozy RPO WD 2021-27
 
Standardy promocji kampanii społecznych w mediach publicznych
Standardy promocji kampanii społecznych w mediach publicznychStandardy promocji kampanii społecznych w mediach publicznych
Standardy promocji kampanii społecznych w mediach publicznych
 
Umorzenie wypoczynek
Umorzenie wypoczynekUmorzenie wypoczynek
Umorzenie wypoczynek
 
Paczka
PaczkaPaczka
Paczka
 
Badanie w kontekście kryzysu Przedsiębiorstw Społecznych, wywołanym epidemią ...
Badanie w kontekście kryzysu Przedsiębiorstw Społecznych, wywołanym epidemią ...Badanie w kontekście kryzysu Przedsiębiorstw Społecznych, wywołanym epidemią ...
Badanie w kontekście kryzysu Przedsiębiorstw Społecznych, wywołanym epidemią ...
 
Sprawozdanie FIO 2018
Sprawozdanie FIO 2018Sprawozdanie FIO 2018
Sprawozdanie FIO 2018
 
Program współpracy na 2020 r.
Program współpracy na 2020 r.Program współpracy na 2020 r.
Program współpracy na 2020 r.
 
Departament strategii rozwoju
Departament strategii rozwoju Departament strategii rozwoju
Departament strategii rozwoju
 
Budynek na sprzedaż
Budynek na sprzedażBudynek na sprzedaż
Budynek na sprzedaż
 
Raport z ewaluacji
Raport z ewaluacjiRaport z ewaluacji
Raport z ewaluacji
 
Ulotka i wniosek pdf
Ulotka i wniosek pdfUlotka i wniosek pdf
Ulotka i wniosek pdf
 
Raport z realizacji RPRES za rok 2017 r
Raport z realizacji RPRES za rok 2017 rRaport z realizacji RPRES za rok 2017 r
Raport z realizacji RPRES za rok 2017 r
 
Program Rozwoju Sportu w Województwie Dolnośląskim
Program Rozwoju Sportu w Województwie DolnośląskimProgram Rozwoju Sportu w Województwie Dolnośląskim
Program Rozwoju Sportu w Województwie Dolnośląskim
 
Raport z realizacji RPRES za rok 2016
Raport z realizacji RPRES za rok 2016Raport z realizacji RPRES za rok 2016
Raport z realizacji RPRES za rok 2016
 
Informacja do uzupełnienienia dpd
Informacja do uzupełnienienia dpdInformacja do uzupełnienienia dpd
Informacja do uzupełnienienia dpd
 
Prezentacja wybory
Prezentacja wyboryPrezentacja wybory
Prezentacja wybory
 
Prezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorządu
Prezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorząduPrezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorządu
Prezentacja inicjatywy das 2017 dolnośląska akademia samorządu
 
Bolesławiec das zse
Bolesławiec das zseBolesławiec das zse
Bolesławiec das zse
 
Formatka prezentacji inicjatywy das Świebodzice
Formatka prezentacji inicjatywy das ŚwiebodziceFormatka prezentacji inicjatywy das Świebodzice
Formatka prezentacji inicjatywy das Świebodzice
 

Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku. Raport z badań 2013

  • 1. Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku RAPORT KOŃCOWY Projekt finansowany z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego
  • 2.
  • 3. Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – badanie powtórzone RAPORT Z BADAŃ Projekt realizowany przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego Projekt finansowany z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego Wrocław 2013
  • 4. NOTA REDAKCYJNA OPRACOWANIE Zamawiający Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej i Kultury  Badania zrealizowane zostały na zlecenie Centrum Monitoringu Społecznego Obywatelskiej  Badania są częścią projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji, który jest systemowym projektem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) współfinansowanym ZAMAWIAJĄCY ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wykonawca  Badania zrealizowane zostały przez konsorcjum firm Laboratorium Badań Społecznych Sp. z o. o. oraz MANDS badania rynku i opinii WYDAWCA R2 Print Michał Adam Rytter Termin realizacji projektu  Badanie zrealizowano w okresie marzec – maj 2013 r. Autorzy raportu  Marzena Sochańska-Kawiecka: Kierownik projektu  Agnieszka Morysińska: Ekspert ds. badań  Edyta Makowska-Belta: Ekspert ds. badań  Zuzanna Kołakowska-Seroczyńska: Ekspert ds. badań  Ilona Bojakowska: Ekspert ds. badań ISBN 978-83-936900-4-6 Publikacja dystrybuowana bezpłatnie PUBLIKACJA BEZPŁATNA ISBN 978-83-875282-8-7 2
  • 5. Szanowni Państwo, organizacje pozarządowe, skupiające aktywnych obywateli i podejmujące działania na rzecz społeczności lokalnych są ważnym ogniwem wojewódzkiej wspólnoty samorządowej. Skuteczność działań przez nich podejmowanych sprawia, że z roku na rok rośnie ich rola w kreowaniu pozytywnych zmian w środowisku lokalnym, co ma również wpływ na rozwój regionu. Samorząd Województwa Dolnośląskiego pragnie aktywnie włączać się w budowanie dialogu obywatelskiego, stwarzanie warunków do realizacji inicjatyw służących mieszkańcom regionu oraz deklaruje ścisłe współdziałanie z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań ustawowych Województwa. Przedstawiam Państwu publikację zawierającą wyniki diagnozy dotyczącej kondycji III sektora na Dolnym Śląsku sporządzonej na podstawie badań organizacji pozarządowych przeprowadzonych w podregionach: jeleniogórskim, wałbrzyskim, legnickim i wrocławskim. Celem badań było określenie skuteczności działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe, w szczególności przy realizacji „Programu współpracy samorządu Województwa Dolnośląskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na Dolnym Śląsku na lata 2011–2013”, funkcjonowaniu Dolnośląskiej Sieci Doradztwa Pozarządowego, realizacji projektów dofinansowanych z budżetu Województwa Dolnośląskiego oraz z pozyskanych środków unijnych. Mam nadzieję, że lektura tej publikacji okaże się dla Państwa inspirująca, a zebrana w niej wiedza w przyszłości zaowocuje dalszymi, pozytywnymi zmianami we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Radosław Mołoń Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego 3
  • 6. Spis treści 1. Streszczenie....................................................................................................................5 2. Wprowadzenie ..............................................................................................................13 3. Opis zastosowanej metodologii .....................................................................................14 4. Kondycja trzeciego sektora w województwie dolnośląskim w latach 2008-2013 w świetle danych zastanych ..........................................................................................24 5. Opis i analiza wyników badania .....................................................................................35 5.1. Wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych ..................... 35 5.2. Stan współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi ...... 49 5.3. Zmiany w dolnośląskim sektorze pozarządowym w latach 2008-2013 ............. 63 5.4. Aktualna struktura organizacji pozarządowych, ich działalność, otoczenie i potrzeby ......................................................................................... 71 5.5. Poziom wiedzy organizacji na temat pozyskiwania funduszy strukturalnych i podejmowana aktywność w tym zakresie ....................................................... 81 5.6. Wykorzystywane źródła wsparcia merytorycznego i doradczego przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych UE oraz oczekiwania w tym zakresie ... 85 6. Wnioski .........................................................................................................................90 7. Rekomendacje ..............................................................................................................93 8. Bibliografia ....................................................................................................................99 9. Aneks ..........................................................................................................................101 4
  • 7. 1. Streszczenie Raport obejmuje wyniki badań wraz z płynącymi z nich wnioskami, które są efektem realizacji projektu „Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – badanie powtórzone”. Głównym celem badania było pozyskanie nowych informacji oraz pogłębienie już posiadanej wiedzy dotyczącej organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz zmian w sektorze NGO na terenie województwa dolnośląskiego w latach 2008-2013. Badania zostały przeprowadzone przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej we Wrocławiu w drugiej połowie 2013 roku. Pierwszym etapem realizacji projektu było przeprowadzenie analizy danych zastanych gromadzonych przez organy administracji rządowej i samorządowej, urzędy statystyczne, parasolowe organizacje pozarządowe oraz w oparciu o zasoby internetowe. Uzyskano dzięki temu wstępne informacje o zmianach w trzecim sektorze na terenie województwa dolnośląskiego w latach 2008-2013 na tle sytuacji w Polsce oraz o skali wykorzystania funduszy unijnych przez organizacje pozarządowe z Dolnego Śląska. Kolejnym etapem badań była faza ilościowych i jakościowych badań empirycznych. Badanie ilościowe wspomaganych zostało komputerowo przeprowadzone (CATI) techniką wywiadów z przedstawicielami telefonicznych dolnośląskich organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Badanie jakościowe zostało przeprowadzone obejmowało techniką przedstawicieli zogniskowanych wywiadów dolnośląskich organizacji grupowych (FGI) pozarządowych i również i podmiotów wymienionych w ustawie. W celu identyfikacji zmian, które zaszły w trzecim sektorze na Dolnym Śląsku w ostatnich pięciu latach, odniesiono się do raportu z 2008 r. „Badanie organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku”. Dzięki zestawieniu wyników obu badań (z 2008 i 2013 r.) uzyskano pogłębiony opis ewolucji i kondycji dolnośląskich organizacji pozarządowych. Wyniki empirycznych badań ilościowych i jakościowych przedstawiono w kolejności celów badawczych założonych na etapie projektowania badania. Były nimi określenie wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art.3, ust. 3 ustawy z dni. 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w latach 2007-2013; określenie stanu współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi w województwie dolnośląskim; opis zmian, jakie zaszły 5
  • 8. w sektorze pozarządowym w województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2008-2013; opis aktualnej struktury działalności, organizacji otoczenia w województwie pozarządowych i potrzeb; dolnośląskim w województwie zidentyfikowanie na temat poziomu pozyskiwania dolnośląskim, wiedzy funduszy ich organizacji strukturalnych i podejmowanej aktywności w tym zakresie; zidentyfikowanie wykorzystywanych przez organizacje źródeł wsparcia merytorycznego i doradczego przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych UE oraz zakresu uzyskanego i oczekiwanego wsparcia. Co trzecia organizacja biorąca udział w badaniu ilościowym miała za sobą doświadczenie w aplikowaniu o środki z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, co dziesiąta wskazywała ich pozyskanie jako jedno z najważniejszych osiągnięć organizacji. Prawie 70% dolnośląskich organizacji pozarządowych nigdy nie starało się pozyskiwać funduszy strukturalnych. Najczęściej wskazywaną przyczyną tego stanu rzeczy był brak wiedzy i osób, które w organizacji znają się na pozyskiwaniu funduszy i pisaniu wniosków (31,6%), brak czasu (16,9%), pozyskiwanie środków w prostszy sposób (13,7%) czy niewielka skala działalności organizacji i brak partnera do realizacji projektu (8,7%). Oceniając wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych reprezentanci ponad 1/3 organizacji stwierdzili, że nie dostrzegają żadnego wpływu, co pokrywa się w przybliżeniu z liczbą organizacji, które zadeklarowały, że nie pozyskują funduszy unijnych. Prawie połowa uczestników zogniskowanych wywiadów grupowych oceniła wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych jako duży lub kluczowy. Takich odpowiedzi udzielili głównie przedstawiciele organizacji o dużym doświadczeniu w pozyskiwaniu środków. Tematem przewijającym się przez niemal wszystkie zogniskowane wywiady grupowe była kwestia rosnącej biurokracji związanej z obsługą funduszy strukturalnych. Respondenci wskazywali, że coraz więcej czasu i energii poświęcają na tzw. papierologię kosztem realnych działań i aktywności, podkreślali trudności z zachowaniem płynności finansowej, a także konieczność wydania dużych kwot w określonym roku budżetowym w sytuacji, gdy wyniki konkursu są ogłaszane później niż było to planowane (np. pod koniec roku). Powyższe problemy sygnalizowane przez przedstawicieli dolnośląskich organizacji pozarządowych nie przesłaniają im jednak dostrzegania pozytywnego wpływu funduszy europejskich na rozwój potencjału ludzkiego, merytorycznego i infrastrukturalnego swoich organizacji. Kolejną badaną kwestią była współpraca organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku z władzami samorządowymi szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Organizacjom najlepiej znane są gminne programy współpracy z sektorem pozarządowym, ale i w tym przypadku niemal co trzeci respondent badań ilościowych nie zna treści takiego programu lub nawet nie wiedział, że takowy powstał. Połowa respondentów nie wie, że 6
  • 9. istnieją takie programy na poziomie powiatowym i wojewódzkim. Organizacje pozarządowe deklarują, że praktycznie nie uczestniczą w zespołach doradczych i eksperckich powoływanych przez jednostki samorządu terytorialnego, często nie są zainteresowane przekazywaniem uwag do współpracy międzysektorowej, nie wiedzą o możliwościach, jakie wynikają z rozwiązań ustawowych albo nie znajdują czasu na branie udziału w konsultacjach społecznych. Respondenci wskazywali na pozytywne strony współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, a także wskazywali na zaniechania i problemy utrudniające współpracę i realizację zadań, przede wszystkim na brak zainteresowania współpracą po obu stronach, stosowanie niejednolitych zasad oceny ofert organizacji na realizację zadań publicznych, brak wystarczającej informacji na temat planowanych działań, ogłaszanych konkursów czy zaprzestawanie lub odmowę finansowania zadań dla organizacji, które są ich pomysłodawcą, mają doświadczenie i zaplecze merytoryczne lub są pomysłodawcami konkretnych rozwiązań. Przedstawiciele organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku najbardziej sprecyzowane oczekiwania mają wobec Urzędu Miasta lub Urzędu Gminy. Pięć lat temu organizacje oczekiwały od gminy głównie wsparcia finansowego i kontynuacji współpracy na dotychczasowym poziomie. Obecnie katalog oczekiwań jest o wiele bardziej rozbudowany. Wsparcie finansowe ciągle jest na pierwszym miejscu, ale co piąta organizacja oczekuje również pomocy w pozyskiwaniu środków unijnych, współpracy na dotychczasowym poziomie lub podejmowanie innych wspólnych działań, 17% wsparcia infrastrukturalnego lub sprzętowego. Najmniej sprecyzowane oczekiwania (46% organizacji) są wobec Starostwa Powiatowego, ale i tu przeważa oczekiwanie wsparcia finansowego. Tylko 52% organizacji w 2013 r. zadeklarowała, że ma sprecyzowane oczekiwania wobec Urzędu Marszałkowskiego. W porównaniu z 2008 r. lista oczekiwań wobec UMWD wydłużyła się trzykrotnie. Z wypowiedzi respondentów udzielonych podczas wywiadów grupowych wynika, że samorząd województwa jest oceniany zdecydowanie lepiej niż samorząd powiatowy i gminny. Urząd Marszałkowski jest doceniany za rzeczywiste wsparcie rozumiane jako wychodzenie poza zapisy dokumentów programowych, zainteresowanie sprawami organizacji, zrozumienie potrzeb, oferowanie wsparcia o charakterze pozafinansowym. Przedstawiciele organizacji chwalą istnienie punktu konsultacyjnego, możliwość otrzymania pomocy w wypełnieniu i rozliczeniu wniosków, merytoryczną wartość strony internetowej. Respondenci dostrzegają chęć współpracy UMWD z organizacjami i chęć wprowadzania nowych rozwiązań. Elementy, które ich zdaniem należy poprawić, to zwiększenie częstotliwości kontaktów oraz wprowadzenie dodatkowych kanałów komunikacji. Postulowane zmiany we współpracy Urzędu Marszałkowskiego z organizacjami dotyczyły 7
