1. 19 Mαΐου 2010
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 07
ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ –
ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ &
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
Το Ι.Α.Α.Α. στην προσπάθειά του να φωτίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την
αθέατη πλευρά της επίσκεψης του Τούρκου πρωθυπουργού και της πολυπληθούς
αντιπροσωπίας του στην Αθήνα αναλύει διεξοδικά όλες της τις πτυχές. Τα φλας και
οι χειραψίες, τα χειροκροτήµατα και οι δηλώσεις για την σηµασία της επίσκεψης
δεν µπορούν σε καµία περίπτωση να αποκρύψουν την πραγµατικότητα η οποία δεν
είναι άλλη από το γεγονός ότι η Αθήνα εξακολουθεί να αντιµετωπίζει µία
αναθεωρητική δύναµη, η οποία κάθε µέρα που περνάει θεωρεί τον εαυτό της όλο
και πιο δυνατό. Από την άλλη πλευρά η Ελλάδα, αποκαµωµένη και απογοητευµένη
από την οικονοµική κρίση δείχνει έτοιµη να υποκύψει και να καταστεί, σχεδόν
εθελοντικά, ένα κράτος-δορυφόρος µίας Τουρκίας της οποίας η δύναµη φαίνεται
να πολλαπλασιάζεται ακριβώς επειδή διαθέτει σχέδιο, ξέρει τι θέλει και πώς να το
πάρει. Το αν θα το πετύχει είναι µία µεγάλη συζήτηση ενώ θα πρέπει να γίνει
κατανοητό πως η στάση της Ελλάδας εν πολλοίς θα κρίνει την επιτυχία ή όχι του
ιµπεριαλιστικού γεωπολιτικο/γεωπολιτισµικού εγχειρήµατος της Άγκυρας.
Μέσα στο συγκεκριµένο πλαίσιο, το Ι.Α.Α.Α. µε τρεις εµπεριστατωµένες αναλύσεις
ουσιαστικά παρουσιάζει τα πολιτικά και γεωπολιτικά «στοιχήµατα» πίσω από την
τουρκική απόβαση στην Αθήνα.
Η πρώτη ανάλυση µε τίτλο «Η Αθήνα έρµαιο των τουρκικών στρατηγικών
σχεδιασµών ελλείψει πολιτικής» παρουσιάζει µε σαφήνεια την πολιτική
διάσταση της επίσκεψης και το πως οι δηλώσεις των Ελλήνων και των Τούρκων
πολιτικών ταγών, όπως αυτές θα µπορούσαν να ερµηνευθούν µέσα από το πλέγµα
των διεθνών σχέσεων. Η δεύτερη τοποθέτηση µε τίτλο «Οι ελληνοτουρκικές
σχέσεις και το προηγούµενο της συµφιλίωσης Γαλλίας – Γερµανίας» αφορά
την κατάρριψη, µέσω µία γεωστρατηγικής ανάλυσης, του µύθου της εξίσωσης ενός
Ελληνο-Τουρκικού rapprochement µε αυτό της περίπτωσης της Γερµανίας µε την
Γαλλία, άποψη η οποία έχει υποστηριχθεί ουκ ολίγες φορές στην Ελλάδα. Τέλος, η
ανάλυση µε τίτλο «Επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα: Η µετατροπή της
Ελλάδας σε «Ρουµ µιλέτ»;» παρουσιάζει όσα απαιτήθηκαν από την πλευρά της
Άγκυρας, τα οποία δεν παρουσιάστηκαν επαρκώς από τον Τύπο, και το τι
επιπτώσεις θα είχαν για το µέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Το Ι.Α.Α.Α. µέσω των εν λόγω αναλύσεων, προχωράει σε µία ενδελεχή «αξονική
τοµογραφία» της πρόσφατης επίσκεψης Ερντογάν και αναδεικνύει όλα τα «αθέατα
σηµεία» µίας διαχρονικά επικίνδυνης και ευαίσθητης σχέσης.
1
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
2. Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
3. προαναφερθέν χειρότερο σενάριο. Κι εάν δεχθούµε ως τµήµα της ερµηνείας της
τουρκικής συµπεριφοράς την ανάγκη εκπαίδευσης των Τούρκων χειριστών στο
επιχειρησιακό περιβάλλον του Αιγαίου (πέραν δηλαδή του πολιτικού στόχου, της
ανάγκης συντήρησης των διεκδικήσεων), τότε η Ελλάδα θα συµβάλλει ακόµη
περισσότερο στην εκπαίδευση της τουρκικής Αεροπορίας (ΤΗΚ).
Επιπρόσθετα, εάν η Ελλάδα αποδεχόταν να πετούν άοπλα τα µαχητικά της στο
Αιγαίο, σε δικό της δηλαδή χώρο, αυτοµάτως θα είχε αποδεχθεί τον περιορισµό της
κυριαρχίας της, προσδίδοντας αξιοπιστία στο γνωστό τουρκικό επιχείρηµα ότι το
Αιγαίο είναι «χώρος ειδικών περιστάσεων», άρα θα ενίσχυε την τουρκική
προσπάθεια να προσδώσει αξιοπιστία στον ισχυρισµό της.
Το casus belli ισχύει...
Χαρακτηριστική ήταν και η απάντηση του Ερντογάν όταν ρωτήθηκε για το casus
belli: ο Τούρκος πρωθυπουργός ευθυγραµµιζόµενος απόλυτα µε την πάγια
κεµαλική εξωτερική πολιτική, µας κάλεσε να αναρωτηθούµε το λόγο για τον οποίο
η Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση οδηγήθηκε σε αυτή την απόφαση. Εξέφρασε
βέβαια την πεποίθηση ότι το θέµα µπορεί να λυθεί, ωστόσο, αυτό που µένει ως
τελικό συµπέρασµα είναι ότι η Ελλάδα καλείται να συµβάλλει στη βελτίωση των
διµερών σχέσεων µε µια χώρα που αρνείται να αποσύρει, έστω για
επικοινωνιακούς λόγους αφού επί της ουσίας λίγα θα άλλαζαν, την απειλή πολέµου
την οποία διατύπωσε µε σκοπό να την αποτρέψει από την άσκηση νοµίµου
δικαιώµατος το οποίο απορρέει από το διεθνές δίκαιο, εµµένοντας σε µια
καινοφανή ερµηνεία του µε σκοπό να επιβάλλει τη θεώρηση του Αιγαίου ως
«θάλασσας ειδικών συνθηκών».
Ο Ερντογάν κινήθηκε στο πλαίσιο της αποκαλούµενης ως νέο-οθωµανικής
εξωτερικής πολιτικής, αρχιτέκτονας της οποίας είναι ο υπουργός Εξωτερικών,
καθηγητής Αχµέτ Νταβούτογλου που τον συνόδευε. Η νέα αυτή στρατηγική των
Τούρκων αξιοποιεί τη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας σε συνδυασµό µε την ενεργό
εµπλοκή σε όλα τα µεγάλα ζητήµατα ασφαλείας που απασχολούν την ευρύτερη
περιοχή. Όσον αφορά την Ελλάδα, η στρατηγική των Τούρκων συνίσταται στη
δηµιουργία ενός κλίµατος ύφεσης των εντάσεων και έµφασης στην οικονοµική
συνεργασία, χωρίς να διαταράσσεται η ουσία της διένεξης, τα ζητήµατα κυριαρχίας
τα οποία οι Τούρκοι στρατηγοί φροντίζουν να συντηρούν στην επικαιρότητα. Η
υποτιθέµενη επιθυµία σταδιακής επίλυσης των διαφορών αρχίζοντας από την
προώθηση της συνεργασίας στα ζητήµατα «χαµηλής πολιτικής», θυµίζει την
ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή και τη µέθοδο που ακολουθήθηκε και
κατέληξε στην υπογραφή των Συµφωνιών του Όσλο.
Χωρίς καν να εξετάζουµε το ότι η Ιστορία απέδειξε ότι µακροπρόθεσµα οι
προσδοκίες που δηµιουργήθηκαν διαψεύστηκαν και οδήγησαν σε αναζωπύρωση
της σύγκρουσης, στην περίπτωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων η πρόταξη της
οικονοµικής συνεργασίας σε συνδυασµό µε τη φαινοµενική επικράτηση συνθηκών
ύφεσης, εξυπηρετεί την τουρκική στρατηγική στο Αιγαίο: είναι το να προωθηθεί η
οικονοµική εξάρτηση των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου από την Τουρκία. Κι αυτό
3
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
4. όταν δεν έχουν επιλυθεί τα ζητήµατα κυριαρχίας που θέτει η Τουρκία, µπορεί να
λειτουργήσει µόνο ως ένα στον έλεγχο του οικονοµικού χώρου που περιβάλλει τα
νησιά, έστω και αν τυπικά αυτά θα συνεχίσουν να ανήκουν στον ελληνικό εθνικό
κορµό. Μακροπρόθεσµα όµως η ελληνική κυριαρχία θα υπονοµευθεί και η Τουρκία
θα πετύχει να αποκόψει επί της ουσίας τις νήσους του ανατολικού Αιγαίου από τον
ηπειρωτικό κορµό. Η οικονοµική συγκυρία, δυστυχώς, συµβάλει στην προοπτική
επιτυχούς εφαρµογής της τουρκικής στρατηγικής, αφού η Ελλάδα που παγίως
εξετάζει-προσεγγίζει τα ζητήµατα σε τακτικό επίπεδο, χωρίς στρατηγική θεώρηση,
θεωρεί πως κερδίζει χρόνο µε τελικό στόχο την αποκατάσταση της
δηµοσιοοικονοµικής ισορροπίας. Πρόκειται για µια ιδιότυπη εφαρµογή της θεωρίας
της «µαλακής ισχύος» (soft power), όπως αυτή έχει διατυπωθεί στη βιβλιογραφία
των διεθνών σχέσεων.
