1. r-
E-_-:".-:-
-
( -/'t"'"
'a
./ ( rr fu,a- f frn*, ,n
/
LA LOBA NEGRA
AngMaynilaaYnagumonsanakabubuloknabisyongsugal'At
nadagdag-p" iito ang katamaran at kapabayaan sa tungkulin ng ilang taong
pamahalaan na n"g"ing dahilan ng pamumulubi ng pamahalaan"'" Ang
malalaking buws ay di nasisingil dahil sa suhulan'
lnilarawan ang Maynila (noon ay ang Intramuros ngayon) na bakod
ng
pader at natatalibaan ng mga kawal Kastila at mga katutubong kawal na kung
tawagin aY mga BorneY.
sa kalagayang ito hinirang ng Haring Felipe V ng Espanya noong Marso
-feriando
7, iT17 si Oo"n ManuLl de Bustamante y Bustillo, dating pinunong
utos ng hari:
hukbo at naging alkalde ng llaxacala, Mehiko. Ganito ang
.....sapadgatingmosa,..Maynila,sikapin,mo,saparaangipapa|agay
mong pinakamaOisa Lt kailangan, na ang pananalapi ng bayan
ay iyong
na buwis
mailagay sa ayos, sino man ang masasaktan. Lahat ng dapat masingil
ay sibugin at ang kapangyarihin nh lyong Kamahalan ay igalang at sundin ng
iyong mga sakoP."
siya
lsa sa mga unang kautusan ni Gob. Hen Bustamante nang dumating
At sa iglgsa|u-salong
sa Maynila ay ipagba*a| ang mga piging par?.sa kanya.
isinagawa ntya sf Xanyanf paiasyJnoong ika-10 ng Agosto 1717 at tahasan
kura'
niy.ni sinabing ipatutupad niya ang kautuian ng Hari. Nasartan ang mga
Di na sila dumalaw sa heneral.
bughaw
Ang asawa ni Bustamante, si Donya Luisa, ay Meh.ika.na, dug-?lg
mamamayan na
at may mataas na pagkatao. lginagalang siya ng mabubuting apat na, babae'
-ng lianiling anak, 2 lalaki at
karamihan ay rilipinoi Anim
Dolores ang Pangalan ng Panganay'
Antonio Torralba,
Dinatnan ni Bustamante sa tanggapan ng Pananalapi si
Ngunit alam niyang
ang pangkatanatang taga-suri. Noon i"m'ang nito ito nakita'
sa kanyang pag-iingat'
dapat ay naka oiranlgolto dahil sa paglustay ng salapi
,,Hindi ba't nahatulan ka ng Piskal ng Hari na mabilanggo?'
:,,Kamahalan, narinig ko po iyon pero di ako pinagsasabihang opisyal'"
tugon ni Torralba.
wala' Pinabuksan
Humingi ng mga ulat at kasulatan ang Kapitan-Heneral'
lamang daw ang nasingil'
ang kaha. Kaunting-kaunti lamang ang lamJn. lyon

2. ng dumating
Maliit lamang ang kita ng may pamilyang. si Torralba'Ngunit
ang kutsero'
ang kawahe nito qy magarang-magara at makisig
tiyan na kura' Kausap
Namataan ng gobernador ang isang may malaking
pahagkan sa gobernador
ito ng ilang empleyado. Iniabot nitoLng kamay upang
na nainis.
"Sino kaYo, Padre?" tanong niYa'
,,AkoangSuperyorngmgaPransiskanoatsabayangito'ykabutihang-asa|
ang paghalik ng kamaY sa amin''
isang.kura' Di
"Di ako naparito, Padre, para matuto ng kabutihang-asal sa
dahilan' Maaring madumi ang
ako humahalik ng kamay nang walang bahid na
ulos ng Hari at iniuutos kong
inyong kamay N"aparito ako upang ipltupad ang
"bago 'ako mipilitang gumamit ng lakas at
lumisan na kayo nang mahusay
kapangyarihan."
