Chu hanvatienghanviet

PhÂm-VÊn-H‰i
Viån ÒÂi-hÜc George Washington

LÍ-VÊn-Ò•ng
Viån Viåt-HÜc
S∫a Lái, Òiän Chª H·n v‡ Chª NÙm

Chª H·n
v‡

Tiâng H·n-Viåt
Òã Ch˙c ThÜ C·c Th‡y KÌnh-yÍu:
Gi·o-s‹ NguyÕn-Kh°c-Kham
Gi·o-s‹ Michael J McCaskey

Quˇnh-Anh
Falls Church, Virginia
2005

Ch» Hán và Ti‰ng Hán-ViŒt

Gi·o-s‹ NguyÕn-Kh°c-Kham v‡ Gi·o-s‹ NguyÕn ÒÏnh-Ho‡ (1991)

Gi·o-s‹ Michael J McCaskey (1992)

xii

Copyright © 2005 by PhÂm-VÊn-H‰i
All rights reserved. Printed in the United States of America. Except as permitted under the United States
Copyright Act of 1976 and except for the inclusion of brief quotations in a review, no part of this
publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical,
including photocopying, recording, or by any information storage and retrieval system, without permission
in writing from the author.

Òiän Chª H·n: LÍ-VÊn-Ò•ng (Ch‹÷ng 4-8)
PhÂm-VÊn-H‰i (Ch‹÷ng 9-10)

Òiän Chª NÙm: LÍ-VÊn-Ò•ng

S∫a Lái: PhÂm-VÊn-H‰i
LÍ-VÊn-Ò•ng
LÍ-Tiân-Ph¯
Tr¿n-Huy-BÌch
Huˇnh-ThŒ-Ph‹Æng-Nhi
PhÂm-H‰i-T”-Anh
Onoe Yuki
Liau Huei-shiuan
Suejean Choi

M¯c-l¯c
_______________________________________________________________________

M¯c-l¯c xiii

L©i NÛi Ò¿u xv

Ch‹÷ng 1 : Tiâng H·n-Viåt L‡ GÏ? 1

Ch‹÷ng 2 : TÂi sao CÛ Tiâng H·n-Viåt trong Tiâng Viåt? 7

Ch‹÷ng 3 : C·ch Nh∆n M•t Tiâng H·n-Viåt 17

Ch‹÷ng 4 : Chª H·n 27

Ch‹÷ng 5 : Chª H·n - TÏm Chª 39

Ch‹÷ng 6 : HÜc Chª H·n 65

Ch‹÷ng 7 : Chia LoÂi Tiâng H·n-Viåt 123

Ch‹÷ng 8 : Chª Viât c˚a Ng‹©i Viåt - Chª NÙm 143

Ch‹÷ng 9 : NhÏn LÂi Ånh-H‹™ng Trung-hoa trong Tiâng Viåt 171

Ch‹÷ng 10 : M∂t S” Chª H·n v‡ Tiâng H·n-Viåt Th‹©ng Th√y 185

T‡i-liåu Tham-kh‰o 995

L©i NÛi Ò¿u
_____________________________________________________________________________________

Cu”n s·ch n‡y «‹Æc th‡nh-hÏnh nÊm 1970 v‡ «‹Æc d˘ng l‡m t‡i-liåu
gi·o-khoa lßp H·n-vÊn nÊm dø-bŒ, tr‹©ng ÒÂi-hÜc VÊn-khoa, viån ÒÂi-hÜc
Ò‡-lÂt. Bao nhiÍu nÊm trÙi qua, nhiäu ph¿n bŒ b’ bßt, nhiäu ph¿n «‹Æc thÍm
lÍn. G¿n «‚y, gi·o-s‹ LÍ-VÊn-Ò•ng «„ d‡nh nhiäu thÏ-gi© quö-b·u gi˙p-«´
ch˙ng tÙi s∫a lái, «iän chª H·n, chª NÙm v‡ chª Nga v‡o c·c ch‹÷ng 4, 5,
6, 7 v‡ 8. D¿n-d¿n hÜc thÍm vä kÔ-thu∆t. LÂi cÛ cÙ Onoe Yuki gi˙p m∂t tay.
Th©i-gian «Û, Yuki vÿa viât xong tiãu-lu∆n cao-hÜc [phÛ-tiân-sÔ] vä ngÙn-
ngª-hÜc tÌnh-to·n. RiÍng hai ch‹÷ng 9 v‡ 10, ch˙ng tÙi tø lo l√y. “Ch‹a «˚
lÙng c·nh «„ «Úi bay b∞ng”, ch°c-ch°n thâ n‡o c¤ng m°c nhiäu lái h÷n c·c
ch‹÷ng kh·c. CÙng viåc n‡y m∂t ph¿n lßn nh© v‡o sø ˚ng-h∂ tinh-th¿n c˚a
nhÛm H·n-Viåt do NgÜc-Yân NguyÕn-D‹÷ng ch˚-tr‹÷ng v‡ cu”n H·n-Viåt
Tø-«iãn 漢越字典 c˚a Thiäu-Ch∫u do nhÛm Ò•ng-Thâ-Kiåt, LÍ-VÊn-Ò•ng,
NguyÕn-Do„n-V‹Æng thøc-hiån. KhÙng cÛ ai ho‡n-to‡n, viåc sao «i sao lÂi
«„ l‡m cho b‰n c¤ kh·c «i, lÂi thÍm nhiäu lái mßi. Tuy-nhiÍn, ch˙ng tÙi cÛ
thÍm m∂t s” t‡i-liåu kh·c «ã tham-kh‰o: H·n-Viåt Tø-Òiãn 漢越字典 c˚a
Thiäu-Ch∫u, t·i b‰n l¿n thŸ hai, ph¿n symbol trong Microsoft Word, Tÿ
NguyÍn 辭源 (北京 : 商務印書館 , 1998), A Chinese-English Dictionary
c˚a R. H. Mathews (Shanghai: China Inland Mission and Presbyterian
Mission Press, 1931) [Mathewsí Chinese-English Dictionary - Revised
American Edition. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press,
1944], Tÿ «iãn H·n Viåt - H·n ngª C∞ «Âi v‡ Hiån «Âi 古今漢越語詞典
c˚a Tr¿n VÊn Ch·nh (Th‡nh ph” H“ ChÌ Minh: Nh‡ Xu√t b‰n Tr», 2001),
H·n-Viåt Tÿ-«iãn 漢越辭典 c˚a NguyÕn-VÊn-KhÙn (S‡i-gÚn: Khai-trÌ,
1960), H·n VÊn 漢文 c˚a Tr¿n-TrÜng-San (S‡i-gÚn, 1963)... Cu”i c˘ng,
ch‹÷ng 7 «‹Æc «·nh lÂi cho ph˘-hÆp vßi c·c ch‹÷ng kh·c.
B‰n in n‡y «‹Æc d˘ng «ã thay-thâ l©i ch˙c thÜ hai gi·o-s‹ yÍu-quö:
Gi·o-s‹ NguyÕn-Kh°c-Kham
Gi·o-s‹ Michael J McCaskey
[“Hai th‡y l‡ «Âi-diån c·c th‡y-cÙ «„ dÂy-dá con”]

xvi

v‡ «ã t‹™ng nhß cÙng-÷n c˚a b” mÀ ch˙ng tÙi.
NÛi m∂t c·ch th‡nh-th∆t, cu”n s·ch n‡y chÃ l‡ b‰n th‰o d˘ng «ã
h‹ßng-d≈n nhªng ng‹©i mu”n biât qua-loa vä chª H·n v‡ tiâng H·n-Viåt.
Mái l¿n xem lÂi lÂi th√y sai, mái l¿n m™ ra lÂi thÍm dÊm b‰y chª. Ng‹©i
«·nh m·y cÚn th√y v∆y, hu”ng-h“ nhªng ng‹©i hiãu r∂ng biât nhiäu. —ßc-
mong «‹Æc sø gi˙p-«´ c˚a nhªng b∆c cÛ lÚng th‡nh hay cŸu-vßt k» sai-lÂc,
«ã l¿n in sau bßt lái h÷n, dÕ hiãu h÷n.

PhÂm-VÊn-H‰i
Òän Th·c, Bang ViÍn 29-4-2004

PhÂm-VÊn-H‰i - Chª H·n v‡ Tiâng H·n-Viåt

1

Tiâng H·n-Viåt L‡ GÏ?
1. Ng‹©i Viåt yÍu-thÌch ca-dao. ÒÛ l‡ m∂t sø th∆t, ch‹a cÛ ng‹©i n‡o
ph˚-nh∆n.
TÂi sao?
CÛ lÎ vÏ ca-dao vÿa hay vÿa m∂c-mÂc, lÂi dÕ th‹÷ng, dÕ hiãu, dÕ nhß,
v‡ r√t truyän-c‰m. G¿n nh‹ t√t c‰ nhªng kinh-nghiåm trong cu∂c s”ng, g¿n
nh‹ t√t c‰ nhªng c·i hay c·i «Àp «äu th√y trong ca-dao.
ThÌ-d¯ nh‹ b‡i:
(1) Trong «¿m gÏ «Àp b¢ng sen.
L· xanh bÙng tr°ng lÂi chen nhŒ v‡ng.
NhŒ v‡ng bÙng tr°ng l· xanh.
G¿n b˘n m‡ ch£ng hÙi-tanh m˘i b˘n.
Tÿng l©i tÿng c‚u «äu gi‰n-dŒ, «÷n-gi‰n, nghe tßi «‚u hiãu tßi «Û,
ch£ng kh·c gÏ l©i nÛi h‡ng ng‡y.
ÒÛ l‡ m∂t b‡i h·t g“m m√y c‚u tiâng Viåt. NÍn ng‹©i Viåt cÛ thã hiãu
«‹Æc ngay.

2. Ngo‡i nhªng c‚u h·t v‡ nhªng l©i nÛi giÙng-gi”ng nh‹ b‡i "Trong
Ò¿m GÏ ÒÀp B¢ng Sen", m∂t s” ng‹©i thu∂c s∫ Viåt cÚn biât b‡i th÷ c˚a LÌ-
Th‹©ng-Kiåt:
(2) Nam-qu”c s÷n-h‡ Nam-«â c‹.
Tiåt-nhiÍn «Œnh-ph∆n tÂi thiÍn-th‹.
Nh‹ h‡ nghŒch-lá lai x‚m-phÂm.
Nhª «£ng h‡nh-khan th˚-bÂi h‹. 1
Trong b‡i th÷ n‡y, cÛ nhiäu chª nhiäu l©i r√t quen-thu∂c dÕ hiãu nh‹
nam (trong n‹ßc Viåt-Nam, phÌa nam), qu”c (l‡ n‹ßc, «√t-n‹ßc, trong qu”c-
gia, qu”c-n∂i, qu”c-ngoÂi, qu”c-phÚng, ph‰n-qu”c, ·i-qu”c), s÷n-h‡ (l‡
sÙng-n˙i, n˙i-sÙng, «√t-n‹ßc), c‹ (l‡ ™, trong t‰n-c‹, «Œnh-c‹, c‹-ng¯)...
1 Núi sông nÜ§c Nam, vua nÜ§c Nam ª. Sách Tr©i Çã ÇÎnh rõ nhÜ vÆy. Tåi sao lÛ gi¥c cÜ§p t§i Çây xâm-
phåm; chúng mày hãy ch© xem, th‰ nào cÛng së phäi chuÓc lÃy thÃt-båi chua-cay.

PhÂm-VÊn-H‰i - Chª H·n v‡ Tiâng H·n-Viåt 2

Tuy-nhiÍn, nâu khÙng «‹Æc gi‰i-thÌch, khÙng th√y ph¿n dŒch sang tiâng Viåt,
thÏ khÙng thã n‡o hiãu «‹Æc c‰ b‡i.

3. B”n c‚u trong b‡i (1) l‡ tiâng Viåt. Ng‹©i Viåt hiãu ca-dao vÏ ca-dao
l‡ tiâng Viåt.
B”n c‚u trong b‡i (2) l‡ tiâng H·n-Viåt. Ng‹©i Viåt khÙng hiãu ö-
nghÔa b”n c‚u c˚a LÌ-Th‹©ng-Kiåt, vÏ b”n c‚u n‡y l‡ tiâng H·n-Viåt - «Üc
lÍn ng‹©i Viåt cÛ thã nh∆n ra m∂t s” tiâng, m∂t s” l©i quen-thu∂c, nh‹ng
khÙng hiãu c‰ c‚u, c‰ b‡i; ng‹©i H·n (= ng‹©i T‡u, ng‹©i Chåt, ng‹©i
Trung-hoa, ng‹©i Trung-qu”c) c¤ng cÛ thã th√y v‡i tiâng quen-quen, nh‹ng
khÙng hiãu.
Ng‡y x‹a, nâu «‹Æc ghi chÈp lÂi, b‡i (1) «‹Æc viât b¢ng chª NÙm, b‡i
(2) «‹Æc viât b¢ng chª H·n.. 2

4. Nh‹ v∆y, tiâng H·n-Viåt l‡ gÏ?
Qua hai thÌ-d¯ trÍn, tiâng H·n-Viåt cÛ thã tÂm hiãu l‡ l”i «Üc chª H·n
c˚a ng‹©i Viåt.

____________________________________
2
Ng‹©i biât chª NÙm sÎ «Üc nh‹ thâ n‡y:
Trong «¿m gÏ «Àp b¢ng sen.
L· xanh bÙng tr°ng lÂi chen nhŒ v‡ng.
NhŒ v‡ng bÙng tr°ng l· xanh.
G¿n b˘n m‡ ch£ng hÙi-tanh m˘i b˘n.

Ng‹©i biât chª H·n (v‡ Tiâng H·n-Viåt) sÎ «Üc
nh‹ thâ n‡y:
Nam-qu”c s÷n-h‡ Nam-«â c‹.
Tiåt-nhiÍn «Œnh-ph∆n tÂi thiÍn-th‹.
Nh‹ h‡ nghŒch-lá lai x‚m-phÂm.
Nhª «£ng h‡nh-khan th˚ bÂi-h‹.

[Nam-qu”c 南國 = n‹ßc Nam; s÷n-h‡ 山河 = sÙng n˙i; Nam-«â 南帝 = vua n‹ßc Nam; c‹ 居 = ™; tiåt-
nhiÍn 截然 = rı-r‡ng, r‡nh-r‡nh, ho‡n-to‡n, ph‚n-biåt rı-r‡ng «‚u ra «√y; «Œnh-ph∆n 定分 = «Œnh-ph∆n,
s”-ph∆n «„ «‹Æc xâp-«•t nh√t-«Œnh nh‹ thâ; tÂi 在 = ™; thiÍn-th‹ 天書 = s·ch tr©i; nh‹ h‡ 如何 = tÂi sao,
vÏ sao, l‡m sao; nghŒch-lá 逆虜 = gi•c, gi•c-c‹ßp; lai 來 = lÂi, tßi; x‚m-phÂm 侵犯 = x‚m-phÂm, chiâm
«√t-«ai v‡ vi-phÂm quyän-lÆi c˚a ng‹©i kh·c; nhª «£ng 汝等 = ch˙ng m‡y; h‡nh-khan 行看 = ch© xem,
sÎ th√y, «Æi «Û m‡ xem; th˚ 取= chu”c l√y, chÜn l√y, chŒu l√y; bÂi-h‹ 敗虛 = th√t-bÂi chua-cay, th√t-bÂi
ho‡n-to‡n.]