Το δέλεαρ όµως της οικονοµικής συνεργασίας που δηµιουργεί προσδοκίες στην
ελληνική πλευρά για την επίτευξη προόδου και στα ζητήµατα του πυρήνα των
ελληνοτουρκικών σχέσεων, οδηγεί στη διεξαγωγή ατέρµονων συζητήσεων οι
οποίες θα µπορούσαν να διολισθήσουν σε διαπραγµάτευση, πάντα λόγω της
ελληνικής ψευδαίσθησης ότι υπάρχει περιθώριο επίτευξης σηµαντικής προόδου.
Η ελληνική «πολιτική»
Απέναντι σε αυτή την οργανωµένη στρατηγική αντίληψη της τουρκικής πλευράς η
ελληνική πλευρά, δια του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, όταν επιχείρησε
να αναφερθεί στα αυτονόητα, στον ελληνικό φόβο κατάληψης κάποιας νήσου από
την Τουρκία, αντιµετώπισε τα ειρωνικά χαµόγελα του Ερντογάν και το γέλιο των
Τούρκων παρισταµένων και κατά το δοκούν χειροκροτήµατα σαν να µη
βρισκόντουσαν οι δυο πρωθυπουργοί σε συνέντευξη Τύπου, αλλά σε κάποια
προεκλογική συγκέντρωση µε την παρουσία των γνωστών κλακαδόρων! Σα να µην
κατελήφθη ελληνικό έδαφος για πρώτη φορά κατά την κρίση των Ιµίων. «Μη
γελάτε», υπάρχει ο φόβος απάντησε ο Γιώργος Παπανδρέου. Και σε µια προφανή
προσπάθεια να τηρήσει ισορροπίες δέχτηκε ότι και οι Τούρκοι νοµιµοποιούνται… να
φοβούνται ενδεχόµενη ελληνική επίθεση στην Τουρκία! Ο απόλυτος
παραλογισµός. Εάν το ελληνικό στρατιωτικό δόγµα προέβλεπε τη δυνατότητα
εξαπόλυσης παρεµποδιστικού πλήγµατος («preventive» µε σκοπό να ανατρέψει
τους επιθετικούς σχεδιασµούς του αντιπάλου, όχι «preemptive» δηλαδή
προληπτικό πλήγµα που µπορεί να εξαπολυθεί και απρόκλητα, ενώ παραπέµπει και
στη γνωστή στρατηγική Μπους-Ράµσφελντ), κάτι απολύτως φυσιολογικό για να
διατηρεί ελπίδες επικράτησης µια σηµαντικά µικρότερη σε απόλυτους αριθµούς
χώρα, θα είχε κάποιο νόηµα να προέβαινε στη συγκεκριµένη παραδοχή η ελληνική
πλευρά. Όµως η συγκεκριµένη δυνατότητα έχει απεµποληθεί ως
αποσταθεροποιητική από την ελληνική πλευρά, η οποία το να έρχεται σήµερα και
να νοµιµοποιεί την Τουρκία να αισθάνεται απειλή, υποσκάπτει την πολιτική της.
Αντί να απορρίψει χωρίς δεύτερη συζήτηση κάθε ισχυρισµό ότι η Ελλάδα αποτελεί
απειλή για την Τουρκία, συµπεριφέρεται σα να παραδέχεται ότι κατά βάθος δεν
αποκλείεται και να σκεφτόµαστε την επιθετική ενέργεια!
4
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
5. Πέραν όµως της προαναφερθείσας παραµέτρου, το πιο ανησυχητικό είναι ότι η
ελληνική πλευρά φαίνεται πως έχει αποδεχθεί να παίξει το δικό της ρόλο στην
έκβαση της σύγκρουσης στο εσωτερικό της Τουρκίας. Παίζει το παιχνίδι του
Ερντογάν εµφανιζόµενη ότι έχει πειστεί για την ειλικρίνεια της διακηρυσσόµενης
από αυτόν πρόθεσης για την εξοµάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, χωρίς
να αναρωτιέται υπό ποίους όρους. Πέφτει στην παγίδα της βολικής και άκρως
απλουστευτικής ερµηνείας «ο καλός Ερντογάν, οι κακοί στρατιωτικοί». Μπορεί η
σύµπλευση κεµαλιστών και ισλαµιστών στα ζητήµατα εξωτερικής πολιτικής να είναι
εντυπωσιακή (ασχέτως του αν ο Ερντογάν προέβη σε µια δήλωση «µερικής
αποκήρυξης» των παραβιάσεων από τα τουρκικά µαχητικά), αυτό όµως δε
σηµαίνει ότι δεν υπάρχει σύγκρουση εξουσίας στην Τουρκία. Ανάµεσα στις δυο
πλευρές µπορεί να υπάρχει µίσος, αυτό όµως δε σηµαίνει ότι απαγορεύεται να
διαπνέονται αµφότερες έναν ιδιότυπο τουρκικό «µεγαλοϊδεατισµό». Η ισχύς της
Τουρκίας και η ανάδειξή της σε περιφερειακή υπερδύναµη αποτελούν κοινό τόπο
στην αντίληψή τους, απλώς συγκρούονται διότι πρεσβεύουν διαφορετική αντίληψη
αναφορικά µε τον χαρακτήρα που πρέπει να λάβει η τουρκική κοινωνία του 21ου
αιώνα.
Τι θα γίνει όµως εάν η έκβαση αυτής της σύγκρουσης δεν αποβεί υπέρ του
Ερντογάν; Πόσο υπερβολικό σενάριο είναι η ανατροπή του σε µια επόµενη
εκλογική αναµέτρηση ή ακόµα κι ένα στρατιωτικό πραξικόπηµα; Μήπως η Ελλάδα
θεωρώντας εαυτόν εξασφαλισµένο λόγω της «φιλίας» µε τον Ερντογάν δεν θα έχει
φροντίσει να αποκαταστήσει µια στοιχειώδη ισορροπία δυνάµεων µε αποτέλεσµα
να βρεθεί ακάλυπτη ακόµα και σε ενδεχόµενη διάθεση αντεκδίκησης των Τούρκων
στρατηγών και κατ’ επέκταση του κεµαλικού κατεστηµένου; Με απλά λόγια η
διατήρηση της αποτρεπτικής αξιοπιστίας της Ελλάδας αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ
προϋπόθεση ανάληψης του οποιουδήποτε ρίσκου που εµπεριέχει η «δοκιµή» των
προθέσεων του οποιουδήποτε που διακηρύσσει ότι επιθυµεί ειλικρινά να βελτιώσει
τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Η εξωτερική πολιτική Πάγκαλου
Εξαιρετικό ενδιαφέρον, για µία ακόµη φορά, είχαν οι θέσεις που ανέπτυξε ο
αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης, Θεόδωρος Πάγκαλος. Αποκάλεσε τα
ελληνοτουρκικά προβλήµατα «κατασκευασµένα αιτήµατα από πολύ ικανούς
δηµόσιους υπάλληλους», κατονοµάζοντας τους διπλωµάτες, για τους οποίους
ανέφερε: «σε ό,τι αφορά το Αιγαίο, πρόσθεσε ότι, τα θέµατα της εδαφικής
κυριαρχίας, της κυριαρχίας στον αέρα και τη θάλασσα, ένα µεγάλο µέρος από τα
αιτήµατα που διατυπώνονται είναι κατασκευασµένα, από µερικούς πολύ ικανούς
διπλωµάτες, που δουλειά τους είναι να δηµιουργούν αφορµές διαπραγµάτευσης,
δηλαδή διαφορές»! Να υπενθυµιστεί σε αυτό το σηµείο, ότι µια από τις -συνήθως
εκκεντρικές- δηλώσεις στις οποίες έχει προβεί κατά καιρούς ο Θεόδωρος Πάγκαλος
αφορούσε τη σύγκριση της χρησιµότητας των διπλωµατών στο σύγχρονο διεθνές
περιβάλλον µε αυτή των στρατιωτικών. ∆εν έχει νόηµα να αναφερθούµε για
πολλοστή φορά στα αυτονόητα, ότι δηλαδή και ο καλύτερος διπλωµάτης
καθίσταται σχεδόν άχρηστος εάν δεν υπάρχει στο παρασκήνιο ο ικανός στρατηγός
5
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
6. που θα επιτρέπει στον διπλωµάτη να διατυπώνει στο πλαίσιο µιας διαπραγµάτευσης
έµµεσες και άµεσες απειλές, οι οποίες θα είναι αξιόπιστες. Ο κατά τα άλλα
ευφυέστατος και ικανότατος Έλληνας πολιτικός, θα πρέπει κάποια στιγµή να
αναλογιστεί και να επανέλθει δηµοσίως, εάν ο ίδιος θα λάµβανε υπόψη σοβαρά την
οµάδα των ικανότερων Τούρκων διπλωµατών, εάν η Τουρκία είχε την ισχύ των
Σκοπίων για παράδειγµα, και του ανέφεραν ότι σε περίπτωση που η Ελλάδα δε
συµµορφωθεί – προσαρµοστεί σε όσα επιθυµεί η Τουρκία η χώρα µας θα
αντιµετώπιζε το ενδεχόµενο πολεµικής σύρραξης. Επανερχόµενοι στο υπό εξέταση
θέµα αξίζει να παρατηρηθεί ότι ενώ στο παρελθόν είχε καταλογιστεί ευθύνη –
«ηθική αυτουργία» στους στρατιωτικούς και στις δυο µεριές του Αιγαίου για την
υποτιθέµενη συντήρηση της έντασης στο Αιγαίο µε σκοπό να δικαιολογούν την
παρουσία τους και να εξασφαλίζουν υπέρογκες δαπάνες για εξοπλισµούς, έρχεται
πλέον η ελληνική κυβέρνηση, διά στόµατος Πάγκαλου, να ενοχοποιήσει ακόµα µία
κοινωνική – επαγγελµατική οµάδα, τους διπλωµάτες. Κι εάν υποστηριχτεί ότι ο
αντιπρόεδρος της κυβέρνησης χρησιµοποίησε το επιχείρηµα κυρίως µε σκοπό µια
έµµεση δηκτική αναφορά στην πολιτική διαδικασία διαδοχής του Ντενίζ Μπαϊκάλ
στην ηγεσία του Ρεπουµπλικανικού κόµµατος, η απάντηση είναι ότι τέτοιου είδους
γενικεύσεις δεν προσφέρουν καλές υπηρεσίες ούτε στις διεθνείς σχέσεις της
χώρας, ούτε στο εσωτερικό µέτωπο.
