1. Олон улсын худалдаа<br />Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас<br />Харайх: Удирдах, Хайлт<br />Олон улсын худалдаа нь улс орнуудын хооронд материаллаг үнэт зүйлс болон үйлчилгээ нийлүүлэх техник үйл ажиллагааг зохион байгуулах хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон онол болон практикийн цогц ойлголт юм. Олон улсын хооронд шинжлэх ухаан техникийн болон хамтын ажиллагааны үр дүнг худалдаа хийх замаар бараа, үйлчилгээний хэлбэрээр нийлүүлэхэд олон улсын худалдааны агуулга оршиж байдаг. ОУХ-ны үйл ажиллагаа нь үндсэн ба олон улсын бараа эргэлтийг хангах гэсэн хоёр төрөлд хуваагдана. ОУХ -ны субьект нь тухайн орны засгийн газрын эрх бүхий байгууллагаас гадаад худалдаа явуулах эрх авсан пүүс, байгууллагыг ойлгоно. Өнөө үед ОУХ-ны үндсэн субьектийн үүргийг Үндэстэн дамнасан корпорациуд /ҮДК/ тодорхойлох болсон бөгөөд эдгээр нь дэлхийн зах зээл дээрх худалдааны шинж байдалд асар их өөрчлөлтүүдийг оруулж байна. ОУХ -ны үйл ажиллагааг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд дараах харилцан уялдаатай, арилжааны агуулга бүхий үйл ажиллагааг явуулдаг байна. Үүнд: 1. Худалдан авагчаа хайж олох өөрөөр хэлбэл түншээ эрж олох. Ингэхдээ тухайн түншийн нэр хүнд санхүүгийн чадвар зэргээс гадна тухайн түншийн орны эрх зүйн орчныг анхааралтай судалдаг байна. 2. Худалдааны гэрээ байгуулах. Энэ үед тоо хэмжээ, чанарын, гэрээнд оролцогч талуудын эрх үүрэг болон бусад олон зүйл дээр харилцан тохиролцдог 3. Гэрээг хэрэгжүүлэх зэрэг юм.<br />ОУХ -ны үйл ажиллагааг эрхийн тодорхой хэлбэрийн үндсэн дээр гэрээ хэлцэл байгуулах замаар хэрэгжүүлдэг. Гадаад худалдааны хэлцлийг барааны захиалга хийх, захиалгыг баталгаажуулах, ачилт хийх, төлбөр хийх /ДГБ -ын гарын авлага -с/гэсэн үе шатуудыг дамжуулан зохион байгуулдаг. Уг хэлцэл ОУ -ын байх шинж чанар нь өөр өөр оронд орших хоёр болон түүнээс дээш этгээдүүд тохиролцсон тоо хэмжээний, чанарын шаардлага хангасан бараа үйлчилгээг нийлүүлж байдагаар илэрнэ.<br />Эдийн засаг<br />Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас<br />Харайх: Удирдах, Хайлт<br />Эдийн засаг бол ховор хязгаарлагдмал нөөц баялгийг нийгэм ба нийгмийн бүлэг, нэгжүүдийн одоогийн ба ирээдүйн хэрэгцээ, шаардлагыг хангах зорилгоор хэрхэн яаж үр дүнтэй ашиглаx зарцуулах талаар сонголт хийх шийдлийг судалдаг нийгмийн шинжлэх ухаан юм.<br />Эдийн засаг нь бараа ба үйлчилгээний үйлдвэрлэл, хуваарилалт болон хэрэглээг судалдаг шинжлэх ухаан юм. Эдийн засаг гэх нэршил нь oikos (гэр) ба nomos (дүрэм буюу хууль), буюу quot;
гэрийн аж ахуйг удирдахquot;