NÛi tÛm lÂi, tiâng nÛi c˚a ng‹©i Viåt, tiâng nÛi trong ca-dao, l‡ tiâng
Viåt.
Chª NÙm l‡ thŸ chª viât ghi lÂi tiâng nÛi c˚a ng‹©i Viåt. (Chª NÙm
l‡ m∂t thŸ chª viât ng‡y x‹a, trÙng gi”ng chª H·n, nh‹ng khÙng ph‰i l‡ chª
H·n, c¤ng khÙng ph‰i thŸ chª viât hiån «ang d˘ng [Chª Qu”c-ngª].) 2
Chª H·n l‡ thŸ chª viât c˚a ng‹©i H·n (T‡u, Chåt, Trung-hoa, Trung-
qu”c)
Tiâng H·n-Viåt l‡ l”i «Üc chª H·n c˚a ng‹©i Viåt. Ò‚y chÃ l‡ m∂t
«Œnh-nghÔa. Tßi ch‹÷ng 2, ch˙ng ta sÎ th√y «Œnh-nghÔa n‡y ch‹a «˚.

2 Xem phÀn chú-thích trang trÜ§c


B‡i T∆p
Ò·nh d√u v‡o c‚u tr‰ l©i n‡o «˙ng.
1. TrÍn tr©i cÛ «·m m‚y xanh.
ü giªa m‚y tr°ng, chung quanh m‚y v‡ng.
—ßc gÏ anh l√y «‹Æc n‡ng.
ThÏ anh mua gÂch B·t-tr‡ng vä x‚y.
X‚y dÜc r“i lÂi x‚y ngang.
X‚y h“ b·n nguyåt cho n‡ng r∫a ch‚n.
CÛ r∫a thÏ r∫a ch‚n tay.
Chß r∫a lÙng m‡y, chât c· ao anh.
(Ca-dao)
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt
2. H“ng, H“ng, Tuyât, Tuyât,
Mßi ng‡y n‡o ch∫a biât c·i chi chi.
M‹©i lÊm nÊm th√m-tho°t cÛ xa gÏ.
Ngo‰nh m•t lÂi «„ «ân kÏ t÷-liÕu.
(D‹÷ng-KhuÍ)
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt
3. Ng„ l„ng-du th©i qu‚n th‹Æng thiâu.
Qu‚n kim hŸa gi· ng„ th‡nh Ùng.
(D‹÷ng-KhuÍ)
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt
4. Ng‡y x‹a Tuyât mu”n l√y Ùng.
‘ng chÍ Tuyât bÈ, Tuyât khÙng biât gÏ.
B‚y gi© Tuyât «„ «ân thÏ.
‘ng mu”n l√y Tuyât, Tuyât chÍ Ùng gi‡.
(D‹÷ng-KhuÍ)
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt


5. ThÙng-minh nh√t nam-t∫
Yâu vi thiÍn-hÂ kÏ.
(NguyÕn-CÙng-TrŸ)
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt
6. Ng“i bu“n m‡ tr·ch Ùng xanh,
Khi vui mu”n khÛc, bu“n tÍnh lÂi c‹©i.
Kiâp sau xin chß l‡m ng‹©i.
L‡m c‚y thÙng «Ÿng giªa tr©i m‡ reo.
Giªa tr©i, v·ch «· cheo-leo.
Ai m‡ chŒu rÈt thÏ trËo vßi thÙng.
(NguyÕn-CÙng-TrŸ)
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt
7. DÔ «Âi-nghÔa nhi th°ng hung-t‡n, dÔ chÌ-nh‚n nhi dŒch c‹©ng-bÂo.
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt
8. L√y «Âi-nghÔa «ã th°ng hung-t‡n, l√y chÌ-nh‚n «ã l‡m thay-«∞i c‹©ng-
bÂo.
- Tiâng Viåt
- Tiâng H·n-Viåt

Tr‰ L©i
1. Tiâng Viåt
2. Tiâng Viåt
3. Tiâng H·n-Viåt (Ng„ l„ng-du th©i, qu‚n th‹Æng thiâu. Qu‚n kim hŸa gi·, ng„ th‡nh Ùng. = (1)
L˙c ta vui-ch÷i «‚y «Û thÏ em cÚn bÈ l°m. Òân nay, em tßi tu∞i l√y ch“ng, thÏ ta «„ th‡nh Ùng gi‡ m√t r“i.
(2) L˙c ta ™ tu∞i ch÷i-b©i (ch‹a nghÔ «ân chuyån vÆ con) thÏ em cÚn bÈ l°m. Òân nay, em s°p-s∫a l√y
ch“ng, thÏ ta «„ th‡nh Ùng gi‡ m√t r“i.)
4. Tiâng Viåt
5. Tiâng H·n-Viåt (ThÙng-minh nh√t nam-t∫ yâu vi thiÍn-hÂ kÏ. = (1) M∂t ng‹©i con trai thÙng-minh
ph‰i l‡m nÍn ng‹©i kh·c-th‹©ng trong thiÍn-hÂ. (2) M∂t ng‹©i con trai thÙng-minh ph‰i l‡m nÍn viåc kh·c-
th‹©ng trong thiÍn-hÂ.)
6. Tiâng Viåt
7. Tiâng H·n-Viåt (DÔ «Âi-nghÔa nhi th°ng hung-t‡n, dÔ chÌ-nh‚n nhi dŒch c‹©ng-bÂo. = L√y «Âi-
nghÔa «ã th°ng hung-t‡n, l√y chÌ-nh‚n «ã l‡m thay-«∞i c‹©ng-bÂo.)
8. Tiâng Viåt


2

TÂi sao CÛ Tiâng H·n-Viåt trong Tiâng Viåt?
1. ü ch‹÷ng 1, ch˙ng ta «„ tÂm «Œnh-nghÔa tiâng H·n-Viåt l‡ "l”i «Üc
chª H·n c˚a ng‹©i Viåt". D˘ chÃ l‡ m∂t «Œnh-nghÔa ch‹a «¿y-«˚, nh‹ng cÛ
thã cÊn-cŸ v‡o «Û «ã tÏm-hiãu ngu“n-g”c c˚a tiâng H·n-Viåt.
Ch˙ng ta c¤ng «„ biât chª H·n l‡ chª viât c˚a ng‹©i T‡u. Trong
nhªng c‚u to‡n l‡ tiâng H·n-Viåt, ch˙ng ta khÙng hiãu, nÍn biât ngay l‡
tiâng H·n-Viåt. Tuy-nhiÍn, trong c‚u nÛi h‡ng ng‡y c˚a ng‹©i Viåt, c¤ng
nh‹ trong th÷-vÊn cÛ kh· nhiäu tiâng tiâng H·n-Viåt. ThÌ-d¯ nh‹, "Ng‹©i
Viåt khÙng c¿n ph‰i hÜc tiâng T‡u, khÙng c¿n ph‰i hÜc tiâng Anh, tiâng
Ph·p, v≈n cÛ thã nÛi «‹Æc tiâng Viåt r√t gi’i." Trong c‚u n‡y, Viåt, c¿n,
hÜc, Anh, Ph·p, thã l‡ tiâng H·n-Viåt.
TÂi sao trong c‚u nÛi c˚a ng‹©i Viåt cÛ tiâng H·n-Viåt?

2. ‘n lÂi lŒch-s∫ g¿n nÊm nghÏn nÊm c˚a ng‹©i Viåt, ch˙ng ta th√y ng‹©i
Viåt l˙c n‡o c¤ng ph‰i «‹÷ng-«¿u vßi ng‹©i ph‹÷ng B°c, tŸc l‡ ng‹©i T‡u
(cÚn gÜi l‡ Chåt, Kh·ch, Kh·ch-tr˙, H·n, Hoa, Trung-hoa, Trung-qu”c), m∂t
gi”ng ng‹©i r√t hung-bÂo v‡ «∂c-·c. Ch˙ng ta cÚn ph‰i ch√p-nh∆n nhªng sø
th∆t r√t «au lÚng. D˘ r¢ng ng‹©i Viåt «„ cÛ nhªng ng‡y th·ng vinh-quang,
nh‹ng c¤ng cÛ nhªng gi‚y-ph˙t vÙ-c˘ng nh¯c-nh„.
Triäu-«Âi «¿u tiÍn l‡ nh‡ H“ng-B‡ng. Nh‡ H“ng-B‡ng kÈo d‡i 2621
nÊm (tÿ nÊm 2879 «ân nÊm 258 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch).
Triäu-«Âi thŸ hai l‡ nh‡ Th¯c (tÿ nÊm 257 «ân nÊm 207 tr‹ßc d‹÷ng-
lŒch).
Kâ tiâp l‡ nh‡ Triåu. Nh‡ Triåu kÈo d‡i g¿n m∂t trÊm nÊm (tÿ nÊm
207 «ân nÊm 111 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch). Sau «Û, n‹ßc Viåt bŒ lå-thu∂c ng‹©i
ph‹÷ng B°c.
Th©i-kÏ B°c-thu∂c n‡y kÈo d‡i 150 nÊm (tÿ nÊm 111 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch
«ân nÊm 39 d‹÷ng-lŒch).
Kâ tiâp l‡ ba nÊm oai-h˘ng c˚a triäu-«Âi Hai B‡ Tr‹ng (tÿ nÊm 40 «ân
nÊm 43).


Sau Hai B‡ Tr‹ng l‡ th©i-kÏ B°c-thu∂c l¿n thŸ hai. Trong th©i-kÏ n‡y,
qu‚n T‡u d„-man t‡n-bÂo h÷n tr‹ßc r√t nhiäu, ng‹©i Viåt c¤ng ph‰i kÈo d‡i
th©i-gian Ù-nh¯c l‚u h÷n, tÿ nÊm 43 «ân nÊm 544, tŸc l‡ 501 nÊm.
Tiâp theo l‡ nh‡ LÌ Tr‹ßc (cÚn gÜi l‡ nh‡ Tiän-LÌ, «ã ph‚n-biåt vßi
nh‡ LÌ Sau hay nh‡ H∆u-LÌ (1009-1225)). Nh‡ LÌ Tr‹ßc kÈo d‡i g¿n s·u
m‹÷i nÊm (tÿ nÊm 544 «ân nÊm 602).
Sau nh‡ LÌ Tr‹ßc l‡ th©i-kÏ B°c-thu∂c l¿n thŸ ba. Th©i-kÏ n‡y b°t «¿u
nÊm 602. Ba trÊm nÊm sau, ng‹©i Viåt n∞i lÍn «Úi tø-trŒ (NÊm 906, Kh˙c-
Thÿa-D¯, quÍ ™ H“ng-ch‚u, H‰i-d‹÷ng «‹Æc d‚n-ch˙ng tÙn l‡m tiât-«∂-sŸ),
nh‡ Ò‹©ng bÍn T‡u c¤ng ph‰i ch√p-thu∆n. M„i tßi nÊm 939, vßi t‡i lÔnh-«Âo
c˚a NgÙ-Quyän, ng‹©i Viåt mßi gi‡nh lÂi «‹Æc ho‡n-to‡n «∂c-l∆p.
Xem thâ, tÿ ng‡y l∆p th‡nh m∂t «√t-n‹ßc cÛ b©-cıi rı-r‡ng (nÊm 2879
tr‹ßc d‹÷ng-lŒch) cho tßi nÊm 939, ng‹©i Viåt bŒ lå-thu∂c ng‹©i T‡u (ng‹©i
H·n) ba l¿n, kÈo d‡i g¿n m∂t nghÏn nÊm.
Trong ba th©i-kÏ «au-kh∞ n‡y, h‡ng ng‡y ng‹©i Viåt ph‰i tiâp-x˙c vßi
qu‚n T‡u. Qu‚n T‡u l‡ k» th”ng-trŒ, l‡ ng‹©i n°m quyän, cÛ sŸc mÂnh, cÛ
khÌ-gißi. VÏ thâ, trong mÜi hoÂt-«∂ng, tÿ gi√y t© h‡nh-chÌnh cho «ân viåc
hÜc-h‡nh «äu ph‰i d˘ng chª T‡u v‡ tiâng T‡u. D¿n-d¿n, trong tiâng Viåt
c¤ng cÛ m∂t s” tiâng T‡u «‹Æc d˘ng nh‹ tiâng m‹Æn hay tiâng xen-kÎ.
(C¤ng giÙng-gi”ng nh‹ b‚y gi©, ng‹©i Viåt ™ Ph·p nÛi tiâng Viåt
th‹©ng chÍm thÍm tiâng Ph·p, ng‹©i Viåt ™ MÔ nÛi tiâng Viåt th‹©ng thÍm
Ù-kÍ (okay, OK = «‹Æc, b¢ng lÚng, ch√p-nh∆n), ti-vi (TV, nh‹ xem ti-vi =
xem truyän-hÏnh), sÛp-pinh (shopping, nh‹ «i sÛp-pinh = «i mua-s°m), hai
(hi, tiâng ch‡o khi g•p nhau)...)
Òân khi «∂c-l∆p, d√u vât tiâng T‡u trong «©i s”ng c˚a ng‹©i Viåt v≈n
cÚn. Òân ng‡y nay c¤ng v≈n t‹÷ng-tø nh‹ v∆y.

3. Nhªng d√u vât c˚a sø vay-m‹Æn tiâng T‡u cÛ thã th√y trong m√y loÂi
sau «‚y:
a. - Chª viât ng‡y x‹a «„ m√t, nÍn d˘ «„ gi‡nh lÂi «‹Æc «∂c-l∆p, ng‹©i
Viåt v≈n ph‰i d˘ng chª H·n trong viåc h‡nh-chÌnh v‡ hÜc-h‡nh (ch£ng kh·c
gÏ l˙c bŒ lå-thu∂c T‡u). CÛ nghÔa l‡ T‡u tr‹ßc «‚y «Üc thâ n‡o, ng‹©i Viåt
c¤ng «Üc giÙng-gi”ng nh‹ v∆y.
(Nâu cÛ kh·c c¤ng chÃ nh‹ ng‹©i Viåt nÛi tiâng T‡u v‡ ng‹©i T‡u nÛi
tiâng T‡u, hay ng‹©i Viåt nÛi tiâng MÔ v‡ ng‹©i MÔ nÛi tiâng MÔ... CÛ nghÔa


l‡ khÙng «˙ng m∂t trÊm ph¿n trÊm, nh‹ng v≈n l‡ tiâng T‡u, v≈n l‡ tiâng MÔ.
[ChŸ khÙng ph‰i l‡ tiâng Viåt - c¤ng khÙng ph‰i l‡ «Üc trÂi «i])
ÒÛ l‡ tiâng H·n-Viåt «ã hÜc, «ã «Üc s·ch.
Nh‹ v∆y, thŸ tiâng H·n-Viåt n‡y l‡ tiâng T‡u v‡o nhªng nÊm cu”i c˚a
th©i-kÏ B°c-thu∂c l¿n thŸ ba, tŸc l‡ tiâng T‡u v‡o cu”i «©i nh‡ Ò‹©ng bÍn
T‡u.
Ê. - Khi nÛi tiâng Viåt, ng‹©i Viåt c¤ng m‹Æn m∂t s” tiâng T‡u nh‹ loÂi
trÍn, nh‹ng vÏ ™ trong c‚u nÛi nÍn «Ùi khi «„ «‹Æc Viåt ho·. ThÌ-d¯:
Tiâng T‡u d˘ng «ã «Üc s·ch v‡ hÜc-h‡nh l‡ "c‰m ‚n". Trong c‚u nÛi
h‡ng ng‡y d¿n-d¿n tr™ th‡nh "c·m ÷n". "¬n-nghÔa" d¿n-d¿n tr™ th‡nh "÷n-
nghÔa".
Nh‹ v∆y, cÛ thã ph‚n-biåt nh‹ sau:
C‰m-‚n, ‚n-nghÔa, sai-khiãn, ·p, chÌch, ch˚... l‡ tiâng H·n-Viåt.
C·m ÷n, ÷n-nghÔa, sai-khiân, Èp, chiâc, ch˙a... l‡ tiâng H·n-Viåt «„
«‹Æc Viåt-ho· hay tiâng Viåt cÛ ngu“n-g”c l‡ tiâng H·n-Viåt; c¤ng cÛ thã l‡
m∂t thŸ tiâng T‡u ng‡y x‹a.
‚. - Ngo‡i ra, cÚn m∂t s” tiâng H·n-Viåt m‡ r√t nhiäu ng‹©i Viåt cŸ
t‹™ng l‡ tiâng Viåt. ThÌ-d¯:
Ò¿u (trong «¿u-Ûc), qu¿n-·o, khÙng, th∆t, gi‰, gi‰m, gian, h‹, tiÍn
(trong tr‹ßc tiÍn), tiÍn (trong Ùng tiÍn, b‡ tiÍn, cÙ tiÍn), «iÍn (trong «iÍn-
kh˘ng), sai (trong sai-l¿m)...