Στις υπόλοιπες αναφορές του Θεόδωρου Πάγκαλου ξεχωρίζει η αναφορά του ότι
«όπου υπάρχει διαφωνία για τον καθορισµό εδαφικών λεπτοµερειών ή
γεωγραφικών ιδιοµορφιών, η λύση πρέπει να δίνεται από τρίτους, εντεταλµένους
προς τούτο, µε βάση το ∆ιεθνές ∆ίκαιο». Και ξεχωρίζει, διότι η συνολική
συµπεριφορά και οι δηλώσεις της κυβέρνησης καταδεικνύουν ότι η προσκόλληση
στο διεθνές δίκαιο δεν έχει απλώς επικοινωνιακή διάσταση, αλλά αποτελεί
πραγµατική πεποίθηση. Επίσης ξεχωρίζει, διότι η απουσία διευκρίνισης αναφορικά
σε ποιους «τρίτους» αναφέρεται µπορεί να δηµιουργήσει σοβαρές παρανοήσεις,
αφού το διεθνές δίκαιο καλύπτει εκτός από την προσφυγή στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο,
τη διαµεσολάβηση, τις καλές υπηρεσίες κ.λπ. ∆ηλαδή, η συγκεκριµένη αναφορά
Πάγκαλου αφήνει ανοιχτό το ενδεχόµενο να ανατεθεί σε διαµεσολαβητή να
αποφανθεί για τα θέµατα αµφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας που εγείρει η
Άγκυρα, παρά το γεγονός ότι οι δυο πλευρές πρέπει να συµφωνήσουν για το τι θα
τεθεί στην κρίση του διαµεσολαβητή, καθώς επίσης και το νοµικό πλαίσιο που θα
χρησιµοποιήσει. Κανείς δεν υποστηρίζει την επίδειξη ασέβειας απέναντι σε κάθε
προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας για θέσπιση κάποιων κανόνων που θα
διέπουν το διεθνές σύστηµα, έστω και αν η άποψη ότι οι κανόνες αυτοί
ενεργοποιούνται – εφαρµόζονται µόνο στην περίπτωση που ο «παραβάτης» δεν
ανήκει στην οµάδα των ισχυρών κρατών του πλανήτη, τις σχέσεις των οποίων
µεταξύ τους διέπει η ισορροπία δυνάµεων σε όλα τα επίπεδα, διπλωµατικό,
στρατιωτικό, πολιτικό. Η ελληνική κυβέρνηση είναι ίσως η µοναδική κυβέρνηση
χώρας – µέλους των Ηνωµένων Εθνών που στη διακηρυκτική της πολιτική κάνει
κατάχρηση στην επίκληση του διεθνούς δικαίου. Το γενικό επιχείρηµα είναι ότι η
εµµονή της ελληνικής πλευράς µε το διεθνές δίκαιο δεν εξυπηρετεί τη διεθνή
εικόνα της χώρας, καθώς, αντιθέτως προς τις ελληνικές πεποιθήσεις, αντί να τη
χαρακτηρίζουν οι υπόλοιποι ως «σύγχρονη» και «ευρωπαϊκή», µάλλον αποσπά τον
χαρακτηρισµό του αφελούς.
6
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
7. Η τελευταία εντυπωσιακή αναφορά του αντιπρόεδρου της ελληνικής κυβέρνησης
ήταν ότι… ντρέπεται «κάθε φορά που αγοράζουµε όπλα που δε χρειάζονται»! Η
προµήθεια οπλικών συστηµάτων είναι άχρηστη όταν δεν υφίσταται απειλή. Κατά
συνέπεια, για να ντρέπεται ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης, η απειλή
δεν υπάρχει και τα κονδύλια για τους εξοπλισµούς οι ελληνικές κυβερνήσεις τα
αποστερούν από άλλους τοµείς, όπως η υγεία, η παιδεία και η κοινωνική πρόνοια.
Άλλη λογική εξήγηση πέραν του ότι ασχολούµαστε µε µια ανύπαρκτη απειλή δεν
µπορεί να υπάρξει. Η θέση στην οποία βρίσκεται καθιστά και την παραµικρή
διατύπωση – φρασεολογία που θα χρησιµοποιήσει σηµαντική. Κατά συνέπεια, εάν
ισχύει το σενάριο της µη προετοιµασίας κειµένου για την οµιλία του στο
Ελληνοτουρκικό Επιχειρηµατικό Φόρουµ, η στάση του ήταν απλώς απαράδεκτη
δηµιούργησε σύγχυση αντί να διευκρινίζει τις ελληνικές θέσεις.
7
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
8. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το προηγούµενο της
συµφιλίωσης Γαλλίας – Γερµανίας
Η αισιοδοξία που προέκυψε από την επίσκεψη του Τούρκου πρωθυπουργού
Ερντογάν, που έτσι κι αλλιώς δεν ασχολήθηκε µε τα αποκαλούµενα ζητήµατα
«υψηλής πολιτικής» όπου δεν σηµειώθηκε καµία ουσιαστική πρόοδος, δεν θα
πρέπει να τυγχάνει υπερβολής ή επικοινωνιακής εκµετάλλευσης µέσω
ανυπόστατων επιχειρηµάτων που πηγάζουν από επιλεκτική ανάγνωση της
Ιστορίας. Πόσο µάλλον όταν η φιλοδοξία και η ελπίδα για την γεφύρωση του
ελληνοτουρκικού χάσµατος εκφέρεται µε αναλογίες όπως τον γαλλογερµανικών
σχέσεων και της συµφιλίωσης µετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Οι διαφορές
µεταξύ των δύο περιπτώσεων είναι σχεδόν χαοτικές και η αναλογία περισσότερο
αποπροσανατολίζει το δηµόσιο διάλογο από τα αντικειµενικά και δυσεπίλυτα
διµερή ζητήµατα, παρά προσφέρει υπηρεσίες ενηµέρωσης του κοινού, αλλά και
ψύχραιµης αντιµετώπισης της κατάστασης από την πολιτική ηγεσία.
Οι γαλλογερµανικές σχέσεις µετά τον Β’ ΠΠ ορίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά από
τα αποτελέσµατα στο πεδίο της µάχης, την άνευ όρων παράδοση της Γερµανίας και
την ολική καταστροφή των γερµανικών ενόπλων δυνάµεων όπως και της
ακµάζουσας προπολεµικής γερµανικής οικονοµίας. Οι προθέσεις των νικητών ήταν
εκείνες που αποτέλεσαν τον προσδιοριστικό παράγοντα τόσο του εσωτερικού
µεταπολεµικού status της Γερµανίας όσο και των σχέσεων του νέου κράτους µε
τους γείτονές του, και ειδικά τη Γαλλία. Η στρατηγική στόχευση των νικητών και
της Γαλλίας προέκυψε πρωτίστως από την ανάγκη για την καταστολή της
γερµανικής ισχύος, τη διαιώνιση ενός ευµενούς για τους Γάλλους ενδοευρωπαϊκού
συσχετισµού και, τουλάχιστον αρχικά, την ολοκληρωτική αποστέρηση του
κατεστραµµένου γερµανικού κράτους από κάθε δυνατότητα ανάδυσης από το
βάλτο της οικονοµικής καταστροφής. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι υπό το σοκ
της εκπεφρασµένης δια των όπλων γερµανικής ισχύος, τα αρχικά σχέδια για τη
µεταπολεµική Γερµανία κυµαίνονταν µεταξύ των εννοιών της αγροτικοποίησης, της
απεθνικοποίησης, και της οµοσπονδιοποίησης της, µε απώτερο σκοπό τη
µακροχρόνια αποδυνάµωσή της, προς όφελος των περιφερειακών ανταγωνιστών
της. Σε αυτό το µήκος κύµατος κινήθηκε εξάλλου, και το αµερικανικό «πρόγραµµα
Μοργκενθάου» που σκοπό είχε την καταδίκη της Γερµανίας σε παρατεταµένη
οικονοµική δυσπραγία και εξάρτηση. Αυτές ήταν οι πρώτες σκέψεις της γαλλικής
κυβέρνησης αναφορικά µε το µέλλον των γειτόνων της. Ακόµα και η µετέπειτα
βάση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα
και Χάλυβα προέκυψε από το γαλλικό σχέδιο Μονέ του 1945-1947 το οποίο
αποσκοπούσε στην ανοικοδόµηση της Γαλλίας µε γερµανικούς πόρους και θα
καθιστούσε «άνευρο», αν εφαρµόζονταν πλήρως, το γερµανικό κράτος στον τοµέα
της βιοµηχανικής ανάπτυξης.
Ανασταλτικά στις «φοβικές» γαλλικές φιλοδοξίες έδρασαν κυρίως οι µετέπειτα
αµερικανικοί σχεδιασµοί οι οποίοι επιθυµούσαν ένα λειτουργικό αλλά ελεγχόµενο
γερµανικό κράτος το οποίο µε την οικονοµία του να αποτελεί και ανάχωµα έναντι
της σοβιετικής επεκτατικής πολιτικής. Μια πολιτική η οποία οδήγησε και στο Σχέδιο
8
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
9. Μάρσαλ για την ανάταξη της γερµανικής οικονοµίας και την αποσόβηση
κοµουνιστικής παρείσφρησης σε ένα πτωχευµένο κράτος, καθώς επίσης και την
οικονοµική ανόρθωση ολόκληρης της Ευρώπης που θα αποτελούσε εγγύηση για
την περιφερειακή σταθερότητα κι άρα την άµυνά της από τις δυνάµεις του
ανατολικού µπλοκ. Η σταθερότητα των ενδοευρωπαϊκών σχέσεων και δη των
γαλλογερµανικών δεν προέκυψε εποµένως αυτόµατα, δεν ήταν αποτέλεσµα ενός
«νέου σκεπτικού» αλλά γεννήθηκε από τη real politik και σφυρηλατήθηκε από τις
ανάγκες του εθνικού συµφέροντος των ευρωπαϊκών χωρών και των ΗΠΑ. Ο
έλεγχος του γερµανικού κράτους εξέλαβε µάλιστα τόσο µακροχρόνια
χαρακτηριστικά ώστε, σε επίπεδο αµυντικών δυνατοτήτων, ακόµα και µέχρι τα
µέσα της δεκαετίας του 1980, τα γερµανικά εξοπλιστικά προγράµµατα ελέγχονταν
ενδελεχώς από την ∆υτικοευρωπαϊκή Ένωση. Φυσικά, είχε προηγηθεί η µονοµερής
δέσµευση της Γερµανίας ότι δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσει πυρηνικά όπλα,
ουσιαστικά εξασφαλίζοντας ότι το στρατιωτικό πλεονέκτηµα των όπλων µαζικής
καταστροφής θα παρέµενε στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.