  • 10. warunków przekazywania środków finansowych organizacjom. Ich przedstawiciele oczekują większej dostępności informacji na temat tego, że w Urzędzie lub jego Wydziale wyczerpane zostały środki finansowe na dany rok bądź zadanie, wydłużenia okresu trwania konkursów, zwiększenia środków finansowych przeznaczanych na wsparcie realizacji zadań, większej przejrzystości i jasności oceny, ujednolicenia zasad współpracy z organizacjami, odejścia od biurokratycznego rozliczania dotacji, szczególnie zbyt „sztywnego” podejście urzędników do kwestii odchyleń od planowanego budżetu. Respondenci poruszyli także kwestię potrzeby prowadzenia spójnej, długofalowej polityki zwracając uwagę na niezbędną ciągłość – niezależnie od wyników wyborów samorządowych – wspierania działań, które wpisują się w wytyczone postulaty rozwoju województwa. W związku z tym, że w badaniach organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku w roku 2008 i 2013 zastosowano inne narzędzie badawcze (kwestionariusz wywiadu w 2013 r. został mocno rozbudowany przede wszystkim ze względu na inne cele badawcze), wychwycenie zmian ilościowych w perspektywie porównawczej ograniczało się jedynie do oceny kondycji organizacji, źródeł finansowania ich działalności, deklarowanych potrzeb szkoleniowych, oczekiwań wobec jednostek samorządowych (gminnych, powiatowych i wojewódzkich) oraz znajomości otoczenia instytucjonalnego organizacji. Inne zmiany, które zaszły w dolnośląskim sektorze pozarządowym, zostały przedstawione na podstawie badań jakościowych i uzyskanych w trakcie zogniskowanych wywiadów grupowych wypowiedzi przedstawicieli organizacji. W 2013 r. zdecydowanie więcej organizacji niż w 2008 r. określiło kondycję swoich podmiotów jako bardzo dobrą lub dobrą. Porównanie źródeł finansowania działalności organizacji pozarządowych w roku 2008 i 2013 pokazuje kilka niepokojących tendencji – przez ostatnich 5 lat udział środków unijnych w budżetach dolnośląskich organizacji stoi w miejscu i stanowi jedynie 5%. Spada też procentowy udział środków pozyskiwanych z działalności gospodarczej organizacji, sponsoringu, składek członkowskich, a nawet środków publicznych (budżetowych i samorządowych). W budżetach organizacji wzrósł jedynie udział środków z Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego, które w ogóle nie były podawane jako źródło finansowania w 2008 r. Tym, czym dolnośląskie organizacje badane w 2008 i 2013 roku różnią się najbardziej, są zgłaszane potrzeby szkoleniowe. W 2008 r. najczęściej zgłaszane potrzeby dotyczyły pozyskiwania funduszy (74%) i przygotowania wniosków unijnych (72%), podczas gdy w 2013 r. szkoleń w zakresie pozyskiwania funduszy potrzebowało 41% organizacji, a w zakresie przygotowywania wniosków tylko 11% (spadek o ponad 60 punktów procentowych!). W następnej kolejności w 2008 r. organizacje oczekiwały szkoleń dotyczących współpracy z samorządem (55%), których w 2013 r. w ogóle nie wymieniano. 8
  • 11. Czterech na dziesięciu reprezentantów organizacji pozarządowych w 2008 r. wzięłoby też chętnie udział w szkoleniach na temat zarządzania organizacją, współpracy z wolontariuszami, księgowości organizacji, zarządzania finansami organizacji, które w 2013 r. cieszyły się wśród organizacji znikomym zainteresowaniem (na poziomie kilku procent). W 2013 r. co trzeci przedstawiciel organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku twierdził, że jego organizacja nie ma żadnych potrzeb szkoleniowych. Jeśli chodzi o znajomość otoczenia instytucjonalnego przez organizacje, to w perspektywie pięciu lat obserwowany jest i progres (w odniesieniu do samorządu województwa) i regres (pozostałe jednostki samorządu terytorialnego oraz znajomość lokalnych programów, uchwał dotyczących organizacji pozarządowych). Pozytywne zmiany w kondycji organizacji pozarządowych odnoszone są przez ich reprezentantów do kilku obszarów. Najczęściej i najwięcej mówiono o zasobach ludzkich w kontekście tak zmian ilościowych (wzrost liczby członków, rozrost kadry, wzrost liczby wolontariuszy, zatrudnienie personelu), jak i zmian o charakterze jakościowym (wzrost kompetencji). Drugi obszar dotyczy intensyfikacji współpracy z innymi podmiotami i wzrostu rozpoznawalności w grupach lub społecznościach, w których podmioty realizują swoje działania. Trzecia kategoria pozytywnych zmian wiąże się ze skalą działań (wzrost liczby działań, wzrost liczby projektów, większy budżet, przyrost beneficjentów, zmiany o charakterze merytorycznym, jak lepsza jakość działań, rozwój obszaru działalności, poszerzenie jej zakresu, zbalansowanie działań zagranicznych i lokalnych). Pozytywne zmiany dostrzegane przez reprezentantów dolnośląskich organizacji dotyczą także lepszego dostępu do infrastruktury lub możliwości dysponowania określonymi środkami trwałymi. Najczęściej wskazywano na zmianę siedziby na lepszą, pozyskanie samodzielnego lokalu. Część organizacji zadeklarowała, ze pozytywne zmiany zaszły również w ich sytuacji finansowej, zwiększył się ich budżet, uzyskały większy dostęp do środków, osiągnęły stabilizację finansową. Część uczestników wywiadów w ciągu ostatnich 5 lat działania organizacji doświadczyła zmian na gorsze. Negatywne zmiany dotyczą kilku obszarów: utraty członków, braku kompetentnego personelu, pogorszenia zaplecza lokalowego, zmniejszania zakresu działania organizacji z powodów finansowych. Zmiany na poziomie członkowskim i kadrowym organizacji były przeważnie oceniane pozytywnie, choć niektóre organizacje borykały się z problemami wynikającymi z wymiany pokoleniowej lub wręcz przeciwni – jej braku, odchodzeniem członków do innych organizacji, utratą kompetentnej kadr organizacji. Rozwój infrastruktury jest niejednoznacznie wartościowany przez organizacje i zależy od specyfiki działalności. Niektóre podmioty charakteryzują się pełną mobilnością i wystarczające jest dla nich korzystanie – od czasu do czasu, np. przy okazji zebrań 9
  • 12. zarządu – z dostępnych w inkubatorach sal spotkań. Inne organizacje wraz z rozwojem działalności zgromadziły na tyle dużo sprzętu, ze zabiegają o zmianę siedziby, najczęściej z pozytywnym skutkiem, choć odroczonym w czasie. Wśród uczestników badań jakościowych zauważalny jest niepokój o dalsze funkcjonowanie organizacji. Zachodzące zmiany są oceniane niejednoznacznie, a kondycja - przede wszystkim finansowa - jako niestabilna, zwłaszcza w tych podmiotach, które utrzymują się głównie z zewnętrznych funduszy. Dotyczy to przede wszystkim organizacji, których budżet składa się z dotacji z funduszy strukturalnych. W związku z nową perspektywą 2014-2020 i brakiem - w chwili realizacji badania - sprecyzowanych zapisów dotyczących programów operacyjnych, dla przedstawicieli organizacji nie jest jasny przyszły kierunek rozwoju organizacji. Przedstawiciele organizacji, które finansują swoją działalność głównie z funduszy strukturalnych, wskazywali na fakt, że choć ich organizacje działają profesjonalnie i wykazują wysokie wskaźniki zatrudnienia, a także dysponują dużymi budżetami, to ich rzeczywista sytuacja niekoniecznie musi być oceniana w sposób jednoznacznie pozytywny. Podczas wywiadów grupowych zwracano uwagę na konieczność pomocy organizacjom nowopowstającym i rozwijającym się, by nie zmarnować potencjału i energii ich działaczy. Gdyby użyć terminologii szkolnej, można powiedzieć, że większość dolnośląskich organizacji pozarządowych ocenia swoją kondycję na mocną czwórkę. Najwyższe oceny wystawiają sobie organizacje z podregionu legnicko-głogowskiego (ponad 19% jest w bardzo dobrej kondycji, ponad 53% w dobrej), najsłabszą kondycję deklarują organizacje z podregionu wałbrzyskiego (tylko co dziesiąta określiła swoją kondycję jako bardzo dobrą, ponad 8% jako złą lub bardzo złą). Dolnośląskie organizacje za swoje najważniejsze osiągnięcie uznają przede wszystkim to, że ciągle istnieją lub że długo funkcjonują (łącznie 23% wskazań). Rzeczywiście, z punktu widzenia instytucjonalizacji organizacji pozarządowej, jest to osiągnięcie fundamentalne i prymarne. Rozszerzanie obszaru działalności, zwiększanie liczby realizowanych zadań, większa liczba członków organizacji, czyli coś, co można by nazwać działaniem ekspansywnym, było wymieniane wśród osiągnięć rzadziej niż przez co dziesiątą organizację. Co piąta organizacja wskazywała wśród swoich dwóch najważniejszych osiągnięć pozyskanie funduszy (unijnych i innych). Organizacje cenią sobie także nawiązanie współpracy z administracją samorządową, otrzymane nagrody, dyplomy, inne dowody uznania, rozpoznawalność na poziomie gminy lub powiatu. Organizacje pozarządowe pytane o środowiska i instytucje, z którymi współpracują, najczęściej wymieniały urzędy (powyżej 65%). Ponad połowa współpracuje ze szkołami, ponad 40% z innymi organizacjami pozarządowymi, co trzecia z osobami prywatnymi, co 10
  • 13. czwarta z radnymi, mediami, biznesem. Tylko 4% organizacji nie współpracuje z innymi podmiotami lub osobami ze swojego otoczenia. Częstotliwość i intensywność współpracy z instytucjami otoczenia organizacji jest skorelowana z ich lokalizacją (podregionem), siedzibą (wieś lub miasto) oraz wiekiem organizacji. Organizacje wiejskie częściej niż miejskie współpracują z Kościołem, radnymi i osobami prywatnymi. Organizacje z najdłuższym stażem (powyżej 25 lat) rzadziej niż młodsze podmioty współpracują z biznesem i przedsiębiorcami, mediami i osobami prywatnymi, za to zdecydowanie częściej z Kościołem, radnymi, urzędami, innymi organizacjami i szkołami. Widoczne są także różnice w charakterze współpracy organizacji z różnych podregionów województwa. Przykładowo organizacje z podregionu legnicko-głogowskiego częściej niż inne współpracują z biznesem, mediami, szkołami i poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, a organizacje z podregionu wrocławskiego znacznie rzadziej niż pozostałe deklarują współpracę z urzędami i Kościołem. Wśród organizacji z Dolnego Śląska 23% ma doświadczenie w pisaniu wniosków i udało im się pozyskać środki unijne, kolejnych 9% składało wnioski, ale nie udało im się pozyskać środków z funduszy strukturalnych, jednak aż 68% nie ma w tym względzie żadnego doświadczenia. Spośród organizacji, które aplikowały o środki, 45% robi to od co najmniej pięciu lat, 26% od roku do trzech lat, 22% od trzech do pięciu lat, 7% czyniła starania krócej niż rok. Organizacje są świadome swoich ograniczeń zarówno jeśli chodzi o poziom wiedzy teoretycznej na temat pozyskiwania funduszy strukturalnych jak i umiejętności praktyczne w tym zakresie. Tylko niespełna 19% ocenia poziom swojej wiedzy jako wysoki lub bardzo wysoki, co trzecia organizacja jako przeciętny. Jeszcze gorzej organizacje oceniają swój poziom umiejętności w pozyskiwaniu funduszy. Co czwarta twierdzi, że nie ma w tym zakresie żadnych umiejętności, więcej niż co trzecia uważa, że posiada je w małym lub bardzo małym zakresie. Najlepiej swoje umiejętności praktyczne oceniają organizacje z podregionu jeleniogórskiego, ale nie widać w tym zakresie znaczących różnic między podregionami. Poziom wiedzy posiadanej przez organizacje można zidentyfikować poprzez analizę odpowiedzi na pytanie, jakie są główne bariery i ułatwienia rozpoznawane przez organizacje w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych. Trzeba zauważyć, że bariery w pozyskiwaniu dofinansowania są wskazywane znacznie częściej niż czynniki sprzyjające. Jeśli chodzi o ułatwienia w pozyskaniu finansowania, to uzyskane podczas badań jakościowych odpowiedzi można pokategoryzować w cztery grupy. Zdecydowanie najczęściej wskazywane ułatwienia to dostęp do informacji i posiadane zasoby ludzkie. Niektóre organizacje upatrywały ułatwień w posiadanych zasobach finansowych oraz w zewnętrznych czynnikach: przejrzystych zasadach dofinansowania. Z kolei najczęściej 11
  • 14. wymieniane bariery dotyczą rozbudowanych formalności, braku środków finansowych, niedostosowania realizowanych zadań do typów dofinansowania, braków kadrowych oraz innych czynników (w tym brak danych regionalnych i lokalnych do diagnoz, słaby dostęp do informacji o dedykowanych zadaniach, tj. takich, w które organizacja może wpisać się z misją i celami, lokalny charakter działalności). Z takiego układu odpowiedzi można wywnioskować, że wiedza jest organizacjom potrzebna, ale to nie jej brak jest największym utrudnieniem w sięganiu po fundusze strukturalne, tylko rozbudowane formalności i brak środków finansowych, zarówno na wkłady własne, jak i na zatrudnienie dodatkowych osób, także takich – jak można się domyślać – które wypełniłyby wniosek. Dopiero po przejściu tych trudności organizacyjnych i finansowych pojawia się kwestia posiadanej wiedzy. W ten sposób zrozumiałe jest, że dostęp do informacji (budujących zasób posiadanej wiedzy) jest najważniejszym ułatwieniem, ale tylko dla tych organizacji, którym udało się pokonać lub obejść podstawowe bariery. Dostęp do informacji oznaczał dostęp do punktów doradczych, możliwość uzyskania pomocy przy wypełnianiu wniosków projektowych, dostęp do informacji o datach i zasadach oceny w ogłaszanych konkursach przez Internet. Drugie wskazywane ułatwienie, czyli zasoby ludzkie, jakimi dysponuje organizacja, respondenci wiązali bezpośrednio ze stanem wiedzy w organizacji (doświadczenie merytoryczne członków organizacji, wiedza, doświadczenie, kompetencja członków zespołu). Z przeprowadzonej analizy wyłania się obraz dolnośląskich organizacji jako bardzo zróżnicowanych pod kątem posiadanych zasobów informacji i umiejętności dotyczących pozyskiwania funduszy strukturalnych, przy czym część podmiotów nie odczuwa braku wiedzy, ponieważ identyfikuje inne „bariery wejścia w pozyskiwanie funduszy”. Wspomniane powyżej zróżnicowanie wiedzy jest zauważalne również podczas analizy wypowiedzi respondentów wywiadów grupowych. W wielu przypadkach posiadany poziom wiedzy jest bardzo powierzchowny. Powodem tego jest albo brak łatwego dostępu albo nieformułowane w bezpośredni sposób, ale możliwe do zidentyfikowania przekonanie o trudności, skomplikowaniu i wielowątkowości wiedzy niezbędnej do pozyskiwania funduszy strukturalnych. Istotną rolę odgrywa również fakt, że z posiadanej fragmentarycznej wiedzy wyłania się stereotyp „trudności nie do pokonania samodzielnie”, co skutecznie hamuje staranie się o środki, z wyjątkiem sytuacji, gdy organizacja znajdzie mocne wsparcie i zachętę w innymi podmiocie, na przykład organizacji parasolowej, która wówczas – najczęściej jako lider projektu – bierze na siebie ciężar administrowania, księgowania i zarządzania projektem, a wcześniej – wypełnienia wniosku. Skutkuje to niewielkim zwiększeniem doświadczenia organizacji w realizacji projektów i najczęściej nie prowadzi do wzrostu gotowości do realizacji kolejnych projektów samodzielnie lub jako lider projektu. 12