4. Xem thâ, tiâng H·n-Viåt l‡ m∂t thŸ tiâng T‡u c∞, nÛi «˙ng h÷n l‡
tiâng T‡u v‡o cu”i «©i nh‡ Ò‹©ng bÍn T‡u, ng‹©i Viåt d˘ng «ã «Üc chª
H·n, v‡ d˘ng l‡m tiâng m‹Æn trong c‚u nÛi h‡ng ng‡y.
M∂t c‚u h’i cÛ thã «•t ra:
- Tiâng H·n-Viåt v‡ tiâng T‡u v‡o cu”i «©i nh‡ Ò‹©ng bÍn T‡u cÛ
gi”ng nhau ho‡n-to‡n khÙng?
- T√t-nhiÍn l‡ khÙng gi”ng nhau ho‡n-to‡n, sø kh·c biåt c¤ng t‹÷ng-
tø nh‹ ng‹©i Viåt nÛi tiâng T‡u v‡ ng‹©i T‡u nÛi tiâng T‡u, hay ng‹©i Viåt
nÛi tiâng MÔ v‡ ng‹©i MÔ nÛi tiâng MÔ. Nh‹ng v‡o th©i cÚn bŒ lå-thu∂c T‡u
v‡ khi mßi «∂c-l∆p, ng‹©i Viåt cÛ thã d˘ng tiâng H·n-Viåt «ã nÛi chuyån vßi
ng‹©i T‡u r√t dÕ-d‡ng.
H÷n nªa, tiâng H·n-Viåt cÚn cÛ d√u-vât c˚a m∂t s” tiâng kh·c nh‹
tiâng NgÙ (trong th©i-gian d‹ßi sø cai-trŒ c˚a ÒÙng-NgÙ)


ThÍm v‡o «Û, vÏ kiÍng tÍn nhªng nh‚n-v∆t quan-trÜng, cÛ nhiäu tiâng
bŒ «∞i kh·c. ThÌ-d¯: LŒ ph‰i «∞i l‡ lÆi, vÏ LŒ l‡ tÍn c˚a vua LÍ-Th·i-T∞; tÙng
ph‰i «∞i th‡nh tÙn, vÏ tÍn c˚a vua Thiåu-TrŒ l‡ MiÍn-TÙng v‡ miâu-hiåu c˚a
vua Tø-ÒŸc l‡ Døc-TÙng Anh-Ho‡ng-Òâ. VÏ thâ, ng‹©i Viåt ph‰i nÛi l‡ lÆi-
Ìch, lÆi-khÌ, lÆi-d¯ng, tÙn-gi·o, tÙn-chÃ...
C¤ng cÛ thã vÏ mái ng‹©i «Üc m∂t kh·c, mái «Œa-ph‹÷ng nÛi m∂t l”i.
ThÌ-d¯:
LÔnh v‡ l„nh (trong lÔnh-t¯, lÔnh-«Âo...)
NguyÍn v‡ ngu÷n (trong nguyÍn-«·n, nguyÍn-nh‚n...)
Nh‚n v‡ nh÷n (trong nh‚n-·i, nh‚n-nghÔa...)
Th¯ v‡ thÜ (trong th¯-‚n, th¯-gi·o...)
V‡ cÚn nhiäu lÌ-do kh·c, kã c‰ viåc ng‹©i dÂy hÜc khÙng biât c·ch
«Üc chª H·n sÆ m√t m•t vßi ng‹©i h’i nÍn ph‰i bŒa ra.

5. - Tiâng H·n-Viåt ng‡y x‹a v‡ ng‡y nay cÛ kh·c nhau khÙng?
- CÛ kh·c nh‹ng khÙng kh·c l°m. Tiâng H·n-Viåt khÙng ph‰i l‡ sinh-
ngª nÍn khÙng thay-«∞i, nâu cÛ thay «∞i th‹©ng vÏ hai lÌ-do: (1) KiÍng tÍn
nhªng ng‹©i quan-trÜng, nh‹ tÙng ph‰i «Üc l‡ tÙn. (2) ÒÜc sai.
- CÛ gÏ «ã chŸng-minh l‡ tiâng H·n-Viåt Ìt thay-«∞i khÙng?
- CÛ chŸ. VÏ tiâng H·n-Viåt l‡ tiâng T‡u «©i nh‡ Ò‹©ng bÍn T‡u, nÍn
ng‹©i biât tiâng H·n-Viåt «Üc th÷ «©i nh‡ Ò‹©ng v≈n th√y hay; khÙng ph‰i
chÃ ™ ö-nghÔa, m‡ cÚn ™ ‚m-thanh. Tr·i lÂi, ™ bÍn T‡u, tiâng T‡u «©i nh‡
Ò‹©ng theo th©i-gian «„ «∞i kh·c. (Theo sø tÏm-hiãu trong ng‡nh ngÙn-ngª,
m∂t tiâng nÛi sau m∂t nghÏn nÊm tr™ th‡nh m∂t tiâng nÛi kh·c.) VÏ thâ,
ng‹©i T‡u b‚y gi© «Üc th÷ Ò‹©ng khÙng cÚn th√y hay vä ‚m-thanh nªa.

6. NÛi tÛm lÂi, «Œnh-nghÔa ™ ch‹÷ng 1, "tiâng H·n-Viåt l‡ l”i «Üc chª
H·n c˚a ng‹©i Viåt", tuy khÙng ho‡n-to‡n «˙ng nh‹ng c¤ng khÙng sai.
KhÙng ho‡n-to‡n «˙ng vÏ ng‹©i nghe cÛ ö-nghÔ, tiâng H·n-Viåt hay
l”i «Üc chª H·n c˚a ng‹©i Viåt l‡ s‰n-phƒm c˚a ng‹©i Viåt, do ng‹©i Viåt
«•t ra. Th∆t ra, l”i «Üc chª H·n c˚a ng‹©i Viåt l‡ m∂t thŸ tiâng T‡u ng‡y
x‹a, m‡ giai-«oÂn chÛt l‡ «¿u thâ-kÃ thŸ m‹©i. Tuy-nhiÍn, thŸ tiâng T‡u «Û
ng‡y nay khÙng cÚn nªa, vât-tÌch cÚn lÂi l‡ c·ch «Üc chª H·n c˚a ng‹©i
Viåt. VÏ chÃ l‡ vât-tÌch, chŸ khÙng ph‰i l‡ m∂t sinh-ngª nÍn thay-«∞i r√t Ìt.
Ng°n-gÜn h÷n, cÛ thã nÛi:


"Tiâng H·n-Viåt l‡ m∂t l”i «Üc chª H·n th√y ™ trong kh”i ng‹©i nÛi
tiâng Viåt. Tiâng H·n-Viåt cÚn th√y trong tiâng Viåt nh‹ tiâng m‹Æn. L”i
«Üc √y, c·c tiâng m‹Æn √y cÛ ngu“n-g”c l‡ m∂t thŸ tiâng T‡u v‡o cu”i thâ-kÃ
thŸ chÌn, «¿u thâ-kÃ thŸ m‹©i."

S÷-l‹Æc vä LŒch-s∫ Viåt-Nam
1. Triäu-«Âi «¿u tiÍn l‡ nh‡ H“ng-B‡ng, kÈo d‡i 2621 nÊm (2879-258
tr‹ßc d‹÷ng-lŒch), tÍn n‹ßc l‡ VÊn-Lang, kinh-«Ù l‡ Phong-ch‚u (nay thu∂c VÔnh-yÍn).
2. Triäu-«Âi thŸ hai l‡ nh‡ Th¯c (257-207 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch), tÍn n‹ßc l‡
¬u-LÂc, kinh-«Ù l‡ Phong-khÍ (nay thu∂c VÔnh-yÍn).
3. Kâ tiâp l‡ nh‡ Triåu (207-111 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch), tÍn n‹ßc l‡ Nam-Viåt,
kinh-«Ù l‡ PhiÍn-ngung (ng‡y nay thu∂c tÃnh Qu‰ng-«Ùng, phÌa nam n‹ßc T‡u [Trung-
qu”c]).
4. B°c-thu∂c l¿n thŸ nh√t, kÈo d‡i 150 nÊm (111 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch - 39
d‹÷ng-lŒch), «√t n‹ßc c˚a ng‹©i Viåt bŒ chia th‡nh ba qu∆n: Giao-chÃ, C∫u-ch‚n v‡ Nh∆t-
nam.
5. Hai B‡ Tr‹ng gi‡nh lÂi «∂c-l∆p (40-43), kinh-«Ù l‡ MÍ-linh (nay
thu∂c Ph˙c-yÍn).
6. B°c-thu∂c l¿n thŸ hai, kÈo d‡i 501 nÊm (43-544). M„-Viån tiÍu-diåt
vÊn-ho· Viåt: tŒch-thu tr”ng «“ng c˚a ng‹©i Viåt, b°t d‚n Viåt theo lu∆t-lå T‡u; «∞i Giao-
chÃ th‡nh Giao-ch‚u. Bao nhiÍu cu∂c n∞i d∆y th√t-bÂi, b‡ Triåu (248) khÌ-thâ h˘ng-
mÂnh, c¤ng bŒ dÀp tan. Ph‰i «Æi tßi LÌ-BÙn kh™i-nghÔa (541-544) mßi gi‡nh «‹Æc «∂c-l∆p.
7. Nh‡ LÌ (tr‹ßc) (544-602). LÌ-BÙn lÍn ngÙi vua, l√y hiåu l‡ LÌ-Nam-Òâ, «•t
tÍn n‹ßc l‡ VÂn-Xu‚n, kinh-«Ù l‡ Long-biÍn. Nh‡ L‹÷ng bÍn T‡u «em qu‚n sang g‚y
chiân, LÌ-Nam-Òâ b’ Long-biÍn, lui vä Khu√t-liÍu (H‹ng-ho·), trao quyän cho Triåu-
Quang-Ph¯c. Triåu-Quang-Ph¯c l∆p cÊn-cŸ ™ «¿m DÂ-trÂch («¿m Nh√t-dÂ, ph˚ Kho·i-
ch‚u, H‹ng-yÍn). Khi LÌ-Nam-Òâ m√t, Triåu-Quang-Ph¯c th‡nh-cÙng, lÍn ngÙi, x‹ng l‡
Triåu-Viåt-V‹÷ng. NÊm 571, LÌ-Ph∆t-T∫ c‹ßp ngÙi c˚a Triåu-Viåt-V‹÷ng, x‹ng l‡ H∆u-
LÌ-Nam-Òâ. NÊm 602, qu‚n T‡u sang «·nh, LÌ-Ph∆t-T∫ yâu thâ, ph‰i «¿u-h‡ng.
8. B°c-thu∂c l¿n thŸ ba, kÈo d‡i 337 nÊm (602-939). Trong th©i-kÏ n‡y
ng‹©i T‡u r√t kh°c-nghiåt. Nh‹ng c‡ng bŒ bÛc-l∂t bao nhiÍu, ng‹©i Viåt c‡ng n∞i d∆y
NÊm 939, NgÙ-Quyän dÀp tan qu‚n Nam-H·n trÍn
mÂnh-mÎ b√y nhiÍu.
sÙng BÂch-«¢ng, gi‡nh lÂi ho‡n-to‡n «∂c-l∆p cho ng‹©i Viåt.
9. Nh‡ NgÙ (939-965)


10. M‹©i Hai SŸ-qu‚n (945-967). Òinh-B∂-LÔnh, ng‹©i Hoa-l‹ (Ninh-bÏnh),
ch√m dŸt m‹©i hai sŸ-qu‚n nÊm 967.
11. Nh‡ Òinh (968-980), tÍn n‹ßc l‡ ÒÂi-C“-Viåt, kinh-«Ù l‡ Hoa-l‹.
12. Nh‡ LÍ (tr‹ßc) (980-1009). NÊm 980, t‹ßng LÍ-Ho‡n «‹Æc triäu-th¿n
tÙn lÍn l‡m vua «ã ch”ng ngoÂi-x‚m. Qu‚n T”ng bŒ «·nh tan ™ Chi-LÊng.
13. Nh‡ LÌ (sau) (1009-1225). LÌ-CÙng-Uƒn (LÌ-Th·i-T∞) d©i kinh-«Ù vä
th‡nh ÒÂi-la (H‡-n∂i), sau «∞i tÍn l‡ ThÊng-long. Òân nÊm 1054, LÌ-Th·nh-TÙng «∞i tÍn
n‹ßc l‡ ÒÂi-Viåt.
14. Nh‡ Tr¿n (1225-1400), NguyÕn-ThuyÍn «•t nän t‰ng cho vÊn NÙm. Ba
l¿n chiân-th°ng «Âi qu‚n MÙng-c∞ (1257, 1284 v‡ 1287).
15. Nh‡ H“ (1400-1407). H“-Quö-Li d©i kinh-«Ù vä T‚y-«Ù (Thanh-ho·), «∞i
tÍn n‹ßc l‡ ÒÂi-Ngu, d˘ng chª NÙm, in tiän gi√y.
16. Nh‡ Tr¿n (sau) kh·ng-chiân ch”ng T‡u (1407-1413)
17. Nh‡ Minh (T‡u) «Ù-h∂ (1414-1427)
LÍ-LÆi kh·ng-chiân ph¯c-qu”c (1418-1427)
18. Nh‡ LÍ (sau) (1428-1788). TÍn n‹ßc v≈n l‡ ÒÂi-Viåt, kinh-«Ù l‡ ThÊng-long.
LÍ-Th·nh-TÙng (1460-1497) ban-h‡nh lu∆t H“ng-ÒŸc, khuyân-khÌch viåc hÜc, m™-mang
b© cıi.
. Nh‡ LÍ nh‡ MÂc tranh quyän (1527-1592)
. Nh‡ LÍ trung-h‹ng (1592-1788)
- Ch˙a TrŒnh (1570-1786) v‡ Ch˙a NguyÕn (1600-1777)
- TrŒnh NguyÕn ph‚n-tranh (1627-1672).
19. Nh‡ NguyÕn T‚y-s÷n (1788-1802). Vua Quang-Trung (NguyÕn-Huå)
ph· tan 20 vÂn qu‚n Thanh (T‡u) (1788-1789). D˘ng chª NÙm thay thâ chª H·n.
20. Nh‡ NguyÕn (1802-1955), tÍn n‹ßc l‡ Viåt-nam, kinh-«Ù l‡ Ph˙-xu‚n
(Huâ).
21- Ph·p x‚m-chiâm Viåt-nam (1858-1945)
X‚m-l‹Æc (1858-1884)
M√t ba tÃnh miän «Ùng Nam-kÏ (Gia-«Œnh, BiÍn-ho‡, ÒŒnh-t‹©ng) nÊm 1862, v‡
ba tÃnh miän t‚y Nam-kÏ (VÔnh-long, An-giang, H‡-tiÍn) nÊm 1867.
ÒÙ-h∂ (1884-1945)
Ng‡y 9-3-1945, Nh∆t l∆t «∞ Ph·p, gi‡nh quyän cai-trŒ. Ng‡y 11-3-1945, vua B‰o-
ÒÂi tuyÍn-b” huõ-b’ ho‡-‹ßc Viåt-Ph·p nÊm 1884, cu∂c «Ù-h∂ c˚a Ph·p ch√m dŸt. Tr¿n-
TrÜng-Kim th‡nh-l∆p chÌnh-ph˚. Nh∆t v‡ Ph·p hÆp-t·c tiÍu-huõ thøc-phƒm, g‚y nÂn «Ûi
v‡o th·ng 3 nÊm 1945, l‡m 2 triåu ng‹©i Viåt bŒ chât. Nh∆t «¿u h‡ng ng‡y 15-8-1945.
Viåt-Minh d‹ßi quyän lÔnh-«Âo c˚a H“-ChÌ-Minh c‹ßp chÌnh-quyän Tr¿n-TrÜng-Kim
ng‡y 25-8-1945. Vua B‰o-ÒÂi tho·i-vŒ.