Επιπλέον, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι το διεθνές σύστηµα της µεταπολεµικής
περιόδου επέβαλλε τη σύµπραξη µεταξύ της Γαλλίας και της Γερµανίας ως
προαπαιτούµενο επιβίωσης στην αναδυόµενη σύγκρουση µεταξύ των δύο πόλων.
Πριν ακόµα το τέλος του πόλεµου, συζητούνταν ήδη σε γαλλικούς κύκλους το
ενδεχόµενο δηµιουργίας µιας διακρατικής συσπείρωσης η οποία όµως δεν θα
εκλάµβανε φεντεραλιστικά χαρακτηριστικά αλλά θα είχε πυραµιδική µορφή σε
στρατηγικό και οικονοµικό επίπεδο. Τη θέση στην κορυφή της πυραµίδας
φιλοδοξούσαν να καταλάβουν οι ίδιοι οι Γάλλοι προς ικανοποίηση τόσο των
αναγκών ασφάλειας έναντι µιας γερµανικής παλινόρθωσης στον ευρωπαϊκό χώρο
όσο και της φιλοδοξίας για το πεπρωµένο του έθνους, κατά το οποίο οι Γάλλοι
συνύφαιναν το µέλλον της Ευρώπης µε το µέλλον της Γαλλίας. Σταδιακά, η
γαλλογερµανική προσέγγιση δέχθηκε αποφασιστική ώθηση από τον οξυνόµενο
ανταγωνισµό µεταξύ των δύο πόλων που καθιστούσε εφικτό και πιθανό το σενάριο
ενός τρίτου παγκοσµίου πόλεµου το οποίο και θα σήµαινε την οριστική
κατάρρευση του ευρωπαϊκού βάθρου ισχύος και την πιθανή ενσωµάτωσή του στο
σοβιετικό µπλοκ. Όπως υποστήριξε και ο «Πατέρας της Ευρώπης» Henry Spaak, ο
καθοριστικός παράγοντας για το µέλλον των ατλαντικών αλλά και των
ενδοευρωπαϊκών σχέσεων δεν ήταν τόσο η υπέρβαση της καχυποψίας (ή αλλιώς η
ειλικρινής συµφιλίωση) αλλά οι απειλές του Στάλιν και τα ανακλαστικά άµυνας που
απέρρεαν από εκείνες. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, δεκαετίες µετά από την
“συµφιλίωση” τα ίδια ανακλαστικά επανήλθαν στο πολιτικό προσκήνιο όταν
πραγµατοποιήθηκε η επανένωση της Γερµανίας. Σε κάθε περίπτωση, η
Γερµανία, δεν επέλεξε τη µείωση της κυριαρχίας της και δεν εντάχθηκε
στο ΝΑΤΟ απλώς για την επίτευξη µιας ζώνης “ειρήνης και συνεργασίας”,
ανάµεσα σε άλλους και µε τη Γαλλία, αλλά υποχρεώθηκε να καταφύγει στα
εν λόγω διακυβερνητικά και µετέπειτα υπερεθνικά σχήµατα διότι
ουσιαστική γερµανική κυριαρχία µέχρι τότε δεν υπήρχε και η έστω
εµβρυακού επιπέδου συνεργασία µε τη Γαλλία και ενδεχόµενη
δυτικοευρωπαϊκή συσπείρωση αποτελούσε µια αποδοτική και πολλά
υποσχόµενη λύση.
9
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
10. Καθίσταται εµφανές από τα παραπάνω ότι η «συµφιλίωση» µεταξύ της Γαλλίας και
της Γερµανίας έλαβε χώρα σε συνθήκες οι οποίες προσέφεραν την ιστορική
ευκαιρία για την ειρήνευση στον κατεστραµµένο ευρωπαϊκό χώρο και
σχετίζονταν µε την υποχώρηση των γαλλικών άµεσων διληµµάτων
ασφάλειας λόγω της σαρωτικής νίκης των συµµάχων επί της Γερµανίας,
αλλά και τη σύγκλιση γεωστρατηγικών συµφερόντων που προέκυψε
µεταξύ Γαλλίας και Γερµανίας, καθώς αµφότερες επισκιάζονταν από τη
σαρωτική υπεροχή των δύο υπερδυνάµεων. Από πολλές απόψεις, εποµένως, η
«συµφιλίωση» αλλά και η ολοκλήρωση, ήταν το φυσικό επακόλουθο της διεθνούς
κατάστασης που παγιώθηκε από τα µέσα της δεκαετίας του 1940 κι όχι απλώς η
ευτυχής κατάληξη µιας υπέρβασης των διληµµάτων ασφάλειας που προκύπτουν
από παρανόηση ή της εκπλήρωσης του ονείρου της «διεθνούς αρµονίας» που οι
θεσµικά φιλελεύθεροι θεωρητικοί υποστηρίζουν µε θέρµη αναφερόµενοι στην
καλπάζουσα διεθνή οικονοµική συνεργασία που διαχέεται συνεχώς σε όλα τα µήκη
και πλάτη των διακρατικών σχέσεων.
Όσοι επικαλούνται το γαλλογερµανικό παράδειγµα ως αφετηριακή
«διαπίστωση» για τις δυνατότητες εξοµάλυνσης των ελληνοτουρκικών
σχέσεων θα πρέπει να εντοπίσουν ανάλογες ευµενείς συνθήκες στην
περίοδο που διανύουµε και στη γειτονιά που βρισκόµαστε. Η διεύρυνση
του χάσµατος µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας λόγω της άνισης ανάπτυξης
αλλά και της γεωπολιτικής θέσης δεν επιτρέπει την απόρριψη της
ανασφάλειας που δικαιολογηµένα αντιµετωπίζει η Ελλάδα ως
πλασµατικής, εφόσον η απειλή ενός casus belli και η πίεση της διαρκούς
αµφισβήτησης των κυριαρχικών της δικαιωµάτων επικρεµώνται πάνω από
κάθε προσπάθεια εµπέδωσης φιλικών ή/και σταθερών σχέσεων µε τη
γείτονα. Εξάλλου, το περιφερειακό και διεθνές σύστηµα στο οποίο η χώρα
καλείται να λειτουργήσει και να αντιµετωπίσει τις προκλήσεις για την
ασφάλειά της δε χαρακτηρίζεται από συστηµικές πιέσεις που συµβάλλουν
ή επιβάλλουν µια ελληνοτουρκική προσέγγιση ή σύµπραξη. Τουναντίον, η
αυτοπεποίθηση της Τουρκίας είναι τώρα δεδοµένη και είναι πιθανό, αν όχι
φυσιολογικό, να διοχετευθεί σε µια προσπάθεια επέκτασης της επιρροής
της, πρώτα µε οικονοµικά και αργότερα, νοµοτελειακά όπως υποδεικνύει η
ιστορική εµπειρία, και µε στρατιωτικά µέσα.
10
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
11. Επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα: Η µετατροπή της
Ελλάδας σε «Ρουµ µιλέτ»;
Η «ιστορική», όπως χαρακτηρίστηκε, επίσκεψη του Τούρκου πρωθυπουργού
Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα και τα αποτελέσµατα αυτής σηµατοδοτούν µία
ανησυχητική εξέλιξη για τα συµφέροντα του Ελληνισµού. Για άλλη µια φορά η
Ελλάδα καλείται και κατά τα φαινόµενα προσέρχεται, σχεδόν εθελοντικά, να
µετατραπεί από ένα ανεξάρτητο έθνος-κράτος σε µία εθνο-θρησκευτική οντότητα,
το «Ρουµ µιλέτ» (η Ρωµαϊκή θρησκευτικο-εθνική κοινότητα) στο πλαίσιο ενός υπό
ανασύσταση Νέο-Οθωµανικού χώρου.
Τι όµως προσπάθησε η Άγκυρα να επιτύχει στην Αθήνα, το οποίο εκτιµάται πως
µπορεί να έχει ολέθρια αποτελέσµατα στα ίδια τα κυριαρχικά δικαιώµατα του
ελληνικού κράτους ακόµα και µέσα στην ίδια του την -υπό αίρεση από την
Τουρκία- επικράτεια; Η Άγκυρα µέσω των προτάσεών της, πρώτον,
προσπαθεί να αλλοιώσει τον πολιτισµικό χαρακτήρα της Ελλάδας και να
την οδηγήσει σταδιακά σε πρότυπα και καταστάσεις της Οθωµανικής
περιόδου, δεύτερον, φιλοδοξεί να παίξει έναν πολύ σηµαντικό ρόλο στις
διαµορφούµενες νέες οικονοµικές ισορροπίες της χώρας, ειδικά στον
τοµέα του ελέγχου του χρήµατος και των επενδύσεων, τρίτον προσπαθεί
να την αφοπλίσει, στην κυριολεξία, έτσι ώστε να απολέσει και το τελευταίο
της αποτρεπτικό όπλο το οποίο σε κάθε περίπτωση τα τελευταία 35 έτη
λειτούργησε και λειτουργεί αποτελεσµατικά, παρά τις µεγάλες του αδυναµίες.