Umalis ang kura'
ay may naratnan
Nang dumating si Bustamante sa kanyang tirahan
"r"r"*ing intsik na may ilalang mga mamahaling regalo'
siyang mga kura, ,t -suhol. iyon'
lpinaiagay niyang iyon ay mga Kinagalitan niya at pinauwi ang mga
Dumatingangkapitanngga|yongsto,.CristodeBurgos.Hindiniya
naiaiaoig sa Maynila hangga't di niya nakikita
nilagdaan ang pahiniulot na ito'y
angmanipestongkargamentoniyon.Tinanggapniyaangmgakasu|atanmu|a
tungkulin kina Hukom
sa Hari. Kasama roon ang papeles na nagbabalik sa isang
Fermin Villa at t-uis y Sanios Tagle na kapwa
nabilanggo matapo?
"ngdin na
mahabang pakikipag-usapin sa mga Dominiko at. iba pa. ltinatagubilin
o siya ay ibilanggo sa
pagmultahin si TJrra"lba ng P20,006 na kanyang winatdas
sa Fort Santiago' Pagkatapos ay
Kabite. lpinakadena ni Bultamante si Tonaiba
ang mga pagmamay-
pinag-usig niya anj mga papeles-sa galyon up.ary matiyak
kabulukan' kasama rito
ari ng kargamenl;"*;ri" i'on. fr'rtiming natuklasang
ang gawa ng mga PraYle.
Patiangnangakaraangdinabayaran.aypinasingi|.Maramrngopisya|ng
sa Fort Santiago'
pamahalaan, tafo sa"pananalipi, ang ipiniit ni Bustamante
hi Arsobispo cuesta (1707'
Ang Diocese ng Maynila noon ay nasa ilalim
1724). Siya ay nrEng"toriat na kagali[
ni Bustamante dahil sa paninira ng mga
Pransiskano.
Noonay|umaganapnaangbisangpropaganlangpaghihiwalaysa
ay nagkakagalit'
Espanya. At ang J"tJ'n"f"an at simbahan

3. ang
lnuudYukan ng mga PraYle na maghimagsik
hryain lamang ang Gobernador'
sa kabilang dako, gumawa naman si Bustamante ng talaan ng mga
opisyal at PraYle na iPadarakiP'
Nagkaroonngmgagulosa|ansangansd.pagbabanggaanngda|awang
labanan ang pangkat ng mga
lakas. Nanawagan ii gustamante sa bayan na
opisyal na bulok at mga ganid sa Prayle'
lpinabi|anggongHeneralangArsobispongMaynilasasa|angkataksi|an.
Nagingusap-usapanangisangGobernadornademonyongnagkatawang
tao
6 ng umaga' Tinugtog ang
lka-11 ng oktubre. Maulap ngunit payapa lka-
ang hudyat ng pagmimisa'
batingaw --- sabay-sabay sa lahat ng simbanan.---
ng San Agustin' Lahat ay
Natrpon ang mga'tao. Nigsitungo tanit sa simbahan
sandatahan. NagtuloY sa PalasYo'
ang pulutong ay
Nang makita ito ni Bustamante ay iniutos niyang
paputukanngkanyon.Ngunitangkawa|atopisyalaykapanaligpalangmga
prayle. Napasox p"i"tyo' N-apatay sa taga ng gulok at mga saksak ng
"ng
balaraw si Bustamante.
Inilibing ng marangya ang bangkay ng Heneral'
sinabing ang mag-anak ni
Donya Luisa aY nagbalik sa Mehiko'
AyonSamaramingsaksi,a.nomala|awangsumaksakkayBustamanteay
Sup"ryor ng mga Pransiskano'
walang iba kundi si F"ai" Sebastia"n de Totaneu,
'si Totanes ang gumanap bilang
Ngunit nang mapatay si Bustamante, laban sa kanya nang magkaroon
Gobernador sa pilipinas kaya't *"irng sumaksi
ng paglilitis.