Chiân-tranh Viåt-Ph·p kÈo d‡i g¿n m‹©i nÊm (1946-1954). NÊm 1954, trong tr∆n
Òiån-biÍn-ph˚, qu‚n Ph·p «¿u h‡ng vÙ-«iäu-kiån.
22. Ò√t n‹ßc bŒ chia «Ùi (1954-1975). Miän B°c l√y tÍn n‹ßc l‡ Viåt-Nam
D‚n-ch˚ C∂ng-ho‡, th˚-«Ù l‡ H‡-n∂i. Miän Nam l√y tÍn n‹ßc l‡ Viåt-Nam C∂ng-ho‡,
th˚-«Ù l‡ S‡i-gÚn.
NÊm 1954, NgÙ-ÒÏnh-Diåm l‡m th˚-t‹ßng, h÷n m∂t triåu ng‹©i miän B°c di-c‹
v‡o miän Nam. NÊm 1955, NgÙ-ÒÏnh-Diåm tru√t-phâ vua B‰o-ÒÂi. Nh‡ NguyÕn bŒ
ch√m dŸt.
23. C∂ng-ho‡ X„-h∂i Ch˚-nghÔa Viåt-nam (1975- )


B‡i T∆p
1. MÏnh nÛi vßi ta mÏnh h„y cÚn son.
Ta «i qua ngı th√y con mÏnh bÚ.
Con mÏnh nhªng tr√u c˘ng tro.
Ta «i x·ch n‹ßc r∫a cho con mÏnh.
Con mÏnh vÿa «Àp vÿa xinh.
M∂t n∫a gi”ng mÏnh, n∫a lÂi gi”ng ta.
(Ca-dao)
a. KhÙng cÛ m∂t tiâng H·n-Viåt n‡o.
Ê. M∂t (s” m∂t) l‡ tiâng H·n-Viåt.
2. H“ng, H“ng, Tuyât, Tuyât,
Mßi ng‡y n‡o ch∫a biât c·i chi chi.
M‹©i lÊm nÊm th√m-tho°t cÛ xa gÏ.
Ngo‰nh m•t lÂi «„ «ân kÏ t÷-liÕu.
(D‹÷ng-KhuÍ)
Ê. H“ng, Tuyât, chi chi, kÏ, liÕu l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu khÙng «˙ng. Tiâng H·n-Viåt trong b”n
c‚u n‡y l‡: ______________________________________________________________________________________
3. KhÙn ba nÊm dÂi m∂t gi©.
Ba nÊm giª «‹Æc, m∂t gi© thÏ khÙng.
(T¯c-ngª)
Ê. KhÙng l‡ tiâng H·n-Viåt «„ bŒ Viåt-ho·.
4. M‚y v‡ng l„ng-«„ng bay «i.
Nhß l©i ‹ßc-hÀn: "Em «i sÎ vä!"
Em «i! Òi m„i! Ch£ng vä!
Ng‡y «i thÏ cÛ, ng‡y vä chÃ m÷.
Ng‡y «i n‹ßc ch‰y v´ b©;
Ng‡y vä chÃ th√y m©-m© s‹÷ng r÷i.
Ng‡y «i tÏnh th°m «¿y v÷i;
Ng‡y vä em «„ l‡ ng‹©i ch©-mong.


(H‰i-V‚n PhÂm-VÊn-H‰i)
Ê. —ßc, chÃ, tÏnh l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu khÙng «˙ng. Tiâng H·n-Viåt trong t·m
c‚u n‡y l‡: ______________________________________________________________________________________
5. Ng‹©i ta «i c√y l√y cÙng.
TÙi nay «i c√y cÚn trÙng nhiäu bä.
TrÙng tr©i, trÙng «√t, trÙng m‚y.
TrÙng m‹a, trÙng giÛ, trÙng ng‡y, trÙng «Ím.
(Ca-dao)
Ê. CÙng, tÙi l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu khÙng «˙ng. Tiâng H·n-Viåt trong b”n
c‚u n‡y l‡: ______________________________________________________________________________________
6. Nh∆p thâ-c¯c b√t kh‰ vÙ vÊn-tø.
Ch£ng hay-ho c¤ng m∂t v‡i b‡i.
(Tr¿n-Tâ-X‹÷ng)
Ê. C‚u thŸ nh√t (Nh∆p thâ-c¯c b√t kh‰ vÙ vÊn-tø) l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu khÙng «˙ng. Tiâng H·n-Viåt trong hai
c‚u n‡y l‡: _____________________________________________________________________________________
7. Tiâng H·n-Viåt l‡ m∂t l”i «Üc chª H·n th√y ™ trong kh”i ng‹©i nÛi
tiâng Viåt. Tiâng H·n-Viåt cÚn th√y trong tiâng Viåt nh‹ tiâng m‹Æn. L”i
«Üc √y, c·c tiâng m‹Æn √y cÛ ngu“n-g”c l‡ m∂t thŸ tiâng T‡u v‡o cu”i thâ-kÃ
thŸ chÌn, «¿u thâ-kÃ thŸ m‹©i.
Ê. H·n-Viåt, H·n, kh”i, Viåt, nh‹, thŸ, thâ-kÃ, «¿u l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu khÙng «˙ng. Nhªng tiâng H·n-Viåt trong
«oÂn n‡y l‡: _______________________________________________________________________________________
8. Chª NÚng-nÜc l‡ chª viât c˚a ng‹©i Viåt v‡o th©i H“ng-B‡ng. Theo
s∫ T‡u, chÌnh-x·c h÷n l‡ cu”n ThÙng ChÌ do TrŒnh-Tiäu ch˚-biÍn, v‡o thâ-kÃ
24 tr‹ßc d‹÷ng-lŒch, tŸc l‡ v‡o kho‰ng «¿u triäu-«Âi H“ng-B‡ng, ™ bÍn T‡u
l‡ «©i Ò‡o-Ò‹©ng d‹ßi quyän cai-trŒ c˚a Vua NghiÍu, m∂t sŸ-«o‡n ng‹©i
Viåt ™ «√t Viåt-Th‹©ng biâu vua NghiÍu m∂t con r˘a th¿n «„ s”ng h÷n m∂t


nghÏn nÊm, lßn h÷n ba th‹ßc. TrÍn mu r˘a cÛ chª trÙng gi”ng nh‹ nÚng-nÜc.
Vua NghiÍu ra lånh cho ghi-chÈp lÂi. Tÿ «Û gÜi l‡ lŒch r˘a. (Ò‡o Ò‹©ng chi
thâ Viåt-th‹©ng qu”c hiân th¿n-quy, c·i thiÍn tuâ, ph‹÷ng tam xÌch d‹, b”i
hªu khoa-«ƒu vÊn, kÌ khai tŒch dÔ lai. NghiÍu månh l¯c chi, vŒ chi quy-lŒch.
V‡o «©i Ò‡o Ò‹©ng, n‹ßc Viåt-th‹©ng biâu r˘a th¿n, «„ s”ng h÷n m∂t nghÏn
nÊm, lßn h÷n ba th‹ßc, trÍn mu cÛ chª nÚng-nÜc, ghi lÂi tÿ th˚a mßi cÛ vä
sau. NghiÍu ra lånh sao lÂi, v‡ gÜi l‡ lŒch r˘a.)
a. "Ò‡o Ò‹©ng chi thâ Viåt-th‹©ng qu”c hiân th¿n-quy, c·i thiÍn tuâ,
ph‹÷ng tam xÌch d‹, b”i hªu khoa-«ƒu vÊn, kÌ khai tŒch dÔ lai. NghiÍu månh
l¯c chi, vŒ chi quy-lŒch." l‡ tiâng H·n-Viåt.
Ê. "V‡o «©i Ò‡o Ò‹©ng, n‹ßc Viåt-th‹©ng biâu r˘a th¿n, «„ s”ng h÷n
m∂t nghÏn nÊm, lßn h÷n ba th‹ßc, trÍn mu cÛ chª nÚng-nÜc, ghi lÂi tÿ th˚a
mßi cÛ vä sau. NghiÍu ra lånh sao lÂi, v‡ gÜi l‡ lŒch r˘a." l‡ tiâng Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu «˙ng.


3

C·ch Nh∆n M•t Tiâng H·n-Viåt
A. Tiâng Viåt c¤ng nh‹ c·c thŸ tiâng kh·c cÛ r√t nhiäu tiâng m‹Æn.
Ngo‡i tiâng H·n-Viåt m‹Æn tiâng T‡u th˚a xa-x‹a, tiâng Viåt cÚn m‹Æn
nhiäu thŸ tiâng kh·c, nh‹ m‹Æn c˚a tiâng Ph·p, tiâng Anh, tiâng Th·i...
ThÌ-d¯ (1): N‹ßc Viåt-Nam ™ «‚u? (Viåt-Nam l‡ tiâng H·n-Viåt.)
ThÌ-d¯ (2): Ai l√y c¯c x‡-phÚng ™ nh‡ t°m thÏ tr‰ lÂi «i. (X‡-phÚng l‡
tiâng m‹Æn tÿ tiâng Ph·p [savon "xa-vÙng"].)
ThÌ-d¯ (3): V‡o «¿u m˘a thu nÊm 1945, g¿n nh‹ ng‡y n‡o c¤ng cÛ
m∂t cu∂c mÌt-tinh lßn ™ cÙng-tr‹©ng nh‡ h·t lßn H‡-n∂i. (MÌt-tinh l‡ tiâng
m‹Æn tÿ tiâng Anh, tiâng MÔ [meeting "mÌt-tinh"]. Khi l‡ tiâng m‹Æn, mÌt-
tinh l‡ "m∂t cu∂c t¯-t∆p «Ùng ng‹©i «ã biãu-l∂ m∂t th·i-«∂ n‡o «Û".)
ThÌ-d¯ (4): NÛ l‡ m∂t th¢ng chÛ-m·. VÆ bÂn nÛ, nÛ c¤ng khÙng tha.
(M· l‡ tiâng m‹Æn tiâng Th·i. M· cÛ nghÔa l‡ chÛ, khi m· «Ÿng sau chÛ,
chÛ-m· cÛ nghÔa l‡ "«ãu-c·ng, b∆y-bÂ, x√u-xa, ghÍ-t™m [nh‹ chÛ]".)
...

à. L‡m thâ n‡o cÛ thã nh∆n m•t «‹Æc tiâng H·n-Viåt?
Ò‚y l‡ tr‡ ‹ßp sen. (Tr‡ l‡ tiâng H·n-Viåt.)
Ò‚y l‡ c‡-phÍ Ph·p. (C‡-phÍ l‡ tiâng m‹Æn tÿ tiâng Ph·p (cafÈ).
Ph·p l‡ tiâng H·n-Viåt.)
L‡m thâ n‡o «ã biât «‹Æc tr‡, Ph·p l‡ tiâng H·n-Viåt; c‡-phÍ l‡ tiâng
m‹Æn tÿ tiâng Ph·p?
Nâu biât tiâng H·n-Viåt cÛ thã nh∆n ra ngay tr‡ l‡ tiâng H·n-Viåt.
Nâu biât tiâng Ph·p cÛ thã nh∆n ra ngay c‡-phÍ l‡ tiâng m‹Æn tÿ tiâng Ph·p.
Sau «‚y l‡ v‡i ba l”i nh∆n m•t tiâng H·n-Viåt.
à1. Nâu th√y l©i n‡o quen-quen (giÙng-gi”ng nh‹ mÜi l©i kh·c trong tiâng
Viåt) m‡ khÙng hiãu nghÔa thÏ cÛ thã «o·n l©i «Û l‡ tiâng H·n-Viåt.
HÙm nay l‡ ng‡y r¢m th·ng giÍng nÊm d¿n.
HÙm nay hiãu «‹Æc dÕ-d‡ng, l‡ c¤ng dÕ, ng‡y r¢m (ng‡y m‹©i lÊm)
c¤ng dÕ. T√t c‰ «äu dÕ trÿ cÛ d¿n. D¿n l‡ gÏ? D¿n l‡ cÜp. Nh‹ v∆y, d¿n l‡


tiâng H·n-Viåt? Mu”n ch°c-ch°n, m™ tÿ-«iãn H·n-Viåt sÎ th√y d¿n l‡ m∂t
trong m‹©i hai con gi·p (m‹©i hai chi = th∆p nhŒ chi).
Triåu-Ò‡ cÛ m∂t «o‡n qu‚n b·ch chiân b·ch th°ng.
T√t c‰ «äu l‡ tiâng H·n-Viåt, trÿ cÛ v‡ m∂t.
NÛi th‹÷ng m‡ ™ ch£ng th‹÷ng.
Òi «‚u m‡ «ã bu“ng h‹÷ng lÂnh-l˘ng.
(Ca-dao)
ChÃ cÛ h‹÷ng l‡ tiâng H·n-Viåt.
à2. CÊn-cŸ v‡o kinh-nghiåm. Th‹©ng-th‹©ng, v‡o nhªng nÊm g¿n «‚y,
tiâng H·n-Viåt l‡:
- Tiâng chuyÍn-mÙn
- TÍn riÍng (r√t nhiäu tÍn ng‹©i v‡ tÍn «Œa-ph‹÷ng)
Anh ta l‡ chuyÍn-viÍn vä «iån-t∫.
ChuyÍn-viÍn v‡ «iån-t∫ l‡ tiâng H·n-Viåt.
TÍn tÙi l‡ PhÂm-VÊn-H‰i.
PhÂm-VÊn-H‰i l‡ tiâng H·n-Viåt.
TÙi ng‹©i l‡ng D‹´ng-«iäm, huyån Kim-s÷n, tÃnh Ninh-bÏnh.
D‹´ng-«iäm, huyån, Kim-s÷n, tÃnh, Ninh-bÏnh l‡ tiâng H·n-Viåt.
Tuy-nhiÍn, ph‰i «ã ö: khÙng ph‰i tiâng chuyÍn-mÙn n‡o c¤ng l‡ tiâng
H·n-Viåt; khÙng ph‰i tÍn riÍng n‡o c¤ng l‡ tiâng H·n-Viåt.
ChŒ √y l‡ m∂t nh‡ th÷ n∞i tiâng. TÍn l‡ ÒËo-Th°m-T‹÷i. Ng‹©i l‡ng
VÎ.
KhÙng cÛ m∂t tiâng H·n-Viåt n‡o.
à3. ¬m-hå tiâng Viåt v‡ ‚m-hå tiâng H·n-Viåt khÙng ho‡n-to‡n gi”ng. CÛ
m∂t s” ‚m kËm v‡ ‚m chÌnh cÛ trong tiâng Viåt, nh‹ng khÙng cÛ trong tiâng
H·n-Viåt.
LoÂi ‚m Tiâng H·n-Viåt Tiâng Viåt
1. ¬m chÌnh a (a-tÚng) a (A! MÀ «„ vä.)
2. ¬m chÌnh Ê (cÊn-b‰n) Ê (àn c÷m ch‹a?)
3. ¬m chÌnh ‚ (ch‚n-th∆t, cƒn) ‚ (ch‚n tay, m√t)
4. ¬m kËm b (ba-«‡o) b (m∂t, hai, ba)
5. ¬m kËm c (c∞-ph¿n, c∞-«∂ng) c (c∞ tay, c·i c∞)
k (kÃ, kim, kiãm, kiân) k (kÏm, kŒt, kia, kËm)