  • 15. Cześć organizacji pozarządowych odrzuca możliwość aplikowania o środki ze względu na niewystarczający zasięg podejmowanych przez siebie działań. Pojawia się również opinia, że trudność rozliczenia funduszy unijnych może spowodować w małych, początkujących organizacjach ich likwidację, co pokazuje, że są sytuacje, kiedy fundusze strukturalne są postrzegane w kategoriach zagrożenia. Brak zainteresowania aplikowaniem o te środki wynika również z przekonania o niedopasowaniu funduszy do zadań, które realizuje organizacja. Niekiedy, jak pokazała dyskusja, takie uzasadnienie wynika z niewiedzy. Konieczne jest więc przekazywanie skondensowanych informacji na temat różnych typów funduszy unijnych (krajowych, regionalnych, unijnych, norweskich i innych). Członkowie organizacji często uczą się sami albo zdobywają wiedzę od współpracowników, rzadziej korzystają ze szkoleń. Wśród części organizacji istnieje przekonanie, że praktyczna wiedza nie jest niezbędna przy pozyskiwaniu środków, ponieważ można skorzystać z usług firm, które piszą wnioski lub ze wsparcia zewnętrznego – inkubatora, organizacji parasolowej czy wynajętego specjalisty. Zastanawiające jest to, że mimo świadomości niezbyt dużej wiedzy teoretycznej, jeszcze mniejszych umiejętności praktycznych oraz znacznie mniejszego zainteresowania szkoleniami niż jeszcze pięć lat temu, organizacje nie wydają się poszukiwać wsparcia w aplikowaniu o fundusze strukturalne poza organizacją. Nieliczne organizacje, które korzystają ze wsparcia jednostek samorządu terytorialnego lub lokalnych punktów konsultacyjnych prowadzonych przez inne organizacje, są zadowolone z uzyskanego wsparcia. 2. Wprowadzenie Raport obejmuje wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu „Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – badanie powtórzone”, realizowanego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, oraz płynące z nich wnioski i rekomendacje. Przeprowadzone badania miały na celu pozyskanie nowych informacji oraz pogłębienie już posiadanej wiedzy dotyczącej organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku, ich struktury, funkcjonowania, rodzajów i obszarów działalności, potrzeb i oczekiwań, a także zdiagnozowanie zmian, jakie zaszły w trzecim sektorze na przestrzeni ostatnich 5 lat. W trakcie realizacji badań główny nacisk został położony na diagnozę stanu współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi różnych szczebli (gminnego, powiatowego, wojewódzkiego) na Dolnym Śląsku. Postawione zostały dwa główne pytania badawcze: 13
  • 16.  Jaki jest wpływ funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3, ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w latach 2007-2013?  Jakie zmiany zaszły w sektorze pozarządowym województwa dolnośląskiego na przestrzeni lat 2008-2013? Analiza kondycji dolnośląskich organizacji pozarządowych oraz opis zmian, jakie zaszły w obszarze społeczeństwa obywatelskiego w ostatnich latach, koncentrowały się w szczególności na: 1. określeniu wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych wykonywanych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art.3, ust. 3 ustawy z dni. 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w latach 2007-2013; 2. określeniu stanu współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi w województwie dolnośląskim; 3. opisie zmian, jakie zaszły w sektorze pozarządowym w województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2008-2013; 4. opisie aktualnej struktury organizacji pozarządowych w województwie dolnośląskim, ich działalności, otoczenia i potrzeb; 5. zidentyfikowaniu poziomu wiedzy organizacji w województwie dolnośląskim na temat pozyskiwania funduszy strukturalnych i podejmowanej aktywności w tym zakresie; 6. zidentyfikowaniu wykorzystywanych przez organizacje źródeł wsparcia merytorycznego i doradczego przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych UE oraz zakresu uzyskanego i oczekiwanego wsparcia. Badania na potrzeby raportu zostały przeprowadzone przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej we Wrocławiu w drugiej połowie 2013 roku. Składały się one z etapu badań jakościowych (analiza danych zastanych), badań ilościowych (realizowanych metodą CATI) oraz badań jakościowych pogłębiających wyniki badań ilościowych (realizowanych metodą zogniskowanych wywiadów grupowych). 3. Opis zastosowanej metodologii W celu uzyskania wiarygodnych wyników i udzielenia wyczerpujących odpowiedzi na założone pytania badawcze, niezbędne było przeprowadzenie wieloetapowego badania i połączenie w nim różnorodnych rodzajów danych i metod badawczych, tzn. zastosowanie triangulacji metodologicznej. Sprowadzała się ona do triangulacji źródeł danych, bowiem 14
  • 17. zostały przeanalizowane zarówno dokumenty zastane, jak i dane wywołane, oraz triangulacji metod badawczych, która polegała na łączeniu metody analizy dokumentów, wywiadów grupowych i wywiadów realizowanych metodą CATI. Pierwszym etapem badania było przeprowadzenie analizy danych zastanych gromadzonych przez organy administracji rządowej i samorządowej, urzędy statystyczne, parasolowe organizacje pozarządowe oraz w oparciu o zasoby internetowe, których wiarygodność została zweryfikowana. Założeniem tej fazy badania było uzyskanie wstępnych odpowiedzi na następujące pytania:  w jaki sposób zmieniał się trzeci sektor w województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2008-2013?  czy zmiany w województwie były podobne do obserwowanych w całym kraju?  jaka jest skala wykorzystania przez organizacje pozarządowe z terenu województwa dolnośląskiego funduszy unijnych?  w jakim zakresie ogólnodostępne dane statystyczne, raporty z badań oraz opracowania pozwalają odpowiedzieć na postawione pytania badawcze projektu? Badanie desk research (inaczej analiza danych zastanych, analiza dokumentów, „badania gabinetowe”) jest jedną z metod badań tzw. niereaktywnych, czyli nie wykorzystujących interakcji pomiędzy badaczem a respondentem. Analiza dokumentów posłużyła do skonstruowania podłoża teoretycznego dla badanych zagadnień oraz sformułowania pytań badawczych. Analizie poddano następujące dane, dokumenty i publikacje:  akty prawne,  dokumenty programowe PO KL,  dokumenty o charakterze strategicznym opracowane w województwie dolnośląskim,  raporty z badań trzeciego sektora w województwie dolnośląskim, tj. o Organizacje pozarządowe na Dolnym Śląsku – raport z badań (2008) o Raport podsumowujący badanie socjologiczne funkcjonowania organizacji pozarządowych działających w obszarze pomocy i integracji społecznej na terenie Dolnego Śląska (2010) o Raport potrzeb i możliwości podmiotów integracyjno-społecznych województwa dolnośląskiego (2010)  raporty z ogólnopolskich badań trzeciego sektora oraz diagnozy stanu społeczeństwa obywatelskiego,  bazy danych oraz opracowania statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Banku Danych Lokalnych GUS, 15
  • 18.  opracowania Finansów, dotyczące Ministerstwo sektora Pracy non-profit i Polityki sporządzone Społecznej, przez Ministerstwo Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,  zawartość stron internetowych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz wybranych dolnośląskich organizacji pozarządowych. Po etapie analizy danych zastanych nastąpiła faza ilościowych i jakościowych badań empirycznych. Badanie ilościowe zostało przeprowadzone techniką wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI) z przedstawicielami organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, działającymi na terenie województwa dolnośląskiego. Badanie jakościowe grupowych (FGI) zostało i również przeprowadzone obejmowało techniką przedstawicieli zogniskowanych wywiadów dolnośląskich organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w ustawie. Wykonawcą badania techniką CATI była firma badawcza BIOSTAT. Badanie zostało zrealizowane w terminie od 1 sierpnia 2013 r. do 30 września 2013 r. Wzięło w nim udział 940 przedstawicieli dolnośląskich organizacji pozarządowych z czterech podregionów: jeleniogórskiego, wałbrzyskiego, legnickiego i wrocławskiego. Dobór próby miał charakter warstwowo-kwotowy. Przy jej doborze uwzględniono - obok podregionu, w którym znajduje się siedziba organizacji – takie zmienne, jak forma prawna organizacji oraz obszar tematyczny realizowanych zadań publicznych. Rozkład próby w badaniach ilościowych przedstawiał się następująco: Lokalizacja organizacji w podregionie województwa dolnośląskiego jeleniogórski (13%) wałbrzyski (24%) legnicko-głogowski (12%) wrocławski (51%) 16
  • 19. Forma prawna organizacji stowarzyszenie (62%) klub sportowy (15%) fundacja (9%) towarzystwo (5%) związek (4%) inna (5%) Realizacja zadań publicznych tak (95%) Większość respondentów badania ilościowego nie (5%) reprezentowała organizacje zlokalizowane w mieście (80%). Zgodnie z założeniem w badaniu nadreprezentowane były organizacje z co najmniej pięcioletnim stażem, młodsze stanowiły jedynie 9% próby. 44% organizacji biorących udział w badaniu ilościowym miała status organizacji pożytku publicznego. Lokalizacja organizacji miasto (80%) wieś (20%) 17
  • 20. Wiek organizacji rok lub mniej (1%) od 1 roku do 3 lat (4%) od 3 do 5 lat (4%) od 5 do 10 lat (21%) od 10 do 25 lat (38%) 25 lat lub więcej (32%) Posiadanie statusu Organizacji Pożytku Publicznego tak (44%) nie (56%) Co trzecia organizacja miała doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych, co odbiegało od wstępnych założeń projektu. Okazało się jednak, że na Dolnym Śląsku podmioty trzeciego sektora posiadające takie doświadczenie są w zdecydowanej mniejszości, dlatego próby rekrutowania do badań głównie takich organizacji znacząco odbiegałyby od rzeczywistych proporcji, a w konsekwencji fałszowały obraz rzeczywistości. Poza tym ważne jest zrozumienie, dlaczego organizacje pozarządowe nie starają się pozyskiwać środków europejskich, a odpowiedź na to pytanie jest łatwiejsza dzięki zaangażowaniu do badań respondentów reprezentujących właśnie takie podmioty. Doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych tak (32%) 18 nie (68%)
  • 21. Jeśli chodzi o obszary tematyczne działalności organizacji, których reprezentanci wzięli udział w badaniu ilościowym, to najwięcej z nich zajmowało się tematyką dzieci i młodzieży, sportem, rekreacją, turystyką i wypoczynkiem oraz nauką, edukacją, oświatą i wychowaniem. Obszar działalności organizacji Liczba Procent młodzież i dzieci 332 37,0 aktywizacja lokalnych społeczności 46 5,0 osoby niepełnosprawne, rehabilitacja 83 9,0 nauka, edukacja, oświata, wychowanie 208 23,0 usługi socjalne i pomoc społeczna, dobroczynność 73 8,0 ochrona zdrowia i życia 125 14,0 rozwój gospodarczy, przedsiębiorczość, rzemiosło 18 2,0 sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek 319 35,0 szkolenia 49 5,0 prawa człowieka 14 2,0 doradztwo 18 2,0 kultura i sztuka 131 15,0 współpraca z regionami, rozwój regionalny 34 4,0 ochrona środowiska 72 8,0 działania na rzecz odnowy wsi 14 2,0 religia, ruchy polityczne 4 1,0 Uwaga: wartości procentowe nie sumują się do 100%, ponieważ organizacje mogły wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi. W pierwszej kolejności wykonano badania pilotażowe na próbie N=40 przy użyciu kwestionariusza wywiadu przekazanego przez CMSiKO zaakceptowanego przez Zamawiającego (Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego). Następnie dokonano drobnych korekt w kwestionariuszu, które dotyczyły głównie kolejności odpowiedzi w kafeterii, dodano również kilka odpowiedzi do kafeterii w niektórych pytaniach (co pozwoliło zmniejszyć w badaniach właściwych odsetek odpowiedzi w kategorii „inne”). Badania właściwe na próbie N=900 zrealizowano przy założeniu kwotowego doboru próby ustalonego przez Zamawiającego. Za zrealizowany wywiad uznawano taki, w którym liczba braków danych nie przekroczyła 5%. W rzeczywistości baza zawierająca wyniki badań praktycznie nie miała braków danych. W badaniu CATI kwestionariusz zawierał około 45 19