sa isang munting nayon ng cainta na di kalayuan sa Maynila isang
na dalagang 17 taon, ang
ginang na may 40 taon, kasama aig kanyang anak
iakituioy sa isang bahay. Kapwa nakaluksa ang mag-ina'
ginulo ng balitang pinatay si
Matapos ang anim na araw, ang cainta.ay
Padre Sta. Manes, ang kura sa n"yon, it,ng
babielaw ang huling nangumpisal
loob ng kumpisalan
sa kura. Ang pari ay slnaksat< sa diOOin sa
mag-ina ngunit si Donya
Natunton ang mag-anak na pinakituluyan ng
ay nakaalis na
Maria at Floreniina,"sakai ng kanilang karwahe'
lsanggabi,saliwanagngisangsigasamuntingbayanngMa|auegisang
kaibang babae ang lumitaw --- m"/ grlok at balaraw sa kanyang baywang'

4. at gulok lsang batang babae
Nakapaligid sa kanya ang ib?",q ]1?ki na may sibat
puno
;;g;"k""tandal sa isang malaking
na
si Da' Luisa at ang malungkot
Maapoy ang talumpati ng babae Siya Da. Maria at Da'
Dolores' Nagpakilala sila bilang
dalagita ay anak ?tiy""g'si
Florentina.
"Tingnann'yoako'isangputi'higitnamapaladkaysainyo'Angasawa
sa bansans ito' lpinatupad niva
and
ko,y naskaroon .d;;i;"i, "; 11.oxuian
;til;;tG" Pinatay siya sa halip na
moa utos ng Harr. Ngunit ano ang 5"nyu ulit
Tinatawagan k; ;;
ang kamatayan nang maraming
siia'y gantimpalaan' ang diyo* na bawian ako ng
ngunit ako'y r.anfing oin'go Av3* nt ma'Jhil sa akin'
ko na ang katarungang ipinagkait
buhay. lbig na marahi na isakamay
lsangdakotnagintoanginihagisniyasaharapanngnagkakatipon.
Xananayan laban sa mga
kriminal na
ng ;;ffig
Gamitin n,yo iyan sa ka6utihan ng mga walang sala sa
mav hawak na krusipiho sa kaliwa habang pumapatay
tulong ng sandata sa kanan'
Juan Magpantay o Juan Magtatanga'
Ang puno ng pangkat ay si
ang
pangkat sa Tuao' mga 15 milya
Noong gabing iyon ay sumalakay ang ang kura na si Antonio de
tayo. Binihag nita Jng Nl"yo, ,," ,]'iligii"i bi*t at
Utualde
ng Vigan sa pamumuno ng
Nagpadala ng pangkat na panugis an'g Mayor
KastilangsiJuanOiOuna'kasamasiPidreJuandelaGarsua'
NakasagupanitoangpangkatniJuanMagpantayatmaramiangnapatay
ang kurang si Padre Garsua'
sa magkabilang panig' kasama
Naka|igtassinaMagpantay.Sakanilangpinagtaguanggubataykasama
siko'
gJpos hanggang
nila si Padre UtuafOe na
NilapitansiyaniMariaatkinausapsiY?SaKastiIa.Ina|imuraang
ltinanong n! Maria kung
nitJng ugati Ornil"Orry1O*ilan.anax' tumindis nans tuwid
mapagkun*"ri
kitala siya nsk;;; "t
iii*ri r"*ll"il"g nilrqria.gns
ang kura'
ang kura. sinampal siya nang
rl"rrxlt"ni Maria. Muting inalimura
ng Panginobn ngunit isang
"May satsat kang sagisag ng sinag :i:1" bik-tima ng iyong makahayop
tl-g'
tirignan
kurang mamamatay tao f'fggy-o; kirra si Frorentina,.oi mo iin ba siya kirara,
'ry
niya-sa
na kasamaan! At iniharap binigyan ni Maria ng mag-asawang
mandudurog ng puri ng nro""iii'turing
samPal ang kura'
..PatawarinMosi|a,Panginoon,atdinilaalamangkani|angginagawa!'
usal ni P. Antonio

5. Narinig ito ni Maria Pagalit na nagwika ang babae'
"Matalino ang Diyos na tinatawagan mo. Alam Niya na dinudungisan mo
ang kanyang pangalan tulad ng pagkak-awasak mo sa
puri ng aking anak na ito
pa sa akin
nu"pin"g.a,iantaLnan mo bilang kanyang kumpesor' At kinuha mo
Xufi"bag-habag na sanggoi mo sa kanya. Kinatulong mo si Totanes
na
"nd tong maka"pangyarihing orakulo upang lumapit sa akin no9l9
kinitata
ako ang
publiko kung di
Unang Ginang ng Pif ipii"t ,pan-g bantaan mo ako ng eskandalo
ako p"apay"g tlg"yo'y sinundan kita rito sa bayang pinaglipatan
sa iyo upang
maningil at makaPaghiganti."