q (quö, quyân, qu‰) q (quÍn, quen-biât, quÈt)
¬m kËm sau -c (·p-bŸc, ·c, mÂc) -c (bøc, l√c-c√c, sŸc)
¬m kËm sau (khÈp «Ùi) -c (m¯c, «∂c, ngÜc) -c («¯c, n”c, «Üc, khÛc)
6. ¬m kËm d (gi‰n-dŒ, d¯ng) d (dÕ-d‡ng, dÏ, d˘ng)
7. ¬m kËm « («iån, «iãm, «∂) « («Ën, «âm, «˙m)
8. ¬m chÌnh e [r√t Ìt] (hoË) e (hoe, hoÀ, khen)
9. ¬m chÌnh Í (thâ, thå, châ, «â) Í (khä-kh‡, nghåt, «Ím)
+10. ¬m kËm [khÙng cÛ g-] g (g‡, g¿n, g´, gßm, g˘)
+ [khÙng cÛ gh-] gh (ghi, ghe, ghÍ, ghâ)
+11a. ¬m kËm [khÙng cÛ g-] g (gÏ, gÏn, giâng, giât)
11Ê. gi (gia, gi‰n, giang) gi (gi•c, gi∆n, gi©, giª)
12. ¬m kËm h (hi, h“, hoa, hung) h (hi-hi, hÜ, ho»n, h˙ng)
13. ¬m chÌnh i- [r√t Ìt] (Ìch) i- (im, in, inh, Ìt, Ãu)
-i (hi, nhi, vi, chi, trŒ) -i (chŒ, hÏ-hÏ, khÃ, lÌ-nhÌ)
-i- (tÌn, «Ïnh, minh) -i- (tin, vŒn, khÌt, mÏnh)
y (y, ö, õ) y (œ, ˇ, ú)
14. ¬m n∫a -i (lÂi, «Âi, kh™i, «”i) -i (l·i, khÛi, «Ûi, tr©i)
+ [khÙng cÛ ‚m n∫a -y] -y («¿y, m‚y, may, v·y)
15. ¬m chÌnh ia [Ìt] («Œa, nghÔa) ia (Ãa, bŒa, phŒa, mÌa)
-iÍ- (nghiÍn, tiÍn, tiât) -iÍ- (nghiân, thiäng, giât)
+ [khÙng cÛ ya] -ya (khuya, gi•t-gúa)
yÍ (yÍn, yân, khuyân) yÍ (yÍn-l‡nh, khuyÍn)
5. ¬m kËm k (kÃ, kim, kiãm, kiân) k (kÏm, kŒt, kia, kËm)
16. ¬m kËm kh (kh”i, kh™i, kh”) kh (khÛi, kh˘-kh©, khÈt)
17. ¬m kËm l (lÂi, liÍm, liÍn) l (liâm, l‹´i, l‹ßt)
18. ¬m kËm tr‹ßc m- (mÔ, miÍn, m∂) m- (mßi, m™, m’, m’i)
¬m kËm sau -m (am, yâm, thiãm) -m (m“m, mım, l˘m)
19. ¬m kËm tr‹ßc n- (niåm, niÍn, nam) n- (nÌn, nÍn, nem, n°ng)
¬m kËm sau -n (liÍn, th·n, quan) -n (chÊn, m°n, ch§n, len)
20. ¬m kËm tr‹ßc ng- (nga, ng„, ngu) ng- (ng˘-ng©, ngß-ngƒn)
¬m kËm sau -ng (lang, thÊng) -ng («°ng, v‡ng, trÊng)
¬m kËm sau (khÈp «Ùi) -ng (t˘ng, m∂ng, vÜng) -ng (lÚng, s˙ng, trÙng)
¬m kËm tr‹ßc ngh- (nghÔ, nghÔa) ngh- (nghÏ, nghe, nghËo)
21. ¬m kËm tr‹ßc nh- (nhi, nhan, nhu) nh- (nh‡, nhÀ, nhß, nhÃ)
¬m kËm sau -nh (vinh, thanh) -nh (vÍnh-v·o, xanh)


22. ¬m chÌnh o [Ìt] (hÜc, ngÜc) o (om, nhÊn-nhÛ, trÚn)
23. ¬m n∫a sau -o (·o, «‰o, tÂo) -o (theo, lÈo-nhÈo, ch·o)
¬m n∫a tr‹ßc o- (khoa, kho‰) o- (oÀ, kho», khoÂc)
24. ¬m chÌnh Ù (b∂, h∂, «“n, h“n) Ù (m“, m“m, b”n, tr”ng)
25. ¬m chÌnh ÷ (s™, trÆ, «÷n, s÷n) ÷ (sÆ, tr÷n, mßm, s©n)
+26. ¬m kËm tr‹ßc [khÙng cÛ p-] p- (Sa-pa, p‡ng-p‡ng)
¬m kËm sau -p (·p, th·p, «iåp, l∆p) -p (Èp, dÀp, «∆p, «Àp)
27. ¬m kËm ph (ph·p, ph˙c, phiÍn) ph (phÈt, phÈp, ph˘n)
5. ¬m kËm q (quö, quyân, qu‰) q (quÍn, quen-biât, quÈt)
+28. ¬m kËm [khÙng cÛ r-] r (ra, r·t, r√t, r¯t-rË)
29. ¬m kËm s (s‹, sŸ, s∫, sa, s÷n) s (sen, sÛng, sÛt, s˚a)
30. ¬m kËm tr‹ßc t- (t¿m, t‹, tŸ, t∫, tø) t- (tÍn, tin, tÏm, tÌm, tia)
¬m kËm sau -t (√t, th√t, nh∆t, nhiåt) -t (Ìt, thŒt, vŒt, c˙t, nhÂt)
31. ¬m kËm th (thi, thiÍn, thu, th˘) th (thËm, thŒt, thäm)
32. ¬m chÌnh u (tu, thu, ngu, chung) u (ng˚, b˙, m˘ng, ˙t)
33. ¬m n∫a sau -u («¿u, kh√u, s¿u, nªu) -u (nâu, hâu, m·u, nÌu)
¬m n∫a tr‹ßc u- (uy, khuyân, xu‚n) u- (huöt, quÍn, quen)
+34. ¬m chÌnh [khÙng cÛ ua] ua (b˙a, c˚a, ch˘a, mua)
uÙ (cu∂c, mu∂n, thu∂c) uÙ (bu∂c, «u”c, gu”c)
35. ¬m chÌnh ‹ (ng‹, s‹, th‹, løc) ‹ (chª, møc, ngøc, ng∫i)
36. ¬m chÌnh ‹a [r√t Ìt] (thÿa) ‹a (ch‹a, «‹a, m‹a)
‹÷ (‹ßc, v‹÷ng, th‹©ng) ‹÷ (‹÷m, l‹÷n, v‹©n)
37. ¬m kËm v (v∆t, vi, v¤, v‹÷ng) v (v‡, v°ng, v√t, v‹©n)
38. ¬m kËm x (xa, xŸ, x∫, xuyÍn) x (xua, xu”ng, x‹a)
13. ¬m chÌnh y (y, ö, õ) y (œ, ˇ, ú)
+14. ¬m n∫a [khÙng cÛ ‚m n∫a -y] -y («¿y, m‚y, may, v·y)
+15. ¬m chÌnh [khÙng cÛ ya] -ya (khuya, gi•t-gúa)
yÍ (yÍn, yân, khuyân) yÍ (yÍn-l‡nh, khuyÍn)

NhÏn lÂi, ch˙ng ta th√y cÛ nhiäu ‚m cÛ trong tiâng Viåt nh‹ng khÙng cÛ
trong tiâng H·n-Viåt 3 .
3 Trong cu”n Ò”i-chiâu Tiâng H·n-Viåt v‡ Tiâng B°c-kinh (S‡i-gÚn, 1970), tiâng H·n-Viåt cÛ 101 v∆n: a, ac, ach, ai,
am, an, ang, anh, ao, ap, at; Êc, Ên, Êng, Êt, ‚m, ‚n, ‚p, ‚t, ‚u, ‚y; Í, Ính, Ít; i, ich, im, in, inh; ia, iÍc, iÍm,
iÍn, iÍp, iÍt, iÍu; o, oc, ong; oa, oai, oan, oach, oang, oanh, oat, oÊc, oÊng, oe; Ù, Ùc, Ùi, Ùn, Ùng, Ùt; ÷, ÷i,
÷n, ÷p; u, uc, ui, um, un, ung, ut; uÙc, uÙi, uÙn, uÙng; ua, uach, uai, uan, uang, uanh, uat, uÊc, uÊng, u‚n,
u‚t, uÍ, uÍch, uy, uych, uynh, uyÍn, uyÍt; ‹, ‹c, ‹ng, ‹t (tiâng «Œa-ph‹÷ng), ‹u; ‹a, ‹÷c, ‹÷ng; y; yÍm, yÍn,
yÍp, yÍt. (Ph¿n in nghiÍng b°t «¿u b¢ng ‚m n∫a ch˙m o, u. B’ ua (‚m chÌnh), thÍm ‹t.)


1. Tiâng H·n-Viåt khÙng cÛ ‚m kËm g v‡ gh. T√t c‰ c·c tiâng c·c l©i b°t
«¿u b¢ng g hay gh «äu l‡ tiâng Viåt:
g g·, g„, g‡, g‰, gÂ (ga l‡ tiâng m‹Æn g”c Ph·p)
g·c (g·c trong «i g·c, canh-g·c l‡ tiâng m‹Æn g”c Ph·p)
gam (gam l‡ tiâng m‹Æn g”c Ph·p)
gÂch, gai, g·i, g„i, g‡i, gÂi, gan, g·n, g‡n, gÂn, ganh, g·nh, g°n, g¢n,
gÊng, g°ng, g°t, g•t, g¿m-gÿ, g‚n, g¿n, g√p, g∆t, g´, gßm, g‹÷ng, g‹Æng, g˘,
gu”c, g¿y-gu∂c, gá, gı, gom...
gh ghi, ghÏ, ghÍ, ghâ, ghänh, ghãnh, ghe, ghÈ, gh», ghen-ghÈt, ghËn...
2. Tiâng H·n-Viåt cÛ ‚m kËm gi (gi‰n-dŒ, giang-s÷n...) nh‹ng khÙng cÛ
‚m kËm g. T√t c‰ c·c tiâng gÏ, gÃ, gÌ, gÏn, gÌp (tiâng m‹Æn tÿ tiâng MÔ),
giÍng, giâng, giäng, giât, giÕu... «äu l‡ tiâng Viåt.
3. Tiâng H·n-Viåt khÙng cÛ ‚m kËm r. T√t c‰ c·c tiâng, c·c l©i b°t «¿u
b¢ng r «äu l‡ tiâng Viåt: ra, r·, rı, r∞, rá, r∂, r∂ng, r”ng, ráng, rung, r¯ng,
r˙t, r¯t, ru∂ng, rÿng...
Trong s·ch v™ v‡ trÍn gi√y t© «Ùi khi cÛ m∂t s” tÍn ng‹©i nh‹ R∆t,
Ruy... ÒÛ l‡ c·c tiâng H·n-Viåt ghi lÂi theo tiâng «Œa-ph‹÷ng. ü c·c «Œa-
ph‹÷ng kh·c ph·t-‚m l‡ "d∆t, duy", ™ «Œa-ph‹÷ng «Û ph·t-‚m l‡ "r∆t, ruy" r“i
viât l‡ R∆t, Ruy...
4. Tiâng H·n-Viåt khÙng cÛ ‚m kËm tr‹ßc p. C¤ng Ìt th√y trong tiâng
Viåt. T√t c‰ chÃ l‡ tÍn «Œa-ph‹÷ng m‡ g”c khÙng ph‰i l‡ tiâng Viåt. CÛ khi l‡
tiâng phiÍn-‚m. ThÌ-d¯: Sa-pa (tÍn «Œa-ph‹÷ng ™ phÌa b°c Viåt-Nam), Pa-ri
(phiÍn-‚m tiâng Ph·p Paris), p‡ng-p‡ng (tiâng b°t ch‹ßc ‚m-thanh, tiâng
s˙ng n∞), pin (tiâng m‹Æn tÿ tiâng Ph·p), pinh-pÙng (phiÍn-‚m tiâng Ph·p)
5. Tiâng H·n-Viåt cÛ ‚m chÌnh yÍ (nhiäu h÷n tiâng Viåt), nh‹ng khÙng
cÛ ‚m chÌnh ya.
yÍ Tiâng H·n-Viåt: yâm-thâ, yÍn-ba, «Âi-yân, yâu-nh‚n, khuyân-c·o,
khuyãn-m„, nguyån, truyån, truyän, chuyÍn, chuyãn, tuyãn, tuyât...
Tiâng Viåt: yÍn-l‡nh, khuyÍn-rÊn, chuyån-trÚ, nguyän-r˚a...
ya T√t c‰ c·c tiâng c·c l©i «Ím khuya, khuya-kho°t, gi•t-gúa «äu l‡ tiâng
Viåt.
6. Tiâng H·n-Viåt khÙng cÛ ‚m chÌnh ua. C·c tiâng c·c l©i nh‹ b˙a,
b˚a, b¯a, cua, c˚a, chua, ch˙a, ch˘a, l˙a, l˘a, l¯a, mua, m˙a, t˚a, thua...
«äu l‡ tiâng Viåt.


CÛ ng‹©i cho r¢ng ch˙a l‡ tiâng H·n-Viåt. (Kã c‰ cu”n Ò”i-chiâu
Tiâng H·n-Viåt v‡ Tiâng B°c-kinh c˚a PhÂm-VÊn-H‰i (1967).) Nh‹ng cÛ
ng‹©i lÂi cho r¢ng ch˚ mßi l‡ tiâng H·n-Viåt, cÚn ch˙a l‡ tiâng Viåt cÛ
ngu“n-g”c l‡ tiâng H·n-Viåt hay m∂t thŸ tiâng c∞ n‡o «Û. VÏ thâ, ThiÍn-
Ch˙a, cÙng-ch˙a, ch˙a-cÙng, ch˙a trong ch˙a nh‡, Ch˙a TrŒnh, Ch˙a
NguyÕn... l‡ tiâng Viåt. ThiÍn-ch˚, cÙng-ch˚, ch˚-cÙng, ch˚ trong ch˚
nh‡... l‡ tiâng H·n-Viåt.
7. Tiâng H·n-Viåt khÙng cÛ ‚m n∫a sau y. NÛi kh·c «i, ‚m n∫a sau y
chÃ th√y trong tiâng Viåt. ThÌ-d¯: Òay-nghiân, may-m°n, vay m‹Æn, thay-
«∞i, n‡y nÜ, l˙c n„y, th‡y dÂy hÜc, ch·y, m·y, lÂy, chÂy, «¿y, ch¿y, m‚y,
m√y, «∆y, ng∆y, v‚y... (Ch˙-ö: Trong huy, quy, quö, thuö, thuõ... u l‡ ‚m n∫a
tr‹ßc, y l‡ ‚m chÌnh. VÏ thâ, cÚn cÛ huynh, quˇnh, khuynh... [Sau ‚m chÌnh y
cÚn cÛ thã cÛ ‚m kËm sau (hay ‚m n∫a sau).])
8. Tiâng H·n-Viåt cÛ r√t Ìt ‚m chÌnh i «Ÿng tr‹ßc ‚m kËm ho•c ‚m
n∫a, nh‹ hªu-Ìch, Ìch-lÆi. Trong khi «Û, tiâng Viåt cÛ nhiäu h÷n: im-l•ng, in,
inh-’i, Ìt, Ãu...
9. Tiâng H·n-Viåt cÛ Ìt ‚m chÌnh ‹a, nh‹ thÿa. (Ò·ng lÎ ra chª H·n m‡
cÛ ng‹©i «Üc l‡ thÿa («Âi thÿa, tiãu thÿa) ph‰i «Üc l‡ th•ng («Âi th•ng, tiãu
th•ng). Trong khi «Û, tiâng Viåt cÛ r√t nhiäu ‹a: ‹a, Ÿa, ÿa, bŸa, bªa, bÿa,
b∫a, ch‹a, chŸa, chªa, chÿa, ch∫a, «‹a, «Ÿa, lŸa, lªa, lÿa, l∫a, løa, m‹a,
m∫a, n‹a, nŸa, nªa, n∫a, ngŸa, ng∫a, ngøa, sªa, s∫a, tr‹a, x‹a, x∫a...
10. Tiâng H·n-Viåt cÛ Ìt ‚m chÌnh ia, nh‹ «Œa, nghÔa. Trong khi «Û, tiâng
Viåt cÛ r√t nhiäu: «Ìa, «Ôa, «Ïa, «Ãa, dÔa, bia, bÏa, bŒa, phŒa, chia, lia, lÌa, lÏa,
lŒa, mÌa, mÃa, ng°m-nghÌa, phÌa, ria, rÏa, rÃa, rŒa, tia, tÌa, tÃa, Ãa...
11. Tiâng H·n-Viåt cÛ Ìt ‚m chÌnh o, nh‹ hÜc, ngÜc. Trong khi «Û, tiâng
Viåt cÛ r√t nhiäu: Ûc, om, Ût, bÛc, bong, bong-bÛng, cÛc, cong, cÛng, cÚng,
chong-chÛng, lÛng-ngÛng, lÚng, l’ng, lÜng, mong, nong, nÛng, nÚng, trÚn,
trong, vÚng, vıng, xong...