  • 22. pytań zamkniętych lub półotwartych (zawierających odpowiedź „inne, jakie?”), były to pytania różnego typu, zarówno wielokrotnego wyboru jak i pytania na skali punktowej (patrz aneks). Pytania otwarte znajdowały się jedynie w metryczce (pytania dotyczące typu organizacji, liczby członków itp.) Respondentami w badaniu były osoby reprezentujące organizację, posiadające wiedzę na temat pozyskiwania przez organizację funduszy unijnych w ostatnich 5 latach oraz na temat współpracy organizacji z samorządem. Badanie techniką FGI (zogniskowanych wywiadów grupowych) zostało zrealizowane w terminie od 9 października 2013 r. do 29 października 2013 r. Przeprowadzono cztery wywiady fokusowe, które były moderowane i obsługiwane technicznie przez dwóch pracowników CMSiKO: dwa we Wrocławiu (9 i 29 października 2013 r.), jeden w Legnicy (15 października 2013 r.) i jeden w Wałbrzychu (17 października 2013 r.). Obydwa wywiady przeprowadzone we Wrocławiu odbyły się w profesjonalnej sali fokusowej w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej, z kolei w Legnicy i Wałbrzychu z powodu braku takich miejsc, badanie przeprowadzone zostało w niewielkich salach hotelowych. Wszystkie 4 badania fokusowe odbyły się w godzinach popołudniowych i trwały od 1,5 do 2 godzin. Oprócz udziału w dyskusji, uczestnicy wypełniali krótkie materiały dodatkowe. Do każdego wywiadu grupowego zostało zrekrutowanych 10-11 osób. Rekrutacja realizowana była przy pomocy tej samej bazy danych, którą przekazano wykonawcy badań ilościowych, a ponadto poprzez zamieszczenie informacji na stronie internetowej CMSiKO, zamieszczenie informacji o badaniach w dolnośląskim serwisie ngo.pl, w newsletterze Sektor3 oraz poprzez osobisty kontakt z organizacjami. Używano kwestionariusza rekrutacyjnego zawierającego kilkanaście pytań. Podczas realizacji badania najwyższa frekwencja była w Wałbrzychu, gdzie na badanie przybyło aż 12 osób, mimo iż rekrutowanych było 10. W Legnicy w dyskusji uczestniczyło 9 osób, we Wrocławiu w pierwszym spotkaniu wzięło udział 7, a w drugim 9 osób. W badaniu FGI łącznie uczestniczyło 37 osób. Dobór próby miał charakter celowy. Głównym założeniem doboru uczestników badania było zróżnicowanie reprezentowanych przez nich organizacji zarówno pod względem obszaru tematycznego działalności (realizowanych zadań), jak i pod kątem doświadczeń w pozyskiwaniu funduszy unijnych oraz realizacji zadań publicznych. Ponadto osoby zapraszane do udziału w wywiadach miały posiadać wiedzę na temat obecnego funkcjonowania organizacji oraz działań podejmowanych w ostatnich pięciu latach. Takie założenia rekrutacyjne sprawiły, że w badaniach fokusowych wzięły udział prawie wyłącznie osoby z zarządów organizacji, a nie szeregowi pracownicy czy wolontariusze. Pozwoliło to na zebranie wartościowych, z punktu widzenia celów badania, opinii reprezentantów organizacji pozarządowych. Rozkład próby w badaniach jakościowych przedstawiał się następująco: 20
  • 23. Forma prawna organizacji stowarzyszenie inne (59,4%) stowarzyszenie sportowe (5,4%) fundacja (21,6%) inny podmiot (13,6%) Doświadczenie w realizacji zadań publicznych tak (75,7%) nie (24,3%) Doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych tak (59,5%) Większość organizacji reprezentowanych nie (40,5%) w badaniach jakościowych działało regionalnie, duża część wykazała działalność lokalną i ponadlokalną, jedynie kilka organizacji podejmowało aktywność na poziomie krajowym i międzynarodowym. Zasięg działania lokalny (16,2%) ponadlokalny - kilka gmin, powiatów (13,5%) regionalny (51,4%) krajowy - co najmniej kilka województw (8,1%) międzynarodowy (8,1%) brak danych (2,7%) Pod względem obszaru tematycznego działalności organizacji uczestnikami badania byli przeważnie przedstawiciele organizacji, które zajmują się aktywizacją lokalnych społeczności, młodzieżą i dziećmi, osobami niepełnosprawnymi, rehabilitacją, a także 21
  • 24. edukacją, oświatą i kulturą. Część respondentów jako zakres działalności swojej organizacji wskazywała usługi socjalne i pomoc społeczną, ochronę zdrowia i życia, rozwój gospodarczy, przedsiębiorczość, rzemiosło, a także sport, turystykę, rekreację, prawa człowieka, szkolenia, doradztwo, kulturę i sztukę. Niewielka liczba uczestników jako obszar działalności wskazała współpracę z regionami, rozwój regionalny i ochronę środowiska. Żadna z organizacji uczestniczących w badaniu nie wskazała działań na rzecz odnowy wsi oraz religii i ruchów politycznych. Obszary tematyczne działania organizacji Liczba Procent młodzież i dzieci 10 27,0 aktywizacja lokalnych społeczności 10 27,0 osoby niepełnosprawne, rehabilitacja 8 21,6 nauka, edukacja, oświata, wychowanie 8 21,6 usługi socjalne i pomoc społeczna 5 13,5 ochrona zdrowia i życia 4 10,8 rozwój gospodarczy, przedsiębiorczość, rzemiosło 4 10,8 sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek 4 10,8 szkolenia 4 10,8 prawa człowieka 4 10,8 doradztwo 3 8,1 kultura i sztuka 3 8,1 współpraca z regionami, rozwój regionalny 1 2,7 ochrona środowiska 1 2,7 działania na rzecz odnowy wsi 0 0,0 religia, ruchy polityczne 0 0,0 Uwaga: wartości procentowe nie sumują się do 100%, ponieważ organizacje mogły wskazać maksymalnie dwie odpowiedzi. W badaniu FGI uczestniczyli przedstawiciele zarówno organizacji młodych, działających w trzecim sektorze nie dłużej niż 5 lat (10 organizacji), jak i organizacje bardziej doświadczone prowadzące działalność dłużej niż 5 lat (26 organizacji). Jedna organizacja nie określiła od jak dawna działa na rynku. Zgodnie z założeniami przyjętymi przez Zamawiającego w badaniu jakościowym przeważali przedstawiciele różnego rodzaju stowarzyszeń, stanowili oni 64,8% ogółu badanych. Udział przedstawicieli fundacji wynosił 13,6%, innych podmiotów 13,6%. 22
  • 25. Spełnione zostały również warunki określone przez Zamawiającego badania w zakresie realizacji zadań publicznych przez badane organizacje, gdyż większość z nich je realizowała. Rozbieżność w przypadku realizacji w stosunku przez do organizacje oczekiwań Zamawiającego projektów pojawiła finansowanych się z funduszy strukturalnych. Aż 16 organizacji w ogóle nie realizowało żadnych projektów, 5 z uczestniczących w badaniu organizacji udało się zrealizować tylko jeden projekt, 1 organizacja zrealizowała 2-3 projekty, 3 organizacje 4-5 projektów, z kolei 9 organizacjom udało się zrealizować więcej niż 5 projektów unijnych. Ze wszystkich uczestniczących w wywiadzie organizacji trzy nie przekazały informacji na temat liczby zrealizowanych projektów. Uczestnikami wywiadów fokusowych byli w dużej mierze ludzie w wieku powyżej 55. roku życia lub osoby młode – pomiędzy 26-35 rokiem życia. Nieco mniejszą grupę stanowiły osoby między 36. a 55. rokiem życia. W badaniach praktycznie nie uczestniczyły osoby poniżej 25. roku życia. Aż 70,4% biorących udział w badaniu stanowiły kobiety, co potwierdza tezę o feminizacji personelu trzeciego sektora. Respondenci mieli zdecydowanie wyższy poziom wykształcenia niż średnia krajowa: 73,0% posiadało wykształcenie wyższe, 21,6% wykształcenie średnie. W ogromnej przewadze rozmówcy zogniskowanych wywiadów grupowych pełnili funkcje zarządcze w organizacji: byli to prezesi, członkowie zarządu, menadżerowie. Znacznie mniejszą grupę stanowią pracownicy nie pełniący funkcji zarządczych, ale zorientowani w sprawach działalności organizacji. W badaniu w ogóle nie uczestniczyli tzw. zwykli (szeregowi) członkowie organizacji oraz wolontariusze. W trakcie realizacji badań nie pojawiły się problemy mające decydujący wpływ na ich przebieg. W przypadku badania CATI znaczenie miał termin realizacji badań (przez pierwszy miesiąc odbywały się one podczas letniego sezonu urlopowego), co mogło stanowić problem w dostępności i dyspozycyjności niektórych respondentów. Część respondentów badań ilościowych CATI wskazywało, ze czas rozmowy z ankieterem był dla nich zbyt długi i przerywało rozmowę. Wówczas ankieter dzwonił ponownie w innym ustalonym terminie, żeby dokończyć rozpoczęty wywiad. Ankieterzy spotykali się również z odmową udziału w badaniach, ale były to nieliczne przypadki. Przy rekrutacji do badań jakościowych z respondentami kontaktowano się telefonicznie na podstawie baz organizacji pozarządowych działających na terenie Dolnego Śląska. Stosunkowo często problemem okazywał się nieaktualny numer telefonu bądź zaprzestanie działalności organizacji figurującej w bazie. Problemem było także to, iż nierzadko osoby zainteresowane uczestnictwem w wywiadzie nie spełniały warunku pozyskiwania środków publicznych albo funduszy unijnych, albo nie posiadały statutu stowarzyszenia tylko np. prowadziły innego rodzaju działalność. Podsumowując, częstym problemem było dotarcie do podmiotów idealnie wpasowujących się w wymagania i kryteria 23
  • 26. określone przez Zamawiającego, jednak ostatecznie udało się zrealizować badanie zarówno przy uczestnictwie wystarczającej liczby respondentów, jak i przy zachowaniu wymaganych kryteriów. 4. Kondycja trzeciego sektora w województwie dolnośląskim w latach 2008-2013 w świetle danych zastanych Informacje na temat liczebności organizacji pozarządowych przedstawione w niniejszym raporcie zostały zaczerpnięte z Banku Danych Lokalnych GUS, opracowań GUS, raportów i baz stowarzyszenia Klon/Jawor, a także z bazy danych teleadresowych organizacji w województwie dolnośląskim prowadzonej przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego oraz – jako uzupełnienie – bazy danych o organizacjach prowadzonej przez Urząd Miasta Wrocławia. Należy zaznaczyć, że podawane przez różne źródła liczebności odbiegają od siebie. Istnieje przynajmniej kilka przyczyn takiego stanu. Pierwszym z nich jest fakt, że liczba organizacji pozarządowych w skali województwa stale się zmienia, za czym nie nadążają oficjalne statystyki. W tym samym czasie zakładane są jedne organizacje, podczas gdy inne zawieszają lub kończą swoją działalność. Drugą przyczyną jest to, że organizacje, które były we wcześniejszym okresie aktywne i zostały wpisane do określonej bazy (lub same się do niej zgłosiły) nie mają obowiązku informowania podmiotu prowadzącego o zaprzestaniu lub zawieszeniu działalności. Istotną kwestią pozostaje również definicja organizacji pozarządowej, która w zależności od źródła danych jest formułowana odmiennie. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego liczba organizacji pozarządowych w województwie dolnośląskim w roku 2010 w stosunku do roku 2008 wzrosła nieznacznie i wynosiła 5 500 w stosunku do 5 400 w 2008 roku1. Sektor pozarządowy w Polsce rozwijał się w tym samym czasie nieco szybciej: udział organizacji dolnośląskich w całkowitej liczbie polskich organizacji pozarządowych zmniejszył się w omawianym okresie (2008-2010) z 7,6% do 7,3%. Warto wspomnieć, że w omawianym okresie wzrosła w województwie dolnośląskim liczba organizacji posiadających status organizacji pożytku publicznego (OPP) – z około 620 do 720, co oznacza, że w 2010 roku 11,7% spośród wszystkich polskich OPP było zlokalizowanych w województwie dolnośląskim (w 2008 roku było to 11,6%). Zarówno w 2008 roku, jak i w 2010 województwo dolnośląskie pod względem liczby organizacji pozarządowych uplasowało się na piątym miejscu w kraju, za województwami: mazowieckim, małopolskim, śląskim i wielkopolskim. Stosunek liczby organizacji do liczby mieszkańców plasuje natomiast województwo 1 W momencie prowadzenia badania desk research (wrzesień 2013 r.) w BDL GUS nie były dostępne dane za 2012 rok. 24
  • 27. dolnośląskie dopiero na jedenastym miejscu i choć w latach 2008-2010 liczba organizacji nieznacznie się zwiększyła (z 18,7 do 19,3 organizacji na 10 tys. mieszkańców Dolnego Śląska), to przyrost liczby organizacji w Polsce był w omawianym okresie nieco większy niż w regionie (z 18,6 do 19,9 organizacji na 10 tys. mieszkańców). Ze względu na zasięg działalności w regionie wzrósł odsetek organizacji, których zasięg działalności wykracza poza granice kraju (z 7,0% w 2008 r. do 10,0% w 2010 r., średnio dla Polski udział takich organizacji wynosił w 2008 r. i w 2010 r. 6,0%). Pod tym względem województwo dolnośląskie plasuje się wraz z mazowieckim na pierwszym miejscu w kraju. Powiększył się również udział podmiotów, które obejmują zasięgiem swojej działalności powiat (z 25,0% w 2008 r. do 28,0% w 2010 r.). Jednocześnie zmalał odsetek organizacji, których zasięg obejmuje najbliższe otoczenie, mniejsze niż jedna gmina (z 9,0% do 6,0%). Oznacza to, że, dolnośląskie organizacje obejmują większy zasięg działania niż przeciętne polskie organizacje oraz że systematycznie ten zasięg powiększają. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, o 10 punktów procentowych zmniejszył się udział organizacji prowadzących wyłącznie nieodpłatną działalność statutową (z 82,0% do 72,0%), a wzrósł udział podmiotów prowadzących zarówno nieodpłatną, jak i odpłatną działalność (z 11,0% do 22,0%). Nadal jednak organizacje prowadzące działalność gospodarczą stanowią zdecydowaną mniejszość (7% w 2008 r. i 6% w 2010 r.). Pod tym względem sytuacja w województwie dolnośląskim, świadcząca o niewielkiej profesjonalizacji sektora non-profit, nie odbiega od sytuacji w innych regionach. Pod względem typu organizacji województwo notuje jeden z najwyższych w kraju udział fundacji, które, zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, stanowią na Dolnym Śląsku 10% wszystkich działających organizacji. Pozostałe organizacje to stowarzyszenia kultury fizycznej (26,2% wszystkich dolnośląskich organizacji w 2010 r.), ochotnicze straże pożarne (12,0%), koła łowieckie (3,4%), pozostałe stowarzyszenia i inne organizacje społeczne (48,4%). Ponad połowa podmiotów zlokalizowanych w województwie dolnośląskim ma swoją siedzibę na terenie gmin miejskich (54,0% w 2008 r., 58% w 2010 r.)., a około ¼ na terenie gmin miejsko-wiejskich (27,0% w 2008 r., 25% w 2010 r.). Są to jedne z najwyższych wskaźników w kraju, wynikające głównie z relatywnie wysokiego wskaźnika urbanizacji województwa dolnośląskiego. W omawianym okresie zwiększył się udział dolnośląskich organizacji w ogólnej liczbie podmiotów, które zadeklarowały przychód powyżej jednego miliona złotych (z 5,7% w 2008 r. do 7,2% w 2010r.). Udział jednostek zatrudniających pracowników pozostał na tym samym poziomie i wyniósł 13,0%. Jednocześnie nieznacznie zwiększyła się przeciętna liczba zatrudnionych osób (z 7 do 8 osób), co biorąc pod uwagę zwiększenie liczby bezwzględnej organizacji spowodowało wzrost liczby zatrudnionych w trzecim sektorze 25