гэсэн грек хэлнээс үүссэн.<br />Макро эдийн засаг<br />Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас<br />Харайх: Удирдах, Хайлт<br />Макро эдийн засаг гэдэг нь үндэсний хэмжээний эдийн засгийн үр дүн, ажил эрхлэлт, амьжиргааны өртөг зэргийг эдийн засгийн нэгдмэл зүйл болгон үзэж, түүнийг эдийн засгийн үүднээс судлахыг хэлнэ. Энэ эдийн засгийн судалгааны гол асуудал нь төр засгийн хэмжээнд авч хэрэгжүүлж байгаа улс хоорондын харилцааны хооронд явагдаж байгаа эдийн засгийг судалдагаараа микро эдийн засгаас ялгарах гол онцлог болж өгдөг.<br />Дэлхийн эдийн засгийн өнөөгийн байдал<br />Дэлхийн эдийн засаг уналтийн байдлаас гарж, дахин тэлж эхлээд байна. Гэсэн хэдий ч, хямралын өмнөх үетэй харьцуулахад эдийн засгийн үйл ажиллагаа хамаагүй бага түвшинд байгаа бөгөөд өмнөх түвшиндээ хүрэхэд нэлээд урт хугацаа шаардагдана гэж тооцоолж байна. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ дахин өсч эхэлсэн нь улс орнуудын эдийн засаг сайжрахад чухал нөлөө үзүүлжээ. Түүнчлэн үйлдвэрлэлийн өсөлт, бараа материаллын эргэлтэнд орсон явдал, жижиглэнгийн худалдааны тогтворжилт, орон сууцны зах зээлийн сэргэлт, хэрэглэгчидийн дахин зах зээлийг өөдрөгөөр харах болсон гэх зэрэг олон хүчин зүйлс дэлхийн эдийн засгийн сэргэлтэд эерэгээр нөлөөлжээ. Энэ эерэг хүчин зүйлүүд бий болоход өндөр хөгжилтэй болон хөгжиж буй орнуудын эрэлтийг нэмэгдүүлэх болон дэлхийн хямралын айдсыг арилгахад чиглэгдсэн оновчтой төрийн бодлого гол нөлөө үзүүлсэн байна. <br />2009 оны 4 дүгээр улирлаас 2010 оны 4 дүгээр улиралд бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 1.75%-аар өсөх төсөөлөлтэй байгаа ба 2009 оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэлээр инфляци 1%, 2010 онд 2% байна гэсэн төсөөлөлтэй байна. Өндөр хөгжилтэй Япон, Герман зэрэг орнуудын эдийн засаг энэ оны хоёрдугаар улирлаас эхлэн өсч эхэлсэн байна. Дэлхийн хамгийн том эдийн засаг болох АНУ-ын эдийг засаг ч гуравдугаар улирлаас эхлэн өсч эхэлжээ. Тус улсын Худалдааны танхимийн хүлээгдэж буй гүйцэтгэлээр 2009 оны эдийн засгийн өсөлт 3.5% байх төлөвтэй байгаа ба энэ нь төлөвлөгдсөн байсан 3.3%-ийн өсөлтөөс сайжирсан байгаа юм. Бусад өндөр хөгжилтэй орнуудын эдийн засаг 2010 онд маш удаан хурдацтайгаар тэлэх хандлагатай байна. 2009 онд 3.5%-аар хумигдсан эдийн засаг 2010 онд 1.25%-аар өсөх төсөөлөлтэй байна.