¬. Nhªng l”i vÿa trÏnh-b‡y cÛ thã gi˙p ch˙ng ta cÛ m∂t kh·i-niåm vä
tiâng H·n-Viåt v‡ nh∆n m•t tiâng H·n-Viåt. D¿n-d¿n, vßi kinh-nghiåm,
ch˙ng ta sÎ cÛ thã nh∆n ra ngay tr‚u bÚ l‡ tiâng Viåt v‡ ch‚u-ngÜc l‡ tiâng
H·n-Viåt, lÌ-nhÌ l‡ tiâng Viåt v‡ hªu-lÌ l‡ tiâng H·n-Viåt...


B Tuy-nhiÍn, cho d˘ cÛ nhiäu kinh-nghiåm vä tiâng H·n-Viåt «ân m√y
«i chÊng nªa «Ùi khi c¤ng bŒ l¿m. Mu”n cho ch°c nÍn xem m∂t v‡i cu”n tÿ-
«iãn H·n-Viåt «ã c‚n-nh°c. ThÌ-d¯ nh‹ cu”n H·n-Viåt Tÿ-«iãn (Gi‰n-yâu)
c˚a Ò‡o-Duy-Anh (biÍn-soÂn) v‡ H„n-mÂn-t∫ (hiåu-«Ình). H·n-Viåt Tø-«iãn
c˚a Thiäu-Ch∫u. H·n-Viåt Tÿ-«iãn c˚a NguyÕn-VÊn-KhÙn. Nam-Hoa Tø-
«iãn c˚a NguyÕn-Tr¿n-MÙ. H·n-Viåt Tÿ-«iãn c˚a Tr¿n-TrÜng-San... (ThÍm
m∂t "tuy-nhiÍn" nªa: Tÿ-«iãn H·n-Viåt c¤ng cÛ r√t nhiäu lái-l¿m, c‰ vä lái-
l¿m c˚a cÙng viåc in l≈n sø hiãu-biât gißi-hÂn c˚a ng‹©i biÍn-soÂn. "KhÙng
cÛ cu”n s·ch n‡o ho‡n-to‡n, khÙng cÛ ng‹©i n‡o ho‡n-to‡n.")


B‡i T∆p
1. LÌ-sø. (NÛ l‡ ng‹©i hay lÌ-sø.)
LÌ-nhÌ. (NÛi lÌ-nhÌ nh‹ thâ ai m‡ nghe th√y «‹Æc.)
a. LÌ-sø l‡ tiâng H·n-Viåt, lÌ-nhÌ l‡ tiâng Viåt.
Ê. LÌ-sø l‡ tiâng Viåt, lÌ-nhÌ l‡ tiâng H·n-Viåt.
2. Ch‚n-th∆t. (‘ng ta l‡ ng‹©i ch‚n-th∆t.)
Ch‚n tay. (Ch‚n tay b¢ng c·i que c˚i m‡ d·m «·nh nhau vßi ai!?)
a. Ch‚n-th∆t l‡ tiâng H·n-Viåt, ch‚n tay l‡ tiâng Viåt.
Ê. Ch‚n-th∆t l‡ tiâng Viåt, ch‚n tay l‡ tiâng H·n-Viåt.
3. Gia-«Ïnh. (Gia-«Ïnh ch˙ng tÙi Ím-√m l°m.)
Da-d». (Da-d» h“ng-h‡o nh‹ thâ, thÏ ch°c-ch°n l‡ ng‹©i kho»-mÂnh.)
a. Gia-«Ïnh l‡ tiâng H·n-Viåt, da-d» l‡ tiâng Viåt.
Ê. Gia-«Ïnh l‡ tiâng Viåt, da-d» l‡ tiâng H·n-Viåt.
4. Da-tÙ. (Ng‡y x‹a, ng‹©i Viåt gÜi Ch˙a CŸu-thâ l‡ Da-tÙ, gÜi «Âo
ThiÍn-Ch˙a l‡ «Âo Da-tÙ hay Da-tÙ-gi·o.)
D„-man. (Giât ng‹©i l‡ m∂t h‡nh-«∂ng d„-man, vÙ-nh‚n-«Âo.)
a. Da-tÙ l‡ tiâng H·n-Viåt. D„-man l‡ tiâng Viåt.
Ê. Da-tÙ l‡ tiâng Viåt. D„-man l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ Da-tÙ l≈n d„-man «äu l‡ tiâng H·n-Viåt.
b. C‰ Da-tÙ l≈n d„-man «äu l‡ tiâng Viåt.
5. 1. TiÍn hÜc lÕ, h∆u hÜc vÊn.
2. HÜc lÕ-phÈp tr‹ßc, hÜc vÊn-ch‹÷ng chª nghÔa sau.
a. C‚u thŸ nh√t tiâng H·n-Viåt. C‚u thŸ hai l‡ tiâng Viåt.
Ê. C‚u thŸ nh√t l‡ tiâng Viåt. C‚u thŸ hai l‡ tiâng H·n-Viåt.
6. 6.1. Tham sinh uö t∫. (M‡y l‡ «“ tham sinh uö t∫.)
6.2. Tham s”ng sÆ chât. (Con ng‹©i ta, ai m‡ ch£ng tham s”ng sÆ
chât!?)
a. Tham sinh uö t∫ l‡ tiâng Viåt.
Ê. Tham s”ng sÆ chât l‡ tiâng H·n-Viåt.
‚. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu sai.
b. C‰ hai c‚u tr‰ l©i trÍn «äu «˙ng.


7. 1. NÛi. (Con kiân cÚn mu”n s”ng, nÛi gÏ «ân con ng‹©i.)
2. Òa ngÙn «a qu·. (Con Â! Ng‹©i x‹a «„ nÛi "«a ngÙn «a qu·", nÛi
nhiäu thÏ lái nhiäu. T”t h÷n hât l‡ nh‹©ng l©i cho ng‹©i kh·c.)
a. NÛi l‡ tiâng H·n-Viåt.
Ê. Òa ngÙn «a qu· l‡ tiâng H·n-Viåt.
8. 1. Tri t˙c tiån t˙c, «„i t˙c h‡ th©i t˙c? (= Biât «˚ thÏ «˚, ch© «˚ bao
gi© mßi «˚?) (NguyÕn-CÙng-TrŸ)
2. CŸ coi nh‹ l‡ «˚ r“i thÏ sÎ th√y «˚, cÚn ch© cho tßi l˙c mÏnh th√y
«˚ thÏ bao gi© mßi «˚ «‚y!?
a. C‚u thŸ nh√t l‡ tiâng Viåt.
Ê. C‚u thŸ hai l‡ tiâng Viåt.
9. 1. CŸ coi nh‹ l‡ mÏnh nh‡n-rái thÏ sÎ th√y mÏnh nh‡n-rái, cÚn ch© cho
tßi l˙c mÏnh thøc-sø nh‡n-rái thÏ bao gi© mßi «‹Æc nh‡n-rái «‚y!?
2. Tri nh‡n tiån nh‡n, «„i nh‡n h‡ th©i nh‡n? (= Biât nh‡n thÏ nh‡n,
ch© nh‡n bao gi© mßi nh‡n?) (NguyÕn-CÙng-TrŸ)
10. 1. M∂t ng‹©i con trai thÙng-minh, ph‰i l‡m nÍn ng‹©i kh·c-th‹©ng
trong thiÍn-hÂ.
2. M∂t ng‹©i con trai thÙng-minh, ph‰i l‡m nÍn sø-nghiåp kh·c-
th‹©ng trong thiÍn-hÂ.
3. ThÙng-minh nh√t nam-t∫, yâu vi thiÍn-hÂ kÏ. (NguyÕn-CÙng-TrŸ)
‚. C‚u thŸ ba l‡ tiâng Viåt.
11. 1. CÛ thiâu gÏ ng‹©i nÛi m∂t c·ch ngÙng-cu“ng: “ThÙng-minh nh√t l‡
con trai, cÚn ngo‡i ra «äu th‹©ng hât.”
2. ThÙng-minh nh√t nam-t∫, yâu vi thiÍn-hÂ kÏ. (NguyÕn-CÙng-TrŸ)

Phåm-Væn-Häi - Ch» Hán và Ti‰ng Hán-ViŒt 27

4
Chª H·n

MuÓn nói ti‰ng ViŒt muÓn vi‰t ch» ViŒt cho Çúng cho hay cÀn phäi bi‰t cách dùng
các ti‰ng mÜ®n m¶t cách chØng-m¿c và khéo-léo. Không rõ ti‰ng nào, l©i nào, ch‡ nào
có th‹ mª t¿-Çi‹n hay tØ-Çi‹n Ç‹ tra-cÙu. Tuy-nhiên, n‰u muÓn tìm-hi‹u kï-lÜ«ng hÖn,
muÓn hi‹u rõ hÖn vŠ ti‰ng Hán-ViŒt, thì phäi bi‰t ch» Hán. Ngoài ra, ch» Hán và ti‰ng
Hán-ViŒt còn giúp viŒc h†c ch» Nôm dÍ-dàng hÖn, mau-chóng hÖn.

1. Trong các bän væn vi‰t b¢ng ch» Nôm (thÙ ch» ghi låi ti‰ng nói cûa ngÜ©i ViŒt có trÜ§c
ch» QuÓc-ng»), ti‰ng Hán-ViŒt ÇÜ®c vi‰t b¢ng ch» Hán.

2. Lúc ÇÀu, ch» Hán là thÙ ch» m¶c-måc cûa con ngÜ©i có óc th¿c-t‰, thÃy s¿ vÆt th‰ nào
cÓ ghi låi nhÜ vÆy. Vì th‰, có nhiŠu ch» trông nhÜ hình vë. DÀn-dÀn trª thành m¶t hŒ-thÓng
tinh-vi.
2.1.1. Trông thÃy m¥t træng lÜ«i liŠm cong-cong , vi‰t là .
Hai nét nho-nhÕ bên trong là ánh sáng.
ñó là ch» nguyŒt.
2.1.2. Trông thÃy núi vë thành ; rÒi vi‰t thành .
ñó là ch» sÖn.
2.1.3. Giông-giÓng nhÜ vÆy là:
hình vë

ch» Hán
ti‰ng Hán-ViŒt nhân nhÆt thu› mã ngÜ
nghïa ngÜ©i m¥t tr©i nÜ§c ng¿a cá

2.1.4. Các ch» trông th‰ nào vë låi giông-giÓng nhÜ vÆy thÜ©ng ÇÜ®c g†i là
ch» tÜ®ng-hình .
2.2.0. Vë mãi cÛng h‰t cách, Çành phäi nghï ra lÓi vi‰t không vë ra ÇÜ®c.
2.2.1. Thí-dø, lÃy m¶t nét ngang làm mÙc phân-chia trên dÜ§i, vi‰t thành hai ch» thÜ®ng
(= trên) và hå (= dÜ§i):
ch» Hán
ti‰ng Hán-ViŒt thÜ®ng hå
nghïa trên dÜ§i


2.2.2. Các ch» giông-giÓng nhÜ thÜ®ng và hå (trên và dÜ§i) g†i là ch» tÜ®ng-s¿
(Còn g†i là chÌ s¿ hay xº s¿ .) Thí-dø nhÜ,
ch» Hán
ti‰ng Hán-ViŒt nhÃt nhÎ tam vi
nghïa m¶t hai ba vây quanh

2.3.1. M¶t thì dÍ (nhÃt ), hai cÛng dÍ (nhÎ ), ba cÛng dÍ (tam ).
NgÜ©i Ç†c nhÆn ra ngay.
M¶t cây thì vë ÇÜ®c (m¶c ), nhÜng làm sao vë ÇÜ®c cä m¶t rØng cây?
Ch£ng lë vë mÜ©i cây, hai mÜÖi cây? Thôi thì Çành phäi nhÆn v§i nhau (ñ¥t ra quy-Ü§c.)
Khi nào vë hai cây ª gÀn nhau có nghïa là rØng (lâm ). Khi nào vi‰t ba ch» m¶c thì
có nghïa là cây-cÓi rÆm-råp (sâm ).
ch» Hán
ti‰ng Hán-ViŒt m¶c lâm sâm
nghïa cây rØng cây-cÓi rÆm-råp

2.3.2. Cách tåo ch» giông-giÓng nhÜ lâm, sâm g†i là tÜ®ng-š hay h¶i-š .

2.4.1. ñ‰n nh»ng ch» có âm giÓng nhau, thí-dø nhÜ HÒ là tên m¶t giÓng ngÜ©i ª phía b¡c
nÜ§c Tàu và hÒ là m¶t vÛng nÜ§c l§n hÖn ao.
HÒ là tên m¶t giÓng ngÜ©i Çã có rÒi .
HÒ là vÛng nÜ§c l§n hÖn ao chÜa có .
Hai ti‰ng cùng âm, ch» vi‰t cÛng vi‰t giÓng nhau. MuÓn phân-biŒt hÒ là vÛng
nÜ§c l§n thÆt l§n, cho thêm ch» thu› (= nÜ§c) ª trÜ§c . VØa tiŒn vØa dÍ Ç†c, dÍ phân-
biŒt.
ch» Hán ( + )
ti‰ng Hán-ViŒt HÒ hÒ (thu› + hÒ)
nghïa tên m¶t giÓng ngÜ©i vÛng nÜ§c l§n hÖn ao
2.4.2. Cách tåo ch» giông-giÓng nhÜ HÒ-hÒ thÜ©ng ÇÜ®c g†i là ch» tÜ®ng-thanh
(hay hình-thanh , hài-thanh ).

2.5.1. Còn có nhiŠu ch», âm khác nhau, ch» vi‰t khác nhau, nhÜng có cùng m¶t nghïa.
Các ch» này ÇÜ®c x‰p vào loåi chuy‹n-chú . Khi nói và khi vi‰t, ngÜ©i ta lÃy ch»
này Ç‹ chua nghïa ch» kia.

2.5.2. Thí-dø 1: Ai , cæng , ÇiŒu , læng , vÛ ÇŠu có nghïa là thÜÖng,
thÜÖng-xót, thÜÖng-ti‰c. NgÜ©i ta thÜ©ng lÃy ch» ai Ç‹ chua nghïa các ch» kia.