  • 28. województwa dolnośląskiego z 3 800 do 5 600 osób. Przeciętna liczba członków organizacji w województwie dolnośląskim wynosiła w 2008 roku 26 osób (średnia krajowa to 30 osób)2. Liczba wolontariuszy przypadających na jedną dolnośląską organizację wynosiła 10 osób, podobnie jak w innych regionach Polski. Kondycja dolnośląskiego sektora organizacji pozarządowych odmiennie wygląda z perspektywy bazy Stowarzyszenia Klon/Jawor. Jest w niej zarejestrowanych ponad 80 tys. organizacji, z czego ponad 14 tys. ma swoją siedzibę w województwie mazowieckim, a duża liczba (ponad 7 tys.) jest zlokalizowana w województwach śląskim, wielkopolskim, małopolskim i dolnośląskim. Analiza liczby organizacji pozarządowych w stosunku do liczby mieszkańców prowadzona przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w 2012 roku pokazuje, że najwyższa aktywność obywatelska występuje w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, pomorskim i lubuskim3. Jest to znacząca różnica w stosunku do danych BDL GUS za 2008 i 2010 rok. Może ona wynikać z trzech kwestii:  upływu czasu – dane Stowarzyszenia Klon/Jawor pochodzą z 2012 roku, a dane BDL GUS z 2010 i 2008 roku;  niewyrejestrowywania się organizacji zawieszających lub kończących swoją aktywność z baz Stowarzyszenia;  innym rozumieniem kategorii „organizacje pozarządowe”, do której Stowarzyszenie Klon/Jawor zalicza stowarzyszenia i fundacje4. Poprzez wyłączenie z analizy Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP), których w województwie dolnośląskim jest znacznie mniej niż w innych regionach, wskaźniki zaangażowania obywatelskiego na Dolnym Śląsku przyjmują znacznie wyższe wartości niż wynika to z BDL GUS. Autorzy przywoływanego raportu bazowali również na danych zaczerpniętych z rejestru REGON. Jak piszą „największy przyrost liczby organizacji w stosunku do liczby mieszkańców zanotowano w ostatnich latach (2008-2012 – przyp. aut.) w województwach mazowieckim, dolnośląskim, warmińsko-mazurskim 5 i zachodniopomorskim” . W województwie dolnośląskim przyrost w omawianym czteroletnim okresie wyniósł 9,0 organizacji (tj. stowarzyszeń i fundacji, bez OSP) na 10 tys. mieszkańców, co plasuje województwo dolnośląskie na drugim miejscu w Polsce po Mazowszu (9,1 organizacji). Dzięki danym zbieranym przez Stowarzyszenie Klon/Jawor można poznać profil działalności organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku. Poniższa tabela obejmuje 2 Dane BDL GUS dostępne wyłącznie za 2008 rok. Klon/Jawor (2013). Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012. Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor, s. 30. 4 Ibidem, s. 5. 5 Ibidem, s. 31. 3 26
  • 29. wskazania wszystkich dolnośląskich organizacji, które są zarejestrowane w bazie Klon/Jawor (tym razem także Ochotniczych Straży Pożarnych), których łącznie jest 12 690. Ta liczba posłużyła do obliczenia wielkości procentowych zaprezentowanych w dalszej części tekstu. Ogólna liczba wskazań w tabeli przewyższa liczbę organizacji (wynosi 15 372), ponieważ mogły one wskazać więcej niż jeden obszar aktywności. Organizacje mogły także wskazać więcej niż jeden szczegółowy obszar w ramach głównego obszaru. Rozkład odpowiedzi dla województwa dolnośląskiego ilustruje poniższa tabela. Dziedziny działań dolnośląskich organizacji w 2012 r. Dziedziny działań organizacji liczba Przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca Działalność charytatywna Pomoc społeczna oraz wyrównywanie szans Pomoc ofiarom katastrof Działalność na rzecz osób niepełnosprawnych Działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym Działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych Wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej Ochrona zdrowia Ochrona i promocja zdrowia Przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym Ochrona praw Upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka, swobód obywatelskich oraz działań wspomagających rozwój demokracji Działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn Upowszechnianie i ochrona praw konsumentów Działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechnianie i ochrona praw dziecka Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy 2 421 537 1 460 788 787 206 34 33 1 361 1 116 491 725 Działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości Działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem Promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy Nauka, kultura, ekologia Nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie Wspomaganie rozwoju techniki, wynalazczości i innowacyjności Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego Ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego Działalność międzynarodowa, wspólnoty lokalne, aktywność społeczna Działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami 574 27 536 193 94 203 898 192 424 2 469 1 484 58 1 370 613 1 653 647
  • 30. Dziedziny działań organizacji liczba Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych Promocja i organizacja wolontariatu Wspieranie organizacji pozarządowych Tożsamość, tradycja narodowa Podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości, rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej Promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą Pomoc Polonii i Polakom za granicą Działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego Sport, turystyka, wypoczynek Wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu Turystyka i krajoznawstwo Wypoczynek dzieci i młodzieży Bezpieczeństwo publiczne Ratownictwo i ochrona ludności Porządek i bezpieczeństwo publiczne Obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Inne 1 157 497 190 631 513 83 32 194 3 542 3 356 678 663 1 069 910 192 39 603 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy organizacji pozarządowych Klon/Jawor, dostęp 10.09.2013 r. Z przedstawionego zestawienia wynika, że najważniejsze dziedziny działań dolnośląskich organizacji to:  sport, turystyka, wypoczynek – 23%  nauka, kultura, ekologia – 15,7%  przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca – 15,7%  działalność międzynarodowa, wspólnoty lokalne, aktywność społeczna – 10,5%  ochrona zdrowia – 8,9%  bezpieczeństwo publiczne – 7,0%  przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy – 5,8%  ochrona praw – 4,7%  tożsamość, tradycja narodowa – 4,1%  inne – 4,0%. Do dwóch kluczowych obszarów działalności dolnośląskich organizacji należy wspieranie i promocja kultury fizycznej i sportu oraz pomoc społeczna i wyrównywanie szans. Wśród organizacji działających w drugim z wymienionych obszarów zrealizowano w ostatnich latach w województwie dolnośląskim dwa badania socjologiczne, których najważniejsze wyniki zaprezentowane zostały poniżej. Na Dolnym Śląsku zrealizowano 28
  • 31. ponadto „Badanie organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku”, które stanowiło punkt odniesienia od wyników badań przedstawianych w niniejszym raporcie. „Badanie organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku” zostało zrealizowane w 2008 roku i objęło swoim zasięgiem wszystkie rodzaje organizacji pozarządowych województwa dolnośląskiego. Dzięki zestawieniu wyników obu badań (z 2008 i 2013 r.) uzyskujemy pogłębiony opis zmian, jakie zaszły w dolnośląskim trzecim sektorze na przestrzeni ostatnich pięciu lat. Warto także w tym miejscu wspomnieć o wynikach dwóch innych badań socjologicznych, które obejmowały analizę kondycji sektora organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej. Niektóre zaobserwowane wtedy tendencje i część zdiagnozowanych problemów nadal są na Dolnym Śląsku aktualne. Pierwsze badanie zrealizowano w 2010 roku na zlecenie Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej na próbie 700 respondentów reprezentujących 350 organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej6, drugie przeprowadzono w tym samym roku na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego na próbie 800 dolnośląskich organizacji działających w tym obszarze aktywności7. Najważniejsze wnioski z obu projektów przedstawiają się następująco:  Dolnośląskie organizacje w 2010 roku najczęściej obejmowały swoją działalnością teren jednej gminy (ponad 1/3), co czwarta działała na terenie całego kraju, tylko 3% z nich obejmowało swoimi działaniami obszar ponadnarodowy,  Cześć organizacji deklarowało poszerzanie zakresu zadaniowego swojej działalności, najczęściej w celu dostosowania profilu do możliwości uzyskania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych, krajowych i samorządowych, dopiero drugim wskazywanym celem poszerzania zakresu działań były potrzeby zgłaszane przez beneficjentów,  Najważniejsze bariery we współpracy badanych organizacji z administracją publiczną wskazywane przez organizacje to ograniczone zaufanie administracji, ograniczone środki finansowe pozostające w dyspozycji administracji na realizację zadań zleconych organizacjom oraz ograniczony kapitał społeczny skutkujący mało dynamicznym rozwojem trzeciego sektora,  Spośród organizacji, które deklarowały brak planów poszerzenia działalności, najczęściej wskazywaną barierą był ograniczony dostęp do środków finansowych, 6 Raport podsumowujący Badanie socjologiczne funkcjonowania organizacji pozarządowych działających w obszarze pomocy i integracji społecznej na terenie Dolnego Śląska (2011). Wrocław: Doradztwo Społeczne i Gospodarcze. Badanie było realizowane w ramach projektu Diagnoza funkcjonowania organizacji działających w obszarze pomocy społecznej i integracji społecznej współfinansowanego z Unii Europejskiej z EFS w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 7 Raport potrzeb i możliwości podmiotów integracyjno-społecznych województwa dolnośląskiego. Materiały z konferencji podsumowującej projekt (2010). Wrocław: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER. 29
  • 32. w szczególności potrzebnych dla zachowania płynności finansowej w sytuacji realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych,  Głównym źródłem pozyskiwania środków na działalność były dla badanych organizacji samorządy terytorialne (dla ponad połowy organizacji kwoty te stanowiły około 50% rocznego budżetu); dla ponad połowy organizacji fundusze strukturalne stanowiły mniej niż 20% rocznego budżetu, fundusze z budżetu centralnego mniej niż 15%,  Ze względu na zasoby ludzkie organizacji, wśród pracowników nieznacznie przeważały kobiety, prawie 60% pracowników stanowiły osoby z wykształceniem wyższym lub średnim. Trzy czwarte organizacji w momencie badania nie zatrudniało żadnego pracownika, 10% organizacji zatrudniało od 1 do 3 osób, organizacje zatrudniające ponad pięćdziesiąt osób stanowiły 1,5% badanych. Prawie 2/3 pracowników sektora pozarządowego było zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, pozostali w oparciu na umowy cywilno-prawne. 61% badanych instytucji współpracowało w roku poprzedzającym badanie (2009) łącznie z ponad 10 tys. wolontariuszy,  Braki w zasobach ludzkich (liczbowe lub merytoryczne) odczuwało cztery na dziesięć organizacji,  Główną wskazywaną barierę ograniczającą skalę pozyskiwania funduszy zewnętrznych dla większości organizacji (59%) stanowiły zawiłe procedury biurokratyczne i administracyjne,  Około cztery na pięć organizacji współpracowało z organami administracji publicznej, najczęściej odbywało się to w formie spotkań czy narad roboczych oraz przy okazji realizowania zadań finansowanych z budżetu administracji samorządowej. Ponad 40% z nich uczestniczyło w konsultacjach programu współpracy JST z organizacjami pozarządowymi oraz w sesjach samorządu,  Około 2/3 reprezentantów organizacji artykułowała potrzebę utworzenia w ich otoczeniu instytucji wspierającej organizacje pozarządowe. Jeśli z pewną dozą ostrożności uogólnimy wyniki badań z 2010 r. na cały trzeci sektor w województwie dolnośląskim, to nasuwają się następujące wnioski: 1. Organizacje są wyraźnie zróżnicowane pod względem potencjału finansowego, organizacyjnego, ludzkiego i technicznego. 2. Największą bolączką trzeciego sektora jest niedobór środków finansowych, na który wpływa zbyt duże rozbudowanie procedur administracyjnych oraz niedobory kadrowe utrudniające lub uniemożliwiające organizacjom sięganie po środki zewnętrzne. 30