Ο Νέο-Οθωµανικός σχεδιασµός της Άγκυρας
Τα σηµεία στα οποία ο παρατηρητής θα πρέπει να επικεντρώσει την προσοχή του,
εάν θα ήθελε να αποκωδικοποιήσει τις τουρκικές επιδιώξεις, είναι τα κάτωθι:
Πολιτισµική-Θρησκευτική Παράµετρος: Η Άγκυρα µέσω της επίσκεψης και
του τρόπου διαπραγµάτευσης προσπαθεί να αναγκάσει την Αθήνα να
προχωρήσει σε κινήσεις, σχεδόν µονοµερείς, οι οποίες εάν ευοδωθούν
ολόκληρη η µουσουλµανική κοινότητα της Ελλάδας θα καταστεί υποχείριο
της Τουρκίας. Η Αθήνα, µε αντάλλαγµα την επαναλειτουργία της
Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και την επαναφορά του ορφανοτροφείου
στον έλεγχο της ελληνικής κοινότητας, αναγγέλλει, µε τον πλέον επίσηµο
τρόπο, την ανακαίνιση του Φετιγιέ Τζαµί στους πρόποδες της Ακροπόλεως,
ενώ ως «δώρο» εξαγγέλλεται και ένα φιλόδοξο πρόγραµµα για την
ανάδειξη των Οθωµανικών µνηµείων, κυρίως τζαµιών, πανελλαδικώς. Η
κίνηση αυτή θα πρέπει να συνδεθεί και µε την εσπευσµένη ανακοίνωση για
την κατασκευή τζαµιού στην Αθήνα σε έκταση που αποδίδεται από το
Πολεµικό Ναυτικό στον Βοτανικό. Η τουρκική δε πλευρά συνέδεσε
απολύτως την επαναλειτουργία της Χάλκης µε την αποδοχή από την
11
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
12. Ελλάδα της πρότασής της για την εκλογή του Μουφτή στην Θράκη από την
µουσουλµανική κοινότητα (ενώ στην Τουρκία οι µουφτήδες διορίζονται).
Στις παραπάνω εξελίξεις θα πρέπει να σηµειωθούν δύο θέµατα. Πρώτον, ο
τρόπος µε τον οποίο η ελληνική πολιτεία αντιµετωπίζει το θέµα του
πραγµατικού προβλήµατος της κατασκευής κτηρίων λατρείας για την
µουσουλµανική κοινότητα στην Αθήνα είναι από ακατανόητος έως
αυτοκαταστροφικός. Είναι δυνατόν, ένας νόµος για την κατασκευή του
τζαµιού στην Αθήνα ο οποίος ψηφίστηκε το 2000 να ενεργοποιείται κατά
την διάρκεια της επίσκεψης του ισλαµιστή πρωθυπουργού στην Αθήνα;
Τόσο η κατασκευή του νέου τζαµιού όσο και η «ανακαίνιση» του Φετιγιέ
αποδίδεται πλέον στον επίδοξο «πατερούλη» των απανταχού
µουσουλµάνων στην Ελλάδα τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Με την πολιτική
της, η Αθήνα, ουσιαστικά βοηθάει την Τουρκία να παρουσιαστεί ως ο de
facto προστάτης των άνω του µισού εκατοµµυρίου µουσουλµάνων της
Αθήνας εκτός δηλαδή αυτών που βρίσκονται στην Θράκη. Αντιλαµβάνεται
η ελληνική κυβέρνηση πως το «δώρο» της Αθήνας στον Ρ. Τ.
Ερντογάν δεν είναι ένα τζαµί αλλά µία κοινότητα ανθρώπων η
οποία, λόγο των παγκοσµίων συγκυριών ανά πάσα στιγµή µπορεί να
χρησιµοποιηθεί κατά το δοκούν από την Άγκυρα;
Εάν δε κάποιος ισχυρισθεί πως όλα αυτά γίνονται για την επαναλειτουργία
της Χάλκης η απάντηση είναι αυτή που έδωσε ο ίδιος ο Τούρκος
πρωθυπουργός. Η Χάλκη εξισώνεται µε τον έλεγχο από την Άγκυρα της
µουσουλµανικής µειονότητας της Θράκης, δηλαδή µε την εκλογή του
Μουφτή από τους ελεγχόµενους από την Τουρκία κύκλους. Ούτως ή
άλλως η Ελλάδα χαρακτήρισε την ανακαίνιση, την κατασκευή και
λειτουργία των τζαµιών ως «δώρο», θέτοντάς την δηλαδή εκτός του
διαπραγµατευτικού πλαισίου.
∆ύο ακόµα πολύ σηµαντικά θέµατα τα οποία τέθηκαν από τον Τούρκο
πρωθυπουργό σχετίζονται µε την Οικουµενικότητα του Πατριαρχείου
Κωνσταντινουπόλεως και µε την επιστροφή των Ελλήνων που διαθέτουν
τουρκικά διαβατήρια. Αναφορικά µε το πρώτο ο Ρ. Τ. Ερντογάν δήλωσε µε
έµφαση πως «αφού δεν ενόχλησε τους προγόνους µου η Οικουµενικότητα
του Πατριάρχη τότε δεν ενοχλεί και εµένα». Επιπροσθέτως προσκάλεσε
τους 50.000 «Ρωµιούς» οι οποίοι έφυγαν κατά καιρούς από την Τουρκία να
γυρίσουν διότι θα απολαύσουν ένα καθεστώς ισονοµίας και ισοπολιτείας.
Είναι σαφές πως και οι δύο αυτές πρωτοβουλίες κινούνται προς την σωστή
κατεύθυνση εάν δεν υπήρχε µία σηµαντική παράµετρος. Η παράµετρος
αυτή έχει να κάνει µε το νέο-Οθωµανικό µοντέλο που προωθεί η ηγεσία του
ΑΚΡ. Με άλλα λόγια, ο Ρ. Τ. Ερντογάν αναφερόµενος στους «προγόνους
του» δεν µιλάει για την κεµαλική ηγεσία η οποία και προσπάθησε να
χαρακτηρίσει τον εκάστοτε Οικουµενικό Πατριάρχη ως ηγέτη των
Ελληνορθόδοξων της Τουρκίας, αλλά για τους Οθωµανούς Σουλτάνους οι
οποίοι αναβίβαζαν τους Πατριάρχες στα κορυφαία σκαλοπάτια της
Οθωµανικής ιεραρχίας. Η Άγκυρα προσπαθεί να χρησιµοποιήσει τόσο το
πατριαρχείο όσο και τους Ρωµιούς ως µέσο εξωραϊσµού του Οθωµανισµού
12
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
13. της και βέβαια ως «πολιορκητικό κριό» για τις αιτιάσεις των «εχθρών» της
στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπροσθέτως, η δυνητική παλιννόστηση των
Ρωµιών στην Κωνσταντινούπολη θα προσδώσει κύρος στον νέο-
Οθωµανισµό ως µία συνθετική προσέγγιση των πραγµάτων, κάτι το οποίο
δεν µπορεί να συµβεί αφού η Οθωµανική ταυτότητα που ακολουθούν οι
κρατούντες της Άγκυρας δεν είναι άλλη από την Πανισλαµική της περιόδου
του Αµπνούλ Χαµίτ Β’. Μία δεύτερη σκέψη αφορά την πιθανότητα οι
παλιννοστούντες Ρωµιοί να αποτελέσουν για µία ακόµα φορά
«αιχµαλώτους» της Άγκυρας σε κάθε µελλοντική κρίση µε την
Αθήνα η οποία χάριν αυτών θα αναγκάζεται να υποκύπτει στις
απαιτήσεις της Τουρκίας.
Συνοπτικά αναφορικά µε τις πολιτισµικές παραµέτρους της επίσκεψης
εκτιµάται πως:
(1) H Αθήνα µε τις κινήσεις της κάνει «δώρο» στην Ισλαµική ηγεσία της
Τουρκίας τον έλεγχο της µουσουλµανικής κοινότητας που διαβιεί στην
Ελλάδα. Είναι σαφές πως ο κίνδυνος µελλοντικής χρησιµοποίησης του
µουσουλµανικού στοιχείου από την Τουρκία για τους δικούς της
σκοπούς επεκτείνεται και εκτός Θράκης.
(2) Για να πετύχει την επαναλειτουργία της Χάλκης η Αθήνα δεν πρέπει
µόνο να «χρίσει» προστάτη των µουσουλµάνων της χώρας µας την
Τουρκία αλλά θα πρέπει να παραδώσει τον έλεγχο των µουσουλµάνων
της Θράκης απευθείας σε αυτήν µέσω της εκλογής του Μουφτή από
ελεγχόµενους από την Άγκυρα κύκλους.
(3) Η Τουρκία ακολουθώντας µία συνεπή νέο-Οθωµανική πολιτική ζητάει
την αναστύλωση των µνηµείων Οθωµανικού µεγαλείου στην Ελλάδα
όπως ακριβώς το έχει ζητήσει και από τις άλλες χώρες οι οποίες
χαρακτηρίζονται ως «Στρατηγικό Βάθος» της Άγκυρας.
(4) Ο κίνδυνος πολιτισµικής Οθωµανοποίησης/Ισλαµοποίησης της Ελλάδας
είναι µεγάλος αφού η Τουρκία χρίζεται προστάτης των απανταχού
µουσουλµάνων µε την Ελλάδα να τείνει να καταστεί «υπόλογος» προς
την Άγκυρα για κάθε πρόβληµα το οποίο θα µπορούσε να προκύψει στο
εσωτερικό της χώρας. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του «προέδρου»
των µουσουλµάνων της Αθήνας, ο οποίος σύµφωνα µε την ΖΑΜΑΝ
εκπροσωπεί 700.000 (!) ανθρώπους πως το τζαµί στον Βοτανικό είναι
µόνο η αρχή, µόλις χτιστεί και οι Αθηναίοι το «συνηθίσουν» µετά θα
κατασκευαστούν και άλλα.