<br />2010 онд хөгжиж буй орнуудын бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт 5%-тай байх төлөвтэй ба энэхүү өсөлтөд гол нөлөөлж байгаа орнууд нь Хятад, Энэтхэг болон бусад хөгжиж буй орнууд юм. Хятад улсын үйлдвэрлэлийн өсөлт сүүлийн 19 сарын хугацааны хамгийн өндөр төвшинд 10 дугаар сард хүрсэн бөгөөд энэ нь дэлхийн 3 дахь том эдийн засаг хямралыг даван туулсанг харуулж байгаа юм. Түүнчлэн, Хятад улсын одоогийн өсөлт нь энэ чигээрээ үргэлжилж, Бээжингийн юүанийг олон улсын мөнгөн тэмдэгт болгох гэсэн чармайлт <br /> <br />Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны тайлан<br />ОУВС-ийн тайлан<br /> <br /> Ажилгүйдэл гэдэг нь ажилгүй байх явдал юм. Ажилгүй байснаас өөрийн хэрэгцээт зүйлсээ авахад хэцүү, эсвэл боломжгүй болдог ба үүнээс болж сэтгэл санааны хямралд орж, эрүүл мэндэд сөрөгөөр нөлөөлж болно. Ажилгүй хүн гэдэгт албан ёсоор хийсэн ажилгүй боловч ажил идэвхтэй хайж байгаа хүнийг хэлэх бөгөөд ажил хайхгүйгээр сууж байгаа хүнийг албан ёсны ажилгүй хүний тоонд оруулдаггүй.<br />Ажилгүйдэл бий болох шалтгаан, ажилгүйдлийн төрөл<br />1. Эдийн засаг уналт, бууралт, хямралт, өсөлтийн байдлаар хөгждөг учир үйлдвэрлэлийн уналтын үед ажилгүйдэл бий болох бөгөөд ө.х нийт эрэлтийн бууралтаас хамаараад ажилгүйдэл бий болно. 2. Нийт нийлүүлэлтийн бууралтаас хамаараад Хэрэв үйлдвэрлэл уналтын үед байа юм бол хүн ам, үйлдвэр, аж ахуйн газрууд бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээг худалдан авахад зарцуулах хөрөнгийн хэмжээ багасна. Энэ үед удаан эдэлгээтэй барааг худалдан авах явдал багасах бөгөөд үйлдвэр аж ахуйн газруудын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ багасч, хуучин тоног төхөөрөмжүүдээр үйлдвэрлэл явуулахыг хичээнэ. Үүний үр дүнд үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээ, түвшин буурч ажилгүйдэл болж эхэлнэ. Энэ ажилгүйдэл эдийн засгийн уналт бууралтын үед зайлшгүй бий болдог байна.<br />Цалингийн тухайн түвшинд хөдөлмөрлөх эрмэлзэлтэй, ажил идэвхтэй эрж хайж байгаа хүнийг ажилгүй хүн гэнэ. Хэсэгчилсэн ажилгүйдэл байж болох ба үүнийг бүрэн ажил эрхлэлт гэдэг.<br />Ажилгүйдлын төрлүүд 1. Түр зуурын ажилгүйдэл. ( завсрын, шилжилтийн, сайн дурын)<br />— Ажлын байр хомсдосноос шинэ ажлын байр хайх үед — Хүмүүс сонирхолтой ажилд шилжих үед — Улирлын шинж чанартай ажил гүйцэтгэж байснаас — Хүмүүс богино хугацааны сургалтанд хамрагдах үед — Зарим пүүс хаагдаж, зарим нь шинээр байгуулагдаж хүмүүс нэгээс нөгөөд шилжих үед шилжилтийн улмаас үүссэн ажилгүйдлийн мэргэжил дадлага нь урьдын адил эрэлт хэрэгцээтэй байгаа учраас ажиллах хүчээ шууд худалдах боломжтой байх ба богино хугацаатай сайн дурын ба түр зуурын шинжтэй байна.