  • 33. 1. Proces profesjonalizacji trzeciego sektora na Dolnym Śląsku przebiega w umiarkowanym tempie, o czym świadczy fakt powolnego wzrostu odsetka organizacji prowadzących działalność gospodarczą, świadczących odpłatne usługi, zatrudniających personel na umowę o pracę. 2. Dominujące potrzeby organizacji wiążą się z uzyskaniem wsparcia finansowego i merytorycznego, o czym świadczy deklarowanie przez większość podmiotów potrzeby stworzenia organizacji wspierającej NGO w otoczeniu organizacji oraz zapotrzebowanie na kursy i szkolenia dla trzeciego sektora. Jednym z kluczowych czynników wpływającym na zmiany w funkcjonowaniu polskich organizacji pozarządowych w ostatnich latach stała się możliwość finansowania ich działań z funduszy unijnych. Zainteresowanie możliwością ubiegania się o środki unijne przez organizacje od początku polskiego członkostwa w Unii Europejskiej było wysokie. Jak podaje Stowarzyszenie Klon/Jawor, w 2004 roku aż 70% z nich planowało skorzystać ze środków unijnych, jednak za słowami nie poszły czyny: na początku roku 2008 zaledwie 20% organizacji potwierdziło, że aplikowało o środki unijne.8 Wiązało się to z małą wiedzą na temat funduszy, brakiem niezbędnych kompetencji do prowadzenia i rozliczania projektów, brakiem przygotowania w kwestii unijnych procedur, a także specyfiką samych funduszy i wymaganiami niemożliwymi do spełnienia przez dużą część organizacji. Dzięki eliminacji części barier wraz z otwarciem drugiego okresu programowania oraz profesjonalizacją i edukacją organizacji, w samych tylko latach 2009 i 2010 o fundusze aplikowała już ponad jedna czwarta organizacji, z czego ponad połowa (55%) z sukcesem.9 Zainteresowanie funduszami unijnymi jest wyraźnie skorelowane ze skalą działania, tematyką, jaką zajmują się organizacje oraz zasobami i wielkością organizacji. O środki najczęściej aplikują organizacje aktywne na skalę ponadnarodową, zajmujące się tematyką rozwoju lokalnego lub działających w obszarze rynku pracy i zatrudnienia, one też są w tych działaniach najbardziej skuteczne. Najrzadziej o unijne środki zabiegają organizacje działające na skalę lokalną, zajmujące się sportem, turystyką, rekreacją czy hobby. Jak w świetle statystyk Ministerstwa Rozwoju Regionalnego10 przedstawia się stan wykorzystania funduszy strukturalnych przez dolnośląskie organizacje pozarządowe w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 na tle organizacji działających w innych regionach? 8 J. Przewłocka, Polskie organizacje pozarządowe. Najważniejsze pytania, podstawowe fakty, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011, s. 17 Ibidem. 10 Udział organizacji pozarządowych w prowadzeniu działań finansowanych z funduszy unijnych jest monitorowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przy użyciu systemu informatycznego KSI SIMIK 20072013. Przytaczane dane pochodzą z opracowań Ministerstwa bazujących na danych zebranych w KSI. 9 31
  • 34. Najpopularniejszym programem, do którego aplikują organizacje sektora non profit jest PO Kapitał Ludzki. Od 2007 do końca marca 2012 roku beneficjentami funduszy UE zostało 3 126 spośród niemal 87,8 tys. polskich fundacji i stowarzyszeń, czyli zaledwie około 4%.11 Podpisały one umowy na realizację 7,5 tys. projektów o łącznej wartości 5,9 mld zł. Ponad połowa tej kwoty trafiła do 111 organizacji – do każdej z nich co najmniej 10 mln zł. Z kolei ok. 1000 fundacji i stowarzyszeń musiało zadowolić się dofinansowaniem UE dla projektów nie przekraczającej 50 tys. zł. Tematyka zdecydowanej większości projektów fundacji i stowarzyszeń dotyczy poprawy jakości kapitału ludzkiego, wyrównywania szans na rynku pracy i poprawy spójności w regionach i na poziomie ponadregionalnym. Domeną organizacji pozarządowych są projekty „miękkie” – 11% wartości wszystkich inwestycji w kapitał ludzki stanowią projekty autorstwa fundacji i stowarzyszeń. Wśród nich wyróżniają się przedsięwzięcia NGO związane z integracją społeczną (16% wartości wszystkich projektów z tej dziedziny), a także podnoszeniem kompetencji pracowników i promowaniem przedsiębiorczości i innowacji (13%), czyli realizacja szkoleń i projektów z szeroko rozumianej edukacji, a także działania animacyjne w społecznościach lokalnych. Drugą pod względem wartości grupę stanowią projekty związane z sektorem B+RT (badania i rozwój technologiczny), innowacjami i przedsiębiorczością, realizowane głównie przez organizacje wspierania przedsiębiorczości, rozwoju lokalnego lub regionalnego, działające przy uczelniach i inne o profilu naukowo-badawczym. Część funduszy unijnych organizacje pozarządowe pozyskują na różnorodne inwestycje turystyczne i kulturalne. Pod względem łącznej wartości podpisanych umów pierwsze miejsce zajmują organizacje z Mazowsza, tuż za nimi lokują się organizacje pozarządowe z Lubelszczyzny, spychając na dalsze miejsca fundacje i stowarzyszenia z województw: małopolskiego, wielkopolskiego czy śląskiego. W województwie dolnośląskim udział poszczególnych typów podmiotów w kwocie umów podpisanych przez trzeci sektor w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego kształtował się następująco: na koniec 2012 roku największy odsetek (ponad połowa kwoty umów) została podpisana przez związki wyznaniowe i Kościół katolicki, stowarzyszenia znalazły się dopiero na drugim miejscu. 11 Miazga A. (2012). Na co III sektor wydaje środki z UE? artykuł w wersji elektronicznej, źródło: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/774433.html (dostęp 21.08.2013) 32
  • 35. Udział kwot umów podpisanych przez podmioty fundacje (19,1%) Kościół katolicki i inne zw. wyznaniowe (51,1%) samorząd gospodarczy i zawodowy (2,1%) stowarzyszenia (27,7%) Źródło: opracowanie własne na podstawie MRR, NGO 2012, z.1. Porównując udział poszczególnych typów organizacji w liczbie projektów w ramach RPO w województwie dolnośląskim z sytuacją w Polsce, można zauważyć, że na Dolnym Śląsku udział umów podpisanych przez związki wyznaniowe i fundacje jest niższy niż średnia krajowa (o ok. 6 punktów procentowych w przypadku związków wyznaniowych i ok. 9 punktów procentowych w przypadku fundacji), natomiast znacznie wyższy jest udział umów podpisanych przez stowarzyszenia (o ok. 14 punktów procentowych). Świadczy to o ponadprzeciętnym potencjale dolnośląskich stowarzyszeń w pozyskiwaniu środków unijnych. Na tle przeciętnych kwot umów w ramach wszystkich RPO, w Programie województwa dolnośląskiego kwoty umów podpisywanych z każdym typem organizacji były zdecydowanie niższe niż średnia krajowa. Najbardziej widoczna jest dysproporcja w kwotach umów podpisanych przez fundacje, które w dolnośląskim były prawie czterokrotnie niższe niż przeciętnie w Polsce. W przypadku związków wyznaniowych i stowarzyszeń umowy podpisane w województwie dolnośląskim opiewały na kwoty niższe o około 50% niż przeciętnie w Polsce. Dolnośląskie organizacje pozarządowe były aktywne również w innych programach operacyjnych. Podobnie jak w całej Polsce, dolnośląski trzeci sektor finansował z funduszy strukturalnych głównie działania w ramach projektów miękkich (Europejski Fundusz Społeczny – POKL), które stanowiły prawie 92% liczby wszystkich realizowanych projektów. Jeden na 15 projektów realizowanych przez dolnośląski trzeci sektor był finansowany w ramach RPO WD, natomiast mniej niż jeden na sto z Programów Operacyjnych Infrastruktura i Środowisko oraz Innowacyjna Gospodarka. 33
  • 36. Udzial projektów realizowanych w PO PO IG (0,8%) PO IŚ (0,9%) PO KL (91,9%) RPO (6,5%) Źródło: obliczenia własne na podstawie MRR, NGO 2012, z.4. Porównując kwoty uzyskane na realizację projektów przez dolnośląskie organizacje w ramach różnych programów operacyjnych z kwotami uzyskanymi przez organizacje w całej Polsce, można zauważyć, że udział środków pozyskanych przez dolnośląskie organizacje jest wyższy niż przeciętnie w Polsce w szczególności w zakresie PO Infrastruktura i Środowisko. Uzyskane w ramach tego programu dofinansowanie wynosi w Polsce nieco ponad 2% całego dofinansowania pozyskanego przez organizacje z funduszy strukturalnych, podczas gdy w województwie dolnośląskim jest to ponad 8%. Z kolei ponad dwukrotnie mniejszy niż przeciętnie w Polsce jest udział środków pozyskanych z programu Innowacyjna Gospodarka (ponad 11% do około 4%). Uzyskany wynik pokazuje, że choć region kojarzony jest w społecznej świadomości z wprowadzaniem innowacji oraz nowoczesnymi sektorami gospodarki, to udział trzeciego sektora w pozyskiwaniu środków jest w tym zakresie znacznie niższy niż przeciętnie w Polsce. Dostępne dane na temat średniej wartości projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w poszczególnych programach operacyjnych pokazują, że na Dolnym Śląsku największą średnią wartość projektu notowano w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (ok. 6,4 mln złotych). Znacznie niższe przeciętne kwoty notowano w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka (ok. 4,1 mln zł). Na trzecim miejscu uplasował się Regionalny Program Operacyjny ze średnią kwotą projektu na poziomie 1,6 mln, a na ostatnim – umowy podpisane w ramach POKL (ponad pół mln zł). Bazując na przedstawionych dokumentach i danych pochodzących ze statystyki publicznej należy stwierdzić, że potencjał organizacji pozarządowych jest w województwie dolnośląskim ciągle bardzo duży. Zasadniczo, wskaźniki charakteryzujące dolnośląski sektor pozarządowy nie odbiegają w znaczący sposób od wskaźników notowanych w całej Polsce, przy czym daje się zauważyć większą niż przeciętnie profesjonalizację dolnośląskich organizacji. Zebrane informacje zostaną teraz zestawione z danymi wywołanymi w badaniach ilościowych i jakościowych. 34
  • 37. 5. Opis i analiza wyników badania Materiałem do analizy ilościowej były dane uzyskane dzięki wywiadom telefonicznym wspomaganymi komputerowo (CATI) z przedstawicielami organizacji pozarządowych. Materiałem do analizy jakościowej była treść zogniskowanych wywiadów grupowych oraz materiałów dodatkowych wypełnianych przez ich uczestników. Analizę ilościową wykonano przy użyciu technik statystycznych (analiza częstości, analiza związków między zmiennymi, analiza korelacji), jakościową przy użyciu kluczy kategoryzacyjnych i deskryptywnej analizy treści. Wyniki przedstawiono w kolejności celów badawczych założonych na etapie projektowania badania. 5.1. Wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych W latach 2007-2013 organizacje pozarządowe mogły korzystać z dwóch funduszy strukturalnych Unii Europejskiej: Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Co trzecia organizacja biorąca udział w badaniu ilościowym (32%) miała za sobą doświadczenie w aplikowaniu o środki finansowe, co dziesiąta wskazywała pozyskanie funduszy UE jako jedno z najważniejszych osiągnięć organizacji. Aplikowanie i pozyskiwanie funduszy europejskich jest dodatnio skorelowane z dobrą kondycją organizacji. Cztery na dziesięć organizacji oceniających swoją kondycję jako bardzo dobrą składało wnioski, większość z nich uczyniła to z sukcesem. Nie jest jednak tak, że organizacje postrzegające swoją kondycję jako złą nie starają się o fundusze strukturalne, ponieważ co czwarta taka organizacja deklarowała, że aplikowała o środki europejskie, ale skuteczność jest w ich przypadku najniższa. 35
  • 38. Ocena kondycji organizacji a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) Ubieganie się o fundusze strukturalne zależy od wieku organizacji. Najczęściej i najskuteczniej czynią to organizacje funkcjonujące w trzecim sektorze ponad pięć lat i mniej niż dziesięć lat, czyli cały czas ich funkcjonowania przypada na okres poakcesyjny. Są to organizacje, które przeszły już okres „niemowlęctwa”, okrzepły, a zarazem od początku swojego istnienia funkcjonowały w warunkach unijnych. Organizacje młode mają najmniejsze doświadczenie w pisaniu projektów i najmniejszą skuteczność, a niemal 74% z nich w ogóle nie próbowała pozyskiwać funduszy strukturalnych. 36
  • 39. Wiek organizacji a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) Na doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych większego wpływu nie ma lokalizacja organizacji w konkretnym podregionie województwa, ani lokalizacja na wsi lub w mieście. Interesujące jest to, że - jak wynika z deklaracji respondentów - organizacje wiejskie mają wyższą skuteczność w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych. Lokalizacja organizacji (podregion) a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) 37
  • 40. Lokalizacja organizacji (miasto/wieś) a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych (%) Największe doświadczenie w skutecznym pozyskiwaniu funduszy strukturalnych mają fundacje, one też najczęściej aplikują o środki unijne (ponad 46% ma za sobą takie doświadczenie). Forma prawna organizacji a doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy strukturalnych Prawie 70% dolnośląskich organizacji pozarządowych nigdy nie starało się pozyskiwać funduszy strukturalnych. W badaniach ilościowych najczęściej wskazywaną przyczyną tego stanu rzeczy był brak wiedzy i osób, które w organizacji znają się na pozyskiwaniu funduszy i pisaniu wniosków (31,6%). Kolejne wskazywane powody to:  brak czasu - 16,9%;  preferencje w pozyskiwaniu środków w prostszy sposób (np. od samorządów) 13,7%,  zbyt mała organizacja i brak partnera do realizacji projektu - 8,7%,  wszystkie zadania są finansowane z innych źródeł - 8%, 38