(5) Οι συγκεκριµένες εξελίξεις «επενδύονται» και µε τις αποφάσεις
ενεργοποίησης και των επιτροπών για την αλλαγή των βιβλίων ιστορίας
τα οποία θα προσπαθήσουν να ωραιοποιήσουν/αποκρύψουν
καταστάσεις σε µία προσπάθεια να δηµιουργηθεί ένα καλύτερο «κλίµα»
µεταξύ των δύο πλευρών.
13
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
14. Οικονοµική Παράµετρος: H Αθήνα ευρισκόµενη στην πλέον δεινή
οικονοµική κατάσταση της µεταπολεµικής εποχής αποτελεί για την Άγκυρα
ένα «ώριµο φρούτο» το οποίο δεν έχει παρά να «κόψει». Η επιχειρηµατική
«απόβαση» στην Αθήνα σαφώς και δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί µε
την πρώτη µατιά ως αρνητική. Όµως, µία δεύτερη ανάγνωση των
τουρκικών προθέσεων καταδεικνύει σαφώς δύο επικίνδυνες παραµέτρους οι
οποίες θα πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη από την Αθήνα, αλλά
και µία τρίτη η οποία εάν ευοδωθεί θα καταστήσει την Άγκυρα ρυθµιστικό
παράγοντα της οικονοµικής, κοινωνικής και κατ’ επέκταση πολιτικής
πραγµατικότητας της Ελλάδας.
Η πρώτη παράµετρος έχει να κάνει µε την προσπάθεια οικονοµικού
εναγκαλισµού των νήσων του ανατολικού Αιγαίου από την Άγκυρα. Είναι
σαφές πως οι χρόνιες ελλείψεις υποδοµών που αντιµετωπίζουν ακόµα και
τα µεγαλύτερα νησιά του ανατολικού Αιγαίου εντείνουν µία γεωπολιτική
πραγµατικότητα. Τα νησιά του Αιγαίου, από την φύση τους «κοιτάνε»
περισσότερα προς τις ακτές της Μικράς Ασίας παρά προς την
ηπειρωτική Ελλάδα. Η γεωπολιτική αυτή πραγµατικότητα θα έπρεπε
εδώ και δεκαετίες να ευαισθητοποιήσει τους κρατούντες κάτι το
οποίο δεν φαίνεται να συµβαίνει. Αποτέλεσµα είναι τα νησιά να
συνδέονται de facto µε την Τουρκία όλο και περισσότερο τόσο σε
οικονοµικούς όσο και σε όρους βασικών υποδοµών και υπηρεσιών.
Ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν παρέλειψε να αναρωτηθεί γιατί υπάρχουν
αντιρρήσεις στην ηλεκτροδότηση των νήσων από την Τουρκία, ενώ βασική
παράµετρος ανάπτυξης για αυτόν είναι να αυξηθεί ο αριθµός των Τούρκων,
επιχειρηµατιών και τουριστών, οι οποίοι θα επισκέπτονται τα νησιά χωρίς
πολλές «διατυπώσεις».
Η δεύτερη παράµετρος σχετίζεται µε την ενέργεια και την πιθανότητα η
Άγκυρα να συµµετάσχει στην κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού
φυσικού αερίου που θα συνδέει την Ελλάδα µε την Ιταλία. Με άλλα λόγια η
Τουρκία φαίνεται να ζητάει από την Ιταλία και την Ελλάδα να αποκτήσει
µερίδιο σε ένα µέρος της διαδροµής η οποία δεν έχει καµία σχέση µε αυτή.
Υπενθυµίζεται πως ο υποθαλάσσιος αυτός αγωγός αποτελεί µέρος του
σχεδίου ITGI (Interconnector Turkey-Greece-Italy) ο οποίος σχεδιάζεται να
µεταφέρει αζέρικο φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Για την ώρα οι λεπτοµέρειες
της διαπραγµάτευσης δεν έχουν γίνει γνωστές οι συζητήσεις όµως
συνεχίζονται ενώ το Μνηµόνιο Κατανόησης (Memorandum of
Understanding – MoU) που υπογράφει σχετίζεται άµεσα µε τις εξελίξεις.
Η τρίτη και πλέον σοβαρή παράµετρος της οικονοµικής και επιχειρηµατικής
συνεργασίας των δύο πλευρών έχει να κάνει µε τον χρηµατοπιστωτικό
τραπεζικό και χρηµατιστηριακό τοµέα. Μεταξύ άλλων, η Άγκυρα
επικέντρωσε την προσοχή της στην περαιτέρω επέκταση της παρουσίας της
τράπεζας ZIRAAT BANKASI στην χώρα µας. Υπενθυµίζεται πως η παρουσία
της συγκεκριµένης τράπεζας στην Θράκη έχει συναντήσει µεγάλη
αντίδραση στην τοπική κοινωνία αφού κατηγορείται πως προωθεί «κρυφή
ατζέντα» της Άγκυρας στην περιοχή. Είναι χαρακτηριστικό πως σε µία
14
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
15. αποστροφή του λόγου του Ρ. Τ. Ερντογάν στο επιχειρηµατικό forum,
απευθύνθηκε στον Έλληνα οµόλογό του προτρέποντάς τον «Γιώργο, σου
ζητώ να άρεις τα γραφειοκρατικά κωλύµατα και να βοηθήσεις την ΖIRAAT
να αυξήσει τα υποκαταστήµατά της στην Ελλάδα».
Συνοπτικά αναφορικά µε τις οικονοµικές παραµέτρους της επίσκεψης
εκτιµάται πως:
(1) Η Άγκυρα επιδιώκει να «ενοποιήσει» οικονοµικά και σε επίπεδο
υποδοµών και υπηρεσιών τις νήσους του ανατολικού Αιγαίου µε την
Μικρά Ασία.
(2) Η συµµετοχή της Τουρκίας στο κοµµάτι του ελληνο-ιταλικού αγωγού
ουσιαστικά θα της επιτρέψει να αποκτήσει επιπλέον κέρδη από το όλο
σχέδιο ενώ δεν αντισταθµίζεται σε καµία περίπτωση από δυνητική
συµµετοχή της Αθήνας στο κοµµάτι του Αζερµπαϊτζάν-Τουρκίας.
Επιπροσθέτως, εάν η συγκεκριµένη εξέλιξη επιβεβαιωθεί εκτιµάται πως
η Τουρκία θα έχει αποκτήσει «λόγο» στα τεκταινόµενα στο Ιόνιο ενώ
είναι σαφές πως θα µπορεί να επηρεάσει ακόµα και την ελληνική
προσπάθεια διευθέτησης της Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης µε την
Αλβανία.
(3) Η τρίτη και πλέον σηµαντική παράµετρος ουσιαστικά υποδηλώνει τον
διττό σχεδιασµό της Άγκυρας. Πρώτον, η Τουρκία προσπαθεί να ελέγξει
ακόµα περισσότερο τον µουσουλµανικό πληθυσµό της Θράκης, µαζί µε
την γη του, δεύτερον η επέκταση της ΖΙRAAT ακόµα και στην
Αθήνα δεν µπορεί παρά να προσελκύσει τις εκατοντάδες χιλιάδες
των µουσουλµάνων που διαβιούν στην πρωτεύουσα και
επιχειρείται να τεθούν και αυτοί υπό την προστασία της
Άγκυρας. Η ελληνική κυβέρνηση δεν θα πρέπει να υποτιµήσει την
πιθανότητα η ZIRAAT να αποτελέσει την «ασύµµετρη παράµετρο»
ελέγχου και χρησιµοποίησης των µουσουλµάνων της Ελλάδας από
µεριάς της Άγκυρας.
Στρατιωτική Παράµετρος: Οι δηλώσεις του αντιπροέδρου της ελληνικής
κυβέρνησης Θεόδωρου Πάγκαλου αποτελούν την πεµπτουσία της
στρατηγικής που ακολουθεί η Άγκυρα αναφορικά µε το πλέον ευαίσθητο
αλλά και σηµαντικό πυλώνα της ελληνικής αποτροπής τόσο απέναντι στην
διαχρονική απειλή που πρεσβεύει ο νέο-Τουρκικός κεµαλικός εθνικισµός
όσο και ο νέο-Οθωµανικός πανισλαµικός ιµπεριαλισµός. Κατά την επίσκεψη
στην Αθήνα, η τουρκική στρατηγική επικέντρωσε σε τρία κυρίως θέµατα.
Στην προώθηση της ιδέας των πτήσεων αφοπλισµένων αεροσκαφών στο
Αιγαίο, στην επέκταση των Μέτρων Οικοδόµησης Εµπιστοσύνης (ΜΟΕ) και
στην µείωση των εξοπλισµών.
Το ζήτηµα της πτήσης αφοπλισµένων αεροσκαφών στο Αιγαίο αποτελεί ένα
κραυγαλέο παράδειγµα για το πώς αντιλαµβάνεται η Άγκυρα την εν λόγω
περιοχή. Η Ελλάδα, έχει όχι απλώς το δικαίωµα αλλά την υποχρέωση από
τους διεθνείς κανόνες και δίκαιο να στέλνει στον εθνικό της εναέριο χώρο
15
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
16. και στο FIR Αθηνών οπλισµένα αεροσκάφη, έτσι ώστε να εγγυάται την
ασφαλή και οµαλή διεξαγωγή των αεροµεταφορών αλλά και την εθνική
ακεραιότητα της χώρας. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως στο Αιγαίο η
χώρα µας έχει τα αυτά κυριαρχικά δικαιώµατα µε αυτά που απολαµβάνει και
στον ηπειρωτικό της χώρο. Με άλλα λόγια η τουρκική πρακτική και η
ελληνική µη-αντίδραση των τελευταίων δεκαετιών έχουν
καταστήσει την θαλάσσια έκταση του Αιγαίου «αµφισβητούµενης»
κυριαρχίας, κάτι το οποίο, λόγω της θαλάσσια φύσης του
συγκεκριµένου χώρου «περνάει» πιο «εύπεπτα» στην ελληνική
κοινή γνώµη. Το ίδιο δεν θα µπορούσε να συµβεί σε ηπειρωτικό
έδαφος. Έτσι η τουρκική πρόταση για τις πτήσεις αεροσκαφών
χωρίς οπλισµό ουσιαστικά αρνείται από την Ελλάδα το δικαίωµά και
υποχρέωση που έχει να ελέγχει την περιοχή, την ουδετεροποιεί και
καθιστά την Άγκυρα συνδιαχειριστή της.