2.5.3. Thí-dø 2: Khäo và lão ÇŠu có nghïa là già, có th‹ lÃy ch» này Ç‹ chua
nghïa ch» kia.


2.6.1. Loåi thÙ sáu có tên là giä-tá .
Giä-tá có nghïa mÜ®n sai, lÃy m¶t ch» có s¤n Ç‹ làm thành m¶t ch» khác.

2.6.2. Có hai lÓi giä-tá:
A. MÜ®n ch» có cùng thanh Ç‹ vi‰t m¶t ch» khác. TÙc là hai ch» vi‰t y hŒt nhau nhÜng
có nghïa khác nhau:

Thí-dø 1: Ô là con quå, ÇÜ®c mÜ®n làm ch» ô trong ô-hô . Ô-hô có nghïa
là than ôi [có khi vi‰t là ].

Thí-dø 2: Lí là mài ng†c, giÛa ng†c, ÇÜ®c mÜ®n làm ch» lí trong nghïa-lí
.

Thí-dø 3: ñåo là ÇÜ©ng, ÇÜ®c mÜ®n làm ch» Çåo trong Çåo-ÇÙc , Çåo-lí
.

ˆ. MÜ®n ch» Ç‹ vi‰t m¶t ch» khác có thanh hÖi khác và nghïa cÛng Ç°i khác.
Thí dø: trÜ©ng = dài trÜªng = l§n, l§n lên
hå = dÜ§i há = xuÓng
y = áo š = m¥c áo

2.7. Nói tóm låi, tØ xÜa t§i ngay, ngÜ©i ta thÜ©ng nói t§i sáu cách cÃu-tåo ch» Hán.
1. TÜ®ng-hình
2. TÜ®ng-s¿ (hay chÌ-s¿, xº-s¿)
3. TÜ®ng-š (hay h¶i-š)
4. TÜ®ng-thanh (hay hình-thanh, hài-thanh)
5. Chuy‹n-chú
6. Giä-tá.

2.8. Ch» Hán có tØ bao gi©?
Tài-liŒu xÜa nhÃt là các ch» vi‰t trên nh»ng mänh xÜÖng trinh-bÓc tìm thÃy ª tÌnh
HÒ-nam. NhiŠu nhà khäo-c° cho là thu¶c Ç©i ThÜÖng (còn g†i là nhà Ân ) (vào
khoäng 1756-1123 trÜ§c dÜÖng-lÎch). NhÜ vÆy, ch» Hán có th‹ Çã thành-hình trÜ§c Çó.
Nói tóm låi, chÜa bi‰t rõ ch» Hán có tØ bao gi©. NhÜng có th‹ nói ch¡c là vào Ç©i nhà
ThÜÖng Çã có ch» Hán rÒi.

2.9. Hình-thÙc cûa ch» Hán.
Hình-thÙc cûa ch» Hán Çã thay-Ç°i nhiŠu lÀn. NgÜ©i ta thÜ©ng nh¡c t§i tên cûa
ThÜÖng HiŒt và Lí TÜ . Cho t§i nay, sáu ki‹u ch» triŒn, lŒ, chân, thäo,
hành-thÜ và ch» ÇÖn-giän vÅn còn ÇÜ®c dùng.


2.9.1. TriŒn
GÒm hai loåi:
ñåi triŒn do thái-sº TrÙu Ç©i Chu Tuyên-VÜÖng làm ra.
Ti‹u triŒn do Lí TÜ Ç©i TÀn làm ra.

2.9.2. LŒ do Trình Måc Ç©i TÀn làm ra.

2.9.3. Chân là lÓi vi‰t Çû nét, Çâu ra Ç Ãy, rõ-ràng, dÍ xem. Còn g†i là khäi (khäi-thÜ
).

2.9.4. Thäo là lÓi ch» vi‰t ÇÖn-giän Ç‹ vi‰t cho nhanh.

2.9.5. Hành-thÜ
Ngoài bÓn lÓi trên, còn m¶t lÓi nºa chân nºa thäo (hay có th‹ nói là ch» chân Çá
thäo) ÇÜ®c g†i là hành-thÜ.

2.9.6. Ch» ÇÖn-giän
T§i ÇÀu th‰-kÌ 20, lÓi ch» ÇÖn-giän ÇÜ®c dùng trong m†i viŒc, tØ hành-chính Ç‰n
giáo-døc. NgÜ©i Çi h†c thÜ©ng chÌ bi‰t ch» ÇÖn-giän Çã g¥p rÃt nhiŠu trª-ngåi khi muÓn
tra-cÙu sách-vª cûa ngÜ©i xÜa.

3. Nguyên-t¡c vi‰t ch» Hán

3.0. Nói m¶t cách phóng-túng, muÓn vi‰t th‰ nào cÛng ÇÜ®c miÍn sao ngÜ©i vi‰t vØa š,
thÃy ÇËp và ngÜ©i khác có th‹ Ç†c ÇÜ®c.

3.1. Theo kinh-nghiŒm cûa ngÜ©i Çi trÜ§c, muÓn vi‰t ÇËp cÀn phäi theo mÃy nguyên-t¡c
sau Çây:
Trái trÜ§c, phäi sau.
Trên trÜ§c, dÜ§i sau.
Ngang trÜ§c, d†c sau.
Gi»a trÜ§c, hai bên sau.
Ngoài trÜ§c, trong sau.
Nét khép kín vi‰t sau cùng.

3.2. ñ‹ có th‹ Ùng-døng nh»ng nguyên-t¡c trên, cÀn phäi bi‰t qua các nét ch».

3.2.1. Nét chÃm
a. Nét chÃm ª trên (ª trong các b¶ miên ÇÀu )


Thí-dø: tông diŒc

æ. Hai nét chÃm ª trên
Thí-dø: thÜ©ng ÇÜÖng

â. Nét chÃm ª dÜ§i
Thí-dø: diŒc lÜÖng

b. Nét chÃm xÓc
Thí-dø: tâm ân

c. Nét chÃm gi»a '
Thí-dø: thoä ti

3.2.2. Nét ngang
a. Nét ngang dài
Thí-dø: bÃt tam

æ. Nét ngang ng¡n
Thí-dø: ng» trÜ©ng hoa
huÃn bút thäo

3.2.3. Nét x°
a. Nét x° thÜ©ng: dài ng¡n
Thí-dø: tình hoàng

æ. Trên l§n
Thí-dø: thÀn trung tØ

â. Trên nhÕ
Thí-dø: trÀn b¶

3.2.4. Nét phÄy

a. NhÕ
Thí-dø: tín qua tr†ng
nhân quÓc thoä


æ. L§n
Thí-dø: nguyŒt Çåi m¶c
phong trÜ®ng Çông

3.2.5. Nét xÓc
Thí-dø: thanh ti‰p lí
thÙ Çiêu

3.2.6. Nét mác

Thí-dø: túc nhÆp Çåo thán
thú h¿u tåo phúc
phân dÅn

3.2.7. Nét móc
a. Móc th£ng
Thí-dø: Çông lÜÖng
s¿ y
hành trÜ©ng
Çinh
æ. Móc gÅy

quÓc môn nhi Çåo trÆn phong
ÇÒng vÃn vÛ di b¶ khí
cÓ væn thÜ®ng tåo Çô hàng

â. Móc cong
Thí-dø: hÒ hanh
phåm liÍu

b. Móc ngang
Thí-dø: minh
trø


c. Móc ngºa
Thí-dø: loån nguyên
nhÛ dã

ch. Móc nghiêng
Thí-dø: d¿c, d¥c tâm
qua ân

3.2.8. Nét gÅy
a. Nét gÅy phäi
Thí-dø: nhÆt ki‰n
NhiŠu ngÜ©i thích vi‰t nét gÅy phäi có móc:

æ. Nét gÅy trái
Thí-dø: hàm sÖn khuông håt
xuÃt vong tÜ©ng

â. Nét gÅy xiên
Thí-dø: n» sào Çài
Häo tuÀn huyŠn

3.3. Trª låi thÙ-t¿ các nét khi vi‰t
Trái trÜ§c, phäi sau.
Trên trÜ§c, dÜ§i sau.
Ngang trÜ§c, d†c sau.
Gi»a trÜ§c, hai bên sau.
Ngoài trÜ§c, trong sau.
Nét khép kín vi‰t sau cùng.

3.3.1. Trái trÜ§c, phäi sau.
Thí-dø: nhÃt xuyên tín

3.3.2. Trên trÜ§c, dÜ§i sau.
Thí-dø: nhÎ bình huyŠn

3.3.3. Ngang trÜ§c, d†c sau.
Thí-dø: thÆp s¿


3.3.4. Gi»a trÜ§c, hai bên sau.
Thí-dø: ti‹u chÌ h†c

3.3.5. Ngoài trÜ§c, trong sau.
Thí-dø: vÃn nguyŒt

3.3.6. Nét khép kín vi‰t sau cùng.
Thí-dø: hÒi tù quÓc

3.3.7. Tuy-nhiên, có khá nhiŠu ch» ngoåi-lŒ (không theo nh»ng cách trên).
Thí-dø: Çåo Çình

3.4. Khi tÆp vi‰t còn phäi nh§:

3.4.1. Vi‰t trong ô vuông
Thí-dø:

tam nhân ti‹u thiên liÍu

3.4.2. Ngang b¢ng x° th£ng
Thí-dø: thÆp s¿

3.4.3. Nét ngang nhÕ hÖn nét d†c
Thí-dø: thÆp s¿

3.4.4. Ch» ít nét phäi vi‰t ÇÆm hÖn ch» nhiŠu nét
Thí-dø: khÄu quÓc

3.4.5. Hai phÀn trái và phäi phäi ngang nhau.
Thí-dø: thù Ç¶c biŒn

TrÜ©ng-h®p Ç¥c-biŒt:
a. Ngang ÇÀu, n‰u phÀn trÜ§c ít nét.
Thí-dø: hång khÃu

æ. Ngang chân, n‰u phÀn sau ít nét.
Thí-dø: hÒng


T∆p Viât
I. Vi‰t m‡i ch» mÜ©i lÀn. B¡t ÇÀu tØ nét sÓ 1, rÒi Ç‰n sÓ 2, 3...
II. Âm Hán-ViŒt và ch» Hán:
11. nguyŒt 12. xuyên 13. thÜ®ng 14. trung
21. täo 22. nhân 23. chÌ 24. Çài
31. dã 32. tha 33. h»u 34. ÇÒng
41. lão 42. khäo 43. trÜ©ng 44. ân
51. thÜ©ng 52. ÇÖn 53. lí 54. tr†ng
61. chÌ 62. b¶ 63. Çåo 64. š
71. thÜ 72. nam 73. quÓc 74. h†c


B‡i T∆p
I. Vi‰t m‡i ch» næm lÀn. B¡t ÇÀu tØ nét 1, rÒi Ç‰n 2, 3...
II. Âm Hán-ViŒt và ch» Hán:
11. løc 12. tÙ 13. tây 14. væn 1.5. ti‹u
21. tài 22. hoá 23. phø 24. sinh 2.5. lai
31. tinh 32. cÆn 33. cänh 34. tri 3.5. mï
41. cÃp 42. h¡c 43. Ç¡c 44. tÆp 4.5. bÓi
51. vi 52. trÜ©ng 53. trÜÖng 54. løc 5.5. ng»
61. thÙc 62. thí 63. Çàm 64. huÃn 6.5. nhÆn
71. thuÆn 72. khán 73. tôn 74. lŒ 7.5. Çæng

III. Vi‰t næm câu hay næm nhóm l©i hay næm l©i có m¶t trong nh»ng ch»
vØa tÆp vi‰t.
Thí-dø:
1. TÙ cÓ vô thân. (12) [Ngoänh låi nhìn bÓn phía không có (ai là) ngÜ©i
thân (ngÜ©i gÀn-gÛi thân-thu¶c).]
2. ThuÆn v® thuÆn chÒng, tát bi‹n ñông cÛng cån. (71)
3. Khán -giä là ngÜ©i xem. (72)
IV. Tìm næm ch» bi‰t nghïa, vi‰t thêm m¶t vài nghïa khác (ch» Hán vi‰t
giÓng nhÜ th‰ ho¥c vi‰t khác) ho¥c vi‰t nhÜ vÆy nhÜng có âm hÖi khác nghïa
khác.
Thí-dø:
1. Løc (54) là ghi chép. Cùng âm vi‰t khác, løc (11) là sáu.
2. Vi (51) là làm. Khi Ç†c là vÎ có nghïa là vì (vÎ-kÌ = vì mình).
3. Phø (33) là bÓ, cha, ba. Cùng âm vi‰t khác, phø là d¿a vào, thêm
vào, kèm vào (vùng phø-cÆn - phø-cÆn là sát bên, k‰ bên, gÀn kŠ).


5

Chª H·n - TÏm Chª
5.1. Ng‹©i hÜc viât chª H·n khÙng tr‹ßc thÏ sau c¤ng ph‰i biât «âm nÈt. NÈt n‡o viât
tr‹ßc «âm tr‹ßc, nÈt n‡o viât sau «âm sau. KhÙng kã nhªng chª «÷n-gi‰n v‡ dÕ «âm,
nhªng chª nhiäu nÈt v‡ khÛ viât, mái ng‹©i «âm m∂t l”i, cÛ thã kh·c nhau v‡i ba nÈt.
Khi «„ biât «âm nÈt v‡ biât b∂, cÛ thã tÏm chª dÕ-d‡ng.

5.2. TÏm chª ™ «‚u?
TÏm trong c·c tø-«iãn v‡ tÿ-«iãn H·n-Viåt xâp theo b∂. Nâu cÛ m∂t s” v”n kha-
kh· vä chª H·n cÛ thã tÏm chª v‡ tÏm nghÔa trong c·c tÿ-«iãn T‡u.
ThÌ-d¯:
1. Thiäu-Ch∫u, H·n-Viåt Tø-«iãn. H‡-n∂i: Nh‡ In Òu”c Tuå, 1942.
Hiån nay c·c tiåm s·ch cÛ cu”n t·i-b‰n l¿n thŸ hai (cÛ thÍm m¯c-l¯c 92 trang tra
theo m≈u tø). ü trÍn mÂng cÛ thã m™
http://perso.wanadoo.fr/dang.tk/langues/hanviet.htm ho•c l‡ http://www.vnet.org/vanlangsj/nomtool/

2. NguyÕn-Tr¿n-MÙ, Nam Hoa Tø «iãn (In l¿n thŸ nh√t). H‡-n∂i: Th‹-H‹÷ng,
194?. (B‡i tøa viât nÊm 1940).
3. Tr¿n-TrÜng-San, H·n-Viåt Tÿ-«iãn. Scarborough (Ontario, Canada): B°c Òƒu,
1997.
4. Tr¿n VÊn Ch·nh, Tÿ Òiãn H·n Viåt - H·n ngª C∞ «Âi v‡ Hiån «Âi. Th‡nh ph”
H“ ChÌ Minh: Nh‡ Xu√t b‰n Tr», 2001.

5.3. Thâ n‡o l‡ b∂:
Ng‡y nay, c·c tÿ-«iãn tiâng Viåt «‹Æc xâp theo thŸ-tø a Ê ‚ b c... C·c tÿ-«iãn
Anh, Ph·p, MÔ c¤ng xâp theo a b c.
ThÌ-d¯ tiâng Viåt:
Am, ·m, an, ang, ·ng... «‹Æc xâp v‡o m¯c A.
¬m, √m, ‚n, √n... «‹Æc xâp v‡o m¯c ¬.
Ba, b‡, ban, b‡n, bang, b‰ng... «‹Æc xâp v‡o m¯c B.
A Ê ‚ b c ch d « e Í... th‹©ng «‹Æc gÜi l‡ chª c·i.
B°t «¿u b¢ng chª c·i n‡o thÏ xâp v‡o chª c·i «Û.
Chª H·n c¤ng cÛ nhªng chª c·i nh‹ thâ, nh‹ng khÙng gÜi l‡ chª c·i m‡ gÜi l‡ b∂
hay b∂ th˚.
Chª n‡o thu∂c b∂ n‡o thÏ xâp v‡o b∂ «Û.
Nh‹ v∆y, cÛ thã nÛi b∂ l‡ nhªng chª c·i c˚a chª H·n.
ThÌ-d¯:
1. NhÃt Çinh thÃt tam thÜ®ng hå th‰
ÇŠu có ch» nhÃt ÇÜ®c x‰p vào b¶ nhÃt .