<br />Ихэнх хүмүүс ажил солих үед үүсэх түр зуурын ажилгүйдлийг завсрын ажилгүйдэл гэх бөгөөд гэхдээ ажилчид шинэ ажилд ороход тодорхой хугацаа шаарддаг тул түр зуурын ажилгүйдэл үүсдэг байна. Ихэнхдээ өөрсдийн хүсэлтээр ажлаа сольж байгаа хүмүүс хамрагдах учир сайн дурын шинжтэй зүй ёсны ажилгүйдэл байна. 2. Бүтцийн ба албадлагын ажилгүйдэл. Тухайн хүний ажил мэргэжил, амьдралд эрэлтгүй болох эсвэл дадлага чадвар дутах үед гарч байгаа ажилгүйдлийг бүтцийн ба албадлагын ажилгүйдэл гэнэ. Энэ нь дараах хүчин зүйлээс хамаарна.<br />— Хэрэглэгчдийн хэрэгцээ, тоо, чанарын хувьд байнга өөрчлөгдөж байдаг учир — Үйлдвэрлэлийн технологийн шинэчлэлийн улмаас — Үйлдвэрлэлийн бүтээмжийг дээшлүүлэх шинэ шинэ бүтээлч нээлтүүд бий болсноос үйлдвэрийн технологийг өөрчлөх шаардлагатай учир.<br />Нийгмийн хөгжил, шинжлэх ухаан технологийн дэвшлийн үр дүнд хэрэглэгчдийн эрэлт, түүний бүтэц, техник технологи байнга өөрчлөгдөж байдаг. Иймд хуучин мэргэжил шаардлагагүй болж шинэ мэргэжлүүд шаардлагатай болдог учир бүтцийн ажилгүйдэл бий болдог байна. 3. Мөчлөгийн ажилгүйдэл. Үйлдвэрлэлийн уналтын үед буюу нийт гарцын бууралтын үед гарч байгаа ажилгүйдлийг мөчлөгийн ажилгүйдэл гэнэ. — Улс орны эдийн засаг хямралд орох — Үйлдвэрлэлийн уналт ба бууралтаас хамаараад — Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний эрэлт эрс буурсан учир г.м<br />Бүрэн ажил эрхлэлт — Энэ нь нийгмийн ажиллах хүчийг бүрэн дүүрэн 100% ашиглаж байгаа гэсэн үг биш. — Түр зуурын буюу бүтцийн ажилгүйдэл, хэсэгчилсэн ажилгүйдлийн хэлбэрээр байгаа үед бүрэн ажил эрхлэлттэй байна гэж тооцно.<br />Ажиллах хүч Улс орны ажиллах хүч нь 16-аас дээш насны Хөдөлмөрийн чадвартай ажил эрхлэгчид ба ажилгүйчүүдээс бүрдэнэ. Иймд ажиллах хүчийг эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам ч гэж нэрлэдэг. Эдийн засгийн идэвхтэй хүн амд хөдөлмөрийн чадвартай боловч ажил хайдаггүй хүмүүс хамаарагддаггүй, Статистикт иргэний ажиллах хүч гэсэн нэр томъёог байгагүй хэрэглэгддэг. Үүнийг эдийн засгийн идэвхтэй хүн амаас цэргийн албан хаагчдыг хасч тооцно.<br />Ажил эрхлэгчдэд. Бүх ажил эрхлэгчдийг — Бүрэн — Бүрэн бус ажлын өдөртэй ажиллагсад гэж ангилна.<br />Нийт хүн амыг А. Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам ( ажиллах хүч ) — Ажиллагсад — Ажилгүйчүүд Б. Эдийн засгийн идэвхтэй бус хүн ам — 16 хүртэлх насны хүүхдүүд — Тэтгэврийн насны хүн ам — Ажил эрж хайхаа больсон хүмүүс.<br />Ажилгүйдлээс бий болох эдийн засгийн ба нийгмийн сөрөг үр дагавар Эдийн засгийн сөрөг үр дагавар. — Ажилгүйдлийн улмаас үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг дутуу ашиглаж, ДНБ-ний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх боломж алдах. Хичнээн хэмжээний бүтээгдэхүүн, боломж алдаж байгааг Артур Оукерийн хуулиар илэрхийлнэ. Ө.