Η Τουρκία ουσιαστικά ζητάει να µπαίνει παράνοµα στην «αυλή» της
Ελλάδας, αλλά κάνει την παραχώρηση να µην έρχεται… οπλισµένη. Η
Αθήνα θα πρέπει να λάβει υπόψη της πως εάν πειθαρχήσει στην «ειρηνική»
αυτή προτροπή ουσιαστικά «αυτο-ευνουχίζεται» και παραιτείται των
δικαιωµάτων και υποχρεώσεων που έχει στο Αιγαίο καθιστώντας το από
ελληνικό χώρα «ουδέτερη ζώνη».
Το δεύτερο σηµείο στο οποίο η τουρκική πλευρά στάθηκε έχει να κάνει µε
την επέκταση των ΜΟΕ που συµφωνήθηκε πριν λίγες ηµέρες κατά την
επίσκεψη του Αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών στην Άγκυρα. Θα πρέπει
να σηµειωθεί πως η χρησιµότητά τους στην ελληνοτουρκική περίπτωση
είναι από περιορισµένη έως ανύπαρκτη, αφού η έννοια των ΜΟΕ αφορά
κυρίως την αποκατάσταση εµπιστοσύνης µεταξύ δύο αντιµαχόµενων
πλευρών οι οποίες βρίσκονται εκατέρωθεν µίας γραµµής αντιπαράθεσης.
Στην περίπτωση του Αιγαίου, το ζητούµενο δεν είναι έλλειψη
εµπιστοσύνης, αλλά η διακηρυγµένη πολιτική της Άγκυρας για
ανατροπή του status quo, για την επίτευξη του οποίου η εµπειρία
δείχνει πως δεν υφίσταται δισταγµός ακόµη και για τη χρήση
ένοπλης βίας. Η έννοια των ΜΟΕ δεν πρόκειται να έχει πρακτική αξία εάν
η Άγκυρα αποφασίσει να υλοποιήσει τις επιδιώξεις δυναµικά. Υπενθυµίζεται
πως σε τελευταίες προκλητικές ενέργειες των τουρκικών δυνάµεων στο
Αιγαίο, ακόµα και το πλέον αξιόλογο µέτρο που προβλέπεται από τα ΜΟΕ,
αυτό της «κόκκινης γραµµής» µεταξύ των δύο στρατιωτικών ηγεσιών, δεν
λειτούργησε η τουρκική ηγεσία είτε δεν «σήκωνε το ακουστικό» είτε γιατί
όταν υπήρχε επικοινωνία «ευχόταν καλές γιορτές» στους Έλληνες
οµολόγους της.
Το τρίτο σκέλος της τουρκικής προσπάθειας «αποκοιµίσεως» της χώρας µας
αφορά τις προτροπές της Άγκυρας για µείωση των εξοπλισµών, επ’ ευκαιρία
της οικονοµικής κρίσης στην χώρα µας. Το συγκεκριµένο επιχείρηµα το
οποίο φαίνεται πως είναι αποδεκτό από τουλάχιστον ένα µέλος της
ελληνικής κυβέρνησης, τον Θ. Πάγκαλο, µόνο µειδίαµα θα µπορούσε να
16
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
17. φέρει ακόµα και στον πλέον άπειρο παρατηρητή των ελληνοτουρκικών
σχέσεων. Τα σηµεία στα οποία θα πρέπει να σταθεί κάποιος είναι δύο:
Πρώτον, η Ελλάδα έχει να προµηθευτεί κύριο οπλικό σύστηµα από το
2005 όταν και αποφασίστηκε η αγορά 30 µαχητικών F-16 Block
52Μ. Τα τελευταία πέντε έτη είτε αποπληρώνει αγορές της εποχής
µετά την κρίση των Ιµίων, είτε αγοράζει υλικό δευτερεύουσας
σηµασίας ενώ οι περικοπές αφορούν πλέον και τα λειτουργικά
έξοδα των Ενόπλων ∆υνάµεων. Με άλλα λόγια η Αθήνα εάν περικόψει
περαιτέρω τα κονδύλια που αφιερώνει στην άµυνα θέτει σε κίνδυνο την
αποτρεπτική της ικανότητα αφού οι διαθεσιµότητες κρίσιµων οπλικών
συστηµάτων βρίσκονται σε οριακά πλέον επίπεδα. Η «καραµέλα» της
µείωσης των εξοπλιστικών προγραµµάτων αυτή τη στιγµή
συνεπάγεται όχι την µη απόκτηση νέων δυνατοτήτων αλλά την
απώλεια υφισταµένων η απόκτηση των οποίων έχει κοστίσει
δισεκατοµµύρια στον Έλληνα φορολογούµενο. Το θέµα της «µείωσης
των εξοπλισµών» τίθεται από κύκλους είτε αδαείς περί των αµυντικών
θεµάτων της χώρας, είτε από προσκολληµένους σε µία παρωχηµένη
ρητορική άλλων δεκαετιών η οποία δεν ανταποκρίνεται στην σηµερινή
πραγµατικότητα, είτε από κάποιους οι οποίοι επιδιώκουν τον αφοπλισµό της
χώρας σε περίοδο κατά την οποία η ύπαρξή της ως αυτόνοµη γεωπολιτική
µονάδα βρίσκεται υπό αµφισβήτηση.
∆εύτερον, εάν κάποιος στρέψει το βλέµµα του στην άλλη πλευρά του
Αιγαίου θα διαπιστώσει πως η Άγκυρα, πρώτον, εντείνει την
εξοπλιστική της προσπάθεια και δεύτερον, η έµφαση δίνεται στην
απόκτηση δυνατοτήτων οι οποίες, χωρίς καµία αµφιβολία,
στρέφονται κατά του επιχειρησιακού περιβάλλοντος του Αιγαίου και
του Έβρου. Αναφορικά µε τα κονδύλια που αφιερώνει η Τουρκία στα
εξοπλιστικά της προγράµµατα θα πρέπει να σηµειωθεί πως εκτός από τον
«επίσηµο» προϋπολογισµό υπάρχουν και άλλοι «ανεπίσηµοι» και
απόρρητοι στους οποίους δεν ανακοινώνονται τα συνολικά ποσά.
Με άλλα λόγια ουδείς, πλην της ηγεσίας στην Άγκυρα, δεν γνωρίζει
το πραγµατικό ποσό που αφιερώνεται στην Άµυνα το οποίο σε κάθε
περίπτωση είναι υπερ-πολλαπλάσιο του αντίστοιχου ελληνικού. Σε
σχέση µε τις εξοπλιστικές προτεραιότητες της Τουρκίας η κατάσταση είναι
ακόµα πιο ανησυχητική αφού µία απλή παράθεση των αποκτούµενων
συστηµάτων και των εξοπλιστικών σχεδίων καταδεικνύει µία τάση
απόκτησης σηµαντικότατων αεροναυτικών δυνατοτήτων οι οποίες
χρησιµοποιούνται σε σενάρια ασκήσεων κατάληψης νήσων του Αιγαίου,
ενώ οι εξελίξεις των τελευταίων µηνών στον Έβρο, υπογραµµίζουν τον
κίνδυνο ταχύτατης βίαιης διάβασης του ποταµού και δυνατότητα ασφαλούς
άρσης των ναρκοπεδίων του Ελληνικού Στρατού µε αποτέλεσµα την
διευκόλυνση κίνησης των τεθωρακισµένων δυνάµεων της Άγκυρας προς...
∆υσµάς.
17
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
18. Συνοπτικά αναφορικά µε τις στρατιωτικές παραµέτρους της επίσκεψης
εκτιµάται πως:
(1) Η Άγκυρα µέσω της ρητορικής και των προτάσεων µετατροπής του
Αιγαίου σε «θάλασσα ειρήνης» και «γέφυρα» µεταξύ των δύο πλευρών
επιχειρεί ουσιαστικά να παρασύρει την Αθήνα στην αποδοχή
ουδετεροποίησής του και ουσιαστικής αποκοπής του από τον εθνικό
κορµό.
(2) Η εµφατική αναφορά στην πρακτική των ΜΟΕ δεν κάνει τίποτα άλλο
από το να «αποκοιµίζει» την Αθήνα, µε µία επίφαση δηµιουργίας
συνθηκών ασφάλειας, αλλά και να την οδηγήσει σταδιακά στην µη
εκτέλεση ενεργειών που συνδέονται µε την εµπέδωση των κυριαρχικών
της δικαιωµάτων και υποχρεώσεων στους ουρανούς και τις θάλασσες
του Αιγαίου.
(3) Η δε συνεχείς αναφορές στο θέµα των εξοπλισµών υπογραµµίζει τον
στόχο εξουδετέρωσης της πλέον επίφοβης από την Τουρκία δύναµης
αποτροπής της Αθήνας. Η περίπτωση αποδοχής της εν λόγω πολιτικής
σε συνδυασµό µε την συνεχή, συνεπή και στοχευµένη εξοπλιστική
προσπάθεια της Άγκυρας θα δηµιουργήσει συνθήκες ανισορροπίας τόσο
στο Αιγαίο όσο και στον Έβρο, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Σταθερές για µία ελληνική πολιτική αποτροπής
Κατόπιν όλων των προαναφερόµενων το Ι.Α.Α.Α εκτιµά πως η Αθήνα θα πρέπει να
ακολουθήσει µία πολύ προσεχτική στάση απέναντι στην «ιστορική», όπως
χαρακτηρίστηκε, επίσκεψη του Ρ. Τ. Ερντογάν. Η ελληνική κυβέρνηση κατά την
εκπόνηση πολιτικής απέναντι στην Τουρκία θα πρέπει να λάβει σοβαρά τις
ακόλουθες επισηµάνσεις:
H τουρκική ηγεσία, για πρώτη φορά από την εποχή ίδρυσης της Τουρκικής
∆ηµοκρατίας (1923) ακολουθεί µία ολοκληρωµένη γεωπολιτική-
γεωπολιτισµική θεώρηση η οποία έχει αφετηρία, τελικό στόχο και ενδιάµεσα
στάδια. Ο σκοπός της εν λόγω θεωρίας έχει να κάνει µε την ανασύσταση
του Οθωµανικού χώρου, το «Στρατηγικό Βάθος» της Τουρκίας κατά τον Α.