  • 41.  brak doświadczenia - 7,2%,  nieudane wcześniejsze próby pozyskania funduszy strukturalnych przez osoby zespołu - 6,5%,  wśród funduszy unijnych nie ma takich, które wspierałyby obszary działalności organizacji - 5,4%,  obawy związane z problemami z realizacją lub rozliczeniem projektu - 5%. Wśród organizacji, które brały udział w badaniach jakościowych zdecydowana większość realizowała zadania publiczne niemal 60% posiadało doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Jednak i tutaj ponad 40% respondentów reprezentowało organizacje, które nigdy nie realizowało projektów z funduszy strukturalnych lub w obecnej chwili ich nie realizują. Wypowiadali się oni na temat czynników branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o niepozyskiwaniu środków. Na podstawie analizy ich wypowiedzi udzielonych podczas wywiadów fokusowych można wyróżnić następujące kluczowe bariery:  brak wystarczającej wiedzy potrzebnej do właściwego przygotowania projektu i wypełnienia wniosku,  niedostosowanie tematów unijnych konkursów do profilu działań organizacji,  zbyt duże wymagania przy realizacji projektu. Kwestia jest taka, że jakby jest mało [szkoleń], albo może nie dotarłyśmy, bo wcześniej też nie chodziłyśmy na żadne szkolenia w tym kierunku i jakby sama procedura pozyskiwania tych funduszy i tak dalej to również było coś, co było dla nas bardzo czasochłonne do zgłębienia i przy natłoku obowiązków, które po prostu mamy, postanowiłyśmy się z tego wycofać. (FGI 4,K). Nie ma co się łudzić, środki europejskie nie dają pieniędzy na całe spektrum fajnych rzeczy, które robią organizacje pozarządowe, i są bardzo mocno, szczególnie teraz przez ostatnie dwa lata, gdzie jest reszta pieniędzy, jeżeli mówimy o tych pieniądzach, które rządzą się okresem programowania. Więc chodzi o zrealizowanie pewnych założonych wskaźników, w związku z tym to nie jest tak, że mamy fajny pomysł, tylko on się musi bardzo ściśle wiązać z tym zapotrzebowaniem, zaprogramowanym w tych projektach i czasami nawet jak organizacja się wpisuje nie do terenów wiejskich, bo jest z Wrocławia albo np. się wpisuje, ale nie ma doświadczenia finansowego np. ostatnich dwóch lat, a jak miałabym zdobyć to doświadczenie finansowe skoro nie mogłam pozyskać środków wcześniej większych, tak? (FGI 4,K). 39
  • 42. Nam jest dosyć ciężko dlatego, że my typowo mamy sport, a to wszystko jest albo pod zdrowie albo pod jakiś inny projekt. Nie chcemy tworzyć fikcji. (FGI 4, K). My przykładowo chcieliśmy, planowaliśmy aplikować do Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z projektem, natomiast już jakby na etapie wstępnego pisania miałyśmy wizję dokładnie, co w tym projekcie się zawrze, ale skonsultowałyśmy się właśnie z kilkoma organizacjami mniejszymi i większymi, które realizowały takie projekty i po usłyszeniu opinii właśnie, że to jest taka ilość biurokracji, rozliczania, papierów przy organizacji, która tak naprawdę opiera się na ośmiu [osobach] (…) koszty utrzymania projektu były niewspółmierne i jakby obniżały wartość tego, co mogłoby w nim zostać tak naprawdę wykonane. (FGI 4, K). Bariery w pozyskiwaniu funduszy unijnych, o jakich pisali respondenci w materiałach dodatkowych, to (w kolejności częstotliwości wskazań):  rozbudowane formalności,  brak środków finansowych w organizacji,  niedostosowanie zadań realizowanych przez organizację do możliwego dofinansowania,  braki kadrowe,  inne (np. słaby dostęp do informacji o dedykowanych zadaniach, tj. takich, w które można wpisać się z misją i celami organizacji, młody wiek organizacji, brak danych regionalnych i lokalnych do diagnoz poprzedzających sformułowanie wniosku, niejasne kryteria konkursowe). Ułatwienia w pozyskiwaniu środków z funduszy strukturalnych były wskazywane rzadziej niż bariery. Członkowie organizacji upatrują ich zarówno w samych podmiotach, jakie reprezentują (zasoby ludzkie, zasoby finansowe), jak i w otoczeniu zewnętrznym, w tym w instytucjach oferujących pomoc w pisaniu wniosków (dostęp do informacji, możliwość skorzystania z punktów doradczych) i w administracji (przejrzyste zasady przyznawania dofinansowania czyli jawność procedur rozliczania i oceny). Zarówno respondenci badań ilościowych, jak i jakościowych byli pytani o wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych przez organizacje działające w takim samym obszarze jak organizacja, do której należą. Co trzeci respondent badań ilościowych nie potrafił ocenić tego wpływu, co trzeci ocenił go jako duży, bardzo duży lub wręcz kluczowy, ponad 15% jako mały lub bardzo mały, niemal 8% nie dostrzega żadnego wpływu funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe. 40
  • 43. Ocena wpływu funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych przez organizacje działające w takim obszarze jak organizacja respondenta (%) Ocena wpływu funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych była także zróżnicowana wśród respondentów biorących udział w badaniach jakościowych. W tym przypadku reprezentanci ponad 1/3 organizacji stwierdzili, że nie dostrzegają żadnego wpływu, co pokrywa się w przybliżeniu z liczbą organizacji, które zadeklarowały, że nie pozyskują funduszy unijnych. Prawie połowa uczestników zogniskowanych wywiadów grupowych oceniła wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych jako duży lub kluczowy. Takich odpowiedzi udzielili głównie przedstawiciele organizacji o dużym doświadczeniu w pozyskiwaniu środków, które – trzeba przypomnieć – były w badaniu jakościowym nadreprezentowane. Przedstawiciele organizacji postrzegali wpływ funduszy strukturalnych na realizację zadań publicznych głównie w kategoriach:  profesjonalizacji realizacji zadań publicznych dzięki wykorzystaniu wiedzy nabytej podczas realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, która wpłynęła na zbudowanie kapitału społecznego do realizacji innych zadań publicznych,  poprawy jakości realizacji zadań publicznych poprzez wykorzystanie partnerstw czy sieci kontaktów zbudowanych przy okazji realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych,  zmiany katalogu realizowanych zadań publicznych lub rozłożenia akcentów poprzez przeorientowanie organizacji na realizację projektów z funduszy strukturalnych, 41
  • 44.  wykorzystania zaplecza technicznego (mebli, sprzętu biurowego) zakupionego w ramach realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, co umożliwia podejmowanie się realizacji słabiej finansowanych zadań publicznych. Profesjonalizacja działania organizacji, poprawa jakości realizacji zadań publicznych, zwiększenie kapitału społecznego organizacji były przez nie oceniane jednoznacznie pozytywnie. To ja najpierw zacząłem ze środkami unijnymi, a później wszedłem w środki te miejskie czy też wojewódzkie i dla mnie jakby taką dużą nie wiem czy zmianą czy wpływem jednego na drugie było to, że jakby te środki unijne to była zupełnie inna liga niż środki regionalne, więc (…) wydaje mi się, że one wpłynęły w ten sposób, że te środki lokalne, regionalne, które były pobierane z Urzędu Marszałkowskiego czy z Miasta, czy ze Starostwa, były jakby lepszej jakości niż byłyby, gdybym rzeczywiście nigdy nie zetknął się ze strukturami unijnymi czy innymi, ale nie wiem czy to jest odpowiedź na to pytanie. (FGI 3, M) Projekty po pierwsze no one nas zobowiązują do określania rezultatów prawda? To jest pierwsza podstawowa rzecz, no i to sami możemy ocenić czy jak pozyskamy pewne rezultaty czy one są postępem w naszym rozwoju czy nie. (FGI 4, K) Pod tym względem też mi się wydaje, że operatywność się zwiększyła. (FGI 3, M) Ja np. jestem przekonany, że to że nas skłaniają czy tam powiedzmy marchewkę nam dają, żebyśmy robili to w partnerstwie no to też próbujemy się jakby... próbujemy się rozumieć nie? Tworzymy jakieś tam synergie, lepsze, gorsze ale to wszystko przychodzi z zachodu, czyli krótko mówiąc z Unii, nie? Ale dlaczego.. ja na to patrzę z nadzieją, dlatego, że no też się uczymy. (FGI 4, M) Respondenci konstatowali, że za sprawą aplikowania o środki unijne zmienia się katalog realizowanych zadań publicznych, następuje przeorientowanie organizacji „pod realizację projektów” (nazwane przez jedną z respondentek grantozą12). Przedstawiciele organizacji pozarządowych nie oceniali tej tendencji jednoznacznie negatywnie ani pozytywnie. Można odnieść wrażenie, że – przynajmniej część z nich – przyjmowała ten fakt z rezygnacją i swego rodzaju akceptacją, tak jak akceptuje się rzeczy, na które nie mamy wpływu, a które powinniśmy brać pod uwagę w swojej aktywności. Przede wszystkim mi się wydaje, że w naszym przypadku, tak gdzieś się to zaczyna w jakimś stopniu dziać, niestety trochę odchodzenie od (…) tej 12 Jako pierwsza o „grantozie” w odniesieniu do trzeciego sektora w Polsce wypowiadała się Agnieszka Graff, krytykując dostosowywanie przez organizacje pozarządowe swojej działalności do systemu grantowego i ich zamknięcie na realne potrzeby otoczenia społecznego. 42
  • 45. misji, która… na którą organizacja jest ugruntowana, żeby zdobyć środki na utrzymanie, nie wiem lokalu, biura, innych rzeczy około podobnych, organizacyjnych, trzeba szukać środków głównie właśnie projektowych, żeby one utrzymywały organizację, tak? Żeby zatrudniać ludzi i tak dalej, więc gdzieś tam już to trochę się przejawia, na siłę wciskamy gdzieś tam ten sport, żeby chociaż jakiś punkt zaczepienia był, żeby nie odejść totalnie od misji i tak to mniej więcej u nas wygląda i to jest gdzieś tam problematyczne mi się tak wydaje, bo jak gdzieś tam się czyta to wiele organizacji zaczyna odchodzić od swojej misji dla której powstały i realizuje to gdzieś tam. (FGI 1, M) Ja na przykład jak spotkałem się w ogóle z organizacją pozarządową to byłem stażystą, moim zadaniem było przeglądanie, jakie są konkursy, pisanie wniosków de facto tak? Więc to był fakt, którego już zostałem nauczony gdzieś tam, przez określoną ilość lat rzeczywiście specjalizowałem się w tym, że prawda miałem statut, wchodziłem na stronę i dowiadywałem się, jaki jest konkurs i pisałem wniosek pod konkurs, który ma przejść i to było moje zadanie. Ale gdzieś tam za potrzebą serca, jak zakładałem swoją organizację pozarządowa, która z kolei działa w obszarze młodzieży, to jakby bardzo się cieszę, że nauczyłem się tego wcześniej, bo nie ma w Polsce, a nie było w Polsce żadnych środków na przysłowiową młodzież, tak? (FGI 2, M) Ja mam taką refleksję, że organizacje piszą wnioski, a nie projekty (…) Zawsze też byłam uczona, że tutaj mamy problemy, które przekładają się na wizje, misje i cele organizacji i tak to było, ale patrząc przez pryzmat całego też, bo realizujemy też ROEFSy, czyli Regionalne Ośrodki Europejskiego Funduszu Społecznego w Jeleniej Górze i we Wrocławiu, to spotykam się też z takimi beneficjentami, gdzie jest tylko taki poziom no to mamy tutaj, operujemy tam 9.5, 9.2.1 i tak dalej, czyli programy i poddziałania, nie ma takiego myślenia o tym, jak to się wpisuje jakby w cele statutowe mojej organizacji, tylko jest patrzenie przez pryzmat wytycznych, dokumentacji konkursowej, nie ma jakby myślenia o projekcie, tylko jest po prostu wypełnianie aplikacji. (FGI 2, K) Za pośredni wpływ funduszy unijnych w trzecim sektorze można uznać gotowość organizacji do realizacji słabiej opłacanych zadań publicznych zlecanych przez jednostki samorządu terytorialnego, która jest możliwa dzięki akumulacji zasobów, np. zakupionej w ramach projektów unijnych infrastrukturze. Z racji tego, że funduszy unijnych jest dużo więcej, było dużo więcej i podejrzewam, że będzie dużo więcej i większość organizacji budowała takie zaplecze techniczne i strukturalne na tych większych środkach, to na pewno jakoś też i możliwość realizowania niektórych zleceń publicznych, że to tak 43
  • 46. nazwę, z którymi czy ze Starostwa czy z Urzędu Marszałkowskiego po tych cięciach, jest bardziej realna niż gdyby tego rzeczywiście nie było, gdybyśmy mieli opierać się tylko i wyłącznie na tym co może nam zaoferować np. gmina Wałbrzych. Przy wniosku składanym na 15.000, jeżeli dostaje 2.000, no to wtedy ja mam zupełnie związane ręce, nie wiem, w co w ogóle wsadzić te pieniądze, żeby cokolwiek zrealizować, a w momencie kiedy ja po tam 2, 3, 7 latach działalności mam jakieś konkretne zaplecze, rzeczy, które już zdobyłem w jakiś sposób opierając to na realizacji projektu z innych źródeł, no to ja wtedy wiem – no dobra, to wsadzę tam, to wsadzę tam, a to jeszcze tam i z tych 2 000 powiedzmy zrobi mi się 8, 9 no to już mogę coś zrealizować i coś zrobić. (FGI 3, M) Ocena niezbyt dużego wpływu funduszy strukturalnych na realizację przez organizacje pozarządowe zadań publicznych wydaje się mieć realne podstawy, jeśli skonfrontuje się ją z odsetkiem zadań publicznych realizowanych przez organizacje w ostatnich pięciu latach współfinansowanych z funduszy strukturalnych oraz z odsetkiem wydatków finansowanych z funduszy strukturalnych w całości wydatków poniesionych na realizację zadań publicznych realizowanych w ostatnich pięciu latach. W badaniach ilościowych o te kwestie byli pytani jedynie reprezentanci tych organizacji, które realizowały projekty finansowane ze środków unijnych. Okazuje się, że w zależności od podregionu województwa, od 25,4% (podregion wałbrzyski) do 42,4% (podregion legnicko-głogowski) zadań publicznych realizowanych przez organizację nie było finansowanych z funduszy strukturalnych, w przypadku dużej części z nich (od 18.2% w podregionie legnickogłogowskim do 34,3% w podregionie wałbrzyskim) maksymalnie co czwarte realizowane zadania publiczne były współfinansowane z funduszy strukturalnych. 44