х ажилгүйдлийн түвшин хэвийн ажилгүйдлийн түвшнээс 1%-иар их байх юм бол :ДНБ-ний хэмжээг 2.5%-иар нэмж үйлдвэрлэх боломж алддаг гэж үздэг байна. Жишээ нь: Ажилгүйдлийн түвшин хэвийн ажилгүйдлийн түвшнээс 3.5%-иар их байвал ДНБний үйлдвэрлэл 8.75%-иар хоцорсон гэсэн үг. (2.5% х 3.5%) — Хүмүүс орлогогүй болж наад захын хэрэгцээт зүйлээ хангаж чадахгүй болох (эрүүл мэндээ хамгаалах, боловсролоо дээшлүүлэх) — Хүн амын дунд ажилгүйдлээс хамаараад ядуурлын хэмжээ ихсэх — Тухайн хүн ажилгүй байна гэдэг нь өөртөө болон нийтэд орлого олох боломжоо алдах<br />Ажилгүйдлийн түвшинд нөлөөлөх хүчин зүйл. Ажилгүйдэл өссөнөөр нийгэмд ихээхэн хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэх боломж алдагдахаас гадна нийгмийн олон сөрөг үр дагаврыг бий болгодог учраас аль ч улсын төр, засгийн газраас ажилгүйдлийн аль болох бууруулах зорилгыг өмнөө ажилладаг. Гэхдээ шилжилтийн ба ба бүтцийн ажилгүйдэл нь нийгэмд зайлшгүй байх ёстой зүй ёсны үзэгдэл учраас ажилгүйдлийнтүвшинг тэглэх тухай асуудал байж болохгүй юм. Ажилгүйдлийн ерөнхий болон зүй ёсны түвшин нь улс орны ШУТД эдийн засгийн хөгжлийн түвшин болон бусад олон хүчин зүйлээс шалтгаалан орон бүрд харилцан адилгүй байна.<br />Ажилгүйдлийн тэтгэмж. Энэ нь нэг талаас ажилгүйдлийн улмаас гарах нийгмийн сөрөг үр дагаврыг бууруулах ач холбогдолтой боловч нөгөө талаас шилжилтийн ажилгүйдлийг нэмэгдүүлэх талтай. Тэтгэлэг авч байгаа ажилгүйчүүд нь богино хугацаанд ажилтай болохын тулд ажил эрж хайх идэвх нь сулардаг.<br />Цалин. Хөдөлмөрийн зах зээлийн бусад зах зээлээс ялгагдах нэг онцлог бол уг зах зээл дэх хөдөлмөрийн үнэ буюу цалин нь бараа үйлчилгээний үнийг бодвол харьцангуйгаар тогтвортой, уян хатан бус шинжтэй байдагӨ.х бараа үйлчилгээний зах зээлд үнэ нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр дээр ихэнхдээ тогтож байдаг бол хөдөлмөрийн зах зээлд үнэ болон цалин нь ямагт эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэрийн цэгээс дээгүүр тогтдог. Үүний улмаас хөдөлмөрийн эрэлт буурч, нийлүүлэлт нь эрэлтээсээ давна.<br />Цалин өсөхөд хөдөлмөрийн нийлүүлэлт нэмэгдэх боловч хөдөлмөрийн нөөцийн хэмжээгээр хязгаарлагдах учир цалин хичнээн нэмэгдлээ ч нийлүүлэлт нь L2 цэгээс цааш нэмэгдэхгүй.<br />Иймээс S2 нь босоо тэнхлэгтэй ll шулуун хэлбэртэй болно.<br />Ажилгүйдэлийн хэмжээ нь эрэлт нийлүүлэлтийн зөрүүгээр тодорхойлогдоно. Ө.х ажилгүйдэл нь хөдөлмөрийн зах зээл дэх эрэлтээс давсан нийлүүлэлт юм. Ц1 хэмжээний цалин нь (L1 – L2) хэмжээний ажилгүйдлийг бий болгож байна.<br />