Νταβούτογλου.
Ο τρόπος για να το επιτύχει η Άγκυρα δίνει έµφαση στη βέλτιστη
εκµετάλλευση των πολιτισµικών, θρησκευτικών, οικονοµικών και
στρατιωτικών πλεονεκτηµάτων που θεωρεί πως έχει απέναντι στους
δυνητικούς αντιπάλους, αλλά και δυνητικούς «υπηκόους».
Η στάση απέναντι στην Ελλάδα αποτελεί το τυπικό παράδειγµα
εκµετάλλευσης των προαναφερόµενων δυνατοτήτων. Ο τρόπος δε µε τον
οποίο προσπαθεί να προσεγγίσει την Αθήνα, µέσω της δηµιουργίας του
Ανωτάτου Συµβουλίου Συνεργασίας (ΑΣΣ), αποτελεί το «όχηµα» της
συγκεκριµένης πολιτικής. Υπενθυµίζεται πως το ίδιο όργανο έχει συσταθεί
18
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
19. µε την Συρία και το Ιράκ, χώρες του Οθωµανικού χώρου, καθώς και µε την
Ρωσία, Ισπανία και Ιταλία χώρες από τις οποίες η Άγκυρα εκτιµά πως
εξασφαλίζει διαφόρων ειδών στρατηγικά οφέλη.
Το Ι.Α.Α.Α. µε βάση όλα τα παραπάνω δεν µπορεί παρά να προτείνει κάποιες
βασικές σταθερές οι οποίες θα πρέπει να διέπουν το ελληνοτουρκικό
«rapprochement» και στόχο έχουν να επιτρέψουν στην χώρα µας να αποφύγει µία
ετεροβαρή σχέση η οποία στο άµεσο µέλλον µπορεί να αποβεί καταστρεπτική.
Πολιτισµική-Θρησκευτική Παράµετρος:
(1) Στο θέµα της ανακαίνισης ή/και χρησιµοποίησης τζαµιών στην Αθήνα
προτείνεται το Φετιγιέ τζαµί σε καµία περίπτωση να µην
χρησιµοποιηθεί ως λατρευτικός χώρος διότι το αρχαίο και ιστορικό
κέντρο της Αθήνας δεν συνάδει µε την φυσιογνωµία και τα
χαρακτηριστικά ενός µουσουλµανικού λατρευτικού χώρου. Το Φετιγιέ
θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί ως µουσείο. Στο ζήτηµα δε των
αναγκαίων λατρευτικών χώρων για την ευµεγέθη µουσουλµανική
κοινότητα της Αθήνας, είναι σαφές πως θα χρειαστεί η κατασκευή ενός
ακόµα αριθµού τζαµιών τα οποία όµως δεν θα πρέπει να επηρεάζουν
την φυσιογνωµία της πόλης. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να
καταστεί σαφές πως η κατασκευή και ο έλεγχος των εν λόγω
λατρευτικών χώρων ανήκει αποκλειστικά στο ελληνικό κράτος
το οποίο και τα χρηµατοδοτεί. Το πρόγραµµα δε δηµιουργίας
λατρευτικού χώρου, αλλά και κοιµητηρίου, σε καµία περίπτωση
δεν θα πρέπει να συνδέεται µε την Άγκυρα.
(2) Το ζήτηµα της Χάλκης θα πρέπει να αποσυνδεθεί από την απαίτηση της
Άγκυρας να εκλέγει η ίδια τον Μουφτή. Η Αθήνα θα πρέπει να
καταστήσει σαφές πως το ζήτηµα της οµαλής συνέχειας του
Πατριαρχείου έχει διεθνείς και άκρως σηµαντικές γεωπολιτικές-
γεωπολιτισµικές προεκτάσεις. Ο Μουφτής δε θα πρέπει να διορίζεται
από το ελληνικό κράτος όπως ακριβώς προβλέπεται και δεν τίθεται
θέµα διαπραγµάτευσης.
(3) Ο γενικότερος στόχος θα πρέπει να είναι η Ελλάδα να µην επιτρέψει
να «τουρκοποιηθεί» η µουσουλµανική κοινότητα της Αθήνας, όπως
επέτρεψε να συµβεί για ένα σηµαντικό κοµµάτι των µουσουλµάνων
συµπολιτών µας στην Θράκη.
Οικονοµική Παράµετρος:
(1) Οι νήσοι του ανατολικού Αιγαίου δεν είναι δυνατόν να περιέλθουν de
facto στον οικονοµικό έλεγχο της Τουρκίας. Η Αθήνα θα πρέπει άµεσα
να εκπονήσει αξιόπιστα σχέδια και προγράµµατα για την όσο το
δυνατόν πιο αποτελεσµατική και σύντοµη σύνδεση των νησιωτικών
κοινωνιών µε την ηπειρωτική Ελλάδα. Τυχόν σύνδεση µε την
µικρασιατική ακτή θα πρέπει πάντα να πραγµατοποιείται µε τρόπους
ισορροπηµένους και όχι ετεροβαρείς.
19
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
20. (2) Είναι σαφές πως σε ένα τόσο σηµαντικό ζήτηµα όσο ο αγωγός φυσικού
αερίου ITGI, η συµµετοχή της Ελλάδας σε ισότιµη βάση προβλέπει είτε
τη µη συµµετοχή της Τουρκίας στο τµήµα του ελληνο-ιταλικού
αγωγού, είτε την ανάλογη κατάθεση αιτήµατος ώστε η Αθήνα
να συµµετάσχει στα κέρδη και την εκµετάλλευση του αζερο-
τουρκικού τµήµατος.
(3) Το πλέον λεπτό αλλά και δυνητικά επικίνδυνο ζήτηµα αφορά την
επέκταση της τράπεζας ZIRAAT στην ελληνική επικράτεια. Ο έλεγχος
µίας ξένης τράπεζας είναι ιδιαιτέρως δύσκολη υπόθεση. Κατά συνέπεια,
η αντίδραση της Αθήνας θα µπορούσε να είναι η εξής: Η πάση θυσία
αποφυγή δηµιουργίας µονοπωλίου στον οικονοµικό έλεγχο της
µουσουλµανικής κοινότητας. Η Αθήνα αφενός θα πρέπει να προτρέψει
τις ελληνικές τράπεζες να δηµιουργήσουν νέα χρηµατοοικονοµικά
προϊόντα επικεντρωµένα στις ανάγκες της συγκεκριµένης κοινότητας
και ενδεχοµένως να προσελκύσει, αφού µελετήσει µε προσοχή τις
προτάσεις της και λάβει τα απαραίτητα «µέτρα ασφαλείας», τραπεζικά
ιδρύµατα και από άλλες µουσουλµανικές χώρες για να επενδύσουν
στην χώρα µας. Σε περίπτωση δε που η τουρκική επιχειρηµατική
«επίθεση» φανεί πως είναι σοβαρή και στοχεύει αποκλειστικά στην
υγιή επιχειρηµατική δράση και την κερδοφορία (όπως η συνεργασία
Εθνικής και της τουρκικής Finansbank), χωρίς αλλότριες στοχεύσεις, η
Ελλάδα διαθέτει όλες εκείνες τις δυνατότητες που θα της επιτρέψουν
να επενδύσει περαιτέρω στην Τουρκία συνεργαζόµενη µε την Άγκυρα.
Στρατιωτική Παράµετρος:
(1) Η Αθήνα θα πρέπει στην πράξη να ακολουθήσει µία πολιτική η οποία
θα αποδεικνύει στην πράξη πως το Αιγαίο αποτελεί αναπόσπαστο
κοµµάτι της Ελλάδας, όπως άλλωστε συνεχής είναι η παρουσία της
Τουρκίας στο Αιγαίο µε σκοπό να το αµφισβητήσει. Τα ελληνικά
αεροσκάφη θα πρέπει να πετούν οπλισµένα και να αναχαιτίζουν τους
όποιους εισβολείς. Οι ασκήσεις θα πρέπει να είναι συχνές και η
δέσµευση των περιοχών να εξυπηρετεί του στρατηγικούς και
επιχειρησιακούς σχεδιασµούς της χώρας µας.
(2) Η Ελλάδα δεν έχει πλέον την πολυτέλεια της ακύρωσης των ΜΟΕ τα
οποία έχουν κατά καιρούς υιοθετηθεί. Μπορεί όµως να αντιληφθεί πως
στην πραγµατικότητα δεν έχουν ιδιαίτερη αξία εάν η άλλη πλευρά
ουσιαστικά εµµένει στο στόχο αλλαγής του status quo της περιοχής.
Σε µελλοντικές δε συζητήσεις για νέα ΜΟΕ, η Αθήνα θα πρέπει να
τηρήσει επιφυλακτική στάση και να απαιτήσει αρχικά την πλήρη
εφαρµογή των υφιστάµενων.
(3) Στο θέµα της µείωσης των εξοπλισµών η Ελλάδα θα πρέπει να
καταστήσει σαφές πως υπάρχουν κάποιες ανελαστικές απαιτήσεις οι
οποίες δεν µπορούν παρά να ικανοποιηθούν άµεσα. Για να υπάρξει δε
αµοιβαία µείωση τότε θα πρέπει να ζητηθεί από την Άγκυρα να
ακυρώσει µείζονα αεροναυτικά εξοπλιστικά προγράµµατα (δυνατό,
20
Institute for Security and Defence Analysis – ISDA
17 Ag. Sikelianou Street, Neo Psychico, Athens 15 451, Greece.
Tel.: +30 211 015 3504, +30 211 012 5525, Fax: +30 211 012 5526
www.i-sda.org