,'Ano ang ginawa mo sa sanggol? Di ba't pinabayaan mo lamang
mamatay sa kamay sa isang matandang babae?"
Humihingal na isinakamay ni Maria ang isang punyal'
Ngunit ng itatarak na lamang ni Maria ang balaraw ay pinigilan
siya ni
Magpantiy. SilJ r"*, n" mga aping katutubo, ang gagawa niyon. Doon nalibing
si Utualde.
Si Maria ay kinilalang isa nang puno ng pangkat'
Ang naging kapalit ni Bustamante ay dumating noongl!20 --- si
Don
buksan ang isang
Toribio Jose de C-osio'y Campo. Dala niya ang isang utos na
parusahan ang lahat
masusing pag-uusig sa pagkarapatay kay Bustamante at
ng dapat managot.
"ltim na Aso"
Noon naman ay napabalita ang isang tulisan sa pangalang
ni
na marami nang napatay na mga iura. isang liham nito ang tinanggap
Bustamante'
pumatay kay
Gobernador de iosio n, n"gr"ra6ing si Totanes ang
de bosio Hayagan
Ngunit si Totanes ay tuso. Madali niyang nakaibigan si
pagkakapatay kay
pang sinlui ni Totanes sa Gobernador na makatarungan ang
Bustamante.
nang sarili ang
lsang ginoo na ipinadala rito ng hari upang mag-imbestiga
Makalipas ang isang
dumating. Kinopya niya ang mga liasrlatan ukol dito'
bgwan ,y n4"i"V sa pigtalXalason matapos mag-agahan sa kumbento ng
"iVL
San Francisco.
pananalasa si Asong
Hindi inimbestiga ni de Cosio ang usapin. Patuloy sa
Itim na karamihan ang pinapatay ay mga kura'
"Asong ltim" ay naganap sa
Ang mahabang talaang ito ng mga pinatay ni
panahonngpamumunonicooernaoorCosioyCampo(1720-1725).

6. Olandes Noo'y Panahon ng
Noon ay panahong sumasalakay ang mga
sa komersyo. Noon ay
mga epid"tnyi. Noon ay panahon ng kasaganaan
panahon ni Asong ltim'
sa Galyon. lto ay tinagurtang
Mariwasa unJ rvr"vnila dahil sa kalakalan
Reynang Lungsod sa Silangan'
PinunaSaakdangitoanguga|lngilangdukhangmagsasakana
sa mga may-ari ng lupa sukdang
pagpapaupa ng r"tj*g ;g'-"n"li na-datagi
ito-ng umaxca na prostitusyon sosyal'
asawahin ng huli ang dalaga TinagurLn
sa mayayaman' Ang paaralan
walang asunto ng mahirap na naipanana.lo
ang kabanalan Ang di
ay para sa ]n"yryu*in tamang. sapilitan .halos orasyon ay napipilitang
erehe. sa
nagsisidalo sa ;u ay pinarar"i"ng"ng
magdasal ang lahat.
sa isang bayang malapit sa
Agosto 14, 1726. Naghahandang sumalakay
Tatlong pangkat ng mga Kastila ang
Maynila sina Asong ltir at-Magtatang-a. nila ang mga katutubo na may
lihim nasumalakay sa mga plnag-uusig. Kas"ta
mga sibat.