2. KhÄu c° cú chÌ khä danh quân
chu ÇŠu có ch» khÄu ÇÜ®c x‰p vào b¶ khÄu .
3. Tº kh°ng t¿ tÒn månh hài tôn
h†c ÇŠu có ch» tº ÇÜ®c x‰p vào b¶ tº .
4. Tâm tÃt nhÅn chí vong trung n¶
tÜ oán khûng ÇŠu có ch» tâm ÇÜ®c x‰p vào b¶ tâm .
5. Ngôn Çính phó k‰ thäo ngoa tøng
hÙa bình ÇŠu có ch» ngôn ÇÜ®c x‰p vào b¶ ngôn .
6. ...

NhÜ vÆy, n‰u bi‰t Ç‰m nét và Çã có m¶t š-niŒm vŠ b¶, ngÜ©i h†c ch» Hán có th‹
mª m¶t cuÓn t¿-Çi‹n hay tØ-Çi‹n x‰p theo b¶ Ç‹ tìm ch» và tìm nghïa.
Tuy-nhiên, tìm ch» theo b¶ khó hÖn tìm ch» theo ch» cái. ThÙ nhÃt vì ch» cái thì
ít còn b¶ thì quá nhiŠu. Các t¿-Çi‹n và tØ-Çi‹n l§n có t§i 214 b¶. ThÙ hai, nhiŠu khi tÜªng
là b¶ này nhÜng s¿ thÆt låi là b¶ khác. L¡m lúc không nhÆn ra b¶.

5.4. TrÜ§c khi tìm-hi‹u c¥n-kë hÖn, chúng ta nhìn qua b¶ m¥t cûa 214 b¶ ch» Hán, b¡t
ÇÀu b¢ng b¶ nhÃt chÌ có m¶t nét, cho t§i b¶ dÜ®c có t§i 17 nét.

1. nhÃt 2. c°n 3. chû 4. phiŒt 5. Ãt 6. quy‰t
7. nhÎ 8. ÇÀu 9. nhân , 10. nhân 11. nhÆp 12. bát
13. quynh 14. mÎch 15. bæng 16. kÌ 17. khäm 18. Çao ,
19. l¿c 20. bao 21. chu› 22. phÜÖng 23. hÍ 24. thÆp
25. bÓc 26. ti‰t 27. hán 28. tÜ 29. h¿u 30. khÄu
31. vi 32. th° 33. sï 34. truy, tri 夂 35. suy 夊 [ThiŠu Chºu bÕ
b¶ 34. truy, tri còn låi 213 b¶] 36. tÎch 37. Çåi 38. n» 39. tº
40. miên 41. thÓn 42. ti‹u 43. uông 44. thi 45. triŒt
46. san 47. xuyên , 48. công 49. kÌ 50. cân 51. can
52. yêu 53. nghiÍm 54. dÅn 55. cûng 56. d¥c 57. cung
58. kí 59. sam 60. xích 61. tâm , 62. qua 63. h¶
64. thû , 65. chi 66. phÓc 67. væn 68. ÇÄu 69. cân
70. phÜÖng 71. vô 72. nh¿t 73. vi‰t 74. nguyŒt 75. m¶c
76. khi‰m 77. chÌ 78. Çãi 79. thù 80. vô 81. tÌ
82. mao 83. thÎ 84. khí 85. thu› , 氵 86. hoä , 灬 87. träo
88. phø 89. hào 90. tÜ©ng 91. phi‰n 92. nha 93. ngÜu
94. khuy‹n , 95. huyŠn 96. ng†c , 97. qua 98. ngoã
99. cam 100. sinh 101. døng 102. ÇiŠn 103. sÖ 104. nåch
105. bát 106. båch 107. bì 108. mãnh 109. møc 110. mâu
111. thÌ 112. thåch 113. thÎ , 礻 114. nh¿u 115. hoà 116. huyŒt
117. lÆp 118. trúc 119. mÍ 120. mÎch 121. phÅu 122. võng ,罒
123. dÜÖng 124. vÛ 125. lão 126. nhi 127. l‡i 128. nhï


129. duÆt 130. nhøc ,月 131. thÀn 132. t¿ 133. chí 134. c»u
135. thiŒt 136. suyÍn 137. chu 138. cÃn 139. s¡c 140. thäo ,
141. hô 142. trùng 143. huy‰t 144. hành 145. y ,衤 146. á ,覀
147. ki‰n 148. giác 149. ngôn 150. cÓc 151. ÇÆu 152. thÌ
153. trï 154. bÓi 155. xích 156. tÄu 157. túc 158. thân
159. xa 160. tân 161. thÀn 162. sÜ§c , 163. Ãp ,
164. dÆu 165. biŒn 166. lí 167. kim 168. trÜ©ng 169. môn
170. phø , 171. Çãi 172. chuy 173. vÛ 174. thanh 175. phi
176. diŒn 177. cách 178. vi 179. cºu 180. âm 181. hiŒt
182. phong 183. phi 184. th¿c 185. thû 186. hÜÖng 187. mã
188. cÓt 189. cao 190. tiêu 191. ÇÃu 192. sÜªng 193. cách
194. qu› 195. ngÜ 196. Çi‹u 197. l‡ 198. l¶c 199. måch
200. ma 201. hoàng 202. thº 203. h¡c 204. trï 205. mãnh
206. ÇÌnh 207. c° 208. thº 209. tÎ 210. tŠ 211. xÌ
212. long 213. quy 214. dÜ®c

5.5. 214 b¶ ch» Hán và m¶t vài thí-dø

1. 1 nét có 6 b¶:
nhÃt
c°n
chû
phiŒt
Ãt
quy‰t

1.1. nhÃt thÃt (bäy)
(m¶t) thÜ®ng (trên)
1.2. c°n trung (gi»a, trong)
xuy‰n (suÓt, xÕ qua, xâu (tiŠn))
1.3. chû hoàn (viên)
chû (ngÜ©i gi» quyŠn, ngÜ©i có quyŠn)
1.4. phiŒt nãi (bèn)
(dÃu phÄy) hÒ (vÆy, Ü)
1.5. Ãt cºu (chín [9])
(can thÙ hai khÃt (xin)
trong 10 can) nhÛ (vú)
1.6. quy‰t liÍu (xong)
(nét s° có móc) s¿ (viŒc)


2. 2 nét có 23 b¶:
nhÎ bæng hÍ
ÇÀu kÌ thÆp
nhân (nhÖn) khäm bÓc
nhân (nhÖn) Çao ti‰t
nhÆp l¿c hán
bát bao tÜ
quynh chu› h¿u
mÎch phÜÖng

2.7. nhÎ ngÛ (næm)
(hai) Á (tên m¶t châu; thÙ nhì, thÙ hai)
2.8. ÇÀu vong (mÃt)
giao (Çi låi v§i nhau, chÖi v§i nhau)
2.9. nhân (nhÖn) nhân (yêu ngÜ©i, thÜÖng ngÜ©i)
(ngÜ©i) kim (nay)
2.10. nhân (nhÖn) nguyên (m§i ÇÀu, b¡t ÇÀu, ÇÙng ÇÀu)
(ngÜ©i) huynh (anh)
2.11. nhÆp n¶i (trong, v®)
(vào) lÜ«ng (hai); lång, lÜ®ng (mÜ©i ÇÒng cân)
2.12. bát binh (lính)
(tám) Çi‹n (sách [quan-tr†ng])
2.13. quynh sách (bän væn cûa vua cho ai cái gì; sách)
(ÇÃt ª xa) måo (hÃp-tÃp, l‡-mãng, làm bØa, làm giä)
2.14. mÎch quan (mÛ, nón); quán (Ç¶i, ÇÙng ÇÀu)
(trùm lên) minh (mù-mÎt, ngu-tÓi)
2.15. bæng Çông (m¶t trong bÓn mùa)
(nÜ§c Çá) bæng (nÜ§c Çá; lånh, lånh-lùng; làm mÓi)
2.16. kÌ phàm (hÍ, gÒm tÃt-cä; hèn, khác v§i tiên)
(gh‰) hoàng (con phÜ®ng cái)
2.17. khäm hung (d»; gi‰t ngÜ©i)
(há miŒng) xuÃt (ra, sinh ra, hÖn)
2.18. Çao phân (chia, chia-li); phÆn (phÀn, phÆn)
(dao) vÅn (Çâm vào c°)
2.19. l¿c công (viŒc)
(sÙc) liŒt (kém, y‰u, hèn-m†n)
2.20. bao vÆt (ch§, ÇØng)
(b†c) bao (b†c)
2.21. chu›, tru› hoá (Ç°i, trª nên)
(cái thìa) b¡c (tên m¶t phÜÖng, ngÜ®c låi v§i nam)


2.22. phÜÖng phÌ (không Çúng, gi¥c cÕ)
(ÇÒ Ç‹ Ç¿ng) quÏ (hòm, rÜÖng)
2.23. hÍ, hŒ bi‹n (tÃm ván Ç‹ vi‰t ch»)
(che Ç Æy) khu (cõi, vùng)
2.24. thÆp thiên (nghìn, ngàn)
(mÜ©i, mÜÖi) thæng (lên)
2.25. bÓc chiêm (xem, coi ÇiŠm Ç‹ Çoán tÓt xÃu)
(bói rùa) quái (quÈ)
2.26. ti‰t mão (tên m¶t chi trong 12 chi)
nguy (cao, cao Ç‰n muÓn Ç°, không yên-lành)
2.27. hán hÆu (dÀy, ÇÓi-xº tÓt)
(sÜ©n núi) nguyên (ch‡ b¢ng-ph£ng, ch‡ ª gi»a cä nÜ§c)
2.28. tÜ, khÜ khÙ (Çi, bÕ, tên m¶t thanh [thinh] lên cao)
tham (xen vào, d¿ vào); sâm (m¶t thÙ cû quš)
2.29. h¿u cÆp (kÎp)
(låi) h»u (bån)

1. 3 nét có 31 b¶:
khÄu thÓn can
vi ti‹u yêu
th° uông nghiÍm
sï thi dÅn
truy, tri 夂 triŒt cûng
suy 夊 san, sÖn d¥c
tÎch xuyên cung
Çåi công kí
n» kÌ sam
tº cân xích
miên

3.30. khÄu c° (xÜa)
(miŒng, mÒm) cú (câu)
vÃn (hÕi)
3.31. vi tù (ngÜ©i bÎ nhÓt)
nhân (gÓc-rÍ, cái gây ra cái khác)
3.32. th° ÇÎa (ÇÃt)
(ÇÃt) quân (Ç Š u, b¢ng, không hÖn không kém)
toå (ngÒi)
3.33. sï tráng (månh, khoÈ)
(h†c trò) th† (lâu dài, sÓng lâu, chúc mØng)


3.34. truy, tri 夂 Hán-ViŒt T¿-Çi‹n cûa ThiŠ u-Chºu không có b¶ này.
(theo, theo sau m‡ «ân)
3.35. suy 夊 («i ch∆m) hå (hè)
3.36. tÎch ngoåi (ngoài, vŠ phía mË)
(bu°i tÓi) då (Çêm, vŠ Çêm)
3.37. Çåi thiên (tr©i, Tr©i)
(l§n) phu (Çàn ông, chÒng)
3.38. n» nô (ngÜ©i ª)
(Çàn bà con gái) häo (tÓt, hay), hi‰u (thích, yêu-thích)
nga (ÇËp, tÓt-ÇËp)
3.39. tº t¿ (ch»)
(con) quš (mùa, cuÓi)
3.40. miên thû (gi»); thú (xem-xét nÖi mình gi»)
(mái nhà) an (yên, yên-lành, Ç‹ yên)
3.41. thÓn t¿ (chùa, nÖi sÜ ª)
(tÃc) tÀm (tìm)
3.42. ti‹u thi‹u (ít); thi‰u (trÈ)
(nhÕ) tiêm (nh†n, cái gì có mÛi nh†n)
3.43. uông vÜu (lå-lùng, lå-thÜ©ng)
(kiÍng chân) t¿u (nên, t§i)
3.44. thi cÜ (ª, ngÜ©i Çàn ông ª nhà tu theo PhÆt)
(thây, xác) Óc (nhà ª)
3.45. triŒt truân (khó)
(cây cÕ m§i m†c) Hán-ViŒt TØ-Çi‹n cûa ThiŠ u-Chºu chÌ có 2 ch».
3.46. san (sÖn) ngån (b©)
(núi) bæng (lª, núi lª, mÃt; vua ch‰t)
3.47. xuyên tuÀn (Çi xem-xét)
(sông) sào (t°, °)
3.48. công tä (trái)
(khéo, làm khéo) xäo (khéo)
3.49. kÌ tÎ (tên m¶t chi trong 12 chi)
(tên m¶t can, mình) hång (ngõ)
3.50. cân bÓ (väi)
(khæn) båch (løa)
3.51. can can (làm l‡i n¥ng, cái m¶c Ç« tên Ç« Çån, can)
(cái m¶c Ç« Çån) niên (næm)
hånh (may)
3.52. yêu Ãu (bé nhÕ)
(nhÕ) kÌ (mÃy)


3.53. nghiÍm, y‹m Ç‹ (Çáy)
(mái nhà) khÓ (kho)
3.54. dÅn Çình (ch‡ vua quan bàn viŒc nÜ§c)
(bÜ§c dài) ki‰n (d¿ng nên)
3.55. cûng chÃp, nhÆp (hai mÜÖi)
(ch¡p tay) l¶ng (th°i, Çùa b«n)
3.56. d¥c thÙc (khuôn phép)
(b¡n) thí (ngÜ©i dÜ§i gi‰t ngÜ©i trên)
3.57. cung Çi‰u (thæm-vi‰ng ngÜ©i ch‰t)
(m¶t thÙ khí-gi§i) nhÜ®c (y‰u, y‰u-ÇuÓi)
cÜ©ng (månh)
3.58. kí tuŒ (ch°i)
(ÇÀu nhím) vÎ, v¿ng (x‰p tØng loåi v§i nhau, loåi)
3.59. sam hình (dáng)
(lông dài) änh (bóng)
3.60. xích, sách vãng (Çi)
hÆu (sau)

4. 4 nét có 34 b¶:
tâm nguyŒt hoä
qua m¶c träo
h¶ khi‰m phø
thû chÌ hào
chi Çãi tÜ©ng
phÓc thù phi‰n
væn vô nha
ÇÄu tÌ ngÜu
cân mao khuy‹n ,
phÜÖng thÎ
vô khí
nhÆt (nh¿t) thu›
vi‰t
4.61. tâm chí (Ç‹ š vào viŒc gì và muÓn làm cho ÇÜ®c)
(tim, ch‡ Ç‹ nghï) tÜ (nghï, nghï Ç‰n)
Ùc (ghi nh§, nh§)
4.62. qua thành (nên, trª nên)
(cái mác) ngã (ta, cûa ta, mình)
4.63. h¶ phòng (buÒng)
(cºa m¶t cánh) sª (ch‡, nÖi; thu¶c vŠ )

Chu hanvatienghanviet

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (19)

Similaire à Chu hanvatienghanviet

Similaire à Chu hanvatienghanviet (20)

Plus de Học Huỳnh Bá

Plus de Học Huỳnh Bá (20)

Chu hanvatienghanviet