Nabig|aangmgarebe|de.Da|awangorassi|angnag|aban.Napataysi
Asonq ltim.
mga rebelde, lalo na ang dalagang
NagbunYi ang Maynila. Nagluksa ang
lnq: "Djlo-hlejnrhaha$n
si Florentina. Anang dalaga nang inilibing na ang
habang
Noongika-'lBngEnero,isangmahiwagangmag-anakangnamahaysa
"Emilio M. trielgar, ang a:awa niyang si Florentina
daang Anda- si Don .
kung saan sila
santibafiez, at ang anak nilang si"c-aimen. rji u"tio ng lahat Silangan'
nagbuhat. Ayon ,r-iU, ," Meliiko, o sa Antilyes, o sa Kanlurang
"y
-ragaloi Maharlika
MaitimsiMe|gar.Angasawa'ymaputiatmaganda.Kapwapagatolsilang
kanilang pamumuhay'
magsalita ng rartta at "ng
ng Maynila ngunit di sa mga
Nakisalamuna ang lalaki ,a mitaai na lipunan puno Ang
prayle. pinaratang""nlt"ng erei.el'g- ilang matataas-na "g-ig-",gayle'
ng bahay ang mag-lna.
ay mga 13 tiong gutang. Bihirang lumabas
"nrk
at ng kalihim nito'
Pinagtakhan ito ng lahat.Dinalaw sila ng Arsobispo sa karangyaan ng
pinapasok naman sila ng utusan. Humanga ang arsobispo
mag-ina.
p"r;rrr,ay. Matapos mag-ayos ng sarili ay lumabas ang
Hindihumalikangmgaitosakamayngarsobispo.Nabaghanang
nito'tanong
arsobispo. "Matagal na UJ kayo sa siyudad?''
"lilan pang buwan, Kamahalan'"

7. "Ano ang trabaho ng inyong asawa?"
..Namimiltpoatnagbibilingmamahalingpaninda.Dikopogaanong
kanya "
masabi, di ako nagtatanong sa
Mehikana at si Melgar ay Kubano' r
Napakilala si Florentina na isang
Hininganngarsobispo.ng.abuloyangginangparaSapistangSto.Di
ang ginang .p.ara kumuha ng abuloy' sa
Rosario sa Maynila. Nagpasintabi ;i;gt? daw ito ng arsobispo
nagtagal ay sumunod sa kanya "; fiitll ng ina na dala ang munting
pisngi, at ito p;;;;gr";"dr" di n, itJpinalabas
suPot.
"y
ang supot'
lniabot'ng babae sa arsobispo
lbinuhosngka|ihimanglamanngsupot.|sangparesngbri|yanteatapat
ang lsa'
na pirasong gintong 16 na onsa
KinagabihanaydumatingsiMe|garkasamaangtat|ongsandatahang
lalaki.
Angmagrasawaywa|angibakundiangki|abotnatulisa[sa|mus,si
n mang t-Tll" ns
patav'
Srndrig o, $Lqrltl" t " ouf-ni-atntg_lljnxarnav-labi Ii
Si Sandugo .V ##ilitu p"t" *gt-*man sa mayamang pook ng Dilaw'
ng isang babaing
At isinagawa ang pagsalakay sa pangunguna
it'e at.gulokl NJgtanggot ang mga kawal'
nakasakay sa tiabayo, rnay o"'"nJ ang iba'
llan ang numagsaX XaagaO' Nagsisuko
Angmganadakip,kasamaangisangPadreManue|Retona,Dominiko,ay
n"" nakJkamkam ng maraming kayamanan'
tinangay ng mga nagsisalaxrv
pagkain at sandata
Angmgakawalayinalisanngmgagapo:atpinaghuhulogsadagatna st
hanggang teeg. nf"ng plngkat nigtr;gJ.i Bataan. Ang babaing puno ay
"v
Sarhento BitaY
Nagingki|abotsisarhentoBitaynamu|anoonaysunod-sunodang
pangungulimbat na ginawa'
SiDonyaLuisadeBustamanteayrraging.tulisanbi|angAsong|tim.Ang
Bitay' Naging' asawa siya ng
kilabot 1ng tuf isan -- ti Sarflento
anak ay naging nita ang rjit"* lt dinuxot si Padre
kilabot ding tulisang si sanougo. sinalakay
Retona.
Napataysisarhento'Bitayatinilibings-akatabingpuntodngina'Si
ang anak na dalagita'
Sandugo ay nagtungo sa
Mehiko k""tn"

8. Napatay sa sariling kumbento si Padre de Totanes.
"Walang ganap na katarungan hangga't may mga taksil at kriminal na
nabubuhay "
Maynila, 18 Hulyo 1869
Jose A. Burgos